25 قازان قازاق سوۆەتتiك سوتسياليستiك رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى سوۆەتiندە «قازاق سوۆەتتiك سوتسياليستiك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندiگi تۋرالى دەكلاراتسيا» قابىلدانعانىنا تۋرا 30 جىل تولىپتى.

بۇل وتە ءبىر قۋانىشتى كۇن ەدى. مەن سونىڭ الدىندا عانا ءبىر-ەكى اپتا بۇرىن گدر قوسىلعان گەرمانيادا، نيدەرلاندى مەن فرانتسيادا بولىپ، سوندا تۇراتىن قازاق باۋىرلارمەن كەزدەسىپ قايتقانمىن. سول جاققا تاعدىر ايداپ بارعان قانداستارىمىز قازاقستاننىڭ قابىلدانۋعا ءتيىستى ەگەمەندىك قۇجاتىن اسىعا كۇتىپ جۇرەتىن. ويتكەنى، بۇكىل الەم ول كەزدە تەك «سوۆيەت ۋنيوندى» (سسسر-ءدى) بىلەدى، قازاقستاندى مۇلدە بىلمەيتىن. وزدەرىن قاي ەلدىڭ جۇرتى رەتىندە تانىستىرۋ ءۇشىن دە، ازات ەلدىڭ ازاماتتارى ەكەنىن پاش ەتۋ ءۇشىن دە كەرەك بولاتىن بۇل ولارعا. سول دەكلاراتسيانى قانداستارىمىزبەن بىرگە مەن دە، بۇكىل قازاق حالقى دا اسىعا كۇتتىك. ەكى-ءۇش اي الدىن ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە «ازات» حالىقتىق قوزعالىسىندا ەگەمەندىك دەكلاراتسياسىنىڭ بالاما نۇسقاسىن جاساپ، تالقىلاعانىمىز تاعى بار. قالاي كۇتپەيسىڭ؟ باسقا وداقتاس رەسپۋبليكالار مۇنداي دەكلاراتسيالارىن باياعىدا قابىلداپ قويعان. ال ءبىز ءۇشىن وتە ءبىر جۇرەك لۇپىلدەتكەن شاق ەدى. بۇل قۇجاتتى ءبىز نەگە كۇتتىك؟ ويتكەنى بۇل قۇجاتتا قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندەگى، اۋماعىنىڭ تۇتاستىعى، وداققا كىرۋگە جانە شىعۋعا ەرىكتىلىگى، قازاق ۇلتىنىڭ ءوزىن ءوزى ەركىن بيلەيتىندىگى، ىزگىلىكتى دەموكراتيالىق قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرىلاتىندىعى، مەملەكەتتىڭ قازاق ۇلتىنىڭ تاعدىرى ءۇشiن جاۋاپتىلىعى تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن كورسەتىلدى. كوممۋنيستىك پارتيا مەن سسسر بيلەپ تۇرعان زاماندا وداقتاس رەسپۋبليكانىڭ مۇنداي قۇقىقتارعا يە بولۋى ۇلكەن جەڭىس بولاتىن.

دەكلاراتسيانىڭ ەكىنشى بابىنىڭ ەكىنشى تارماعىندا: «قازاق حالقىنىڭ جانە قازاقستاندا تۇراتىن باسقا دا ۇلتتاردىڭ ءتول مادەنيەتiن، ءداستۇرiن، ءتىلىن قايتا تۇلەتۋ مەن دامىتۋ جانە ولاردىڭ ۇلتتىق قادiر-قاسيەتiن نىعايتۋ قازاق سسر-i مەملەكەتتiگىنiڭ اسا ماڭىزدى مiندەتتەرiنiڭ بiرi بولىپ تابىلادى» دەلىنگەن.

مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا وداقتاس رەسپۋبليكالار ىشىندە سوڭعىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قابىلدانسا دا ءىس جۇزىندە بۇل قۇجات بولاشاق قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ، ونىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ لايىقتى ىرگەتاسى بولاتىن. وكىنىشكە قاراي بيلىك ءبىلىپ ىستەسە دە، بىلمەي ىستەسە دە كەيىن قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ وسى قازىقتى قاعيدالارىن اتتاپ ءوتتى.

راس، 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قابىلدانۋىنا تىكەلەي ءوزىم كۋا بولعان «قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» قونستيتۋتسيالىق زاڭىندا، 1993 جىلى 28 قاڭتاردا قابىلدانعان قازاقستاننىڭ تۇڭعىش كونستيتۋتسياسىندا اتالعان دەكلاراتسيانىڭ ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋعا بايلانىستى تالاپتارى ەسكەرىلگەن.

الايدا بيلىكتەگىلەردىڭ ساياسي جالتاقتىعى، ورىسقۇلدىق پسيحولوگياسى، قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ دامۋىنان ۇرەيلەنۋشىلىك اسا ماڭىزدى بۇل قۇجاتتى بىرتىندەپ كەيىنگى پلانعا ىسىرىپ تاستادى. تاپ وسى ساياسي جالتاقتىق سەبەبى دە تاۋەلسىزدىك تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ وداقتاس رەسپۋبليكالار ىشىندە ەڭ سوڭىنان قابىلدانۋىنا ىقپال ەتتى. الگىنى ءوز باسىم ول كەزدە ماعان بەيمالىم الدەبىر ساياسي قيتۇرقىلىقتاردان تۋىنداعان قاجەتتىلىك شىعار دەپ قابىلداعام. مۇنىڭ تەك ساياسي جالتاقتىقتان، قورقاقتىقتان تۋعان بەيشارالىق ەكەندىگىن اراعا ونداعان جىلدار تۇسكەندە عانا تۇسىندىك.

25 قازان – رەسپۋبليكا كۇنى رەتىندە ءبىراز جىلدار تويلانىپ ءجۇردى دە اقىرى بيلىك ونى 16 جەلتوقسان –تاۋەلسىزدىك كۇنىنە اپارىپ قوستى. بىراق بۇل مەرەكە مەن ءۇشىن دە، رەسپۋبليكا پاتريوتتارى ءۇشىن دە باستى مەرەكە بولىپ قالا بەرەدى. مەرەكەلەرىڭىز قۇتتى بولسىن، اعايىن!

مارات ءبايدىلداۇلىنىڭ جازباسى

Abai.kz