رەسەي دەپۋتاتتارى بىرىنەن كەيىن ءبىرى قازاقستانمەن بايلانىستى تەرريتوريالىق ماسەلەنىڭ شەتىن شىعارا باستادى.

كەشە ۆ.ميرونوۆتىڭ تاعى ءبىر ساندىراعىن تىڭداپ تاڭ قالدىم. ول كسرو-نى ەمەس، رەسەي يمپەرياسىن ايتىپ وتىر ەكەن. تىڭداي كەلە، ونىڭ ويى كسرو سياقتى جاڭا وداق قۇرۋ ەمەس، 21-عاسىردا «تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءوز ەركىمەن رەسەي يمپەرياسىنا قايتا قوسىلۋى»  تۋرالى ماسەلەنى كوتەرىپ وتىرعانى انىق بايقالدى.

ۆ.ميرونوۆ ءوزىنىڭ «رەسەيگە قوسۋ» تۋرالى ساندىراق اڭگىمەسىندە وزبەكستان، گرۋزيا، پريبالتيكا ەلدەرى تۋرالى ءسوز قوزعاۋدان مەيلىنشە قاشقاقتاپ، ماسەلەنى تەك قازاقستانعا قاراي بۇرۋمەن بولدى...

ارينە، ونىڭ «ارگۋمەنتى» ونىڭ شالاساۋاتتى بىلىمىنە ساي «كسرو زاڭىنا سۇيەنەتىندىكتەن»، ول بۇل زاڭنىڭ كۇشى بۇرىنعى بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالارعا دا قاتىستى  «قولدانىلاتىنىن» اشىق ايتۋى كەرەك ەدى. بىراق وعان ونىڭ جۇرەگى داۋالامادى.

سول ارقىلى ول «رەسەي ازىرگە تەك قازاقستانعا عانا الىمجەتتىك جاساۋعا قاۋقارلى»  دەگەن ويدى ايتتى دەسە بولادى...

نەگە؟ وكىنىشتى جەرى دە وسى قازاقستان بۇۇ قۇرامىنداعى، حالىقارالىق كەلىسىمشارتتارعا قولى قويىلعان، رەسەيمەن شەگاراسى مويىندالعان، تىپتەن، رەسەيمەن كەپىلدىككە وتىرعان جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا، كەدەندىك وداققا ەنىپ كەتكەن ەل ەمەس پە ەدى؟

ەندەشە، ءوز باسىنا تاعى ءبىر اگرەسسور دەگەن جامان اتاقتى ءىلۋ رەسەيگە نە ءۇشىن قاجەت؟ دەگەن سۇراق تۋاتىنى زاڭدى..

ەندى ول رەسەيدىڭ ءوزىنىڭ «باس اۋرۋى» دەپ قويالىق تا، ءبىز ونىڭ سەبەبىن وزىمىزدەن ىزدەپ كورەيىك...

سوندا، ونىڭ ەڭ باستى سەبەبى رەتىندە وليگارحيا ماسەلەسى العا شىعادى ەكەن...

الەمدە قوعام مەن مەملەكەتتەردىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارى تۋرالى نەبىر تەوريالار بار. ولاردىڭ كوبى تاريحي تۇرعىدا دالەلدەنىپ، قازىر كلاسسيكالىق تەوريا رەتىندە مويىندالعان. سونىڭ ءبىرى - وليگارحيالىق مەملەكەت.

ونىڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى - وليگارحيالىق باسقارۋ جۇيەسىندەگى مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنىڭ وتە تومەن بولۋى.

سەبەبى، مۇندايدا وليگارحيا مەن مەملەكەتتىك دامۋ اراسىندا ورتاق ماقسات بولمايدى.

حالىقتىق مەملەكەتتىڭ ماقساتى - ءوزىن ءوزى نىعايتۋ بولسا، وليگارحيالىق مەملەكەتتىڭ ماقساتى - مەملەكەتتى وليگارحيا ماقساتىنا باعىندىرۋ.

ارينە، بۇل وليگارحيالىق ماقساتتا دا "مەملەكەتتى نىعايتۋ" تۇسىنىگى بار. بىراق ول "مەملەكەتتى بايلىق كوزى رەتىندە قولدانۋ" باعىتىندا عانا جۇزەگە اسادى.

سوندىقتان، ناقتى ءبىر جاعدايلاردا وليگارحيالىق جۇيە "مەملەكەتتىك قورعانىستى" وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەلەرىنە ايىرباستاپ جىبەرۋ قاۋپى جوعارى بولادى.

ەگەر بۇل جاعداي مەملەكەتتە ورنىقسا، وندا وعان قارسى سىرتقى كۇشتەر اشىقتان اشىق بوي كوتەرە باستايدى...

مۇنداي ءتاسىلدى اقش 20-شى عاسىر بويى الەمدە ناتيجەلى قولداندى...

ول تۋرالى "يسپوۆەد ەكونوميچەسكوگو ۋبيتسى" اتتى كىتاپتا جاقسى باياندالعان...

ەندى مىنە، رەسەي كەش تە بولسا، وسى ءتاسىلدى كورشىسىنە قولدانعىسى كەلەتىنىن كورسەتتى...

ول مۇمكىن، بىزدەگى ۇلتتىق (مەملەكەتتىك) مۇددە باعىتىنىڭ السىرەگەنىنىڭ بەلگىسى بولار بالكىم؟

سىزدەر قالاي ويلايسىزدار؟

ءابدىراشيت باكىردىڭ جازباسى

Abai.kz