«قولجەتىمدى باسپانا-2020» باع­­دارلاماسىنىڭ جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى باعىتىندا جىل سايىن 3 ميلليون شارشى مەتردەن استام ءۇي سالۋ جوسپارلانعان. «قولجەتىمدى باسپانا-2020» باعدار­لا­ما­سى­نىڭ ءبىرىنشى باعىتى بويىنشا 2014 جىلدان باستاپ جىل سايىن 35 ميلليارد تەڭگەدەن قارجى ءبولۋ قاراستىرىلعان. باعدارلامانىڭ ءبىرىنشى باعىتىندا جەرگىلىكتى اتقارۋ­شى ورگاندار تۇرعىن ءۇي سالىپ، ونى تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكى ار­قىلى ساتادى. بۇل تەتىك 2011 جىل­دان بەرى ىسكە اسىرىلۋدا. وندا جەر­گىلىكتى اتقارۋشى ورگان رەس­پۋب­ليكالىق بيۋدجەتتىڭ نەسيەلەرى ار­قى­لى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن ۇيىم­داس­تىرادى. بۇدان كەيىن تۇرعىن­ۇي­قۇرىلىسجيناقبانكى ەل ىشىنەن سا­لىمشىلار ءتىزىمىن قالىپتاس­تى­رىپ، اكىمدىك سالعان ۇيلەردى الۋعا نيەت بىلدىرگەن سالىمشىلاردى نەسيەلەندىرسە، بانك سالىمشىلارى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانمەن الىپ-ساتۋ تۋرالى كەلىسىمدى بەكىتەدى. بۇل ماسەلە كەشە پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا كوتەرىلىپ، «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىندا «باعدارلاما باعىتى تانىستىرىلدى» اتتى تاقىرىپپەن جارىق كوردى.

«قولجەتىمدى باسپانا-2020» باع­­دارلاماسىنىڭ جەكە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى باعىتىندا جىل سايىن 3 ميلليون شارشى مەتردەن استام ءۇي سالۋ جوسپارلانعان. «قولجەتىمدى باسپانا-2020» باعدار­لا­ما­سى­نىڭ ءبىرىنشى باعىتى بويىنشا 2014 جىلدان باستاپ جىل سايىن 35 ميلليارد تەڭگەدەن قارجى ءبولۋ قاراستىرىلعان. باعدارلامانىڭ ءبىرىنشى باعىتىندا جەرگىلىكتى اتقارۋ­شى ورگاندار تۇرعىن ءۇي سالىپ، ونى تۇرعىنۇيقۇرىلىسجيناقبانكى ار­قىلى ساتادى. بۇل تەتىك 2011 جىل­دان بەرى ىسكە اسىرىلۋدا. وندا جەر­گىلىكتى اتقارۋشى ورگان رەس­پۋب­ليكالىق بيۋدجەتتىڭ نەسيەلەرى ار­قى­لى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن ۇيىم­داس­تىرادى. بۇدان كەيىن تۇرعىن­ۇي­قۇرىلىسجيناقبانكى ەل ىشىنەن سا­لىمشىلار ءتىزىمىن قالىپتاس­تى­رىپ، اكىمدىك سالعان ۇيلەردى الۋعا نيەت بىلدىرگەن سالىمشىلاردى نەسيەلەندىرسە، بانك سالىمشىلارى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانمەن الىپ-ساتۋ تۋرالى كەلىسىمدى بەكىتەدى. بۇل ماسەلە كەشە پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا كوتەرىلىپ، «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىندا «باعدارلاما باعىتى تانىستىرىلدى» اتتى تاقىرىپپەن جارىق كوردى.

سونداي-اق وسى باسىلىم بەتىندە «ماڭىزدى ماسەلەلەر قارالدى» اتتى ماقالا جاريالاندى. اتالمىش ماقالاعا كەشە اقوردادا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ توراعالىعىمەن وتكەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ اعىمداعى جىلداعى ءبىرىنشى وتىرىسىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر ارقاۋ بولعان. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، قازىر الەمدە اۋىز سۋ پروبلەماسى ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستار ماسەلەسىمەن ءبىر قاتارعا قويىلعان. بۇگىندە 80-گە جۋىق ەل اۋىز سۋدىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن سەزىنۋدە، الەمدەگى سۋ قورى ءار جىل سايىن ازايا تۇسۋدە. قازاقستاندا جەر بەتىندەگى جانە جەراستى سۋ رەسۋرستارى قىسقارۋدا. سوندىقتان اۋىز سۋدى ورىندى پايدالانۋ، وزىمىزدە بار بايلىققا ۇقىپتى قاراۋ ماڭىزدى ەكونوميكالىق جانە ساياسي مىندەتكە اينالدى. قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا كوتەرىلگەن وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەردى «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىنان وقيسىزدار.

***

«ايقىن» باسىلىمى بۇگىنگى سانىندا «كوبەيىپ كەلەمىز» اتتى ماقالا جاريالاپ، اقجولتاي جاڭالىقتى جەتكىزدى. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، ۇلۋ جىلىنىڭ العاشقى ايىندا ەلىمىزدىڭ دەموگرافيالىق وسىمىندە جاقسى جاڭالىق ورىن الدى. ستاتيستيكا اگەنتتگىنىڭ مالىمەتتەرىنشە، 2012 جىلدىڭ 1 اقپانىنداعى كورسەتكىشتەر بويىنشا، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ سانى 24 مىڭعا كوبەيگەن. ەندى ەلىمىزدە 16 ميلليون 698 ازامات بار.

وسى باسىلىم بەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭ شىعارۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت جامالەدەن يبراگيموۆپەن سۇحبات جاريالاندى. وندا عالىم ەلىمىزدەگى قۇقىقتىق ساياسات جونىندەگى ءوزىنىڭ ويلارىمەن بولىسەدى. عالىمنىڭ پىكىرىنشە، سالت-ءداستۇر ادەتتىك-قۇقىقتىق جۇيەنىڭ جاريالىلىق قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن قازاقتىڭ ءداستۇرلى قۇقىعى ءوزىنىڭ رەتتەۋشىلىك ءمانىن ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان زامانىمىزدىڭ باسىنا دەيىن جوعالتپاي كەلدى. ءداستۇرلى قازاق قۇقىعى حالىقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ وزەگىمەن قيسىنداس، حالىقتىڭ جانىنان جاقىن، تاندەس، جالپى ادام بالاسىنىڭ رۋحاني ءبىتىم-بولمىسىنا، تالابىنا سايكەس بولاتىن. ءداستۇرلى قازاق قۇقىعى - قازاق حالقىنىڭ جانە بارلىق كوشپەلى وركەنيەتتىڭ قۇندى مۇرالارىنىڭ ءبىرى. سۇحبات «ايقىن» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىندا «جولداۋدا قۇقىقتىق جۇيەنىڭ تاريحي ساباقتاستىعى اڭعارىلادى» اتتى تاقىرىپپەن بەرىلگەن.

***

«الاش ايناسى» باسىلىمىنىڭ جازۋىنشا، قازىر بازارعا بارا قالساڭ، ەلدىڭ جەڭسىك سانالاتىن، ءجۇزىم، ورىك، شيە، المۇرت، الما، شابدالى سەكىلدى جەمىس ونىمدەرىنىڭ باعاسىنان باس اينالادى. ءتىپتى ولاردىڭ كەيبىرى سورەدەن مۇلدەم كەزدەسپەيدى. قىستىڭ كوزى قىراۋدا ءجۇزىمنىڭ ءبىر كەلىسىنە قالتاڭنان 800-1000 تەڭگە شىعىن ەتۋگە تۋرا كەلەدى. قالعانى دا اساۋ اتتاي جالىنا قول تيگىزبەي تۇرعانى انىق. الىپساتار قالتاسىنىڭ قالىڭ بولعانىنا ءماز. ەسەسىنە قاراپايىم حالىق ودان زيان شەگىپ وتىر. شىندىعىن ايتقاندا، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ جەمىس-جيدەكتى كۇندەلىكتى تۇتىنۋعا شاماسى كەلە بەرمەيدى. ءتىپتى ولاردى ايىنا تۇتىنا المايتىن جۇرتتىڭ قاراسى ءبىراز. جەر كولەمى جونىنەن الەمدە توعىزىنشى ورىندا تۇراق تاپقان قازاقستان ءۇشىن بۇل ونىمدەردى سىرتتان تاسىمالداۋى قالاي بولادى؟ بۇل ساۋالدىڭ جاۋابىن «الاش ايناسى» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىنداعى «جەمىس-جيدەكتى نەگە سىرتتان تاسىمالدايمىز؟» اتتى ماقالادان ىزدەڭىز.

سونداي-اق وسى باسىلىم «ءدىن تۋرالى» زاڭعا سايكەس، قازاقستان اۋماعىندا ساراپتامادان وتپەگەن، ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ رۇقساتى بەرىلمەگەن ءدىني ماتەريالداردى ساتۋعا تىيىم سالىنعاندىعى تۋرالى جزادى. الايدا ەلىمىزدىڭ قاي ايماعىندا دا قارا بازارلاردا رۇقسات ەتىلمەگەن ءدىني ماتەريالداردىڭ ەركىن ساتىلىپ جۇرگەنى امبەگە ايان. قازىرشە ولارعا «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» بولماي تۇر. ال ساتۋشىلار بولسا، ءبىرى «رۇقسات ەلۋ كەرەك ەكەنىن بىلگەن جوقپىن» دەپ اقتالسا، ەكىنشىسى «بۇگىن، ەرتەڭ رۇقسات الماقشى بولىپ وتىر ەدىم» دەپ جالتارما جاۋاپتان ارىگە بارمايدى. ەڭ، وكىنىشتىسى، ولاردى بازارداعى زاڭدى باقىلاۋى ءتيىس بازار اكىمشىلىگى مەن كۇزەتشىلەر قورعاشتاپ ءجۇر. بۇل ماسەلە جونىندە «الاش ايناسى» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىنداعى «مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنىڭ ماڭىزىن بازار باسشىلىعى تۇسىنبەي مە؟» اتتى ماقالادان وقىڭىزدار.

***

«1999 جىلدان بەرى بيىلعى جىلدىڭ اقپان ايىنداعىداي تومەنگى ينفلياتسيا ەلىمىزدە بولعان ەمەس. ۇلتتىق بانك توراعاسى گريگوري مارچەنكو جۋرناليستەرمەن بولعان ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وسىنداي مالىمدەمەمەن باستادى»،-دەپ جازادى «كازاحستانسكايا پراۆدا» باسىلىمى. ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ ەلىمىزدىڭ ستاتيستيكا اگەنتىگىنىڭ رەسمي دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ كەلتىرگەن مالىمەتتەرىنە

قاراعاندا، وتكەن ايدا ينفلياتسيا دەڭگەيى 0,4 پايىزدى، ال جىلدىق مولشەرلەمەمەن العاندا، 4,7 پايىزدى قۇراپ وتىر. سالىستىرمالى تۇردە العاندا 2011 جىلى جىلدىق ينفلياتسيانىڭ كولەمى 7,4 پايىزدى قۇراعان. اقپان ايىندا ينفلياتسيانىڭ تومەندەۋىن گ.مارچەنكو ازىق-تۇلىككە دەگەن باعانىڭ تومەندەۋىمەن ءتۇسىندىردى. بۇل ماسەلە جونىندە تولىعىرىق بىلگىڭىز كەلسە «كازاحستانسكايا پراۆدا» باسىلىمىنىڭ بۇگىنگى سانىنداعى «ۆ ۋپراۆلياەموم رۋسلە. ينفلياتسيا ي رەۆالۆاتسيا تەڭگە، - تەندەنتسي مينۋۆشەگو فەۆراليا» اتتى ماقالانى قاراڭىز.

kaz.gazeta.kz