قازاقستاندا جات ءدىني اعىمداردى تۇبەگەيلى اۋىزدىقتاۋ مۇمكىن بولماي وتىر. ءدىني احۋالدىڭ تەرەڭدەۋىنە قاۋىپتىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى سەبەپ بولۋدا. بۇل تۋرالى الماتىدا اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءدىن سالاسىنداعى جاڭا سىن قاتەرلەر جانە ەكسترەميستىك يدەولوگيا جاقتاستارىن راديكالدى رايىنان قايتارۋدىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن جەتىلدىرۋ» اتتى عىلىمي كونفەرەنتسيا بارىسىندا ايتىلدى.

دەرەكتەرگە نازار اۋدارساق، سوڭعى ونشاقتى جىلدا قازاقستاندا 16 ەكسترەميستىك زورلىق-زومبىلىق اكتىسى تىركەلىپ، 500-دەن استام ادام سيريا مەن يراكتاعى تەرروريستىك ارەكەتتەگە قاتىسقان ەكەن. مىڭنان استام ادام تەرروريستىك جانە ەكسترەميستىك پيعىلداعى ارەكەتتەرى ءۇشىن تۇرمەگە جابىلعان. مامانداردىڭ ايتىنشا، شىن مانىندە «ەكسترەميزم» جانە «تەرروريزم» ءۇشىن سوتتالعاندىڭ سانى ەداۋىر جوعارى، سونىڭ ىشىندە باسىم كوپشىلىگى تەرروريزم مەن ەكسترەميستىك  سيپاتى بار ءدىني ماتەريالداردى جاريالار، تاراتقانى ءۇشىن سوتتى بولعاندار.

ارينە، مامانداردىڭ سوزىنە قاراعاندا، جاعداي ءبىرشاما تۇراقتالدى دەۋگە بولادى. وسىعان دەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى سيريا مەن يراكتان ەلىمىزگە 500-دەن استام وتانداسىمىزدى قايتاردى، ولاردىڭ 200-دەن استامى تەمىر تورعا قامالسا، قالعان بولىگىمەن ارنايى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، باقىلاۋعا الىنعان.

كەشەندى جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە قر ۇقك-ءتى 40-قا جۋىق تەرروريستىك اكتىنىڭ الدىن الىپ، شەتەلدە جات ءدىني ءبىلىم الىپ جۇرگەن 380 بالا ەلىمىزگە ورالدى.

ارينە، قازاقستاندا ەكسترەميستىك يدەولوگيا تۇبەگەيلى جويىلدى دەپ ايتۋعا ءالى ەرتە. جات ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ جاتقان ازاماتتار ءالى بار. ال وسى ەكسترەميستىك يدەولوگيا جاقتاستارىن رايىنان قايتارۋدىڭ ءادىس تاسىلدەرى قانداي؟ بۇل سۇراققا قاتىستى كونفەرەنتسياعا جينالعان ماماندار ءتۇرلى پىكىر ايتتى. قر ۇقك اكادەمياسى جانىنداعى انتيتەرروريستىك ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى بولات شومانوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ورتالىق قازىرگى كۇنى جات ءدىني اعىمدعى ازاماتتارمەن تەولوگتاردى جانە پسيحولوگتاردى تارتۋ ارقىلى ەكى باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلەدى.

«ازاماتتاردى رايىنان قايتارۋعا بولادى، ول ءۇشىن الدىمەن ولارمەن  اڭگىمەلەسۋ   كەرەك. بۇل جەردە ارنايى ءبىر ادىستەمە قولدانا المايسىن. سەبەبى، جات ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىنە اركىم ءارتۇرلى جاعدايمەن كەتىپ قالادى. ونىڭ ىشىندە، الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق  قيىنشىلىق كورىپ جۇرگەن ازاماتتار دا بار. مۇنىڭ بارلىعى ادامداردىڭ ءدىني ءبىلىمىنىڭ ازدىعىنان تۋىنداپ وتىرعان ماسەلەلەر»،-دەيدى ول.

ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قوعامدا ەكسترەميزمنىڭ  الدىن الۋ شارالارىن كۇشەيتۋ كەرەك. ماسەلەن، 2014-2018 جىلدارعا ارنالعان قوعامدى دەراديكاليزاتسيالاۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە مەملەكەت قاتەر توندىرەتىن ادامدارمەن عانا جۇمىس جۇرگىزىپ، قوعامداعى باسىم توپقا كوڭىل بولمەدى. مۇنىڭ سالدارى جاڭا راديكالدانعان ادامداردىڭ كوبەيۋىنە الىپ كەپ سوقتى.

«قازىرگى كۇنى ءبىز الدىن الۋ شارالارىنا باسىم كوڭىل ءبولىپ جاتىرمىز. جالپى مۇنداي سىن-قاتەرلەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ۇلتتىق تاربيەنى كۇشەيتۋىمىز كەرەك. بابالارىمىزدان قالعان وبال، ساۋاپ دەگەن ماسەلەلەر ءبىزدىڭ قوعامعا ەڭ كەرەكتىسى قازىر-وسى»،- دەدى ول.

«كونترتەرريستىك كوميتەت» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى مەرحات مادياروۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، جات ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتكەن ادامدارمەن پروفيلاكتيكالىق جۇمىس جۇرگىزۋ كەزىندە كەمشىلىكتەر بار. مۇنداي ادامدارعا قاۋىپتى قىلمىسكەر رەتىندە قاراۋ باسىم.

«ساناسى قاۋىپتى ءدىني يدەولوگيامەن ۋلانعان ازاماتتارعا ەڭ الدىمەن رۋحاني كومەك كەرەك. ەلباسىمىز «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن بەكەر قابىلداعان جوق. بۇل جەردە كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ قىزمەتى ناتيجە بەرمەيدى. بىزگە ارنايى مىقتى پسيحولوگتار، ءدىن سالاسىنداعى بىلىكتى ماماندار قاجەت.سوندا عانا ءبىز ەكسترەميزم جاقتاستارىن رايىنان قايتارا الامىز»،- دەدى ول.

ال تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جومارتبەك سيمتيكوۆ: «ارينە، وتكەن كۇندەرگە قاراعاندا قازىر قازاقستاندا ەكسترەميستىك قاۋىپ ءبىرشاما ازايدى. الايدا، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋعا تاعى بولمايدى. سوڭعى ەكى جىلدا اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگويكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح جانە قۇقىقتانۋ ينسيتۋتى ءدىنتانۋ ماماندارىن دايارلاۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. جۇزدەگەن جاستار بۇل ماماندىققا وقۋعا كەلىپ جاتىر.

ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ ءدىني ساۋاتىن كەڭەيتۋ ءۇشىن ءبىز ءارتۇرلى ءدىني بىرلەستىكتەرمەن، تەولوگ ماماندارمەن، نۇر-مۇباراك ەگيپەت يسلام مادەنيەتى ينستيتۋتىمەن بىرلەسىپ جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىرمىز. بۇگىنگى شارامىز دا وسى ماقساتتا جۇرگىزىلىپ وتىر»، - دەيدى.

نۇرمۇحاممەد مامىربەكوۆ،

ساياساتتانۋ ماماندىعىنىڭ PhD دوكتورانتى

Abai.kz