شيمون پەرەس. ۋراندى بايىتقانشا، بيدايدى بايىتايىق
دۇيسەنبىنىڭ تۇنىندە ءيزرايلدىڭ قارت پرەزيدەنتى شيمون پەرەس مىنگەن Arkia اۋە كومپانياسىنىڭ ارنايى جابدىقتالعان ۇشاعى استاناعا تابان تىرەدى. رەسمي دەلەگاتسيانىڭ قۇرامىندا جاسى 90-نان اسقان ەۆرەي حالقىنىڭ باسشىسىنان باسقا، ونەركاسىپ ءمينيسترى بينيامين بەن-ەليەزەر، ينفراقۇرىلىم ءمينيسترى ۋزي لانداۋ، عىلىم جانە تەحنولوگيا ءمينيسترى دانيەل حەرشكوۆيچ، قوس باس راۆۆين - يونا مەتسگەر مەن شلومو امار، سونداي-اق ءارتۇرلى 60 فيرما مەن كومپانيانىڭ وكىلدەرى بار. ءبىر قىزىعى، يزرايلدىك كاسىپكەرلەر جولاقىسى - 1820 اقش دوللارىن، دەلەگاتسيانىڭ قۇرامىنا ەنگەنى ءۇشىن تاعى دا 1000 اقش دوللارىن ءوز قالتالارىنان تولەپتى.
شيمون پەرەس كىم؟
ول 96 جاستا. بەلارۋس جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىنەن تاعدىردىڭ جازۋىمەن تاياۋ شىعىسقا قونىس اۋدارادى. اسقان العىرلىعى مەن جوعارى بىلىمدىلىگىنىڭ ارقاسىندا 24 جاسىندا يزرايل اسكەري-تەڭىز قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قولباسشىسى اتانادى. 1994 جىلى نوبەل سىيلىعىن يەمدەنەدى. ياعني ەۆرەي ەلىنىڭ ىرگەسىن قالاعان قارىمدى قايراتكەر، تۇعىرلى تۇلعا دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ونىمەن قوسا، كانىگى ديپلومات، ساليقالى ساياساتكەر. بارىنەن بۇرىن شيمون پەرەس - الەمدىك دەڭگەيدەگى ناعىز مەملەكەتشىل تۇلعالاردىڭ ءبىرى.
بايقوڭىر - كوزدىڭ قۇرتى
دۇيسەنبىنىڭ تۇنىندە ءيزرايلدىڭ قارت پرەزيدەنتى شيمون پەرەس مىنگەن Arkia اۋە كومپانياسىنىڭ ارنايى جابدىقتالعان ۇشاعى استاناعا تابان تىرەدى. رەسمي دەلەگاتسيانىڭ قۇرامىندا جاسى 90-نان اسقان ەۆرەي حالقىنىڭ باسشىسىنان باسقا، ونەركاسىپ ءمينيسترى بينيامين بەن-ەليەزەر، ينفراقۇرىلىم ءمينيسترى ۋزي لانداۋ، عىلىم جانە تەحنولوگيا ءمينيسترى دانيەل حەرشكوۆيچ، قوس باس راۆۆين - يونا مەتسگەر مەن شلومو امار، سونداي-اق ءارتۇرلى 60 فيرما مەن كومپانيانىڭ وكىلدەرى بار. ءبىر قىزىعى، يزرايلدىك كاسىپكەرلەر جولاقىسى - 1820 اقش دوللارىن، دەلەگاتسيانىڭ قۇرامىنا ەنگەنى ءۇشىن تاعى دا 1000 اقش دوللارىن ءوز قالتالارىنان تولەپتى.
شيمون پەرەس كىم؟
ول 96 جاستا. بەلارۋس جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىنەن تاعدىردىڭ جازۋىمەن تاياۋ شىعىسقا قونىس اۋدارادى. اسقان العىرلىعى مەن جوعارى بىلىمدىلىگىنىڭ ارقاسىندا 24 جاسىندا يزرايل اسكەري-تەڭىز قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قولباسشىسى اتانادى. 1994 جىلى نوبەل سىيلىعىن يەمدەنەدى. ياعني ەۆرەي ەلىنىڭ ىرگەسىن قالاعان قارىمدى قايراتكەر، تۇعىرلى تۇلعا دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ونىمەن قوسا، كانىگى ديپلومات، ساليقالى ساياساتكەر. بارىنەن بۇرىن شيمون پەرەس - الەمدىك دەڭگەيدەگى ناعىز مەملەكەتشىل تۇلعالاردىڭ ءبىرى.
بايقوڭىر - كوزدىڭ قۇرتى
سەيسەنبىدە اقوردادا شيمون پەرەستى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قابىلداپ، قوس مەملەكەتتىڭ باسشىلارى شاعىن جانە كەڭەيتىلگەن قۇرامدا كەلىسسوزدەر وتكىزدى. وسى جۇزدەسۋدىڭ ناتيجەسىندە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، تەلەكوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەر، بيوتەحنولوگيا، اۋىل شارۋاشىلىعى، مەديتسينا، حيميا جانە قورعانىس سياقتى سالالاردا بىرقاتار ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى. جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەر كەزىندە ەكى ەلدىڭ باسشىلارى اعىنان جارىلىپ، ءبىر-بىرىنە زور قۇرمەت كورسەتتى. اۋەلى مەملەكەت باسشىسى: «يزرايل - قازاقستاننىڭ تاياۋ شىعىستاعى ماڭىزدى سەرىكتەسى. ءيزرايلدىڭ عىلىمي-تەحنولوگيالىق الەۋەتى، جاقسى دامىعان ءوندىرىسى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەرى ەكى ەل اراسىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناستاردىڭ اۋقىمىن كەڭەيتە تۇسەدى»، - دەپ مالىمدەدى. ىلە-شالا ءسوز تىزگىنىن العان ەۆرەي ەلىنىڭ باسشىسى دا: «ءبىز قازاقستاندى ءيزرايلدىڭ سەنىمدى دوسى دەپ بىلەمىز!» - دەدى.
ءبىر انىعى، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار بىلتىردان بەرى جاقسى دامىپ كەلەدى. مىسالى، وتكەن جىلى تاۋار اينالىمى 2,5 ملرد دوللارعا جەتسە، بيىلعى جىلدىڭ قاڭتار-ساۋىرىندەگى كورسەتكىش - 346 ملن اقش دوللارىن قۇراعان. الىس-بەرىستى الاتىن بولساق، ءبىز ەۆرەيلەر ەلىنە شيكى مۇناي مەن حيميا ونىمدەرىن، قۇرال-جابدىقتار مەن ءتۇرلى تەتىكتەر جىبەرسەك، ونىڭ ورنىنا جەر، اۋە، سۋ كولىكتەرىن، قارۋ-جاراق، وپتيكالىق-فوتوگرافيالىق قۇرىلعىلار الامىز. نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءساتتى جۇزدەسۋدى پايدالانىپ، يزرايلدىك كومپانيالاردى مۇناي، حيميا، بيووتىن ءوندىرىسى، ەلەكتر قۋاتىن ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارى سالالارىنداعى جوبالارعا ينۆەستيتسيا سالۋعا شاقىردى. بۇل ۇسىنىس ەۆرەيلىك 50 كومپانيا باسشىلارىن تۇگەلدەي دەرلىك ەلەڭ ەتكىزدى. ەڭ باستىسى، الەم بويىنشا ەڭ مىقتى جەرسەرىكتەرىن قۇراستىراتىن يزرايلدىكتەر ءبىزدىڭ بايقوڭىردان بىرلەسىپ جەرسەرىگىن ۇشىرۋ تۋرالى ۇسىنىستارىن جاسىرماي ايتتى. ءيزرايلدىڭ عىلىم جانە تەحنولوگيا ءمينيسترى دانيەل حەرشكوۆيچ ءسوزىنىڭ استارىندا ەگەر ءبىز بايقوڭىردان سپۋتنيك ۇشىرۋعا كەلىسسەك، وزدەرىنىڭ عالامات تەحنولوگيالارىن اكەلەتىندەرىن جەتكىزدى. جىلىشىرايلى جۇزدەسۋلەردەن كەيىن يزرايل كاسپيلىك ەنەرگورەسۋرستاردى ازيا جانە تىنىق مۇحيتى ايماعىنىڭ ەلدەرىنە تاسىمالداۋدا نەگىزگى وپەراتور بولۋعا نيەت ءبىلدىردى.
بىلەكتىڭ كۇشى ەمەس، اقىلدىڭ ءىسى
اقوردادا وتكەن بىرلەسكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا شيمون پەرەس «قازاقستان ءيزرايلدىڭ مۇسىلمان الەمىمەن بايلانىس جاساۋداعى باستى ارىپتەسى بولادى» دەسە، ءوز كەزەگىندە، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەۆرەيلەردىڭ بەيبىتشىل باستامالارىن قولدايتىنىن مالىمدەدى. قازاقستان پرەزيدەنتى تاياۋ شىعىستاعى جانجالدى بەيبىت جولمەن شەشۋ جونىندە ماسەلە قوزعاپ، جارتى عاسىردان بەرى مامىلەگە كەلە الماي جاتقان يزرايل مەن پالەستينانى كەلىسسوزدەر ۇستەلىنە شاقىردى. «كىنانى وزگەلەردەن ىزدەۋ ارقاشان دا جەڭىل. سول سەبەپتى ەكى تاراپ تا بەيبىتشىلىككە بىردەي تالپىنۋى ءتيىس. سوعىستى ادەتتە ەل باسشىلارى باستايدى، بىراق ونىڭ قاشان بىتەتىنىن ەشكىم دە بىلمەيدى. قازىرگى تاياۋ شىعىستاعى احۋال وسىنداي. ءبىر تاراپتىڭ ايتقانىنا ەكىنشى جاق قۇلاق اسپاسا، تۇسىنىستىككە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى كەز كەلگەن داۋ-دامايدى كەلىسسوزدەرگە كەلۋ ارقىلى شەشۋگە بولادى. ەگەر دە ول ايماقتا بەيبىتشىلىك سالتانات قۇرسا، ودان اراب ەلدەرى، يزرايل، ءبىز جانە كۇللى الەم ۇتادى. بۇل عاسىردا ءارتۇرلى جانجالدار زەڭبىرەكتىڭ كۇشىمەن ەمەس، اقىل-ويمەن شەشىلۋگە ءتيىس. يزرايل باسشىلىعى وسىلاردى ويلاستىرىپ جاتقانىنا سەنىمدىمىن!» - دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
ال پەرەس ن.نازارباەۆتى ءوز ەلىنە ءۇشىنشى رەت شاقىرىپ: «مەن پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ويلارى مەن كوزقاراستارىن تىڭداۋعا ارقاشان دا ءازىرمىن. سونىڭ ىشىندە، ول تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىستى شەشۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارا الادى دەپ ەسەپتەيمىن»، - دەدى.
ەۆرەيدىڭ قارۋى قاۋىپسىز بە؟
«قازاقستان ەشكىمگە دە يادرولىق ماتەريال ساتپايدى»، - دەپ مالىمدەدى يزرايلدىك جۋرناليستەردىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ. - جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارىن تاراتپاۋ - ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى، اسا وتكىر ماسەلە. ويتكەنى ءبىز يادرولىق سىناقتاردىڭ بارلىق اۋىرتپالىعىن سەزىنگەن، ودان زور قاسىرەت شەككەن ەلمىز. الەمدەگى ەڭ ءىرى پوليگونداردىڭ ءبىرى - سەمەي يادرولىق پوليگونى 1991 جىلى مەنىڭ جارلىعىممەن جابىلدى. ول جەردە 49 جىل بويى جۇرگىزىلگەن يادرولىق سىناقتاردان 1 ميلليوننان استام قازاقستاندىق زارداپ شەكتى.
بۇل سالاداعى حالىقارالىق قۇقىق ءالسىز جۇمىس ىستەيدى. يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جونىندەگى كەلىسىمشارت ءوز قۇزىرىن جۇرگىزە الماي كەلەدى. ويتكەنى الەمدىك قاۋىمداستىق بۇعان ىقپال جاساي الماۋدا»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى. ونىڭ پىكىرىنشە، يادرولىق قارۋدان باس تارتۋى ارقىلى قازاقستان يادرولىق دەرجاۆالاردان ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك الدى. ەسەسىنە، باتىس ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناسىمىز جاقساردى.
سونىمەن قاتار، نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوز ساياساتىن تەگەرانعا ۇلگى ەتىپ وتىراتىنىن اتاپ ءوتتى. «ءبىز يران باسشىلىعىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستامىز. پرەزيدەنت احمادينەجاد ساۋىردە استاناعا كەلىپ كەتتى. مەن بەس نەمەسە ون يادرولىق بومبانى ساتىپ الۋ كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرە المايتىنىن ءجيى ايتامىن. ال ءبىز بولساق يادرولىق قارۋدان قۇتىلۋ ارقىلى بۇرىنعى كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى وزىق ەكونوميكاسى بار ەلگە اينالدىق»، - دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى ول. سونداي-اق قازاقستاننىڭ ەشقاشان يرانعا ۋران ساتپاعانىن دا اتاپ ءوتتى.
ءبىر اتاپ ايتارلىعى، قازاقستاننان كەيىن يزرايل دە وزگە ەلدەرمەن بىرگە يادرولىق سىناق جاساماۋ جونىندەگى كەلىسىمشارتقا قول قويىپتى. شيمون پەرەس ديپلوماتتىعىنا سالىپ، قازاق پرەزيدەنتىنىڭ شەشىمىن قۋاتتايتىنىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەۆرەيلەر ەلىنىڭ يادرولىق الەۋەتى تۋرالى پىش-پىش اڭگىمە كوپ. «الايدا يادرولىق قارۋ يزرايلگە قاجەت. بىراق... ءبىز ىلعي دا زور قاۋىپ-قاتەردىڭ ۇستىندە تۇرساق تا، يادرولىق قارۋىمىز ەشكىمگە زيانىن تيگىزبەيدى»، - دەدى ءيزرايلدىڭ قارت پرەزيدەنتى.
سەنىم مەن ساياسات
90-نان اسسا دا قاۋقارى قايتپاعان كارى تارلان پەرەس ءبىزدىڭ ەلباسىن «بۇگىنگى زاماننىڭ ەڭ ايتۋلى قۇرىلىسشىلارىنىڭ ءبىرى» دەپ اتادى. «ول تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرۋدا. ءوز ەلىنىڭ ءارى جاڭا، ءارى تاماشا استاناسىن سالدى. ول قازاقستاننىڭ بولاشاعىن قالاۋدا. ەڭ باستىسى، قازاقستان مادەنيەتتەر مەن وركەنيەتتەردىڭ اراسىنداعى استاناعا اينالدى»، - دەدى ول اعىنان جارىلىپ. پەرەستىڭ استاناعا تۇڭعىش رەسمي ساپارى 1-2 شىلدەدە وتەتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر قۇرىلتايىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. وندا دا جاي كەلمەي، وسىناۋ القالى جيىنعا قاتىسىپ، ءسوز سويلەۋگە دە دايىندالىپ كەلىپتى. ونىسىن اقورداداعى جيىندا جاسىرماي ايتتى. «مەن ن.نازارباەۆتىڭ بۇل باستاماسىن تولىق قولدايمىن. سەبەبى ءدىن ساياساتقا ىقپالىن تيگىزە الادى. ەگەر دە ءدىن بەيبىتشىلىككە قىزمەت ەتسە، وندا ول بارلىق جانجالداردى بەيبىت جولمەن رەتتەۋگە سەپتىگىن تيگىزەر ەدى»، - دەدى ش.پەرەس جۇرت الدىندا.
قازاق-ەۆرەي ىنتىماقتاستىعى
سەيسەنبى كۇنى قازاقستان-يزرايل بيزنەس فورۋمى ءوتتى. القالى جيىنعا ش.پەرەس پەن پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ قاتىسىپ، ەكى جاققا دا ماڭىزدى بەس قۇجاتقا قول قويدى. اتاپ ايتقاندا، ەكى ەلدىڭ ديپلوماتيالىق جانە قىزمەتتىك تولقۇجات يەلەرى ءۇشىن ۆيزالىق رەجيمدى الىپ تاستاۋ تۋرالى، ستاندارتتاۋ، سەرتيفيكاتتاۋ جانە مەترولوگيا سالاسىنداعى جانە عارىش كەڭىستىگىن بەيبىت ماقساتتا يگەرۋ مەن پايدالانۋ جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمدەرگە قول قويىلىپ، ءمور باسىلدى. سونىمەن قوسا، ەكى ەلدىڭ ساۋدا-ونەركاسىپتىك پالاتالارى ىسكەرلىك كەڭەس قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە، KAZNEX ەكسپورتتى دامىتۋ جانە جەتىلدىرۋ جونىندەگى كورپوراتسياسى جانە ءيزرايلدىڭ ەكسپورت جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق ينستيتۋتى ءوزارا كومەك تۋرالى كەلىستى. وتاندىق DETA AIR مەن يزرايلدىك Israel Airspase Industry كومپانيالارى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدى بەكىتتى.
تولەن تىلەۋباي،
«جاس قازاق» گازەتى، №26 (03.06.2009)