كارى قۇرلىقتى ءتامسىل ەتكەن ءبىر ويشىل: «جاۋىرىنى جەر يىسكەپ جاتىپ، ءوزىن جەڭىمپاز سەزىنۋ تەك ساياساتتا عانا كەزدەسەدى»، - دەپتى. جارىقتىقتىڭ ساياساتتىڭ سورپاسىن ىشكەن-ىشپەگەنى بىزگە بەيمالىم. بىراق رەسەيدىڭ ناتو-داعى تۇراقتى وكىلى دميتري روگوزيندى تىڭداساڭ، ەدگار فوس ادەمى تەڭەۋىن كىمدەرگە باعىشتاعانىن اڭعارۋ ماشاقات ەمەس.

كارى قۇرلىقتى ءتامسىل ەتكەن ءبىر ويشىل: «جاۋىرىنى جەر يىسكەپ جاتىپ، ءوزىن جەڭىمپاز سەزىنۋ تەك ساياساتتا عانا كەزدەسەدى»، - دەپتى. جارىقتىقتىڭ ساياساتتىڭ سورپاسىن ىشكەن-ىشپەگەنى بىزگە بەيمالىم. بىراق رەسەيدىڭ ناتو-داعى تۇراقتى وكىلى دميتري روگوزيندى تىڭداساڭ، ەدگار فوس ادەمى تەڭەۋىن كىمدەرگە باعىشتاعانىن اڭعارۋ ماشاقات ەمەس.

مۇندايدا «ماسكەۋدىڭ مۇددەسى دەگەندە، جالاڭاش قولمەن جاۋعا شاباتىن  روگوزين مىرزا نە ايتىپ ەدى؟»  دەگەن ساۋال قىلاڭ بەرەدى، البەتتە. وتكەن جۇمانىڭ سوڭىندا اق تىلەكتى استانا سولتۇستىك اتلانتيكالىق اسكەري وداق پەن ءبىر كەزدەرى باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان كەڭەس وداعىنىڭ بۇگىنگi ميراسقورى رەسەيدىڭ «ايتىس الاڭىنا» اينالدى. ورىستىڭ «سۋىرىپسالما اقىنى» روگوزين ناتو-نىڭ قاۋىپسىزدىككە ارنالعان III فورۋمى بارىسىندا كۇتپەگەن جەردەن سويلەدى، سويلەگەندە ءبۇي دەدى: «ماسەلەنكي، ادال ايەلدىڭ قوشەمەتشىلەرى بولادى. ياعني ونداي ايەل كۇيەۋىنە بەرىلگەن. الايدا وزىنە گۇل سىيلايتىن سەرىلەرى بار. مىنە، ناتو - قازاقستاننىڭ قوشەمەتشىسى. ال قازاقستان ەڭ اۋەلى بۇرىنعى كسرو-نىڭ بەلومىرتقاسى رەسەيگە ۇيلەنگەن نەمەسە كۇيەۋگە شىققان (كىم، قالاي ويلايدى؟ ءوزى ءبىلسىن). ءبىزدىڭ ەتەنە، تۋىسقان، وتباسىلىق بايلانىسىمىزدى ءتاتتى كۇلشەسىن اكەلىپ، ۇناۋعا تىرىساتىن باسقا جانۇيالارمەن اراداعى قارىم-قاتىناسپەن سالىستىرۋعا استە كەلمەيدى. مەنىڭ ويىمشا، قازاقستان باسشىلىعى مۇنىڭ ءبارى ناقتى دايەككە نەگىزدەلگەن كەلەشەك ەمەس، بوركەمىك ساندىراق ەكەنىن ءوزى دە تۇسىنەدى. ناتو باس حاتشىسى يااپ دە حووپ سحەففەر دە قاراپ قالعان جوق. «مەن ناتو-نى ەشكىمنىڭ دە كوڭىلدەسى دەپ ەسەپتەمەيمىن. ءبىزدىڭ ءوز ساياسي ءرولىمىز بار. مەن تىكەلەي ورتالىق ازيامەن اينالىسامىن. بىراق ءتۇرلى سيپاتتا».
سوزبەن ءسۇزىسۋدى جىلىكتەپ جاتپايىق. باسى اشىق نارسە - تەرىستىك كورشىدەگى روگوزيندەر ءبىزدىڭ باسقالارمەن بارىس-كەلىسىمىزدى، قويان-قولتىق ارالاسقانىمىزدى قالامايدى. ماسكەۋدى ايتاسىز، بىزدەگى ۆاديم بورەيكو دەگەن جۋرناليست: «كەربەز كوپقىرلى (كوپۆەكتورلىق) سايا­ساتىمەن قيانداعى ءھام تۇمسىق تۇبىندەگى قوشەمەتشىلەردىڭ باسىن اينالدىرعان ەلىمىزدىڭ ءوزى كىنالى»، - دەپ سالىپتى. ءتىلشىنىڭ ساتيراعا يەك ارتۋعا تىرىسقان سويلەمىن دە تالداماي-اق قويالىق. ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بىراق مۇنداي «دۋالى ۋاجدەن» كەيىن بىرەۋدى «ۇلكەن اعا» دەپ، تەك سونىڭ الدىندا  ەلپەكتەمەي، كوپشلىكپەن تەرەزەسى تەڭ مەملەكەت رەتىندە ارالاسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كوپقىرلى ساياساتىمىزدان ايىرىلماعان ابزال-اۋ دەگەن ۇيعارىم جاسادىق. الەمدىك ءداستۇرلى دىندەردىڭ قۇرىلتايى دا قۇلاشتى كەڭگە سەرمەۋدىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەيدى.

قارعانىڭ ميىن قايناتاتىن شىلدەنىڭ شىمىلدىعى اشىلىسىمەن، استانا تورىنە ايشىعىن اسىنعان، سالدەسىن ورانىپ، كيپەسىن كيگەن كىسىلەر اعىلا باستادى. ابدىراماڭىز، ەلوردا ەكىنشى بابىلعا (ۆاۆيلونعا) اينالعان جوق. الايدا جەر شارىن ەن جايلاعان ۇلتتاردى ورتاق سەنىمگە ۇيىستىرعان دىندەر جەتەكشىلەرىن جيناۋ ارقىلى استانا اسقاق ماقساتىنا تاعى ءبىر تابان جاقىندادى. وسىمەن ءۇشىنشى رەت. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر سەزىنە بۇل جولى 77 دەلەگاتسيا قاتىسقانىنا قاراپ، ديناميكا بار دەرسىز.

مىسالعا، 2003 جىلعى ءبىرىنشى جيىنعا 17 دەلەگاتسيا قاتىسسا، ەكىنشى سەزدىڭ جۇمىسىنا 29 دەلەگاتسيا ارالاستى. ەندەشە، استانا سەزىنىڭ وسى جىلدار ارالىعىندا بەدەل جيناپ، مارتەبەسى وسكەنىنە ءۇش جىل بويى ونى ۇزدىگە كۇتەتىندەردىڭ كوبەيگەنى ايعاق بولسا كەرەك.
القالى جيىندى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءسوز سويلەپ اشتى. «ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتاردى جيناقتاپ، ورتاعا سالىپ، وي ءبولىسىپ، وركەنيەتتەر ۇندەستىگىن نىعايتساق دەگەن ىزگى ماقسات، اسىل مۇراتتار سىزدەردى استانا قالاسىنا توپتاستىرىپ وتىر. استانا تورىندە وسى كۇندەرى سىزدەر تاراپىنان ايتىلاتىن ساليقالى ءسوز، سالماقتى ۇسىنىستار دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تاراپ، جەر شارىندا بەيبىتشىلىك پەن ءوزارا باتۋالاستىقتىڭ ورنىعۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى دەگەن ۇمىتتەمىن»، - دەدى ەلباسى. سونىمەن بىرگە، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ەلىمىزدە 3200-گە جۋىق مەشىت، شىركەۋ جانە عيباداتحانانىڭ جۇمىس ىستەپ جاتقانىن، استانادا بەس مىڭدىق ادام ءبىر مەزەتتە ءمىناجات ەتە الاتىن مەشىتتىڭ ىرگەتاسى قالانعانىن دا اتاپ ءوتتى. ايتقانداي، دىندەر توعىسقان  جيىندا ەلباسى جاڭا الەمدىك قۇرىلىمنىڭ  نەگىزدەرىن تۇجىرىمداپ بەردى. مىسالعا، الاياقتىق پەن ىسىراپشىلدىققا جول بەرىلمەيتىن، ادال ءھام قايىرىمدى الەمدىك قارجىلىق، ۆاليۋتالىق جۇيەنى ۇستىن ەتەتىن ەكونوميكالىق ۇلگى، ەكىنشىسى - الدىڭعى ورىنعا جەكەلەگەن الپاۋىتتاردىڭ ەمەس، جۇمىر الەمنىڭ مۇددەسىن قوياتىن، حالىقتار «ۇلكەن» مەن «كىشى»، «جاقسى» جانە «جامان» بولىپ بولىنبەيتىن، تەڭ دارەجەدەگى ارىپتەستىك پەن ءوزارا ديالوگقا يەك ارتقان ەلدەر اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ ساياسي مودەلى، ءۇشىنشىسى - عالامدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە جاڭاشا كوزقاراس. دايىن كونتسەپتسيانى ءبىر-بىرىمەن باستارى سىيىسپاي جۇرگەن ساياساتكەرلەر قاپەرىنە الىپ، قۇلاقتارىنا ىلسە، يگى....

ال جيىنعا قاتىسقان يزرايل باسشىسى شيمون پەرەس مۇسىلمان الەمى ەلدەرىن قازاق ەلىندە كەلىسىم ۇستەلىنە وتىرۋعا شاقىردى. «ءبىزدىڭ ءبارىمىز بەيبىت باستامالاردى قولداۋعا ءتيىسپىز، - دەدى  پەرەس. - قازىر كەزدە يزرايلگە قاتىستى اراب ەلدەرىنىڭ ۇستانىمى وزگەرە باستادى. ءبىز بۇرىنعى ءۇش «بولمايدىدان» - «يزرايلمەن كەلىسسوز جۇرگىزىلمەيدى!»، «يزرايل مەملەكەتىن تانۋعا - بولمايدى!» جانە «يزرايلمەن بەيبىت ءومىر بولمايدى!» دەگەن ۇرانداردان الىستاي باستاعانىنا كۋا بولۋدامىز. مەن ارابتىق بەيبىتشىل باعدارلامانىڭ باستاماشىلارىنا قايىرىلامىن! يەرۋساليمدە، ءار ريادتا جينالايىق، مۇمكىن بولسا، قازاقستانعا كەلىڭىزدەر».
بۇكىلالەمدىك يسلام ليگاسىنىڭ باس حاتشىسى شەيح ابداللا بەن ابدەل مۇحسين ءات تۇركي بولسا بۇل جيىننىڭ ساۋد ارابياسى پاتشاسى ابداللا يبن ابدەل ءازيزدىڭ ءتۇرلى دىندەر مەن مادەنيەتتەر اراسىنداعى ديالوگتى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا باستاماسىمەن مۇراتتاس ەكەندىگىن ءمالىم ەتتى. «ءبىزدىڭ زاماندا ادامزات ساناسىن بيلەۋشى ويشىل تۇلعالاردىڭ ءار الۋان دىندەر مەن مادەنيەتتەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق فورمالارى تۋرالى ۇسىنىس تالاپ ەتىلىپ وتىر. بۇل سەزد سوعان جاۋاپ تابۋ ءۇشىن وڭتايلى ديالوگ الاڭى بولىپ تابىلادى»، - دەدى ول. بۇكىلالەمدىك ليۋتەران فەدەراتسياسىنىڭ باس حاتشىسى يشماەل نوكو قازاقستاننىڭ «ىقپالدى ەلگە» اينالىپ كەلە جاتقانىن، ەندى جاي ۇندەۋ جولداپ قويا سالماي، سالماقتى ءىس-شارالاردى قولعا الۋعا تيىستىگىن قاداپ تۇرىپ ايتتى.

قورىتىندىلاي كەلگەندە، وسى سەزدە ن.نازارباەۆ الەمدىك قۇرىلىمنىڭ جاڭا كونتسەپتسياسىن ۇسىندى. الەمدىك ءدىنباسىلاردىڭ كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس تاستادى. ال پەرەس اراب ەلدەرىمەن دوستاسۋعا پەيىل تانىتتى. ناتيجەسىندە، قازاق ەلىنىڭ «دىنارالىق تاتۋلىقتىڭ ورداسى» رەتىندەگى ءيميدجى سىرت كوزگە يرراتسيونالدى تۇردە ءوستى. تاعى ءبىر ۇتىمدى تۇسى - انشەيىندە ءبىر-بىرىنە تىكسىنە قارايتىن ءدىن وكىلدەرى ارقاسىن كەڭگە سالىپ، بەيمارال كۇيدە اڭگىمە تيەگىن اعىتتى. ال مۇنداي جاعىمدى راۋىشتە ءتىل تابىسىپ، پىكىر الىسۋ دا وڭاي بولادى ەمەس پە؟

كەشە فوستەر «پيراميداسىنىڭ» كەڭ دالىزدەرى 35 ەلدەن كەلگەن مەيمانداردان بوسادى. قوناقتار ەلىنە قايتتى. كوڭىلدە نە قالدى؟ جيىندا ەلىمىزدە وسىمەن بەسىنشى سيناگوگا اشىلاتىنى بەلگىلى بولدى. جاتسىنباۋشىلىق نەمەسە تولەرانتتىلىق تەرمينىن قايتا-قايتا اۋىزعا العان قايسىبىر شەشەندەر «تمد كەڭىستىگىندە باسقا ەشبىر ەلدە مۇنشاما سيناگوگا جوق، - دەپ لەپىردى. «ءدىني نانىم-سەنىم بوستاندىعى تۋرالى» زاڭىمىز سولاي سولقىلداق بولىپ قالا بەرە مە؟» دەگەن ساۋال دا كوكەيدى مازالايدى. ءبىر قىزىعى، فرانتسيا سياقتى ءدىندى قوعامنان وقشاۋلاۋ ءۇشىن لايتسيزم ساياساتىن جۇرگىزۋ كەرەك دەيتىندەر دە،  يران سەكىلدى يسلامدى ورتاق يدەياعا اينالدىرۋدى دۇرىس كورەتىندەر دە بار. جالپى، كوپقىرلى ساياساتتىڭ ۇتىمدى تۇسى ءبىر نۇكتەگە ۇڭىلمەي، قيلى باعىتقا قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

«جاس قازاق» گازەتى، №26 (03.06.2009)