تالانت تابيعاتى

(ەسسە)

«جالىنداعى» جاسىن جىلدار

جالعاسى...

مەنىڭشە، قازىرگى زاماندىق قازاق پروزاسىنىڭ ەڭ باستى كەمشىلىكتەرىنىڭ ءبىرى – سوڭعى جيىرماشاقتى جىلدىڭ توڭىرەگىندە ونىڭ «ال، ەندى ءبىزدىڭ اۋىل دەگەن اۋماعان ءسىزدىڭ اۋىل سياقتى، بىلمەيتىنى جوق» دەپ عابەڭ (عابيت مۇسىرەپوۆ) ايتپاقشى، ءبىر-بىرىنەن الىس-قالىسى شامالى، ءتىپتى كوبىنەسە ءبىر-بىرىنە قوياننىڭ كوجەگىندەي ۇقساپ تۇراتىن بىروڭكەي شىعارمالاردان تۇرۋى ما دەيمىن. ماسەلە پروزامىزدىڭ ءوز بويىنان سۋرەتتەۋدىڭ ەگجەي-تەگجەيلىلىگىن، تولىقتىعىن، بۇتىندىگىن جوعالتىپ العانىندا بولسا كەرەك. سوعان بايلانىستى قازىرگى كوپتەگەن پروزاشى جاستارىمىزدىڭ شىعارمالارىندا وقيعا ءوتىپ جاتقان جەردى، تابيعاتتى سۋرەتتەۋ مۇلدە از، كەيبىرەۋلەرىندە ول ءتىپتى كەزدەسپەيدى دەسەك تە بولادى. بۇل، مەنىڭشە، تۇبىرىمەن دۇرىس ەمەس، ويتكەنى ادام دەگەنىڭىز – ەڭ الدىمەن تابيعاتتىڭ ءتولى، سونىڭ جاندى ءبىر بولشەگى. ەندەشە بولشەكتى بۇتىننەن ءبولىپ الىپ سۋرەتتەۋگە بولا ما؟! وندا سول كوركەم شىعارماداعى بولمىستىڭ شىندىعى جارتىكەش، جارىمجان بولىپ قالادى عوي.

الەمدىك كلاسسيكتەر وسىنى جاقسى تۇسىنگەن، سوندىقتان دا ولار ءوز كەيىپكەرلەرى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان تابيعي، الەۋمەتتىك ورتانى جەتكىلىكتى دەڭگەيدە سۋرەتتەپ وتىرۋدى ءسوز ونەرىنىڭ باستى كوركەمدىك قۇرالدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە ساناعان.

ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا حرونوتوپ (مەكەنشاق) دەگەن ۇعىم بار. ول دەگەنىمىز – كوركەم ماتىندەگى مەكەن مەن مەزگىلدىڭ بىرلىگى. ل.ن.تولستوي، ونورە دە بالزاك، گي دە موپاسسان، ا.پ.چەحوۆ، ەرنەست حەمينگۋەي، گابريەل گارسيا ماركەس، م.اۋەزوۆ، ش.ايتماتوۆ، ۆ.راسپۋتين، ت.شلينك، ت.ب. سەكىلدى دۇنيەلىك ادەبيەتتىڭ ەڭ ءىرى جارىق جۇلدىزدارىنىڭ تۋىندىلارىندا وسى حرونوتوپ ايقىن ساقتالعان، سونىڭ ارقاسىندا وقىرمان شىعارمانى وقۋ ۇستىندە وقيعانىڭ قاي جەردە، قانداي ۋاقىتتا ءوتىپ جاتقانىن كوز الدارىنا كينو كورگەندەي ايقىن ەلەستەتىپ وتىرادى. مىنە، ءدال وسى كوركەمدىك پرينتسيپ ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان جازۋشى س.اسىلبەكۇلىنىڭ شىعارمالارىندا قاتاڭ ساقتالعان.

ءسوزىمىز جالاڭ بولماس ءۇشىن ەندى ءبىز «قۇلتايدىڭ» ماقالامىزدىڭ باسىندا كەلتىرگەن ۇزىندىسىنە جالعاس جانە ءبىر ابزاتستى كەلتىرەيىك: «ساسكە ءتۇس. كوكجيەكتەن ارقان بويى كوتەرىلگەن شىلدەنىڭ شاعىرماق كۇنى اق شاعىل بەلدەردىڭ يىعىنا شىعىپ الىپ، ەلسىز قۇم ءىشىن ماۋجىراتا باستاعان. ءۇپ ەتكەن جەل جوق. تۋ...ۋ الىستان مۇنارتقان كوگىلدىر ساعىم كوشتەرى بابىمەن ۇيىعان ءتاتتى قاتىقتىڭ بەتىندەي ءدىر-ءدىر ەتەدى. ءار جەردەن سەكسەۋىل مەن تاربيعان دۇزگەندەر ەربيەدى. ءۇي ورنىنداي عانا ويماق تاقىردىڭ ءبىر شەتىندە اپتاپ پەن اڭىزاققا ىستالعان كۇرەڭ شوپتەسىننىڭ اراسىنان جالعىز ءتۇپ جىڭعىل ەرەكشە بولەكتەنىپ، جاپ-جاسىل بوپ كوگەرىپ تۇر، جىڭعىلدىڭ ۇستىندە كوپتەن بەرى ءبىر تيتىمدەي سارى شىمشىق قونىپ وتىر: ءسىرا، ول ۇياسىن بۇتانىڭ قويۋ كولەڭكەسىنە سالعان بولۋى كەرەك. الىستان تەمىرجول رازەزىنىڭ ماڭىنان، سالدىر-گۇلدىر سىلكىنگەن اۋىر جۇك سوستاۆىنىڭ ورنىنان باياۋ قوزعالعان ءۇنى قۇلاققا تالىپ ەستىلەدى.

قۇلتاي مۇقاباسى مىج-مىج بولىپ، ابدەن ەسكىرگەن جۋان كىتاپتى كوڭىلسىزدەۋ جابا سالدى. اۋىر سوستاۆ دوڭعالاقتارىنىڭ دۇرسىلدەگەن بىرقالىپتى ىرعاعى بىرتە-بىرتە باسەڭسىپ، وشە بەردى. سالدەن كەيىن پويىزدىڭ ءوزى دە كوكجيەككە ءسىڭىپ كورىنبەي كەتتى، ارتىندا جالعىز بەلگى بوپ شۇيكەدەي تۇتەلەنگەن جەپ-جەڭىل بۇيرا ءتۇتىنى عانا شۇباتىلىپ قالىپ بارا جاتتى. قۇلتاي ءبىر ءتۇرلى جالعىزسىراپ كەتتى. ءارى وتكەن، بەرى وتكەن پويىزداردى كوزبەن شىعارىپ سالۋ ونىڭ جاستايىنان بويىنا سىڭگەن ادەتى ەدى. جاڭاعى بەيمالىم قيىرلارعا جول تارتقان اۋىر جۇك سوستاۆى دا ونىڭ كوكىرەگىن ساعىنىشقا تولتىرىپ، جۇرەگىن شىم-شىم سىزداتىپ وتە شىقتى...»

وسىناۋ ەستە ەرەكشە تۇتىلىپ قالاتىن ەل، دالا سۋرەتتەرى، كەيىپكەردىڭ كوڭىل-كۇيىن تابيعاتپەن، اينالا توڭىرەكتەگى قوزعالىسپەن قويىنداستىرىپ جىبەرەتىن پسيحولوگيالىق پاراللەليزم ءتاسىلى، كەيىپكەرلەردى ابدەن زەرتتەپ بارىپ، ءارى ولاردى ءوزىنىڭ سۋرەتكەرلىك سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەپ ەگجەي-تەگجەيلى بەينەلەۋ ارقىلى كەيىپكەردىڭ حاراكتەرى دە اشىلاتىن ستيليستيكالىق ءادىس، ونىڭ قايعىسى مەن قۋانىشىن، قوڭىر مۇڭىن، سارعايعان ساعىنىشتارىن قوسا ارقالايتىن ەمپاتيا شىعارماعا بىردەن رەاليست ءوڭ بەرەدى – اۆتور مەن كەيىپكەر تۇتاسادى، سەكەڭ قۇلتايعا اينالادى – ەندى قۇلتاي جوق، سەكەڭ عانا بار، ال ءسىز، وقىرمان، قۇلتايمەن قوسا اۆتوردىڭ وزىمەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي حالگە تۇسەسىز. سول ءسىزدىڭ جاڭادان تاپقان قوسانجار ءومىرىڭىز ادەبي ۋاقىت زاڭدىلىعىنا ساي بىردە جازىلىپ، بىردە جيىرىلىپ وتىرادى – پوۆەستىڭ العاشقى بولىگىندە (8 بەت) ادەبي وبراز كينەماتوگرافيالىق پرينتسيپپەن سوزىلىپ، سيۋجەت ادامنىڭ «ىشكى ەكرانى» ارقىلى ساۋلەلەنسە، – مىسالى، سانتياگو شالدىڭ قايىق ۇستىندە وتكىزگەن بىرنەشە كۇنىن حەمينگۋەيدىڭ قاۋزاپ سۋرەتتەيتىنى سياقتى، – 33 بەتتىڭ قالعان 25 بەتىندە ناقتى ومىرلىك سيتۋاتسيا – باس كەيىپكەردىڭ جولداس جىگىتىنىڭ ۇيلەنۋ تويىنىڭ ۇستىندە كەيىپكەر حاراكتەرى ابدەن اشىلىپ تا، ايتىلاتىن نارسە ايتىلىپ تا بولادى. ايگۇل قارىنداسىمىز جوعارىداعى سۇحباتىندا «بوتەننىڭ تويىن» «شوقتىعى بيىك، ءمىنسىز اڭگىمە» دەي كەلىپ، ونىڭ نەگىزگى يدەياسى رەتىندە «دالا مەن قالانىڭ ءبىر-بىرىنە ىمىراسىزدىعىن، قالا دالانى مەنسىنبەيتىنىن، دالا قالانى جەرسىنبەيتىنىن» ايتىپتى. وبەكتيۆتى تۇردە، ارينە، سولاي. عۇمىرىنشا قويدىڭ قۇيرىعىن بۇراپ كەلە جاتقان قويشى جىگىتتىڭ ميىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا الگىندەي ويدىڭ سانالانۋىن قيسىن بويىنشا جوققا شىعارۋعا بولمايدى. بىراق، اۆتوردىڭ ءوزىنىڭ ىلگەرىدەگى ەسكەرتپەسىنە قاراعاندا، ومىردەگى قۇلتاي شۇلعاۋى شۇباتىلعان بىرەۋ ەمەس، تار شەڭبەرگە قامالمايتىن، زاماناۋي ويلايتىن، قىسقاسى، بيىك مادەنيەتتىڭ ادامى. البەتتە، اتالىپ وتىرعان شىعارما ومىردە ورىن العان، اۆتوردىڭ ءوزى كۋا بولعان (ول پوۆەستە ءالي دەيتىن اتپەن ءجۇر) سيتۋاتسيالارعا نەگىزدەلىپ جازىلعانىمەن، جازۋشىنىڭ ءوزى مويىنداعانداي، ول كوركەم شىعارما بولعاسىن ومىردەگى وقيعالاردىڭ تۋرا ناتۋرالدىق كوشىرمەسى ەمەس، سوندىقتان وندا اۆتوردىڭ كوركەمدىك قيالى مەن يدەيالىق كوزقاراسىنا دا بەلگىلى ءبىر ءرول بەرىلگەن. دەسە دە، «قۇلتايدا» قيال دا، يدەيا دا انداعايلاپ العا تۇسپەيدى. ءتىپتى وسى شىعارمادا يدەيا دەيتىن يدەيا دا جوق، كوزگە ۇرىپ تۇرعان. اۆتور ماڭدايدان سالىپ قالعانداي ەتىپ تۋرا ايتپايدى، تىم تىكباقايلانبايدى دا، اسىرە ەگىلىپ-توگىلمەيدى دە، نەنى ايتسا دا مەڭزەپ، پەردەلەپ، تۇتاس تا ۇزاق كورىنىستەرمەن، دەتالدارمەن قاۋسىرىپ وتىرىپ جەتكىزەدى. مىسالى، باعزال باسىنداعى كىتاپحاناشى قىز بەن باس كەيىپكەردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى سۋرەتتەگەن كەزدە سۇيىسپەنشىلىك حاقىندا ءبىر اۋىز ءسوز ايتىلمايدى، ال ەكەۋىنىڭ دە «ءسۇيدىم-كۇيدىمگە» بەرگىسىز ءۇنسىز دە ءمولدىر سەزىمدەرى قانداي! قۇلتايدىڭ جان-دۇنيەسىن بىلەتىندىگىڭىزدەن، – ال ومىردەگى قۇلتايدىڭ تاعدىرىن بىلەتىن بولساڭىز تىپتەن، – الگى كورىنىستەردى توگىلمەگەن كوز جاسىنىڭ ارا-جىگىندە وتىرىپ وقيسىز. سەبەبى، جازۋشى ومىردەگى ۇساق-تۇيەك نارسەلەردەن، كۇندەلىكتى ءوتىپ جاتاتىن تىرشىلىكتەن تازا ەموتسيالار تابادى. بىراق سونىڭ وزىندە دە ءسوزدىڭ جارتىسىن ايتۋشىعا، جارتىسىن وقۋشىعا قالدىرىپ وتىرادى. مىنە، بۇل ناعىز كوركەم شىعارماعا ءتان قاسيەت. ەڭ سوڭعى ابزاتستى وقيىق:

«... دونەن يەسىنىڭ ويىن ايتپاي-اق تۇسىنگەندەي، اياعىنداعى تۇساۋىن شەشپەككە ەڭكەيە بەرگەن قۇلتايدىڭ ماڭدايىن ماقپالداي جىبەك تۇمسىعىمەن ءتۇرتىپ-ءتۇرتىپ قويدى. جىگىتتىڭ بۇدان ارىگە شىدامى جەتپەدى: تاماعىنا لىقسىپ كەلىپ قالعان ۋداي وكسىكتى ازەر تەجەپ، باسىن جەردەن وقىس كوتەرىپ الدى دا، تورىنىڭ مويىنىنان تاس قىلىپ قۇشاقتاعان كۇيى اتتىڭ اششى تەر مەن قولاڭسا ءيىسى اڭقىعان قاتقىل جالىنا كۇنگە ءپىسىپ قاقتالعان، ىپ-ىستىق بەتىن باستى».

اشىق قۇرىلىمداعى فينال. مەڭزەۋلى، مەتونيميالىق تۋىندىعا ءتان اياقتالۋ. قۇلاعىڭىزدى بەرتامان اكەلىڭىزشى، سىبىرلاپ قانا ايتايىن: مىنا پوۆەست وسى كۇيىندە سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ وسىعان دەيىن جازعاندارىنىڭ تاڭداۋلىسى جانە ونى «قازاقتىڭ ءجۇز ۇزدىك پوۆەسىنىڭ» قاتارىنا ويلانباستان قوسا بەرۋگە بولادى.

يە، نەسىن ايتاسىز، جازۋشى يدەيانى، مورالدى وتكىر كەزدىكتەي جالاڭداتا بەرمەي، سيتۋاتسيامەن بەرۋدىڭ شەبەرى ەكەن. الگى يدەيا، مورال كوپقاباتتى، كوپجوسپارلى، «قۇلتايدان» ايقىن يدەيا تابۋ قيىن دەيتىنىمىز دە سودان. باس كەيىپكەردىڭ قوي جايىپ ءجۇرىپ، دالا توسىندە دومبىرانىڭ قوس ىشەگىنشە سىمداي تارتىلىپ جاتقان شويىن جولدىڭ بويىنان بەيبەرەكەت شاشىلعان ادەمى كونسەرۆى قۇتىلارىن، كامپيت، تەمەكى سالعان جىلتىراق قوراپشالار تاۋىپ، قولىنا الىپ، تاماشالاپ قاراپ تۇراتىنى، سول پويىز مىنگەن جولاۋشىلارداي باي بولىپ، كەكىرەلەپ دۇنيەنى شارلاعىسى كەلەتىن ارمان-قيالى تويعا كەلگەن قالالىقتاردىڭ سۇرقىن كورگەسىن سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، الگى ارمان دۇنيەنىڭ يندۋستريالىق «ۋجاستارىنا» اينالىپ جۇرە بەرگەندەي بولادى.

جاس جىگىت ەندى سول جەرلەرگە بارماي-اق، الەمدە الدەبىر پاراللەلدى ءومىر – دۇنيەنىڭ ەن بايلىعى قولدارىنا شوعىرلانعان ازشىلىقتىڭ ءومىرى دە بار ەكەندىگىن، سوعان ساي قالانىڭ بالاسى اۋىلعا كەلسە كۇلكى بولاتىنىن، اۋىلدىڭ بالاسى قالاعا بارسا تۇلكى بولاتىنىن ەت-جۇرەگىمەن سەزگەندەي ەدى. ايگۇل ايتقان قالا مەن دالانىڭ تەكەتىرەسى ارعى ارحەتيپتە وسىلاي بىلىنەدى. بىراق اۆتوردىڭ شىن دىتتەگەنى ول ەمەس، ونىڭ اۋىلدىڭ جىگىتى مەن قالالىق جىگىتتىڭ توبەلەسى ارقىلى كورسەتكىسى كەلگەنى – ءبىر بۋىن ۇرپاقتىڭ ومىردەن ءلاززات تابا الماي ءار نارسەگە ۇرىنۋى، وتتان دا ىستىق تىرشىلىكتىڭ ءمانى مەن ماعىناسىن تۇسىنبەۋدەن ونى دۇرىس، ساۋاتتى پايدالانۋعا قابىلەتسىزدىگى. ەگەر وسى ايتقانىمىز راس بولسا، وندا «قۇلتاي» («بوتەننىڭ تويى») يدەيا جاعىنان حەمينگۋەيدىڭ اتاقتى «قىزارىپ كۇن باتادى» رومانىمەن انىق ۇيلەسەدى.

سونىمەن بىرگە، الگى ومىردەن ورىن تابا الماي جۇرگەندەرگە قولاپايسىزداۋ بولسا دا، ءبىر مۇڭى ارتىقتاۋ وسسە دە، ءومىردىڭ ءمانىن قاراپايىم ەڭبەكتەن، كاسىپتەن، جاتىر-مەكەنىنەن تاپقان «ادىراق كوز قارا جىگىتتىڭ» مىنەزى قارسى قويىلادى. ءادىس-ايلادان گورى قارا كۇشكە، قايراتقا كوبىرەك سەنەتىن ونىڭ قالادا بوكسقا ياكي كاراتەگە بارىپ جۇرگەن جىگىتتەن قاپيادا تاياق جەپ، قان جالاپ قالعاننان كەيىنگى كۇيى:

«... ول جالما-جان اتىپ تۇردى. كوزى شاتىناپ، تۇلا بويىن تاس-تالقان ەتكەن ءبىر قايتپاس دولىلىقپەن وپ-وڭاي قۇلاپ تۇسكەن مۇنى قايتا تۇرعىزباسقا ۇمتىلىپ كەلە جاتقان باقتالاسىنا ىزالانا قارسى ىتقىدى... قۇلتاي بۇل جولى بۇزاقى نەمەنى قول سىلتەۋگە ۇلگەرتپەي، قاپسىرا قۇشاقتاي الدى دا، تىپىرلاۋعا شاماسىن كەلتىرمەي كوتەرىپ الىپ، اياعىنىڭ استىنا سىلق ەتكىزدى... قۇلتاي بۇدان سوڭ نە ىستەپ، نە قويعانىن بىلمەيدى. ايتەۋىر ءتۇبىت مۇرتتىڭ جالىنىشتى ىڭىرسىعانى، ءوزىنىڭ باس-كوز دەمەي بىلشىتىپ سوعا بەرگەنى عانا ەمىس-ەمىس ەسىندە...

... – قوناق بولسا قايتەيىن! قوناق بولسا قايتەيىن، ا-ا؟! – دەپ، جۇلقىنىپ-جۇلقىنىپ قالدى. قويشى جىگىتتىڭ قارۋلى قولى ەكەۋىن ەكى جاققا ۇشىرۋعا از-اق قالىپ بارىپ باسىلدى. ءالي اشەيىندەگى موماقان قۇرداسىنان تاپ مۇنداي ىرىلىكتى كۇتپەسە كەرەك، قاپەلىمدە باسىلىپ، جۋاسي قالدى».

وسىنى جاساپ جۇرگەن ءبىز ءبىرىنشى بەتتەن بىلەتىن بىرتوعا قۇلتاي ما؟ سوۆحوز ورتالىعىندا تۇراتىن تۇرمىستاعى قارىنداسىنا بارعانىندا الدىنان دەلەڭدەپ شىققان ونى باۋىرىنا باسىپ، ءبىر اۋىق ءۇنسىز قۇشاقتاپ تۇراتىن، وزىنە بالا كۇننەن ەتەنە تانىس قىشقىلتىم ايران ءيىسىن مەيىرلەنە يىسكەيتىن، كوزىنە ەرىكسىز ىستىق جاس... قۋانىش، باقىت جاسى مولتىلدەپ شىعا كەلەتىن باۋىرمال قۇلتاي ما؟ كىتاپ الىپ تۇرىپ كىتاپحاناشى قىزدى كوز جانارىمەن بىلدىرتپەي ايالاپ وتەتىن، ءۇنسىز عانا ىشتەي سۇيەتىن شىڭىلتىر سەزىم يەسى قۇلتاي ما؟

جوق، مۇلدەم باسقا ادام. سيتۋاتسيادا ونىڭ شىن بولمىسى، شىنايى مىنەزى – قازاقى، ۇلتتىق مىنەزى اشىلادى: كوپكە شەيىن قوزعالا قويمايتىن، ال جىنىنا تيگەن كەزدە كوتەرىلىپ كەتەتىن جانە ۇزاققا دەيىن باسىلمايتىن كوكدولى، الامان مىنەز. جانارتاۋ مىنەز: ۆەزۋۆي سياقتى ۇزاققا قالعىپ جاتىپ، كەنەت گيدراۆليكالىق جارىلىسپەن جارىلاتىن، الاسى ىشىندەگى ەجەلگى قۇلىق. بىزدە وسى حالىقتىق پسيحيكا، ەتنوپسيحولوگيا ارنايى زەرتتەلمەگەن، كوركەم ادەبيەتتىڭ دە كورىگىنە تۇسپەي كەلەدى. ال وزىق ەلدەردىڭ ادەبيەتى ونى ارنايى اۋەزە ەتەدى، مىسالى، ۆاسيلي شۋكشيننىڭ «الەشا بەسكونۆوينىي»، «جيۆەت تاكوي پارەن» قاتارلى شىعارمالارىندا دەرەۆنيالىق ورىس مىنەزى اينا-قاتەسىز سۋرەتتەلسە، فيليپپين ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى حوسە ريسالدىڭ «فليبۋستەرلەر» رومانى مەن ستەفان تسۆەيگتىڭ «اموك» ەكسپرەسسيونيستىك نوۆەللاسىندا تاگيل جانە مالاي حالىقتارىنىڭ ومىرلىك قيىن جاعداياتتاردا كوزىنە قان تولىپ، ءداپ قۇلتاي سياقتى نە ىستەپ، نە قويعانىن بىلمەي قالاتىن الابوتەن اففەكتىلىك كۇيى سۋرەتتەلگەن. وسى جانە باسقا دا فاكتىلەردى ەسەپتە الا كەلىپ، جالپى سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ ادەبي ءادىسىن كافكادان باستالىپ، سوڭىرا ماركەس پەن مو ياننىڭ شىعارماشىلىعىندا جالعاسىن تاپقان «ماگيالىق رەاليزم» سياقتى باستاۋىن سوناۋ ەپوستىق مۇرامىزدان الاتىن «ماگيالىق ۇلتشىلدىق» ءادىسى دەپ ايقىنداۋعا بولار ەدى. جاندىكتەردى ادام ەتۋگە بولمايدى، بىراق ادامدى جاندىككە اينالدىرۋعا بولادى جانە ول ءىس كافكانىڭ عانا قولىنان كەلەدى، سەبەبى ول مودەرنيست، نە مودەرندىك جازۋشى عوي، سول سەكىلدى ۇلتتىق بولمىستان بۇرىن ۇلتتىق مىنەز-قۇلىقتى قۇبىلتۋ ارقىلى حالقىن تانىپ-تانىتۋ سەرىك اسىلبەكۇلى تەكتەس قالامگەرلەردىڭ عانا قولىنان كەلەدى، بۇل جاعىنان ولار مودەرندىك ادەبيەتپەن انىق تۋىسادى.

ءبىر قاراعاندا، سەكەڭنىڭ اۋىلدا ءجۇرىپ جازعان تاعى ءبىر شىعارماسى – «قالقاش» پوۆەسىنىڭ يدەياسى دا، ءمورالى دە ايقىن سياقتى. وندا، اۆتوردىڭ ءوزى كورسەتكەندەي، كەيبىر اۆتوبيوگرافيالىق سارىندار بار جانە اقيىنگە باسقا جاقتان كەپ، ۇزاماي اۋدان ورتالىعىنا كوشىپ كەتكەن ءبىر تراكتورشى جىگىتتىڭ سول از ۋاقىتتا باسىنان وتكەرگەن حيكاياسى جەلى بولىپ الىنعان، بىراق قاز-قالپىنشا الىنباي، كوركەمدىك جيناقتاۋ ادىسىمەن كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن. ايگۇل كەمەلباي پوۆەستىڭ تەمىرقازىق يدەياسىن «تۇيىق سۋداي سۇرىقسىز، نارسىزدەۋ، جانى سۇيمەگەن قوراش اداممەن ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر بولعان باقسىز شەرمەندە ايەلدەردىڭ تاعدىرىنا نالا» دەپ ايقىنداعان جانە اۆتوردىڭ ءوزى دە وسى پىكىردى قوستايدى. «شىنىندا، قازاق قوعامىندا وسىنداي قانشاما مىڭداعان ايەلدەر بار. ولاردىڭ دا باسقالار سەكىلدى باقىتتى بولۋعا حاقىلارى بار ەدى عوي، بىراق تاعدىرلارى باسقاشا قالىپتاستى؟ نەگە؟ وعان كىم كىنالى؟» دەيدى.

كىم بولسىن، ەركەكتەر-داعى كىنالى. «قالقاشتاعى» سول كەنجەگۇل سۇيمەي شىققان جانە جىبەكتى ۋالاي الماي، ءجۇن ەتە جازداعان توپاستاۋ سيىرشى تورشالار. ايگۇل جازباقشى، وتباسىنداعى جەتەكشىلىك ءرولى قۇلدىراپ كەتكەن بورىكتىلەر. «يتبالىقتىڭ كۇشىگىندەي بالپاناقتاي» بالالارىنا اليمەنت تولەمەي، قويانشا بەزەكتەپ، قاشىپ جۇرگەندەر... ءوستىپ جازا بەرسەڭ كوپ-اق جانە قالايدا بارىنە دە ەركەك كىنالى بولىپ شىعادى جانە ماسكۇنەم تورشا سەكىلدى جامان ەركەك قانا ەمەس، كەنجەگۇلدى وزىنشە سۇيگەن قالقاش سەكىلدى جاقسى ەركەكتەردىڭ دە كىناسى بار. ايگۇل ايتقانداي، كەلىنشەك قالقاشپەن قول ۇستاسىپ كەتۋگە باتىلداي المايدى، ويتكەنى ەسىك كورگەن، بالاسى بار، بارعان جەرىندە ءبارىبىر باعى جانباس ەدى. سول سەبەپتى ول سوڭىنان قۋا كەلگەن تورشاعا ەرىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولادى. مەنىڭشە، ەرىپ كەتپەس ەدى، اگاراكي قالقاش شەشىمتالدىق تانىتىپ، «قال!» دەسە. «ەندىگى جەردە ەكەۋمىزدىڭ شىقساق توبەمىز، ولسەك كورىمىز ءبىر بولسىن» دەسە. باعزىداعى كەبەك پەن ەڭلىك، بايان مەن قوزى، تولەگەن مەن جىبەك سىقىلدى. ايتا المادى جەمە-جەمگە كەلگەندە. بوز وكپە ەركەكتىڭ ءوز مۇمكىندىگىنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن سەزىنۋى دە ەركەكتىككە جاتادى، بىراق وتباسىن قۇرۋعا كەلگەندە جاۋاپكەرشىلىكتەن تايساقتاپ، اۋىلداعى كىسى جادىلايتىن شەشەسىنەن قورقىپ، جاقسى ماعىنادا «حامستۆو» كورسەتە الماۋى ەركەكتىك ەمەس. وسى ورەدەن كەلگەندە «قالقاش» ۆالەنتين ءراسپۋتيننىڭ ەرتەرەكتە جازىلعان «رۋدولفينو» دەيتىن اڭگىمەسىمەن ءبىر ءىزدى باسقانداي بولادى. ەگەر وسى پىكىرگە ۇيىساق، «قالقاشتىڭ» نەگىزگى جەلى-يدەياسى دا وبەكتيۆتى تۇردە اۆتورعا باعىنباي كەتىپ، ونىڭ ىرقىنان تىس، «قۇلتايداعىداي» ۇلتتىق قۇلىقتىڭ بۇزىلۋى – قازاق ەركەكتەرىنىڭ ۇساقتالۋى بولىپ شىعادى. ءومىر شىندىعىنان سۇرسانامەن كەلگەن كوركەمدىك شەشىم وسىلايشا بولەك كەتەدى. ونداي-ونداي ساتتەر جازۋشىلىقتا بولىپ تۇرادى. كەيدە كىتاپتى سەن جازبايسىڭ، كەرىسىنشە كىتاپ سەنىڭ قالامىڭدى العا اكەتىپ وتىرادى. «جازۋ – ءمالىمسىز نارسەلەردى اشۋ» دەيتىنىمىز سودان. وسى ءجايت، ياعني تىڭنان تابىلعان يدەيا ءدال «قۇلتايداعىداي» پوۆەستىڭ ەڭ سوڭىندا پىشەنشىلەر قوسىنان قايتقان ءتورت بوزبالانىڭ كوزىمەن سەزىمگە وراپ بەرىلەدى:

«تورتەۋمىز دە جول بويى كوبىنە ءوزدى-وزدىمىزدەن بولىپ، ءۇنسىز وتىردىق. قالقاشتىڭ قاراسى بىرتە-بىرتە كىشىرەيىپ، بولىمسىز عانا نوقاتقا اينالدى دا، ءبىرازدان كەيىن مۇلدە كورىنبەي كەتتى.

– ءاي، قالقاش-اي!.. – دەدى ەركىن سونى كۇتىپ وتىرعانداي تەرەڭ كۇرسىنىپ قويىپ. – ءبارى وزىنەن بولدى عوي. ەگەر كەنجەگۇلگە قوسىلماق بوپ، اينىماس سەرت بەرگەندە، ول كەتپەيتىن ەدى.

– راس-اۋ. نەگە سويتپەدى ەكەن؟ – دەدى تاۋباي ونى قوشتاپ.

تورتەۋمىز دە ويلانىپ قالدىق. ءبىز مىنگەن ەكى توننالىق شاعىن گازيك بەل اسىپ ۇزاي بەردى. قالقاشتىڭ قاراسى بىرتە-بىرتە كىشىرەيىپ، بولىمسىز عانا نوقاتقا اينالدى دا، ءبىرازدان سوڭ مۇلدە كورىنبەي كەتتى».

جالپى سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ جازعاندارىنىڭ كوپشىلىگىنە ليريزم ءتان. دەسە دە سولاردىڭ ىشىندە نازىك ليريكاعا تولىسى – وسى «قالقاش». مۇندا جازۋشى شىعارماشىلىعىندا العاش رەت سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرى ارنايى سۋرەتتەلىپ، كەيىپكەرلەردىڭ حاراكتەرى سول ليريكالىق سەزىمدەر ارقىلى دارالانادى. اسىرەسە وقيعا جەلىسىن ءبىرىنشى جاقتان بايانداۋشى – قازاق «سىعىر» دەيتىن جاستاعى بوزاۋىز بوزبالا قۋانىشتىڭ پسيحولوگياسى ادەمى اشىلعان. سەزىمى ويانىپ قالعان سىعىر بالانىڭ كەيىنگى ەرەسەك جازۋشىنىڭ ءتىل مۇسىنىمەن سۋرەتتەلە دە و باستاعى تۇنىق بالالىق قابىلداۋىن ساقتاپ قالعان مىنا كوزىنىڭ قاراسىن قاراڭىز: «... باسقانى قايدام، مەن ءۇشىن سول ساتتە دۇنيەدە سۋ كوتەرىپ بارا جاتقان جاس ايەلدەن سۇلۋ نارسە جوقتاي كورىنەتىن. ول جۇقا شىت كويلەكتى ءتۇرتىپ تۇراتىن بالعىن ءمۇسىن تال شىبىقتاي مايىسىپ، سامال سيپاعان سەلەۋدىڭ التىن جاپىراقتارىنداي ءسال عانا ىرعالا باسىپ كەتىپ بارا جاتادى». وسى ءساتتى بايقاعان ايگۇل كەمەلباەۆانىڭ: «نەگىزگى لەيتموتيۆ – ءجاسورىم ۇل بالانىڭ سەزىم دۇنيەسى سىرىن ەندى اڭعارا باستاۋى، ايەل سۇلۋلىعىنا العاش سۇقتانۋى، ءارى جان ادامعا مويىنداۋعا بولمايتىن العاشقى قۇشتارلىقتىڭ تاڭعى شىقتاي جالتىلداعان نىشاندارىن ءوز بويلارىنان تانۋى»، – دەگەن پىكىرىنە تولىعىنان قوسىلامىز. مىنا ءبىر كورىنىس: «...بەينە بۇكىل الەم ءبىر ساتكە قالعىپ كەتىپ، دۇنيەنى ماڭگىلىك تىنىشتىق باسقانداي. توڭىرەكتى قىبىر ەتكەن تىرشىلىك بەلگىسى بىلىنبەيدى. تەك سول تىم-تىرىس دۇنيەنىڭ كۇمىس نۇرىن ەكىگە جارىپ، قالقاش پەن كەنجەگۇل بارا جاتىر».

شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ بەلگىلى پوۆەسىندە دانيار مەن ءجاميلا ومىردەگى باقىتتارىنا توسقاۋىل بولعان قيىندىقتاردى جەڭىپ، ەڭ سوڭىندا ەكەۋى قول ۇستاسىپ، ۇلكەن ومىرگە قادام باسىپ بارا جاتسا، قالقاش پەن كەنجەگۇلدىڭ قول ۇستاسۋى وتتان دا ىستىق ءومىر بويى ەمەس، وڭاشا قوسقا جەتكەنشە عانا. جىگىتكە اۋزى دامىل تاپپاي، الدەنەنى قىزۋ تۇسىندىرگەن كەلىنشەك قالقاشتىڭ الپامساداي دەنەسىنە ەركەلەي اسىلىپ، ەندى بولماسا بىرەۋ تارتىپ اكەتەردەي قولتىعىنان مىقتاپ ۇستاپ الىپ، تەك قوسقا دەيىن بارادى. سوڭىرا ەكەۋىنىڭ جولى ەكى ايىرىلادى. سىعىر بالانىڭ جۇرەگىن شىم-شىم مۇڭعا باتىرىپ، اينالادان، قوعامنان، كوپتەن جەڭىلىس تابادى ەكەۋى. جازۋشىنىڭ ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، ول «ءجاميلانى» جوعارى سىنىپتاردىڭ بىرەۋىندە جۇرگەنىندە وقىپ، قاتتى اسەرلەنگەن. «ءجاميلا» سونشا قاراپايىم جازىلعاندىعىنا قاراماستان، ءوزىنىڭ سونشا تازالىعىمەن، مولدىرلىگىمەن ءتانتى ەتتى مەنى. اسىرەسە انا جاس بالانىڭ – قاينىسىنىڭ وي-قيالى، جەڭگەسىن – جاس كەلىنشەكتى سونشالىقتى سەزىممەن، پلاتوندىق سەزىممەن ءسۇيۋى، جاس تا بولسا ادامداردىڭ اراسىنداعى سۇيىسپەنشىلىكتى نازىك، تەرەڭ تۇسىرە ءبىلۋى مەنى تاڭعالدىردى، سانامدى ۇيقى-تۇيقى ەتتى»، – دەيدى ول. الايدا كوركەمدىك شەشىم باسقاشا شىققان – اۆتور اتاقتى تۋىندىنىڭ ىرقىنا تۇگەل-تولايىم بوي الدىرماي، وزىندىك سونى وي، تىڭ يدەيا ىزدەگەن جانە ءوزىنىڭ ەشبىر جاقسى ياكي جامان كورۋلەرىنە، ەموتسيالارىنا باعىنباي، ومىردىك شىندىققا باعىنا وتىرىپ، سوعان عانا سۇيەنە وتىرىپ، الگىندەي شەشىمدى تاپقان دا – ادامداردىڭ ءوز باقىتى ءۇشىن  كۇرەسۋگە رۋحىنىڭ جەتپەۋىن، دىرماندىلىگىنىڭ كەمشىن سوعۋىن كوركەم سۋرەتتەي كەلىپ، سىن ساتتە بوي بالاپ، ىنجىقتىققا تىزگىن بەرەتىن ءبىر ساتتىك قاتەلىك ادامنىڭ بۇتكىل ءومىرىن بىت-شىت ەتىپ، تاعدىرىن باسقا ارناعا سالىپ جىبەرەدى دەگەن كادەلى وي ۇقتىرادى. جازمىش، تاعدىر قاتىپ قالعان رامكالارعا سالىپ تاستايتىن نارسە ەمەس، كەيدە وعان ادام ءوز ەركىمەن، ىرقىمەن اسەر ەتىپ، وزگەرتە الادى، دەيدى اۆتور. ناعاشىلارىنىڭ سۇلەي-جىرىنا سالىپ، «تۇلپار اتتىڭ تۇياعى تاسقا ءتيىپ كەتىلەر، / ءتورت اياعى ساۋ بولسا، سازدى باسسا جەتىلەر. / قىران قۇستىڭ قياعى، قالىڭعا ءتۇسىپ سەتىنەر، / جەز تىرناعى ساۋ بولسا، ءبىر تۇلەسە جەتىلەر» دەپ، دەم بەرىپ، جىگەر جانىعانداي بولادى.ءسويتىپ، ىلگەرىدەگى «قۇلتاي» پوۆەسىندەگى نەگىزگى يدەيانى – ۇلتتىق قۇلىقتىڭ، ۇلتتىق ءدىلدىڭ بۇزىلۋىن، ترانسفيگۋراتسيالانۋىن «قالقاشتا» ىزەرلەي زەرتتەپ، وعان ەندى جاڭا قىرىنان كەلىپ، ودان ءارى دامىتادى. كوپتەگەن جاس جازۋشىلار كۇشتى يدەيانىڭ جالىنان ۇستاپ، ۇلكەن تاقىرىپتاردى جۇلىن-تۇتاممەن سەزىنە تۇرىپ، سولاردى كەمەل تۋىندىعا اينالدىرا الماي قالىپ جاتادى، ال جازۋدى ەندى باستاپ جانە اۋىلدىق جەردە باستاپ جۇرگەن اسىلبەكۇلى بولسا الگىندەي السىزدىكتى، كۇدىك-كۇماندى جيىپ قويىپ، 25 جاسىندا «تىنىق دوندى» جازىپ تاستاعان شولوحوۆ، 35-ىندە ايتارىن ايتىپ، الارىن الىپ بولعان ۆالەنتين راسپۋتين سىندى 25 جاسىندا-اق اق قاعازبەن بىلگەنىن ىستەگەن. بۇل – ۇلكەن تالانتتارعا ءتان انىق سۋرەتكەرلىك ينتۋيتسيا. ءسىرا، ءۇشبۋ تۇيسىكتىڭ قۋاتىمەن ەڭ تازا، دەمەك ەڭ مىقتى تۋىندىلار وي-قيال جالاڭاشتانىپ، قانداي دا ءبىر كوركەمدىك راسىمدەۋلەردىڭ قاناسىنا سىيماي، اۆتوردان وقۋشىعا قاراي كۇشتى قولمەن تارتىلعان وتكىر جەبەدەي دوعاشا ءيىلىپ الىپ زۋىلدايتىن جاس كەزدە جازىلىپ قالاتىنعا ۇقسايدى عوي.

ويلايمىن: وسى ءبىزدىڭ كينوگەرلەر «تراكتورشىنىڭ ماحابباتى» سياقتى تەلەسەريالدارعا «قالقاش» سياقتى داپ-دايىن تۇرعان دۇنيەنى الماي، وقيعاسى نانىمسىز، قولدان قيىستىرىلعان مەلودرامالىق ستسەناريلەرگە فيلم تۇسىرەتىنى نەسى ەكەن دەپ. بىزدەگى جالپى كوركەم شىعارماشىلىق پروتسەستى سوڭعى كەزدە قيالعا رابايسىز ەرىك بەرۋ تەمىرەتكىدەي جايلاپ بارا جاتقاندىعىنىڭ بەلگىسى بولۋى كەرەك بۇل. ارينە، جازۋشىلىقتا قيالدىڭ كۇشى، اسىرەلەۋ، جەتكىزىپ ايتۋدى ويدان شىعارۋمەن جوپتەپ جىبەرۋدىڭ وزىندىك الاتىن ورنى بار، تەك مۇنداي جاعدايلاردا فاكتىلىك شىندىق ونەردىڭ شىندىعىنا دەس بەرىپ وتىرسا دەيسىڭ عوي. اڭگىمەنى سوزا بەرمەي تىكە ايتايىن: وسى جەردە كەيىپكەرىمىزدىڭ ەڭ اتاقتى دەرلىك شىعارماسى – «رابيعانىڭ ماحابباتىن» دومبىراعا تيەك ەتىپ تاققالى وتىرمىن.

سەكەڭنىڭ بۇل پوۆەسى قازىرگى قوعامدا وتكىر تۇرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرىن قوزعايتىندىقتان جۇرت نازارىنا بىردەن ىلىگىپ، ول تۋرالى بۇگىنگە دەيىن ەداۋىر ايتىلىپ-جازىلدى. سولاردىڭ ىشىنەن «قا»-دە جاريالانعان ادەبيەتتانۋشى رافات ابدىعۇلوۆتىڭ «سەرىك اسىلبەكوۆتىڭ گۋمانيستىك پروزاسى» ماقالاسىن جانە «مادەنيەت» تەلەارناسىنداعى جازۋشى جۇسىپبەك قورعاسبەك پەن تەمىرحان تەبەگەنوۆ، رافات ابدىعۇلوۆ اراسىندا ءوتىپ، كەيىنىرەك «حالىق سوزىندە» «رابيعانىڭ ماحابباتىنداعى ءسۋيتسيدتىڭ سىرى» دەگەن اتپەن گازەتتىك نۇسقاسى جاريالانعان تەلەسۇحباتتى اتاپ وتەر ەدىك. ءمالىم بولىپ وتىرعانىنداي، كوركەم شىعارماعا ومىردە ناقتى ورىن العان ۋاقيعا – جوعارى سىنىپتاعى جاس قىزدىڭ ءوزىنىڭ مۇعالىمىنە عاشىق بولىپ، ونىسى اشكەرە بوپ قالعاننان كەيىن سىركە سۋىن ءىشىپ قايتىس بولعانى ارقاۋ ەتىلگەن. اۆتور 1970-ءشى جىلداردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا وتكەن بۇل ۋاقيعانىڭ ءدال ىشىندە بولماعان، بىراق قازالىداعى الگى ۋاقيعا وتكەن «قۇمجيەك» سوۆحوزىنداعى ورتا مەكتەپكە كەيىنىرەك قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى رەتىندە اۋىسىپ كەلگەننەن كەيىن ءمان-جايدى ەستيدى، ال سوڭىرا مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بوپ قىزمەت اتقارعان كەزدە وسى ىسكە بايلانىستى اۋداننان كەلگەن تەكسەرۋشىلەرگە قاجەت قۇجاتتاردى دايىنداپ بەرىپ ءجۇرىپ، بولعان ىسكە تولىعىراق قانىعادى. ارادا ۋاقىت وتەدى، الگى سۇمدىق ۋاقيعا دا ۇمىتىلادى. جازۋشى قۇمجيەكتەن الماتىعا قونىس اۋدارادى. 1980-شى جىلداردىڭ ورتاسىنا تامان، اراعا ون شاقتى جىل سالىپ بارىپ، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، الگى جاي ەسىنە ءجيى تۇسەتىن بولادى. العاش رەت تاڭەرتەڭ قىرىنىپ تۇرعانىندا ويىنا وزىنەن-ءوزى ورالا بەرەدى دە، اۆتوبۋسپەن جۇمىس ورنىنا جەتكەنشە باياعىدا وسى جايعا بايلانىستى ءوزى باستىعىرىلىپ كورەتىن قورقىنىشتىلاۋ ءتۇس بولاشاق بايانداۋشى – مۇعالىمنىڭ شىم-شىتىرىق تۇسىنە اينالىپ بولادى. ءسويتىپ، قاس-قاعىمدا ەكسپوزيتسياسى دايىن بولعان وي-وزەك ءتورت-بەس ايدا «رابيعانىڭ ماحابباتى» دەيتىن پوۆەسكە اينالادى. نەگە بۇلاي بولدى، ۇمىتىلىپ كەتكەن جايدى جازۋعا اۆتور نەگە اياق استىنان قۇشتارلانا قالدى جانە بۇعان ساقال شارۋاشىلىعىنىڭ قاتىسى قانشا دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ مۇمكىن ەمەس، سەبەبى ول – شىعارماشىلىق پسيحولوگياسىنىڭ اشىلماس تىلسىم قۇپياسى.

ارامىزدان كەتكەنىنە كوپ بولا قويماعان سۇڭعىلا ادەبيەتتانۋشى رافات ابدىعۇلوۆ وسى ورايدا الەمدىك جانە وتاندىق ادەبيەتتە كەزدەسەتىن، كەيىپكەرى ماحاببات مۇپتالاسىمەن وزىنە قول سالعان كوركەم تۋىندىلاردى («بوۆاري حانىم»، «بەيشارا ليزا»، «قورعانسىزدىڭ كۇنى»، «شۇعا»، ت.ب.) سانامالاي كەلىپ، ولاردىڭ بارلىعى دا فابۋلا جاعىنان باس كەيىپكەردىڭ ومىرىمەن شارىقتاۋ شەگىنە جەتەتىنىن، ال «رابيعانىڭ ماحابباتىندا» وقيعالىق سيۋجەت رابيعانىڭ ولىمىنەن كەيىن داميتىنىن كورسەتەدى. بۇل اتالعان شەدەۆرلىك دۇنيەلەر ەرۋديت اۆتوردىڭ جازۋشىلىق كىتاپحاناسىنىڭ اياسىنا كىردى مە، الدە جوق پا، ول جاعى بىزگە بەيمالىم. سونىمەن بىرگە وسى ءسوزدى اتالعان تاقىرىپقا بايلانىستى بەرگى داۋىردە، ياعني اۆتوردىڭ زامانىندا جاسالعان دۇنيەلەر جونىندە دە ايتۋعا بولار ەدى. مىسالى، كوركەم شىعارما بولماعانىمەن كەزىندە «ليتەراتۋرنايا گازەتادا» جارىق كورىپ وقىرمان قاۋىمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەۆگەني بوگاتتىڭ «ول ەكەۋى» («دۆوە») دەيتىن ەسسەسى (گاسترونوم ديرەكتورى ءبىر ستۋدەنت قىزعا ۇرلىقشى دەپ ناقاقتان جالا جاۋىپ، دۇكەننىڭ ىشىندە تۇرعىزىپ قويىپ، وتكەن-كەتكەن ادامداردى بەتىنە تۇكىرتىپ، اقىرى جولسىز جازا، ماسقارا مازاققا شىداماعان جاس قىز جاتاقحاناسىنا بارىپ اسىلىپ قالادى), ميحايل لۆوۆسكيدىڭ «مەنىڭ ولىمىمە كلاۆا ك-نى ايىپتى دەپ ساناڭىزدار» پوۆەسى (ون بەستەگى ءجاسوسپىرىم ءوزى ءۇشىنشى كلاستان ءولىپ-ءوشىپ سۇيگەن قىز مۇنى اشەيىن قۋىرشاق كورىپ، اقىرى باسقا بىرەۋدى قالاپ كەتكەنىنە شىداماي، جارتاستان سۋعا قۇلاپ ولەدى – پوۆەست جارىققا شىعا سالا وسى اتتاس فيلم تۇسىرىلگەن). وسى كەزەڭدە ماحاببات سەبەبىمەن ءوزىن-ءوزى مەرت ەتۋ وقيعالارى ءار جەر-ءار جەردە بولىپ جاتتى. ولار جوعارىدا اتاعانىمىزداي بىرقاتار سەرگەك قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارىنا تاقىرىپ بولدى. ماسەلە وسى تۇپدەرەكتەمەلىك نەگىزى ءبىر تيپتەس وقيعالاردى بەرۋدەگى تيپولوگيالىق ۇقساستىقتار مەن ءار اۆتوردىڭ دارالىق سيپاتىن اشا بىلۋدە.

ارعى-بەرگى زاماندا كوركەم شىعارماشىلىق يەلەرىن، – البەتتە، تالانتتى يەلەرىن، – ولاردىڭ كەسەك تۋىندىلارىن ءوزارا تۋىستىرىپ، ءتىپتى ءبىر-ءبىرىن كورمەسە دە، وقىماسا دا ءوزارا قايتالاتىپ تۇراتىن ءبىر قۇدىرەتتى كۇش بار. ول – ءومىر شىندىعى، تەكتەس جاعداي-جاعدايات، ۋاقيعالاردىڭ الەمنىڭ ءار بۇرىشىندا ورىن الىپ جاتاتىندىعى، ءتىپتى ولاردىڭ ءبىر ۋاقىت ورەسىندە ءوتۋ مۇمكىندىگى جانە قابىلەت-قارىمى شامالاس تالانتتى قالام يەلەرىنىڭ شىعارماشىلىق كورىگىندە تۆورچەستۆولىق تۇيسىك ارقىلى بىردەي قورىتىلىپ شىعاتىندىعى. سەبەبى، بۇل شوعىردىڭ جازۋشىلىق كرەدولارى ءبىر اقيقات – تىرشىلىك زاڭى، سول سەبەپتى ول كۇندەلىكتى تىرلىكتەن اجىراعىسىز نارسە، دەمەك جازاتىنىڭدى قىرعاۋىلدىڭ موينىنداي سان قۇبىلعان اينالا توڭىرەگىڭنەن، كۇندەلىكتى ومىردەن شىعار.

بىراق ول ءومىردىڭ شىندىعى نەتكەن اششى!

«رابيعا، قازاقشا ايتقاندا، ءالى ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان، اڭعال، جاندۇنيەسى كوكتەمگى اشىق اسپانداي سونشاما ءمولدىر، پەرىشتە تەكتەس جاس بويجەتكەن. سودان دا ول ءمادريدتى ەشقانداي ءبىر ىشكى ەسەپسىز، جان-تانىمەن قۇلاي سۇيەدى. ال سۇيتكەن ادامى ونى ساتىپ كەتكەندە، ونىمەن قويماي، رابيعانىڭ وزىنە جازعان عاشىقتىق حاتىن مەكتەپتەگى قىزدار سوۆەتىنىڭ ءتورايىمى روزا قاسىمحانوۆاعا اپارىپ بەرگەندە، ول ادام جانى توزگىسىز زور كۇيزەلىسكە، سترەسسكە ۇشىرايدى. وسىنشاما وپاسىزدىقتى، ناداندىقتى ونىڭ كوكتەمگى بايشەشەكتەي قۇلپىرعان نازىك جانى كوتەرە المايدى، سوندىقتان سىركە سۋىن ءىشىپ، باقي بولادى. ءسويتىپ ءوزى بىلمەستىكتەن قۇلاي سۇيگەن بۇل دۇنيەنىڭ وسىنشاما لاس، وسىنشاما جەكسۇرىن ءبىر پەندەسىنەن، ءبىر شىندىعىنان ماڭگى باقي قۇتىلىپ، عازيز جانى تىنىشتىق تابادى» – پوۆەست جاريالانعاننان كەيىن كوپ كەيىن ايتىلعان وسى اۆتورلىق تاپسىرلەۋدە شىعارمانىڭ نەگىزگى فابۋلاسى قامتىلعان جانە ونى جازۋشىنىڭ جوعارىداعى سوزىنەن اسىرىپ تۇيىندەۋ مۇمكىن ەمەس.

وسى سۇحباتتا ابدەن اشىلىپ سويلەگەن اۆتور قىز بالانىڭ العاشقى، ۋىز ماحابباتىنا بالتا شاپقان، شابا وتىرىپ قىرشىنىنان قيعان ادامداردى بولعان جاعدايعا كىنالى دەپ تابادى. ادامداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن شەشە تۇرا، ادامدارعا ەركىندىك بەرمەگەن كەڭەستىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ وقتاۋ جۇتقانداي قاتاڭ دا ىزعارلى ءتارتىبىن ورناتقان، سول تارتىپكە بەيىلدى بولعانداردى، – ادامي قاسيەتتەرىنىڭ قانداي ەكەندىكتەرىنە قاراماستان، – مانساپ باسپالداعىمەن ورلەتىپ، «ماتبلاگا» بەرىپ، اقىرى كەز-كەلگەن سيتۋاتسيادا تونىن اينالدىرىپ كيە قوياتىن «ءپلاستيليندى» پىسىق، پىسىقاي، ەكىجۇزدى پەندەلەردىڭ كاستالىق توبىن ءوسىرىپ شىعارعان جۇيە نەگىزگى كىنالى كۇش دەپ تانىلادى. جۇيە جانە ول تاربيەلەگەن بەلگىلى توپ – وبەكتيۆتى تۇردە كوپ، كوپشىلىك، وسى كوپشىلىك – كانت ايتقان «ءبىلىمدى وڭباعاندار» – مادريدتەر نيتسشە ايتقان «مىرىڭباي توبىرمەن» – بۇل جەردە مۇعالىمدەرمەن تىزە بىرىكتىرىپ، وزدەرىنەن سان جاعىنان كوپ بولعانىمەن، ۇجىمدىق بىرلىگى بولماۋىنان از بولىپ شىعاتىن جاقسى، يماندى ادامداردى ىقتىرىپ، دەگەندەرىنە كوندىرەدى. اۆتور جوعارىداعى تۇسىنىكتەمەسىندە «بۇلار ەشقانداي وبال-ساۋاپقا قارامايدى، ءتىپتى، كىسىلەردىڭ ولىگىنەن دە شىمىرىكپەستەن اتتاپ جۇرە بەرەدى» دەگەن ەكەن، ءسال عانا تۇزەتۋ – بۇلار ءوز قولىمەن ەشكىمدى ولتىرمەيدى، برۋنو ياسەنسكي ايتقان «اتپايتىن دا، ساتپايتىن دا، بىراق ءۇنسىز كەلىسىمىمەن ولتىرەتىن نەمقۇرايدىلاردىڭ» قولىمەن تىندىرادى. ماعجان ءبىر كەزدە الايىن دەپ جۇرگەن قىزىن وسى كوپ الدىرماي قويعاسىن قىزدى، سوسىن ءوزىن اتىپ ولتىرگەن دوسى بەرنيازدى ازالاپ، ونى ولتىرگەن اينالاسى، كوپ، قوعام دەپ اھ ۇرعان-دى. رابيعا ءولىمىنىڭ شىن، تيپتىك سەبەپتەرىن ءبىر-بىرلەپ اشا كەپ اۆتور وبەكتيۆتى تۇردە جاۋقازىن جاستىڭ قازاسى الگى ماعجان ايتقان كوپتىڭ ءۇنسىز كەلىسىمىمەن جاسالعاندىعىن يشارالاپ ۇقتىرادى. رافات جازعانداي، پوۆەستە رابيعانىڭ ولىمىنەن كەيىن وعان قاتىسۋشىلاردىڭ «ءوزارا قارىم-قاتىناسى تالدانىپ، مەكتەپ  ۇجىمىنىڭ، اۋىلدىڭ، اۋداننىڭ ءار ءتۇرلى دارەجەدەگى الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق كارتيناسى جاسالاتىندىقتان، كەيىپكەر ءولىمى ەكىنشى جوباداعى وبەكتىگە» اينالىپ كەتپەگەن، كەرىسىنشە، وسىعان ۇقساس كىسى ءولىمىن تەرگەۋشىنىڭ زەرتتەۋىنە قۇرىلعان ۆيل ليپاتوۆتىڭ «ءبارى دە ول تۋرالى» كىتابىنىڭ اتىمەن ايتساق، اڭگىمەنىڭ ءبارى رابيعا، ونىڭ قاپىل قازاسى توڭىرەگىندە جانە ەڭ باستىسى، بۇل سۇمدىققا جاڭاعى نەمقۇرايدى كوپتىڭ قاتىسى جايلى نوقتالى ويعا اينالىپ كەلىپ وتىرادى. اۆتورلىق پوزيتسيا وسىلاي قويىلعاندىقتان شىعارمانىڭ فورماسى دا، مازمۇنى دا الگى كوپتىڭ – سىن ساعات سيتۋاتسيادا قارا باستارىن ساعاتتاپ، قاراقان باستارىن اراشالاپ قالماقشى بوپ جانۇشىرعان كورباق كوپتىڭ اۋسەلەسىن اشۋعا قىزمەت ەتەدى. ادەتتە جازۋشىلار وزدەرى سەزگەن، تىكەلەي سەزىنگەن نارسەلەردى وقىرمانعا دا ءدال سونداي ەتىپ سەزدىرۋدىڭ، تىكەلەي سەزىندىرۋدىڭ الدەنەشە ءادىسىن قولدانادى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان جاعدايدا اۆتور تاقىرىپ استىنا «بارلىق ۋاقيعالار مەن كەيىپكەرلەر ويدان شىعارىلعان. قانداي دا ءبىر ۇقساستىقتار كەزدەيسوقتىق دەپ تانىلسىن» دەپ سىلەيتىپ ەسكەرتۋ بەرىپ، ودان ءارى تۋىندىنى وسىنداي جاعدايلاردىڭ قاي-قايسىسىنا دا ۇيلەس ءتۇسىپ وتىراتىن اۋىر پسيحودەليكاعا، كورباق دەپرەسسياعا ياكي سەزىمگە شۇپىلدەپ تولعان، توگىلگەن-توگىلمەگەن كوز جاستارىنىڭ ارا-جىگىندە ىشتە قۇلتا قالدىرمايتىن، بالكي سونى تۇگەسۋگە جاقىنداتاتىن مەلودراماعا قۇرا سالۋىنا دا بولار ەدى. بىراق جازۋشى مۇنىڭ ەكەۋىنە دە بارماعان. سەبەبى، مىناداي ماتەريال قولدا تۇرعاندا، – سۇيىسپەنشىلىكتى ويدان شىعارىپ جىرلاۋعا بولمايتىنى سياقتى، – ادام تراگەدياسىن دا بارماق سورىپ، قولدان قيىستىرىپ جاتۋ اقىلعا سىيىمسىز نارسە بولار-دى. مۇنداي جاعدايدا اققا تاۋەكەل ءىس – ادەبيەتتىڭ كلاسسيكاسى، ونداعى سىننان وتكەن قوس مۇشەلى فورمۋلانى – كونفليكت پەن حاراكتەردى بەرىك ۇستانۋ، بۇل ەكەۋىن قولعا ءوزى كەلىپ ءتۇسىپ تۇرعان دەرەكتەر نەگىزىندە، ونىڭ ىشىندە دوكۋمەنتاليزم ادىسىمەن (تەرگەۋ-تەكسەرۋ امالدارى ماتەريالدارىمەن) ءوربىتىپ، ورىستەتىپ، شيىرشىق اتتىرىپ وتىرۋ. ورىس ادەبيەتىندە ءدال دەرەكتىك قۇجاتپەن شىعارمانىڭ قاڭقاسىن جاساۋ وتە ءساتتى قولدانىلادى. ماسەلەن، الەكساندر گەلماننىڭ «ءبىر ءماجىلىستىڭ حاتتاماسى» پەساسى (ونىڭ جەلىسىمەن اتاقتى «سىيلىق» كينوفيلمى ءتۇسىرىلدى), برەجنەۆ پەن ساۋىنشى ايەلدىڭ اراسىنداعى جەدەلحاتتارعا قۇرىلعان سەرگەي دوۆلاتوۆتىڭ «كومپروميسس» نوۆەللاسى، ت.ب. قازاق ادەبيەتىندە دە مۇنداي ءتاسىل ارا-كىدىك قولدانىلعان. ونداي تۋىندىلاردىڭ جارقىن ۇلگىسى – ءدال «رابيعاداعىداي» كەيىپكەر ءولىمىنىڭ جاي-جاپسارىن رەسمي قۇجاتتار – سوت-تەرگەۋ ماتەريالدارى ارقىلى فابۋلا ەتىپ العان سابەڭنىڭ «ءمولدىر ماحاببات» رومانى جانە ءبىر اۋىلكەڭەس جينالىسىنىڭ حاتتامالارى مەن الگى جينالىستىڭ اۋداندىق گازەتكە شىققان ەسەبى نەگىزىندە جازىلعان قۇرمانعازى قارامانۇلىنىڭ «پەرىشتە مەن پەندە» پوۆەسى. وتە قۇنارلى، ءتيىمدى ءتاسىل جانە وسىنى ساقال الىپ تۇرىپ اعاتسىز تۇيسىنگەن سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ سۋرەتكەرلىك ءجىتى تۇيسىگىنە تەك قول سوعاسىڭ.

پوۆەستە الگى قۇجاتتىق-ەپيستوليارلىق دەرەكتەر (مۇعالىمدەردىڭ، رابيعانىڭ سىنىپتاس قۇربىسىنىڭ جازباشا تۇسىنىكتەمەسى) ءۇي سىپىرۋشى كەكسە ايەلدىڭ كۋا رەتىندەگى كورسەتۋلەرى، رابيعانىڭ مادريدكە جازعان حاتى، ولەر الدىندا قالدىرعان ارزۋ جازباسى، سونداي-اق اۋداندىق حالىق سوتى تەرگەۋشىسىنىڭ ءدال ءبىر كينوستسەناريداعىداي ديالوگ پەن اۆتورلىق رەماركادان تۇراتىن كۋاگەرلەردەن جاۋاپ الۋلارى، ت.ب. بايانداۋ تاسىلىمەن جانە اۋىزشا-جازباشا رەسمي ءستيلدى ساقتاي وتىرىپ بەرىلگەن. رافات ابدىعۇلوۆ وسى ورايدا اۆتو قولدانعان ءۇش ءتۇرلى بايانداۋ قاباتىن اجىراتادى. ولار كۋالىك بەرۋشىلەردىڭ ۋاقىتتىق جانە كەڭىستىك ايانى ۇلعايتا سويلەپ (جازىپ) بايانداۋى، رابيعانىڭ مادريدكە جازاتىنىنداي «رەالدى» سيپاتقا كوشىرىپ بايانداۋ جانە جالپى تاق-تۇققا جاقىن قۇجاتتىق ستيلدە بايانداۋ. بولعان ۋاقيعا تۇگەلگە جۋىق وسى قۇجاتتار ارقىلى جانە ولاردىڭ بايانداۋ تاسىلدەرىن (قاباتتارىن) اۋىستىرىپ وتىرۋ تاسىلىمەن ءوربيدى. سوعان ساي سيۋجەت اسا جىلدامدامايدى دا، وتە باسەڭدەمەيدى دە، رەپريزدىك بىرقالىپپەن جىلجيدى جانە الگى دوكۋمەنتتىك بايانداۋلاردىڭ ارا-اراسىندا ىشكى وي اعىمى، ۇلعايتىلعان ىشكى مونولوگ، كەيىپكەر ويى مەن تولعانىستارى تۇرىندە ەپيكالىق بايانداۋ كەزەكتەسىپ كەلىپ وتىرادى. وسى ديالوگتىق، قۇجاتتىق، اۆتورلىق، ەپيكالىق بايانداۋلى بولىكتەرگە پەيزاجدىق سۋرەتتەۋلەر، پورترەتتەۋلەر، ت.ب. كوركەمدىك قۇرالدار كەلىپ قوسىلادى. رافات ءوز زەرتتەۋىندە بۇل بولىك-كومپونەنتتەردىڭ كولەمدىك پروپورتسيالارى ءوزارا ءدال سايكەسەتىندىگىنە نازار اۋدارىپتى. بۇل راس، اۆتور ماتىندەگى مونوبولىكتەردى ادەيى وزگەرتۋ جانە ولاردىڭ كولەمدىك شاماسىن ءدال دوزالاپ، ءوزارا سايكەستەندىرۋ ارقىلى شىعارمانى سانالى تۇردە ينتوناتسيالايدى. وسى ءادىستى اۆتور «قالقاش» پوۆەسىندە ءتىپتى كۇشەيتىپ پايدالانعان-دى: ءبىر تۇستا اۆتور-بايانداۋشى وقىرمانمەن اراداعى بۇرىنعى قاشىقتىقتى كەنەت قىسقارتىپ، وعان جاقىننان كەپ ءتىل قاتادى: «قۇرمەتتى وقۋشىم، مەن سىزدەردى كەنجەگۇلمەن تانىستىرا كەتەيىن. بۇل – ...» دەپ الىپ، ودان ءارى كەڭىنەن كوسىلىپ، بايانداۋدىڭ جاڭا اتموسفەرالىق كوڭىل-كۇيى تۋدىراتىن، ءبىر ەسەپتەن قازىرگى ينتەراكتيۆ ستوريزگە كەلىڭكىرەيتىن تىڭ قاباتىن قولدانادى. بۇل – اۆتور-بايانداۋشى بەينەسى ماتىنگە تىكەلەي ارالاساتىن مەتابايانداۋ ءتاسىلى.

جازۋشى وسىنداي مەتاماتىندىك، مونوبولىكتىك ينتوناتسيالاۋدى ميكروماتىندىك ينتوناتسيالاۋمەن ۇدايى وڭەيتىپ وتىرادى. بۇل ورايدا الدىمەن «سەرىك اسىلبەكۇلىنىڭ پاراتاكسيسى» (گرامماتيكالىق قاتار ورنالاستىرۋ) دەپ اتاۋعا بولاتىن ستيليستيكالىق ەرەكشەلىكتى – شوعىرىمەن بىرىڭعاي اعىمدا، بىروڭكەي ىرعاقتا رەت-رەتىمەن ۇزدىكسىز كەلىپ وتىراتىن سويلەمدەر لەگىن اتاپ ايتۋ ءجون. مۇنىڭ ءوزى ەشبىر جۇك كوتەرمەيتىن ساياق ءسوزدىڭ ەنۋىنە رۇقسات ەتىلمەيتىن تاتاۋسىز تالعامپازدىق قانا ەمەس، كەزەكتەستىرۋ (التەرناتسيا) كومەگىمەن ءبىر تىركەستى ءبىر تىركەسكە، ءبىر ابزاتستى ەكىنشى ابزاتسقا جاراسىمدى جالعاپ تۇراتىن جالپى تۇتاستىق، سينتاكسيستىك جانە ينتوناتسيالىق تۇتاستىق. اسىلبەكۇلىنا عانا ءتان بۇل پاراتاكسيستىك ءتاسىلدىڭ ەكىنشى ايقىن ستيلدىك جاڭالىعى – ءماتىننىڭ ينتوناتسيالىق-قوسەكپىندىك سۇگىرەتىنىڭ ىرعاق پەن سينتاكسيستەن ءتۇزىلۋى، ياعني سوزدەردىڭ بۇكىل ابزاتستى كوكتەي وتەتىن ەلەمەنت – كوپتىك جالعاۋمەن اياقتالىپ وتىرۋى (مىسالى «ادامدار»، «اعاشتار»، «بۇلتتار» ...). ۇشىنشىدەن، ءسوزدى ماعىناعا باعىندىرۋ، ەسكىلىكتى ءتىل كورىنىستەرىن پايدالانۋ (مىسالى، «قۇلتايدا» قاعاز ادەتتەگىدەي بۋدا-بۋدا، پارا-پارا دەپ ەمەس، «بۋات قاعاز» دەلىنەدى). بۇلار كەرەك كەزدە ءارى مولشەرىمەن پايدالانىلادى، سونىسىمەن كەرەكتى اسسوتسياتسيالاردى وياتىپ وتىرادى. تورتىنشىدەن، سويلەمدەگى ويدى اۋىزەكى سوزگە عانا لايىقتىداي كورىنەتىن تىركەس («مەن قايتەم، ولسە ولەت تا...»), وداعاي سوزدەر ارقىلى جاساندىرىپ جىبەرۋ («فۋي-ي-ت! – قىز ەركەك بالالارشا ىسقىرىپ جىبەردى»), سوزدەردىڭ اراسىندا بىلىنەر-بىلىنبەس ىلەزدىك كىدىرىستەر جاساۋ، تىنىس بەلگىلەرىن قوسەكپىندەۋ، سويلەمدەردى ادەيى تولىمسىز قىلۋ (اسىرەسە ديالوگتا), بۋىن ءسوزدى ىقشامداۋ (رەدۋكتسيالاۋ). مىنا ءبىر ءتىل قاتىسۋلار:

« – كىمگە؟

– شەشەسىنە... – دەدى قالقاش نىعارلاپ».

« – مەن بە؟.. مەن... جيىرما بىردەمىن، - دەدى قىز دا الدەنەگە ابدىراپ. – بىراق كاپ-كارىمىن. سولاي ەمەس پە؟ ارينە، سىزگە قاراعاندا...

– جوع-ءا، ول نە دەگەنىڭىز...»

بۇل تۇستاردا ماعىنالىق تۇيىندەۋ ادەيى جاسالعان ىرعاقتىق بۇزىلىستارمەن – پيرريحيالارمەن بەرىلگەن. ريتميكالىق كىدىرىستەر سينتاكسيستىك پاۋزالارمەن – ءۇتىر، سىزىقشا، كوپنۇكتەلەرمەن سايكەس كەلىپ وتىرادى. وسىنىڭ بارشاسى دا ادەتتەگى ءسوزدىڭ شىرايىن شىعاراتىن ياكي ءسوزدىڭ، سويلەمنىڭ ىرعاعى مەن ىرعاڭىنا، بۇرماسى مەن بۇراڭىنا ادەيىلەپ ءمان بەرەتىن اۆتورلىق ماقساتتان گورى الەمدىك ادەبيەتتەگى كلاسسيك جازۋشىلار ءجيى قولداناتىن سوزدەن ماتەرياعا (ماتەريالدىققا) ەركىن اۋىسىپ جانە ونىسىن الۋان اۋەزدى (تەمبرلى), الۋان بوياۋلى (پاليترالى) ەتىپ بەرۋدى دىتتەيتىن جوبا-جوسىنعا كەپ سايادى. سەكەڭنىڭ ىشىنە «رابيعانىڭ ماحابباتىن» قوسقانداعى پوۆەست-اڭگىمەلەرىنىڭ قۇندىلىعى – اۆتور-بايانداۋشىنىڭ ماتىندەگى ۇلكەن (مونو) بولىكتەر مەن كىشى (ميكرو) بولىكتەردەگى داۋىس ەرەكشەلىگىندە جانە سول ءۇننىڭ ساي-سالا، ىقپىل-جىقپىلىندا جاسىرىنىپ جاتاتىن سانسىز نازىك رەڭكتەرىندە. باسقاشا ايتقاندا، ينتوناتسيالارىندا. وسى قوسەكپىندىلىك، قوسەكپىندەۋ شىعارمانىڭ ءونبويىندا رەپريزدىك باياۋ قوزعالىستا، اسىقپاي جىلجىپ وتىرادى جانە جاي جىلجىمايدى، وڭگە سۋرەتتەگىش، كوركەمدەگىش قۇرالداردى ەڭسەرىپ، جەڭە وتىرىپ، اسافەۆتىك «ينتوناتسيالىق گارمونيامەن» جىلجيدى. ءۇشبۋ ۇيلەسىمدە رەالدى سۋرەتتەۋ دە، ۇعىمدىق، تالدامالىق، ستيليستيكالىق سۋرەتتەۋ دە – ءبارى-ءبارى تۇر. سوندىقتان دا «كوركەم شىعارمادا ەڭ باستى نارسە – دۇرىس ينتوناتسيالاۋ، قالعانى – تالعامنىڭ ءىسى» دەيمىز.

بۇل وتە ءساتتى تابىلعان ءتاسىل. سەبەبى، لەبىزدەۋ (قوسەكپىندەۋ ەمەس) قابىلدانعاندى قايىرا كورسەتىپ قويۋ عانا ەمەس، سول قابىلداۋ پروتسەسىنىڭ ىشكى، ينتيمدىك مەحانيزمىنە بويلاپ ەنۋ. وسى يمپليتسيدتىك ءادىس اسىرەسە «رابيعانىڭ ماحابباتىنىڭ» ءونبويىندا ستيل ايقىنداۋىش بەلگىگە اينالعان. سەبەبى، و باستا تاڭداپ الىنعان اۆتورلىق ويوزەك (زامىسەل) بويىنشا جاپ-جاس قىزدىڭ جاۋاپسىز ماحاببات سەبەبىمەن قيىلعان قىرشىن عۇمىرى، سول ەشكىم كۇتپەگەن ماقتۇل قازانىڭ جايى مەن جاپسارى، قىرى مەن سىرى ۇنەمى وقىرماننىڭ «نەرۆىسىنە» – سەزىمى مەن اشۋىنا ءتيىپ، تىتىركەندىرىپ وتىرماققا كەرەك. ال ول سەزىمدى، ول اشۋ-ىزانى وتا ۇستەلىنىڭ باسىندا سكالپەلىن وڭتايلاعان حيرۋرگشە قاتىگەزدىكتىڭ اعزاسىن اشىپ كورسەتۋ ارقىلى عانا تۇتاندىرامىن دەسەڭ، قاتەلەسكەنىڭ. الەمدىك ۇزدىك كوركەم دۇنيەلەردىڭ بۇل رەتتە باعدار تۇتانىنى – ومىردەگى قاتالدىقتى، قاتىگەزدىكتى ادامنىڭ جانىن تۇرشىكتىرمەي، تىم جالاڭاشتاماي، تىم شۇقشيماي كورسەتۋ. ماسەلەن، ادەبيەت تاريحىندا «قارا قۇلاق، اق بيم» اتتى جالعىز پوۆەسىمەن قالعان گاۆريل تروەپولسكي قاتىگەزدىكتى حايۋانات دۇنيەسىنە مەيىرىممەن، ەسىركەۋمەن قارايتىن ىزگى سەزىمدەرمەن استاستىرا، كونتراست ارقىلى كورسەتكەن. ءدۇن-دۇنيە ەكى نارسەنىڭ ۇيلەسىمىمەن عانا تەڭگەرىلەدى ەكەن: ادامدى جاقسى كورمەي ايتىلعان شىندىق كىسىنى قىزىلكوز سىنامپاز ەتەدى; سۇيىسپەندىك سەزىمىمەن كومكەرىلمەگەن اقىلدىلىق اككى قۋ قىلادى; ەسىركەۋسىز يمان تاقۋالىقتان ايىرادى جانە عادالات ماحابباتسىز بولسا كىسىنى قاتىگەز بەزبۇيرەككە اينالدىرادى.

«رابيعانىڭ...» سوڭعى بەتىن جاپقانىڭدا بۇتكىل جۇلىن-تۇتاممەن جوعارىدا كەلتىرىلگەن تورتتاعانداعى سوڭعى عاقليانى – ماحابباتسىز دۇنيە بوس ەكەندىگىن، ونسىز ادىلەت، ادىلەتتىلىك قاعيداتتارى ولاردى قانشا جەردەن ۇكىلەپ-ۋالاساڭ دا ايتەۋىر قاراسۋىق-قاتقاق جۇرەكسىزدىككە باستايتىنىن تۇشىركەنە سەزىنگەندەي بولاسىڭ. اۆتوردىڭ مانماتىندىك دىتتەۋىندە، مادريد – ءدال سونداي، ادىلەتتىلىك، ادىلدىك دەپ ءجۇرىپ، سول ۇعىمنىڭ فاناتيگىنە اينالعان جان. ينستيتۋت بىتىرگەن، بىراق سانا اعارماعان، وي-سەزىم سپتۋ-دىڭ دەڭگەيىندە، قاتىپ-سەمىپ قالىپ قويعان.

ءبىزدى اشارشىلىقپەن، كەدەيشىلىكپەن سىنايدى، الايدا استە ءوزى سىي ەتىپ بەرگەن ءومىرىمىزدى جولسىز قىرشىنىنان قيىپ سىنامايدى. كوپ نارسە ادامنىڭ وزىنە جانە اينالاسىنداعى ادامدارعا، ءتىپتى جاقىن ادامدارىنا بايلانىستى. مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم، قيال دۇنيەسى كۇشتى بولىپ تۋعان قايسىبىر جاندار الدا بولۋى مۇمكىن باقىتسىزدىقتاردى ۇرەيلەنە كۇتۋمەن جۇرەتىن سياقتى جانە ولاردى ءومىرىنىڭ ۇزاققا سوزىلماۋ ىقتامالدىلىعى بارىنشا بەيمازا كۇيگە تۇسىرەتىندەي. رابيعا وزىنە قاراما-قارسى ماعىل جىنىستى جاندى العاش رەت ۇرگەدەك، ۋىز ماحابباتپەن جاقسى كورىپ قالعانىنىڭ سوڭىندا ماعان سول جاننىڭ تاعدىرىن جاناي، شەتىن عانا باسىپ وتسەم دە جەتەر ەدى دەپ ۇمىتتەنگەن سياقتى. وسى وتەۋسىز جالعىز عانا كىشكەنتاي ءۇمىتىنىڭ شوعىن بۇل دۇنيە تىرشىلىگىندە «ءسۇيۋ» دەيتىن نارسە بارىنان ماقۇرىم موجانتوپاي مۇعالىمى شتيبلەت باتەڭكەسىمەن اياۋسىز تاپتاپ ءوتىپ، سونى روزا كلاسس جەتەكشىسى ودان ءارمان وشىرگەن شاقتا تاجىريبەسىز جاس قىز كۇتپەگەن سوققىعا شىداماي، اۋىر كۇيزەلىسكە بوي الدىرادى. سونىڭ الدىندا جاستىققا ءتان الاۋلى جۇرەكپەن: «مەن ءسىزدى سۇيەمىن، قىز باسىمەن بۇنىسى نەسى دەپ مەنى كىنالاي كورمەڭىز» دەپ مۇعالىمىنە باتىل عاشىقتىق حاتىن جازاتىن قىز بالا العاشقى سوققىدان سول بويدا مورت سىندى. ۇلى قايعى... شاراسىزدىق... تاپتالعان قىز نامىسى... توگىلگەن ابىروي... قورلانعان ار... بىراق، مىنانى قاراڭىز... ارادا شىنجىرداي اۋىر بىرنەشە مۇينەتتەر وتكەندە ولىمگە دايار بوپ قالعان بەيشارا قىز ءبىر جاپىراق قاعازعا ءدىر-ءدىر ەتكەن ساۋساقتارىمەن ءىرى-ءىرى قىلىپ «ەگەر مەن وسىدان ولە كەتسەم، وعان ەشكىم كىنالى ەمەس...» دەپ جازىپ، ىلە اجال جاستىعىنا باس قويادى. ەشكىم، ەشبىر ادام كىنالى ەمەس. نەتكەن تازا جان دۇنيە، نە دەگەن ءمولدىر، تۇما سەزىم دەسەڭشى! سول پاك سەزىممەن تاعدىرىنا بويسۇنىپ كەتكەن. ءوزىن دە استە كىنالامايدى، بۇگىنگى بىزگە دە وسى قىلىعىمەن «مەنىڭ ءولىمىم اق ءولىم،  سەنىڭ عۇمىر جولىڭدا وسىلايشا ءسۇيۋدىڭ بولۋىنىڭ ءوزى... جاراتۋشىنىڭ الدىنداعى قارىزىڭدى موينىڭنان تۇسىرۋمەن ءبىر ءباس» دەپ تۇرعانداي. وسىنى ماندەلشتام قالاي جاقسى ايتقان: «يا بولشە نە رەۆنۋيۋ. / نو يا تەبيا حوچۋ. / ي سام سەبيا نەسۋ يا. / كاك جەرتۆۋ پالاچۋ…». ءيا، شىعار كۇندەي شىندىق: شىن، شىنايى سۇيىسپەندىك شارتسىز جانە مەنمەندىكتەن ادا. انا كورگەن اينالايىن قازاق قىزىنىڭ، تاربيەدەن، تالىمنەن، يبادان، نامىستان، اقشاعي سەزىمنەن جارالعان قازاق قىزىنىڭ بۇتكىل بولمىس-ءبىتىمى رابيعا بىزگە قالدىرعان ءبىراۋىز ارزۋ حاتىندا تۇر: ەشكىم دە كىنالى ەمەس، جان باۋىرلار... لۆوۆسكي پوۆەسىنىڭ كەيىپكەرى قۇساپ ءوزىنىڭ ولىمىنە كلاۆا ك-نى كىنالى قىپ، اقتاۋشى ىزدەمەيدى. ول قۇددى تۇپتەپ كەلگەندە ءوزىنىڭ جەڭەرىن بىلگەندەي. ءبىر ەسەپتەن سولاي دا عوي – قاراپايىم قويشىنىڭ قىزى ءوزىنىڭ اقشاعي تازا جان دۇنيەسىمەن وقىعان كورساۋاتتان ۇستەم شىقتى. «رابيعانىڭ ماحابباتى» العاش ساحنالانعاندا رەتسەنزيا جازعان نۇرلان قالقا بۇل ۋاقيعانى «مويىندالعان ماحاببات» دەپ وتە ءدال اتاعان. مارينا تسۆەتاەۆانىڭ تابىتتاي اۋىر بەلگىلى ولەڭىنىڭ ءبىر شۋماعىن وسى جەردە كەلتىرمەي تۇرا المادىم: «يا تەبيا وتۆويۋيۋ ۋ ۆسەح درۋگيح – ۋ توي، ودنوي، / تى نە بۋدەش نيچەي جەنيح، يا – نيچەي جەنوي… / نو پوكا تەبە نە سكرەششۋ نا گرۋدي پەرستى / و پروكلياتيە! – ۋ تەبيا وستاەشسيا – تى: / دۆا كرىلا تۆوي، ناتسەلەننىە ۆ ەفير، - / وتتوگو چتو مير – تۆويا / كولىبەل، ي موگيلا - مير». و، قۇداي-اي، 1916 جىلعى 15 تامىزدا الەكساندروۆتاعى اقىن (كەيىن ءوزى دە اسىلىپ ولگەن) 1973 جىلدىڭ قىسىندا قۇمجيەك قايراقتىدا جانتۇرشىگەرلىك ۋاقيعانى جاساعان مادريدتەرگە ارناپ جازىپ وتىرعان سەكىلدى. «قالعان ءومىرىڭ – سەنى كور-بەسىك بولىپ تەربەتىپ وتەدى» دەيدى. «كورباق بولىپ، ءتىرى ولىك بولىپ وتەسىڭ» دەيدى. تسۆەتاەۆانىڭ وزىنە عانا ءتان سويلەمنىڭ ەلليپتيكالىق قۇرىلىسىمەن (بەسىك – كور) جەتكىزىلگەن اۋىر ۇكىم. ايتۋىنشا، ماحاببات دەگەنىمىز ەكى ادامنىڭ جانىنىڭ بىرىگۋى، تۇتاسۋى ەمەس، ماحاببات – ەكى ادامنىڭ ءولىپ بارىپ ءتىرىلۋ ءساتى. تىرىلەتىندىگى – وسىلايشا سۇيگەن ايەل زاتى ايتەۋىر جاراتۋشىنىڭ القاۋىنا يە بولادى، ءسويتىپ قالايدا جەڭەدى. سەبەبى، ونىڭ بۇتكىل ءومىرى سۇيۋدەن تۇرادى، ءسۇيۋى ومىرىنە اينالادى.

جالعاندا ايەلدىڭ ماحابباتىنان كۇشتى سەزىم بار ما ەكەن، ءسىرا؟! جىبەكتى تولەگەننىڭ شاتىرىنا كەلتىرتكەن، شۇعاعا بەلگى قويدىرتقان، شولپانعا كۇنا جاساتقان، رابيعاعا قىز باسىمەن عاشىقتىق حاتىن جازدىرتقان وسى ايەلدىك قۋاتتى سۇيىسپەندىك سەزىمى ەدى عوي. ايەل ءبىر ءسۇيىپ قالسا، ماڭگىگە سۇيەدى، بار تۇلابويىمەن ومىرىلىپ، قۇلاي سۇيەدى. نەبارى ون جەتى جاسىندا وزىنەن ەرەسەك، ءارى ۇستازى ەسەپتى جىگىتكە «اعاي، قىز باسىمەن بۇنىسى نەسى دەپ مەنى كىنالاي كورمەڭىز. ويلاڭىزشى، ءجاميلا دا دانياردى ءسۇيدى عوي، ول دا قىز باسىمەن سۇيەتىنىن ءبىرىنشى بولىپ ءبىلدىردى. قازىر باياعى زامان ەمەس» دەگىزگەن دە سول زور جۇرەك كۇشى. بىلاي قاراعاندا وسى حات كىتابي رومانتيكامەن سۋارىلعانداي بولىپ كورىنەدى، دەگەنمەن ىشىنە ءتۇسىپ وقىساڭىز، وندا ءوتىپ جاتقان، وتكەلى وتىرعان وقيعالار مەن ۋاقيعانى تەرەڭ دە ءجىتى سەزىنۋلەردى بايقايسىز. كوز الدىمىزدا قىزدىڭ جانى بۇكىل قان-تامىرلارىمەن بۇلك-بۇلك سوعىپ تۇر – عاشىقتىق جولىندا نە نارسەگە دە بارۋعا دايار جاس قىزدىڭ، عاشىقتىق وتىنا ورتەنگەن جاننىڭ ىشكى درامالىق دۇنيەسى تۇر.

«يا تەبيا وتۆويۋيۋ – ۋ ۆسەح زەمەل، ۋ ۆسەح نەبەس…» – «اعاي، مەن ءسىزدى سۇيەمىن… مەن قايتەم ەندى؟!.. ءتوزىمنىڭ دە شەگى بار ەمەس پە؟!» نە دەگەن وجەتتىك!

ال ەركەك شە؟

بىزدە ايەل ادامنىڭ ءبىرىنشى بولىپ جاقسى كورىپ، ونىسىن اشىق ءبىلدىرۋىن ابەس كورەتىن ءبىر تۇسىنىك بار عوي. بىراق سول تۇسىنىك تۇبىرىمەن قاتە سياقتى. سەبەبى، دەپتى ورىس فيلوسوفى نيكولاي بەردياەۆ، وسىنىڭ ءوزى ايەلدىڭ ناعىز، تازا ناتۋراسى: ايەل ماحابباتقا ءوز جاراتىلىسىن تولىقتاي سالاتىندىقتان سۇيىسپەنشىلىك جاعدايىندا كوبىنەسە دانا كۇيدە كورىنەدى. ال ەركەك سول ايەل ماحابباتىنىڭ جالىن-كۇشىنە ىلعي دا توتەپ بەرە المايدى. وسىدان ىلعي دا تراگەديا تۋىپ جاتادى. فلوبەردىڭ پايىمداۋىنشا، ەركەك شىنىمەن سۇيە تۇرا، ءبارىبىر جەمە-جەمگە كەلگەندە مۇزعا تۇسكەن تاعاسىز وت سياقتى تۇيتكىلدەنىپ، كىبىرتىكتەي بەرەدى ەكەن دە، شىنىمەن عانا ەمەس، شىنايى سۇيەتىن ايەل زاتى مۇنداي ساتتەردە تۇيتكىلدەنبەي، كىبىرتىكتەمەي، شەشىمتالدىق تانىتاتىن كورىنەدى. بالكىم بىزگە دە ءمادريدتى بىرجاقتى سۇمپايى قىلىپ كورسەتىپ، باسىمىزدى وشاققا ۇرىپ جىلاي بەرمەي، كەيىپكەرلەردى «جاعىمدى – جاعىمسىز» دەپ قاققا ءبولىپ تاستايتىن بۇرىنعى اكادەميالىق كوزقاراستان ارىلا وتىرىپ ماسەلەنىڭ وسى جاعىنا دا، پروفەسسور تەمىرحان تەبەگەنوۆ جازعانداي، ەڭ بولماسا قىزعا اعالىق، ۇستازدىق اقىلىن ايتۋعا جاراماعانىنا زەر سالۋ كەرەك شىعار...

دەسە دە... ءىشىڭ ءبارىبىر ۋداي اشيدى ەكەن. ايگۇل قۇساپ اۆتورعا «رابيعانى امان الىپ قالۋعا بولار ەدى عوي...» دەپ بۇرتيعىڭ كەلەدى-اق. سەكەڭ الىپ قالا المايتىنىن ايتىپتى. بولعاندى قالاي وزگەرتەدى ەندى. ەكىنشىدەن، كوركەم تۋىندىنىڭ نەگىزگى ميسسيا-داعاسى – اينالىپ كەلگەندە، ادامنىڭ جانىن جارالاپ بارىپ ار-ۇياتىن ەمدەۋ ەمەس پە؟!

دەسە دە... وسى نەگە جاقسى ادامدار جامان ادامداردىڭ قولىنان ياكي كەسىرىنەن قور بولىپ، قورلانىپ ولە بەرۋى كەرەك. مۇنى توقتاتاتىن كۇش جوق پا دەيسىڭ. وسى ورايدا ەۆگەني بوگات ءوز زەرتتەۋ-ەسسەسىندە كەڭەس زامانىنىڭ كلاسسيكالىق بيزنەسمەنى – گاسترونومەردىڭ قولىمەن (كەسىرىمەن) اسىلىپ قالعان جاس قىزدىڭ ءولىم سەبەپتەرىن تۇپتەي كەلىپ، مىناداي جاعدايعا نازار سالادى: بۇل جەردە كىنانى گاسترونومەر سىقىلدى «جانۋارلارعا» ارتىپ قانا قويماي، نەگىزگى سەبەپتى جاستاردى تاربيەلەۋدە كەتكەن كەمشىلىكتەردەن – اتا-انادان، مەكتەپتەن جانە ينستيتۋت، جۇمىس ورىندارىنداعى الەۋمەتتىك پەداگوگيكادا جىبەرىلگەن ولقىلىقتاردان ىزدەۋ كەرەك دەيدى. اسىرەسە اتا-انا بالاعا ەرتە جاستان بۇل دۇنيە تىرشىلىگىندە ەكى جەردەگى ەكى ءتورت بولا بەرمەيتىنىن، ماحاببات بار جەردە عاداۋات تا بولاتىنىن، سەن ادالىراق، سەن تازاراق بولعان سايىن اينالاڭدا لاس، كىر نارسەلەر كوبەيە تۇسەتىنىن ايتىپ، تاپتاپ ءتۇسىندىرىپ، سول الداعى كەسكەكتى كۇرەسكە دايىن بولاتىنداي يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋى، ءومىر سىناعىندا وپ-وڭاي سىنىپ قالمايتىن كۇرەسكەرلىك مىنەزبەن شىڭداۋى ءتيىس ەكەنىن ايتادى. «رابيعانىڭ ماحابباتىندا» باس كەيىپكەردىڭ وتباسى – اكەسى جانۇزاق، اناسى پەرنەگۇل ءبىر-اق تۇستا، مۇعالىمدەر ايدالادا جالعىز قىستاۋ بولىپ وتىرعان ەكەۋىنە كوڭىل ايتا بارعان كورىنىستە عانا سۋرەتتەلەدى. وتاعاسى «بۇل كىسىلەر كوڭىل ايتۋعا كەلىپ وتىر ما، الدە كەشىرىم سۇراۋعا ما؟» دەپ الىپ، ودان ءارى ءسوزىن: «كوڭىل ايتا كەلسە، ءسوز باسقا. كەشىرىمگە كەلسە، كۇن داۋلار، بالە قۋىپ وتىرعان مەن جوق. تاعدىردىڭ ءىسى شىعار، كونەم دە... كەشىرىمدى مەنەن ەمەس، ءبىر جاراتقان يەنىڭ بارى راس بولسا، سودان... قالا بەردى زاڭ بار، سودان سۇراسىن»، – دەپ ساباقتاپ كەلىپ بىتىرەدى. سوڭىندا كەلگەندەرمەن سالقىنداۋ قوشتاسىپ، ونسىز دا اۋىزدىعىمەن الىسىپ تۇرعان جاراۋ اتتى جۋان دويىرمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپ، «شۋھ!.. ا-ا، اتاڭنىڭ گورى!..» دەپ، تۇيەگە ءشوپ شاشىپ جاتقان جەرىنە قاراي سىرەۋ قاردى اتىنىڭ بولاتتاي تۇياقتارىنا قارش-قارش ويعىزىپ جونەلە بەرەدى. بولعاندى تاعدىر ىسىنە ساناپ، ەشكىمدى كىنالى قىلماي كەتىپ بارا جاتقان سياقتى، ا بىراق جاپىراقتاي جالعىز قىزىنىڭ قىرشىنىنان قيىلعانىنا اكە رەتىندە ءوزىن دە كىنالى سانايتىنداي ءبىر اۋىر سەزىم قالادى. اۆتور دا ءدال وسى تۇستا سارتىلداعان قامشىنى، اشۋ-وكىنىش كەرنەگەن ءتول سوزدەردى، كەيىپكەردىڭ سول ساتتەگى ىشكى دولىعىن پەردەلەپ كورسەتىپ، قوراباسىن تۇبىنە تاستايتىن نانو-پاۋزالاردى – ىلەزدىك كىدىرىستەردى، ءسوز بەن سويلەمدى ۇزدىك-ۇزدىك لەپتەپ بەرۋ ادىسىمەن الگى ىڭعايعا ەكپىن تاستاپ، ادەيى مولىنان قولدانىپ وتىرعانداي اسەر بەرەدى. بىراق بۇل موتيۆ دامىتىلماعان، سەبەبى ول قازاقى ءداستۇرلى ۇعىمنان تىس جاتىر، سونىمەن بىرگە ۇلت جازۋشىسىنىڭ دۇنيەنى ءداستۇرلى قابىلداۋىنان دا تىسقارىراق.

ادەبيەت ماگيا عوي. ءانشى ءوز ءانىن ورىنداۋ ۇستىندە – پەرفورمينگتە قايتادان اشاتىنى سياقتى جازۋشى دا ءوزى جازىپ وتىرعان ءجايتتى ءدال جازۋ ۇستىندە، نەمەسە كەيىن تۇزەتۋ بارىسىندا جاڭادان اشاتىنى بولادى. ياعني ىلگەرىدەگى جوبا-جوسپارىڭ ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا كەنەت وزگەرىپ كەتەدى (فلوبەردىڭ ءبوۆاريدى، تولستويدىڭ كارەنينانى ءولتىرىپ العانى سەكىلدى). وسى جانە وزگە دە قۇپيالاردى جازۋشىنىڭ ءوزى عانا بىلەدى جانە مۇنىڭ تىلسىمدىعى سونشا، الىگە دەيىن جازۋشىلىق شىعارماشىلىق ساتتەردى ءدال، جاندى كورسەتكەن نە ءبىر كىتاپ، نە ءبىر فيلم بولماي وتىر. جوعارىدا ايتقان «ادەبيەت – ماگيا» دەيتىن ءسوزدىڭ شىندىعى وسىدان شىعادى. دەمەك، جازۋشىعا سىنشىنىڭ ياكي وقىرماننىڭ «مىنانى بىلاي ايتپادىڭ»، «انە ءبىر جەردى بىلاي كەلتىرمەدىڭ» دەۋى بوس اۋرەشىلىك. ولاي دەپ ايتۋ ءۇشىن اۋەلى ءسوز ازابىن باستان وتكەرىپ، ءوزىڭ جازىپ كورۋىڭ كەرەك. اننا احماتوۆا ايتقانداي، «كوگدا ب ۆى زنالي، يز كاكوگو سورا، / راستۋت ستيحي، نە ۆەدايا ستىدا. / كاك جەلتىي ودۋۆانچيك ۋ زابورا، / كاك لوپۋحي ي لەبەدا…». سوندىقتان سەكەڭدى جوعارىدا ءوزىمىز كەلتىرگەن «اتا-انانىڭ دا كىناسىن» كورسەتپەپسىز دەپ كىنالاۋ ءجونسىز بولار ەدى.

«رابيعانىڭ ماحابباتىندا» لەيتموتيۆ رەتىندە كوبىنشە گۋمانيست جازۋشىنىڭ جانە پەداگوگ-جازۋشىنىڭ كوزقاراسى، دۇنيەتانىمى العا شىققان. سەرىك اسىلبەكۇلى – قازاق ادەبيەتىندە شىعارمالارىنا مۇعالىم بەينەسىن، پەداگوگيكا ماسەلەسىن مول تاقىرىپ ەتكەن ساناۋلى قالامگەردىڭ ءبىرى، ءتىپتى بىرەگەيى دەسە دە بولادى. ونىڭ ۇستىنە «رابيعا...» – اۆتوردىڭ مۇعالىم رەتىندەگى پراكتيكالىق قىزۋلى ەڭبەگى كەزىندە جازىلعان تۋىندى. سوندىقتان دا ونى اۆتور رەتىندە دە، ازامات رەتىندە دە الدىمەن وپىرەم قارا كۇشتەردىڭ كيەلى، تازا كۇشتەردەن باسىم ءتۇسۋى، ازشىلىق پەن كوپشىلىكتىڭ، حالىق پەن توبىردىڭ، توبەل توپ پەن توبە توپتىڭ پوزيتسيالىق سوعىسىندا جان دۇنيەسى قۇنارلى، تازا ادامداردىڭ جەڭىلىس تاۋىپ جاتاتىنى، نەبارى 14 جاسىندا شىنايى سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن باستان كەشىرگەن دجۋلەتتانىڭ، 15 جاسىندا العاش رەت ءسۇيىپ، ناتيجەسىندە الەم مۋزىكاسىنا «بەسامو مۋچوداي» شەدەۆر ءاندى بەرگەن كونسۋەلا ۆەلاسكەستىڭ جانىن ءتۇسىنىپ، قادىرىنە جەتكەن الەمدىك تانىم-تۇسىنىكتىڭ دەڭگەيىنەن قازاقتىڭ ويساناسىنىڭ، قازاق بولمىسىنىڭ تابىلا الماي وتىرعانى اشىندىرادى. وسى سەبەپتەردەن كەلىپ «رابيعادا...» الەۋمەتتىك پەداگوگيكا الدىڭعى ورىنعا شىعىپ، ونىمەن استاس اۆتورلىق داۋىس تا كوركەم شىعارماعا شالىس اشىق پۋبليتسيستيكالىق ىڭعايداعى وي-پىكىرلەر ايتۋعا باسا كوڭىل ءبولىپ كەتەدى. جازۋشى ءوزىن وقىرمان تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن كۇدىك-كۇماننان اۆتوردىڭ داۋىسى، ەموتسيامەن تولعان ءۇن-دىبىسى دا جەتىپ-ارتىلاتىن جەرلەردە قازىپ ايتامىن دەپ وتىرىپ قاجىپ قالاتىن شامادان تىس ەگجەي-تەگجەيلىلىككە – پەرفەكتسيونيزمگە سالىنادى. ال ەندى بار ما، وسىعان قاراماستان «رابيعا...» جارىققا شىعا سالا حالىق تاراپىنان تەز دە قىزۋ قابىلدانىپ، قولداۋ تاۋىپ، جەر-جەردە وقىرماندار كونفەرەنتسياسى ۇيىمداستىرىلعان جانە اۆتور تالاي حات العان. بۇل – جازۋشىنىڭ جان ايقايى، ازاماتتىق قىجىلى، كۇرەسكەرلىك تەمپەرامەنتى وقىرماننىڭ دا ىشىنە شوق ءتۇسىرىپ، ەركىن ابدەن بيلەپ العان كەزدە شىعارماداعى بۇتكىل كەم-كەتىك الگى قىزۋلى جالىننىڭ وتىنا ورانىپ، جۇتىلىپ، جوق بولىپ كەتكەنىن بىلدىرەدى. سەبەبى، «رابيعانىڭ ماحابباتى» سول 1970-1980 جىلدارعى قازاق قوعامىنىڭ ەڭ ءبىر كۇيىكتى، ەڭ ءبىر پروبلەمالىق جەرىنە بارماق باسقان ەدى. زاماننىڭ «نەرۆىسىنە» ءدوپ تۇسكەن-ءدى.

جالعاسى بار...

باسى: تالانت تابيعاتى ءى ءبولىم

جالعاسى: تالانت تابيعاتى II ءبولىم

ماقسات ءتاج-مۇرات

Abai.kz