جەڭىس كۇنى كەرەك پە؟..
«جەڭىس كۇنى كەرەك پە؟ ەگەر كەرەك بولسا، ول قاي كەزدە تويلانۋى كەرەك»، دەگەن باسى اشىق ساۋال كەيىنگى كەزدە تمد كەڭىستىگىندەگى كسرو مۇراسىنان ارىلۋداعى ەڭ وزەكتى تاقىرىپقا اينالدى.
كسرو مۇراسىنىڭ ىشىندە ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ شىعىس (نەمىس-ورىس) مايدانى «ۇلى وتان سوعىسى» دەپ اتالىپ، ەڭ باستى ورىندا تۇرادى. وسى سوعىستى 1939 جىلى 1 قىركۇيەكتە باستاعان قوس فاشيستىك رەجيم كسرو مەن ۆەيمار رەسپۋبليكاسى ەكەندىگى كرەمل تاراپىنان ءالى كۇنگە دەيىن اۋىزعا الىنبايدى. قازاقشا Wikipedia-دا ورىستىق تۇسىنىك-تانىم تۇرعىسىنان وسى عالامدىق عاراساتقا جارتىكەش باعا بەرىلەدى. تۇزەيتىن كوزى اشىق تاريحشىلارىمىز قول قۋسىرىپ وتىرعان جايى بار.
الەمنىڭ ءبارى بىلەتىن اقيقات ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ 1945 جىلى 2 قىركۇيەكتە اياقتالعانى. ال، الەم ءۇشىن 8 مامىر سوعىس قۇرباندىقتارىن ەسكە الۋدىڭ قارالى كۇنى، بۇگىنگى رەسەي ءۇشىن جانە ونىڭ ورتالىق ازياداعى بۇرىنعى وتارلارى ءۇشىن 9 مامىر ءالى كۇنگە سالتاتانتتى مەرەكە سانالىپ كەلەدى. ناعىز الەمدىك جەڭىس 2 قىركۇيەك ەكەندىگىن ايتقاندار جازىقتى بولىپ جاتىر.
وسى ۋاقىتقا دەيىن جەڭىس كۇنىن 9 مامىردا تويلاماۋ تۋرالى تمد كەڭىستىگىندە كوپتەگەن پىكىرلەردى كەزدەستىرەمىز. ايتۋشىلاردىڭ ءبىرازى تىپتەن پوستكەڭەستىك كەڭىستىككە تانىمال ەمەس. بىراق كوزى اشىق جۇرت بۇل مەرەكە مەملەكەت تاراپىنان قۇر اقشا شاشۋ دەپ سانايتىنى دا جاسىرىن ەمەس.
وسى جولى كەزىندە، ياعني، 2020 جىلى «يا سەل دەدا» اتتى انىمەن ەلدى ءبىر دۇرلىكتىرگەن رەسەيلىك تانىمال رەپەر اليشەر مورگەنشتەرن تاياۋدا كسەنيا سوبچاكقا بەرگەن سۇحباتىنداعى «جەڭىس كۇنىن تويلاۋ ماعاناسىز» دەۋىمەن رەسەي جۇرتىن دۇرلىكتىردى.
جالپى، رەپەر اليشەر مورگەنشتەرننىڭ پىكىرىن قولداعاندار دا تابىلدى.
;t=12s.وسى سۇحباتتا: «مەن ءتىپتى بۇدان 76 جىل بۇرىن ورىن العان جەڭىس مەرەكەسىنىڭ نە ەكەندىگىن ۇقسام بۇيىرماسىن. قۇر جىلدان-جىلعا ميلليونداردى تىراشتاپ شاشۋ سياقتى كورىنەدى. نەمىزبەن ماقتانامىز، نەنى دالەلدەپ مەرەكەلەپ قۇر بوسقا اۋرە بولامىز؟ بالكىم بۇدان باسقا ماقتاناتىن ەشتەڭىمىز بولماعاندىقتان تا شىعار!؟ ...ەشتەڭكەنى ۇعىپ بىلىسەم بۇيىرماسىن...»، - دەي كەلە، ويىن ارى قاراي: «جارايسىڭدار، مىقتىسىڭدار! ارى قاراي جەڭىستەن جەڭىسكە جەتە بەرىڭدەر، العا ۇمىتىلىپ ءبارىن جەڭىڭدەر. تەك اقپاراتتىق تەحنولوگيادا، عارىشتىق تەحنولوگيادا جەڭىسكە جەتىپ تويلاتىڭدار. بىراق ءبىز نەگە 70 جىل بۇرىنعى جەڭىستى تويلاپ قانا الا شاپقىن بولامىز»، - دەپ تۇيىندەيدى مورگەنشتەرن.
كرەمل دە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي، رەپەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستى ءىس قوزعادى. ءدال سول كۇنى ءانشىنىڭ پىكىرىنە بايلانىستى رف باس پروكۋراتۋراسى مەن تەرگەۋ كوميتەتىنە «ۆەتەرانى روسسي» ۇيىمى شاعىمداندى. كەلەسى كۇنى وتكىزىلگەن ارنايى بريفينگتە رف پەرەزيدەنتىنىڭ حاتشىسى دميتري پەسكوۆ:
«...ەلىمىز ءۇشىن اتالارى مەن اجەلەرى جەڭىسكە جەتكەن مەزەت قانا ماڭگىلىك ماڭىزدى...
...تانىمال بولعان جاستار ءوز قۇربىلارىنا جەڭىس كۇنىنىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىن ۇقتىرۋى ءتيىس. ەگەر بۇلاي ەتپەسە، مورالدىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى»،- دەپ جۋرناليستەرگە ءوز ويىن ءبىلدىردى.
رف تەرگەۋ كوميتەتىنىڭ باسشىسى الەكساندر باسترىكين رەپەر اليشەر مورگەنشتەرننىڭ جەڭىس كۇنىنە قاتىستى ايتقاندارىنا قاتىستى قىلمىستى ءىس قوزعاۋعا تاپسىرىس بەرگەندىگىن ءانشىنىڭ ادۆوكاتى سەرگەي جورين راستايدى.
اقىر سوڭىندا «تاريحي جادى مەن مۇرانى مانسۇقتادى» دەپ ايىپتالعان ءانشى ءوز «ينستاگرامىندا»: «مەن جەڭىس كۇنى تۋرالى سوزدەرىم كوڭىلدەرىنە قاياۋ تۇسىرگەن بارشا جۇرتشىلىقتان كەشىرىم سۇرايمىن. باق بەتىندە مەنىڭ سوزدەرىمدى شالا-پۇشىق كۇيدە زىمياندىق ماقساتتا كەلتىرگەندىكتەن ۇياتتى جاعدايعا قالدىم. بىراق وسى سۇحباتتاعى ارداگەرلەرگە قوسىمشا قارجى ءبولىنۋ كەرەك دەگەن ويىمنان ەش باس تارتپايمىن»، - دەپ جازۋعا ءماجبۇر بولدى.
شىنىندا دا، الەم جۇرتى ءۇشىن ازا كۇنى، ال ورىس الەمى ءۇشىن 9 مامىر جەڭىس كۇنى دەگەن وزەكتى پروبلەما پارلامەنتە قارالىپ، ءبىر جاقتى بولۋى كەرەك. شىنىندا سوعىس 2 قىركۇيەكتە ءبىتتى ەمەس پە؟ نەگە اياقتالماعان سوعىستى اياقتالدى دەپ تويلاۋىمىز كەرەك؟!
قازاقشا Wikipedia-دا «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس (1 قىركۇيەك، 1939 جىل – 2 قىركۇيەك، 1945 جىل) دەپ ارى قاراي رەسەيلىك مانەرمەن سوعىستىڭ باستالۋى «...دۇنيە جۇزىنە ۇستەمدىك جاساۋ ءۇشىن گەرمانيا، يتاليا، جاپونيا تاراپىنان باستالعان سوعىس. 1933 ج. فاشيستىك ديكتاتۋرا ورناعاننان كەيىن گەرمانيا دۇنيە جۇزىنە ۇستەمدىك جۇرگىزۋ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. ونى يتاليا جانە جاپونيا ۇكىمەتتەرى قولدادى» دەپ جازىلعان.
ءسوز ءتۇيىنى:
«ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» ەلىمىزدە وتاندىق تاريحشىلارمىز تاراپىنان شىنايى باعاسىن الماي ءبىز ونىڭ قۇربانى بولعان اتالارىمىزدىڭ ارۋاعى الدىندا ءوز پەرەزەنتتىك بورىشىمىزدى وتەي المايمىز.
ءابىل-سەرىك الىاكبار
Abai.kz
