ءبىرىنشى سۋرەتتە - اقىن مۇحتار شاحانوۆ پەن قۇرمانياز جولشى

2012 جىلى 17- تامىز كۇنى ىستامبۇلدا تۇركيا قازاقتارىنىڭ الدىنعى قاتارلى اقساقالدارىنان قۇرمانياز جولشى دۇنيە سالدى. جۇما نامازىنان سوڭ ءزايتىنبۇرىن ءامينا ينانىش مەشىتىندە جانازاسى وقىلعان مارقۇم ءۇشىن كەشكىسىن ۇيىندە اۋىزاشار بەرىلىپ قۇران وقىتىلىپ دۇعا ىستەلدى. وتكەن جىلداردا قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى جانە مەملەكەت قايراتكەرى مۇحتار شاحانوۆپەن كەزدەسىپ سويلەسكەن قۇرمانياز اقساقال حح- عاسىردىڭ العاشقى جارىمىندا التاي مەن باركولدە بەلگىلى ءدىن عالىمى بولعان جاحيا موللانىڭ نەمەرەسى. وسىعان بايلانىستى جاحيا موللا تۋرالى ماقالامىزدى ۇسىنباقپىز.

ءبىرىنشى سۋرەتتە - اقىن مۇحتار شاحانوۆ پەن قۇرمانياز جولشى

2012 جىلى 17- تامىز كۇنى ىستامبۇلدا تۇركيا قازاقتارىنىڭ الدىنعى قاتارلى اقساقالدارىنان قۇرمانياز جولشى دۇنيە سالدى. جۇما نامازىنان سوڭ ءزايتىنبۇرىن ءامينا ينانىش مەشىتىندە جانازاسى وقىلعان مارقۇم ءۇشىن كەشكىسىن ۇيىندە اۋىزاشار بەرىلىپ قۇران وقىتىلىپ دۇعا ىستەلدى. وتكەن جىلداردا قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى جانە مەملەكەت قايراتكەرى مۇحتار شاحانوۆپەن كەزدەسىپ سويلەسكەن قۇرمانياز اقساقال حح- عاسىردىڭ العاشقى جارىمىندا التاي مەن باركولدە بەلگىلى ءدىن عالىمى بولعان جاحيا موللانىڭ نەمەرەسى. وسىعان بايلانىستى جاحيا موللا تۋرالى ماقالامىزدى ۇسىنباقپىز.

شىنجاڭدا وتكەن عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىندا ءومىر سۇرگەن ەكى ۇلكەن عۇلاماسىنان ءبىرى اقىت قاجى بولسا، ەكىنشىسى جاحيا موللا بولىپ تابىلادى. قازاقتىڭ مولقى رۋىنان شىققان اقىت قاجىنى جانە شىعارمالارىن بۇگىن شىڭجاندا بىلمەيتىن ادام كەمدە كەم. بىراق، قالايشا ەكەن جاحيا موللانى كوپ ادام بىلمە بەرمەيدى. مۇنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنەن ءبىرى اقىت قاجىنىڭ عۇلاما بولۋمەن قاتار، ارتىندا كوپتەگەن جازباشا ەڭبەكتەر قالتىرۋىندا جاتسا كەرەك. اقىت قاجى يسلام دىنىنە قاتىستى ەڭبەكتەرىن ولەڭ تۇرىندە جازىپ ول كەزدىڭ شەكتەۋلى مۇمكىنشىلىكتەرىنە قاراماستان كوزىنىڭ تىرىسىندە قازاندا باسپادان شىعارىپ ۇلگەرگەن ەدى. بىراق جاحيا موللا ونداي جازباشا ەڭبەك قالتىرماعاندىقتان ول تۋرالى كوپ زەرتتەۋ جۇرگىزىلمەگەن بولسا كەرەك.

باقىتقا وراي جاحيا موللانىڭ ۇرپاقتارى ءتىرى، قازىر ىستامبۇلدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولاردان ءبىرى ۇلى حامزادان بولعان نەمەرەسى جالەل قاجى (فاميلياسى ينان). ءبىز وسى ماقالامىزدى سول كىسىنىڭ بەرگەن مالىمەتتەرى نەگىزىندە دايىنداپ وتىرمىز.

جاحيا موللا 1875 جىلى قازاقستاننىڭ شىعىس قازاقستان وبلىسىنا قاراستى زايساندا تۋىلدى. قازاقتىڭ نايمان رۋىنىڭ ءتورتۋىل ۇرپاعىنا جاتاتىن جاحيا موللانىڭ اكەسىنىڭ اتى بۇرقات ەدى. ارقات جانە بولەكباي اتىندا ەكى ءىنىسى بولعان بۇرقاتتىڭ جاحيادان باسقا جايلاۋباي اتىندا ءبىر ۇلى تاعى بار ەدى. جاحيا بالا كەزىنەن باستاپ زەرەكتىگى جانە ەڭبەكقورلىعىمەن وزگە بالالاردان سىتىلىپ شىعىپ كوزگە ءتۇستى. اۋىل يمامىنان العاشقى ساباقتارىن العاننان كەيىن جوعارى ءبىلىم الۋ ءۇشىن سەمەيگە جىبەرىلدى. سەمەيدە ول كەزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتى ەسەپتەلەتىن عاليا مەدرەسەسىنە ءتۇستى.

وقۋى اياقتالار شاقتا سەمەيدە وبا اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى جاحيانىڭ وقۋدان كەتۋىنە سەبەپ بولدى. وسى جۇقپالى اۋرۋدىڭ قاشان شىققاننىڭ ءدال بىلە الماي وتىرمىز. دەگەنمەن 1890 جىلداردىڭ ورتا شەنى بولۋى ابدەن ىقتيمال. ول، وتە ۇرەيلى اپات اكەلدى. كۇن سايىن ونداعان، ءتىپتى جۇزدەگەن ادام اۋرۋدان قىرىلىپ جاتتى. الايدا اۋرۋدىڭ جان جاققا تارالۋىن توقتاتۋ مۇمكىن بولماي تۇردى. وسى تۇستا ءبىر باقسى "اۋرۋدىڭ توقتاۋى ءۇشىن عاليا مەدرەسەسىنىڭ باس يمامىن ءولتىرۋ قاجەت" دەگەن ىرىم جاسادى. قايتەرىن بىلمەي مۇشكىل حالدە جۇرگەن حالىقتان وسى سوزگە سەنگەن بىرەۋ تاڭ سارىدە ناماز وقىتۋ ءۇشىن مەشىتكە بارا جاتقان باس يمامدى ارت جاعىنان كەلىپ پىشاق سالىپ ولتىرەدى. وسى ۋاقيعادان كەيىن مەدرەسە جابىلدى. سونىمەن وقۋى توقتاپ قالعان جاحيا زايسانعا اۋىلىنا قايتىپ كەلدى.

وسىدان كەيىن قانشا ۋاقىت وتكەنى بەيمالىم. ءبىر كۇن زايسانعا كەلگەن اكە جولداسى سارسەباي جاحيانىڭ ومىرىندە بەت بۇرىس جاسايتىن ءبىر ۇسىنىس ايتادى. سارسەباي التاي قازاقتارىنىڭ نايمان رۋىنان اۋقاتتى جانە بەدەلدى ادامدارىنان ەدى. كەرەيدىڭ ءبىر بۇتاعى شاقابايلاردىڭ اتاقتى ءبيى تارىنىڭ قۇداسى جانە ءنازىر تەيجىنىڭ ناعاشىسى بولعان ول جاحيانىڭ سەمەيدە مەدرەسەدە وقىپ كەلگەنىن ەستىگەننەن كەيىن، التايدا موللاعا قاتتى زارۋلىك بولىپ وتىرعانىن ايتىپ ونى التايعا بالا تاربيەلەۋگە شاقىرادى. ءسويتىپ جاحيا اكە جولداسى سارسەبايعا ەرىپ التايعا كەلەدى دە، سول ءوڭىردىڭ اتاقتى بيلەرىنەن تارىنىڭ قامقورشىلىعىندا بالا وقىتا باستايدى.

شاقاباي رۋىن باسقارىپ وتىرعان تارى بي جومارتتىعى، پاراساتتىلىعى، قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىگىمەن تاريحقا وتكەن ءىرى تۇلعا بولاتىن. ول باي، بايلىعىنا ساي جومارتتىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. تارى جەتىم جەسىرلەر مەن كەدەيلەردىڭ قورعاۋشىسى بولدى. ساۋدامەن اينالىسقان تارى رەسەيدەن العان توۆارلاردى قىتايعا، قىتايدان العان زاتتاردى رەسەيگە ساتاتىن. ونىڭ رەسەيگە جونەلتكەن ساۋدا كەرۋەندەرىن ءىنىسى ءدالىباي باسقارىپ ءجۇردى.

ءدالىباي ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتكەن جاحيا موللا سارتوعايدا ءتورت جىلداي وقۋ اعارتۋ جۇمىستارىمەن اينالىستى. سودان كەيىن زايسانعا قايتىپ كەتتى. بۇل جەردە بيبيمەن ۇيلەندى. ءبىراز ۋاقىت وتكەنەن كەيىن، اتاپ ايتقاندا 1898 جىلى تۇڭعىش ۇلى حامزا زايساندا ومىرگە كەلدى.

بۇل ارادا سارتوعايدا جاحيا موللا كەتكەننەن كەيىن ورنىنا موللا تابىلمايدى. سوندىقتان سارسەباي قايتا زايسانعا كەلىپ جاحيا موللاعا تارى ءبيدىڭ ءوزىن شاقىرىپ جاتقانىن، ويتكەنى بالالاردىڭ وقۋىنىڭ شالا قالعانىن ايتتى. وسىدان كەيىن جاحيا موللا 1904 جىلى قايتا سارتوعايعا باردى. قالعان قۇمىرىن وسىندا وتكىزدى. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن زايسانداعى ءىنىسى جايلاۋبايدى دا قاسىنا العىزدى. ءتىپتى كەيىن شىنجاڭ قازاقتارىنىڭ ادەبيەتىندە وزىندىك ورنى بولاتىن بەلگىلى اقىن ارعىنبەك اپاشبايۇلىن دا زايساننان سارتوعايعا العىزدى. حامزا قاجىنىڭ تۇركياداعى ۇلى جالەلگە تىرشىلىگىندە ايتقانىنا قاراعاندا، ارعىنبەك جاحيا موللامەن تۋىس كەلەدى ەكەن. ويتكەنى ول جازعان ولەڭدەرىنىڭ اياعىن

"نايماندا قاراكەرەي اسىل زاتىم،

ءتورتۋىل ىشىندە اتام توقان.

ارعىنبەك اپاشباەۆ مەنىڭ اتىم،

ءار جەردە ماعلۇم بولسىن حاتىم."

دەپ كەلتىرەدى ەكەن.اقىن ارعىنبەك سونىمەن قاتار موللا بولاتىن. ويتكەنى جاحيا موللانىڭ ۇلى حامزانى سول وقىتقان ەكەن. جاحيا موللانىڭ حامزا، قاپاس، كاري (ابدىكارىم), ساقابا، سابىرجان جانە قۇماربەك اتتارىندا التى ۇلى، قۇسني، زەينەپ جانە ىقمان اتتارىندا ءۇش قىزى بولدى.

جاحيا موللا ءدىني سالاداعى وقۋ اعارتۋ جانە مورالدىق جۇمىستارى حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ تۇردى. يلسام ءدىنىنىڭ قۇندىلىقتارىن، اللاعا قۇلدىق جانە عيبادات ەتۋدىڭ ماڭىزىن بۇكىل كۇشىن سالىپ ۋاعىزداپ ءجۇردى. ءسويتىپ اۋىل ادامدارىن بىرلىك-بەرەكەگە، يماندىلىققا شاقىرىپ وتىردى. ولاردىڭ تەك ساۋاتىن اشىپ عىلىمحال مەن فىقىح مالىمەتتەرىن بەرۋمەن عانا شەكتەلمەدى. سونىمەن قاتار ولاردى عىلىم مەن بىلىمگە دە جىگەرلەندىردى. ورىس ءتىلىن جەتىك بىلەتىن جاحيا موللا قازاقستان مەن رەسەيدە بولىپ جاتقان ۋاقيعالاردى بايقاپ وتىردى. جۇيەلى تۇردە وزىنە كەلىپ تۇرعان ورىس جانە قازاق تىلىندەگى گازەت - جۋرنالداردى وقىپ تۇردى. جاحيا موللا وقۋ اعارتۋ ىستەرى مەن قاتار قازىلىق قىزمەتتى دە تابىستى اتقاردى. كەلىسپەستىككە تۇسكەن جاقتار ونىڭ بەرگەن بيلىك ۇكىمدەرىمەن تاتۋلاستى.

سول كەزدىڭ ەكىنشى اتاقتى عۇلاما جانە قازىسى اقىت قاجى بولدى. 1868-1940 جىلدارى اراسىندا ءومىر سۇرگەن اقىت قاجى تۋرالى كوپتەگەن ەڭبەكتەر وقىرمانعا ءمالىم. سوندىقتان ءبىز وسى ماقالامىزدا وعان توقتالماق ەمەسپىز. ءبىز تەك ونىڭ جاحيا موللامەن بايلانىسىن اتاپ وتپەكپىز. ەكەۋى ءبىر مەزگىلدە ءومىر سۇرگەن دوس عۇلامالار ەدى. كامىل كىسىلىك تانىتقان وسى ەكى ۇلى عالىم بىربىرىمەن استە باقتالاسپادى. ءتىپتى كەرىسىنشە بىربىرلەرىنىڭ كەمشىلىكتەرىن تولىقتىرۋعا بەيىم بولدى. بۇل اسىرەسە ولاردىڭ قازىلىق قىزمەتتەرىندە ناقتى كورىنىس تاپتى. سول كەزدىڭ سالت-ساناسى بويىنشا، ارازداسقان ادامدار وزدەرىنە كىمدى قازى تاعايىنداسا دا ەرىكتى ەدى. سوندىقتان حالىق اقىت قاجى بەيتاراپ بولا المايتىن جاعدايلاردا جاحيا موللاعا، ال جاحيا موللا بەيتاراپ بولا المايدى دەگەن جاعدايلاردا اقىت قاجىنىڭ قازىلىعىنا جۇگىنەتىن. ميسال ءۇشىن ايتار بولساق، مولقى رۋىنان بىرەۋمەن ارازداسقان ادامدار، مولقى اقىت قاجىعا ەمەس، نايمان جاحيا موللانىڭ قازىلىق ىستەۋىن سۇرايتىن. مىنە بۇل جاعداي بىزگە جاحيا موللا مەن اقىت قاجى اراسىندا قازىلىق ماسەلەسىندە ءوزارا ىنتىماقتاستىق بارىن كورسەتەدى.

ءدىن سالاسىنداعى تەرەڭ ءبىلىمى مەن قازىلىق قىزمەتتەرى جاحيا موللانىڭ اتاعىن شىنجاڭنان اسىرىپ قازاقستاندا دا شىعاردى. سوندىقتان ءبىر كۇن قازاقستاننان ءتورت ادامدىق ءبىر دەلەگاتسيا كەلىپ جاحيا موللانى قازاقستانعا قايتۋعا كوندىرۋگە كۇش سالدى. ويتكەنى زايسانداعى قازاق بيلەرىنەن حاليت بولىس دۇنيە سالعان ەدى. ونىڭ ورنىن تولتىراتىن ادام تابىلماعان ەدى. الگى وكىلدەر جاحيا موللاعا "حاليت بولىس دۇنيە سالدى. ونىڭ ورنىنا ادام تابىلماي وتىر. سوندىقتان سەنى الىپ كەتەمىز." دەدى.

وسىنداي شاراسىز جاعدايدى بىلگەننەن كەيىن جاحيا موللا قازاقستانعا قايتۋدى ماقۇل كوردى. بىراق الگى وكىلدەرمەن بىرگە ەمەس، كەيىن قايتاتىن بولدى دا دايىندىق كورۋ ءۇشىن وزىنە ەكى اي ۋاقىت سۇراپ الدى. ءسويتىپ جاحيا موللا قازاقستانعا قايتۋعا دايىندالىپ جاتقاندا، قاجىعا كەتكەن ءدالىبايدىڭ كيەلى جەردە دۇنيە سالعانى حابارى جەتىپ كەلدى. وسىنداي جاعدايدا، ءدالىباي قاجىنىڭ زايىبى جاحيا موللاعا كەلىپ زايسانعا قايتپاۋىن، ەلدە قالۋىن ءوتىندى. قيىن قىستاۋ كۇندەردە وزدەرىن تاستاپ كەتپەۋىن سۇرادى. جاحيا موللا وزىنە جاقسىلىق جاساعان اكە جولداسى ءدالىباي قاجىنىڭ قارالى زايىبىنىڭ ءوتىنىشىن جەرگە تاستاي المادى دا قازاقستانعا بارۋ جوسپارىن ءبىر جولاتا توقتاتىپ تاستادى.

ۋاقىت ءوتىپ جىل 1930 جىلدارعا كەلگەندە شىنجاڭنىڭ تولقىمالى كۇندەرى باستالدى. قاتىگەز گۋبەرناتور شىڭ شىساي بارلىق جەردە قازاقتارعا قۇقاي كورسەتىپ قىسىم جاساي باستادى. اسىرەسە ءوزىنىڭ تەمىر جۇدىرىعىنان الىستا التايدا ەركىن ءومىر سۇرگەن قازاقتارعا تىرناعىن باتىرعىسى كەلدى. سوندىقتان التايدا تۇرۋ قىيىنعا سوقتى. قازاقتار لەك لەگىمەن التايدان كەتە باستادى. وسىلارعا ەرىپ جاحيا موللانىڭ وتباسى دا الدىمەن نوري، ودان كەيىن باركولگە كوشىپ كەلدى. حامزا بۇل جەردە قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىن باسقاردى. ول كەيىن زالىڭ، ياعني اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارلىعىنا كوتەرىلدى. جاحيا موللانىڭ كەنجە ۇلى قۇماربەك باركولدە جاس شاعىندا دۇنيەدەن وزدى.

ۋاقىت وتە كەلە باركولدەگى قازاقتارعا دا تىنىشتىق بەرىلمەدى. زالىم شىڭ شىسايدىڭ اسكەري كۇشتەرى اۋىلدارعا قالاي بولسا سولاي شابۋىل جاساپ ادام ءولتىرىپ مال-مۇلىكتەرىن توناي باستادى. قازاقتار ەلىسحان جانە زايىپ تەيجىنىڭ جەتەكشىلىگىندە عانسۋعا بوستى. حامزا زالىڭ دا باركولدەن كوشىپ كەتۋگە تاۋەكەل ەتىپ قاسىنداعى ءجۇز شاقتى وتباسى مەن عانسۋعا قاراي جىلجىدى. بىراق جاحيا موللا كەيبىر جۇمىستارىن رەتتەۋ ءۇشىن باركولدە قالدى. العاشقى ايەلى بيبي قايتىس بولعاننان كەيىن ۇيلەنگەن ەكىنشى ايەلى قۇپىيانى ۇلى حامزامەن بىرگە جىبەردى. ءوزى كەيىن ولارعا قوسىلاتىن بولدى. حامزا توبى تورانعى دەگەن جەردە شىڭ شىساي كۇشتەرىمەن شايقاسىپ 400 قوي، 30 ات جانە 17 سىيىر جاۋ قولىنا ءوتتى.

باركولدە قالعان جاحيا موللاعا قۇداي ۇلدارى مەن زايىبى قۇپىيانى ەكىنشى رەت كورۋدى جازبادى. شىڭ سىساي اسكەرلەرى باركولدىڭ كىرىس شىعىستارىن باقىلاپ تۇرعاندىقتان جاحيا موللا قالادان شىعا الماي قالدى. ءوزىن تەرگەۋگە العان اسكەرلەرگە كوشىپ كەتۋ ويى جوق ەكەنىن، ءوز ەركىمەن باركولدە قالعانىن ايتۋعا ءماجبۇر بولدى. ءسويتىپ ول تەك شىڭ شىسايدىڭ قارماعىنان قۇتىلىپ عانا قويعان جوق، سونىمەن قاتار ۇكىمەتتىڭ ماقتاۋ ماداقتاۋىنا دا ىلىكتى. ويتكەنى جاحيا موللا سياقتى قازاقتىڭ اتاقتى عۇلاماسىنىڭ ءوز قولدارىندا بولۋى، مۇنى ۇگىت ناسيحاتتارىندا پايدالانباقشى بولعان ۇكىمەتكە كەرەك ەدى. سوندىقتان جاحيا موللاعا ءار ءتۇرلى جاعداي جاسالىپ كومەك كورسەتىلدى. جاحيا موللانىڭ قويلارىنىڭ قۇلاعىندا ەڭ، سىيىرلارىندا بولسا موللا دەگەن تامعا بار ەدى. سول ەڭ مەن تامبالار بويىنشا ۇلى حامزادان تاركىلەنىپ الىنعان ءتورت تۇلىك مال قايتارىلىپ بەرىلدى.

ۇلدارى مەن ايەلىنەن كوز جازىپ قالعان جاحيا موللاعا جاڭا ءبىر وتباسى قۇرۋ قاجەت ەدى. سوندىقتان قايتا ۇيلەندى. بىراق عۇلاما بۇدان كەيىن ۇزاق جاسامادى. ۇلدارى حامزا، قاپاس، كاري جانە ساقابا تيبەت پەن عيمالايالاردى ءتۇرلى تاۋقىمەتتەرمەن اسىپ ارەن جەتكەن ءۇندىستاندا كۇن كورۋدىڭ قىيىنشىلىقتارىن باستان كەشىرىپ جاتقان تۇستا 1944 جىلى باركولدە دۇنيە سالدى. ونىڭ بەيىتى قازىر باركولدە جاسانقىزىلدا. باركول ەلى ونى قۇرمەتتەپ بەيىتىن كۇمبەزدەپ قويعان. ولارعا ءمىڭبىر راحمەت.

ءدىني جانە قازىلىق سالالارىندا ەلى ءۇشىن تالماي ەڭبەك ەتكەن جاحيا موللانىڭ اتى ولىمىنەن كەيىن جارتى عاسىردان استام ۋاقىت وتسە دە بۇكىلدەي ۇمىت بولعان جوق. شىڭجان قازاق زيالىلارى مارقۇمدى شىعارمالارىندا رەتى كەلگەندە اتاپ ەسكە الۋدا. بۇلاردىڭ قاتارىندا قىتاي قازاقتارىنىڭ الدا كەلگەن جازۋشىلارىنان زەينوللا سانىكۇلىن ايتۋعا بولادى. ول تۇركيا قازاقتارىنىڭ كوش جەتەكشىلەرىنەن قۇسايىن ءتايجى مەن مۇستافا وزتۇرىكتىن اكەسى قابەن ءتايجىنىڭ اتالارى الكەمباي مەن تولەبايدى وزەك ەتكەن سەرگەلدەن دەگەن رومانىندا جاحيا موللانىڭ اتى كەي جەرلەردە كوزگە تۇسەدى. ماسەلەن سول روماندا "كەرەيدىڭ جاكەسى، مەركىتتىڭ اكەسى" دەپ تانىلعان جاكە ءبيدىڭ ۇيىندەگى جينالىستا جاحيا موللا دا بوي كورسەتەدى. جينالىستا سول كەزدىڭ قاسقاسى مەن جايساندارى بولىپ تابىلاتىن شاقاباي تارى بي، قازىبەك لاك بي جانە نايمان بۇتاباي بي باس قوسادى. بۇل جەردە جاحيا موللا مەن لاك بي اراسىندا قىزىقتى ديالوگتارعا ورىن بەرىلەدى.

جاحيا موللا ۇرپاقتارى قازىر قىتاي، مونعوليا، تۇركيا جانە ەۋروپا ەلدەرىندە ءومىر سۇرۋدە. ونىڭ نەمەرەلەرىنىڭ سانى 200-دەن اسقان. جاحيا موللانىڭ ۇرپاقتارىنان اسىرەسە حامزا ەرەكشە كوزگە تۇسكەن قايراتكەر رەتىندە تانىلدى. ول باركولدەن تۇركياعا جاسالعان قازاقتاردىڭ كوشىندە نايماندارعا جەتەكشىلىك ەتتى. تۇركياعا ورنالاسقاننان كەيىن ونداعى نايمانداردىڭ قامقورشىسى، دۇعاكوي اقساقالىنا اينالدى. سونداي اقىلدى، پاراساتتى، سەرى، ءدىندار، كوپشىل جانە بەرەكەشىل بولعان حامزا زالىڭدى تەك نايماندار عانا ەمەس، تۇركياداعى بۇكىل قازاق قۇرمەت كورسەتىپ سىيلادى. ول 1995 جىلى، جۇزگە تاياعان شاعىندا ىستامبۇلدا زەيتىنبۇرىن دەگەن جەردە دۇنيە سالدى. حامزانىڭ ۇلى جالەل دە بۇگىن تۇركيا قازاقتارى ىشىندەگى بەدەلدى اقساقالداردان ءبىرى. ول 1986 جىلى ىرگەسى قالانعا ىستامبۇلداعى قازاق قورىنىڭ قۇرۋشىلارىنان ءبىرى. جاحيا موللانىڭ قاپاس اتىنداعى ۇلىنان نەمەرەسى قۇرمانياز بەن زەينەپ اتتى قىزىنان نەمەرەسى شاقاباي ۇرۋىنان زياجان قاجى تۇركيا قازاقتارىنان تانىمال ىسكەر اقساقالدارى. جاحيا موللانىڭ حامزا، قاپاس، كاري جانە ساقابادان تاراعان نەمەرەلەرى بۇگىنگى كۇندە گەرمانيانىڭ ميۋنحەن، ماينز، كەلن، فرانتسيانىڭ پاريج، ۇلى بريتانيانىڭ لوندون، گوللانديانىڭ امستەردام قالالارىندا ءومىر سۇرۋدە. ال حامزا اتامىزدىڭ كەزىندە باركولدە تۇرعاندا ناعاشاسىنا بەرگەن ۇلى كارىمنىڭ ۇرپاقتارى مونعوليادا، ال ەكىنشى ۇلى ريزابەكتىڭ ۇرپاقتارى بولسا ۇرىمجىدە ءوسىپ ءونىپ جاتىر.

مەنىڭ اكەم سۇندەت قاجى باركولدەن تۇركياعا جاسالعان كوش كەزىندە اناسى مەن باۋىرلارىنان كوز جازىپ ءتىرى جەتىم بولىپ ۇندىستانعا جەتىپ ءبىر جەرگىلىكتى پاكىستاندىقتىن قاسىندا قازاقتان وقشاۋ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جەرىندە تاۋىپ قامقورشىلىعىندا قازاققا قوسقان حامزا اتامىز ەدى. كەيىن تۇركياعا كەلگەننەن كەيىن اكەمىز جاحيا موللانىڭ نەمەرەلەرى جالەل جانە قۇرمانيازبەن تىزە قوسىپ ساۋدا ىستەپ ەلدىڭ الدىنعى قاتارلى وتباسىلارىنان بىرىنە اينالدى. ءوزىم جاس كەزىمدە حامزا اتامىزدىڭ داستارقانىندا كوپ بولىپ اڭگىمەلەرىن كوپ ەستىدىم. سارقىتىن دا كوپ ءىشىپ تالاي رەت باتاسىن الدىم. سول كىسىنى وزىمە ۇلگى الدىم. اتاپ ايتقاندا سول كىسىدەي ەلىنە، حالقىنا قىزمەت ىستەيتىن، حالقىنا جاققان ازامات بولسام دەگەن ارمانمەن ءوستىم.

تۇركيادا جاحيا موللا مەن حامزا اتامىز ءۇشىن ايتۋلى ءبىر وقيعا بولدى. 2007 جىلى قازان ايىندا ىستامبۇلداعى ءبىر مەدرەسەگە مونعولياداعى كارىم حامزاۇلىنىڭ نەمەرەسى مارات وقۋعا كەلىپتى. كەنەتتەن كەلگەن بۇل حابار تۇركيا جانە ەۋروپاداعى جاحيا موللا ۇرپاقتارىن ۇلكەن قۋانىشقا بولەدى. ويتكەنى سولار اراسىندا بۇگىنگە دەيىن موللا شىقپاعان ەكەن. مىنە قۇدايدىڭ جازعانى سول، ونداي ۇرپاق سوناۋ مونعوليانىڭ بۇلعىن دەگەن جەرىنەن شىعىپ قازاقستاندا العاشقى ءدىني ساباقتاردى وقىپ سوڭعى تولىقتاۋشى ءدىني ءبىلىمدى تۇركيانىڭ ىستامبۇل قالاسىنان العان كارىمنىڭ نەمەرەسى مارات بولىپ شىقتى. ول بالا وقۋىن تابىسبەن اياقتاپ موللا دەگەن اتاق الىپ مونعولياعا قايتىپ كەتتى. ول كەتەر الدىندا جاحيا موللا ۇرپاقتارى قۇران ءحاتىم ءتۇسىرىپ ساۋابىن اتالارىنىڭ ارۋاقتارىنا باعىشتادى. ءسويتىپ جاحيا موللا مەن حامزا اتامىزدىڭ ارۋاقتارى 2008 جىلى تامىز ايىندا ورىندارىنان ءبىر اۋناپ تۇسكەن بولسا كەرەك.

وسى ماقالامىزعا بايلانىستى ەسكە العان جاحيا موللا اتامىزدىڭ جاتقان جەرى تورقا، بارعان جەرى ۇجماق بولعاي دەمەكپىز. ونىڭ ەسىمىنىڭ قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالارى داۋسىز.

«اباي-اقپارات»