جالپى اقىندارمەن سالىستىرعاندا پروزايكتەردىڭ تانىمالدىلىعى تومەندەۋ بولىپ جاتادى. بىراق تانىمالدىلىعى اقىنداردان ءبىر كەم ەمەس ءبىر جازۋشى بار. ول - ورالحان بوكەي. سوڭعى كەزدە ورالحان بوكەيدىڭ تاڭدامالى شىعارمالارى جىل ارالاتىپ بولسا دا، جارىق كورىپ جاتىر. وسى تاراپتا ورالحان بوكەي دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن قالامگەرلەر اسقار التاي مەن سەرىكقالي حاساندى «مادەنيەت» تەلەارناسىنىڭ «كىتاپحاناسىنا» سول تانىمالدىلىقتىڭ سىرىن اشۋعا شاقىردىق.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: اسەكە، ەل ىشىندە جاس كۇندەرىندە ورالحان بوكەيگە ەلىكتەپ-سولىقتاماعان جازۋشى، جۋرناليست كەمدە-كەم. بۇل قۇبىلىستىڭ سىرى نەدە؟

جالپى اقىندارمەن سالىستىرعاندا پروزايكتەردىڭ تانىمالدىلىعى تومەندەۋ بولىپ جاتادى. بىراق تانىمالدىلىعى اقىنداردان ءبىر كەم ەمەس ءبىر جازۋشى بار. ول - ورالحان بوكەي. سوڭعى كەزدە ورالحان بوكەيدىڭ تاڭدامالى شىعارمالارى جىل ارالاتىپ بولسا دا، جارىق كورىپ جاتىر. وسى تاراپتا ورالحان بوكەي دەسە، ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن قالامگەرلەر اسقار التاي مەن سەرىكقالي حاساندى «مادەنيەت» تەلەارناسىنىڭ «كىتاپحاناسىنا» سول تانىمالدىلىقتىڭ سىرىن اشۋعا شاقىردىق.

جۇسىپبەك قورعاسبەك: اسەكە، ەل ىشىندە جاس كۇندەرىندە ورالحان بوكەيگە ەلىكتەپ-سولىقتاماعان جازۋشى، جۋرناليست كەمدە-كەم. بۇل قۇبىلىستىڭ سىرى نەدە؟
اسقار التاي: ورالحان ءسوزدىڭ ماگياسىن يگەرگەن. سوندىقتان ونىڭ شىعارمالارىن وقىعان كەزدە كەز كەلگەن وقىرمان سوعان ۇقساپ بىردەڭە جازعىسى كەلىپ، اربالىپ وتىرادى. وسىنىڭ اسەرىنەن ورالحانعا ەلىكتەپ جازعان جاستار بولدى. كەيىن، ارينە، ءبارى ەلىكتەۋ-سولىقتاۋدان شىعىپ كەتەدى، ورالحان بولا المايدى. ورالحان ورالحان بولىپ قالادى. دوسىم تالاپتان احمەتجان ورالحاندى باسىنا جاستاپ قويىپ وقىپ، شىعارمالارىنا سونشاما ماحابباتپەن عاشىق بولىپ ءجۇردى. مىسالى، «مۇڭ» دەگەن شىعارماسىنىڭ وسى ورالحاننىڭ قولتاڭباسىنا ۇقسايتىن جەرى بار. تالاپتان ەكەۋىمىزدىڭ اڭگىمەمىزگە وسىنداي جاعدايلار ارقاۋ بولعان. ورالحاننىڭ تابيعات، ءومىر، دۇنيە تۋرالى جازعان كوركەم، عاجاپ وچەركتەرى دە بار. جانرلىق تۇرعىسىنان كەلەتىن بولساق، جۋرناليستىك تۇرعىدا جازعان ەڭبەكتەرى راسىمەنەن كوركەم وچەرككە جاتادى. بىراق بۇل كوركەم ادەبيەت سەكىلدى وقىلادى. وسىعان ەلىكتەپ، ءوزىنىڭ قاتارى دا، وزىنەن كەيىنگىلەر دە سونداي كوركەم وچەركتەر جازۋعا تالپىنىس جاسادى. بىراق ورالحاننىڭ ءتىلىنىڭ ايىرماشىلىعى ولاردىڭ اراسىندا جەر مەن كوكتەي. مەن ويلايمىن، ورالحان ءسوزدىڭ سيقىرىن تاپقان جازۋشى. مىسالى، ءبىز ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەندە اۋەزوۆتى وقىماعان قىزدار بولدى. ال ورالحاندى وقىماعان قىزدار بولعان جوق. ورالحاننىڭ «قاسقىر ۇلىعان ءتۇنىن» وقىماعان قىزدار كەمدە كەم شىعار، ماسەلەن.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: جالپى ورالحاننىڭ شىعارمالارىنىڭ بىرنەشە ەرەكشەلىگى بار. وعان تالقىلاۋ بارىسىندا توقتالارمىز. ءبىرىنشى ەرەكشەلىگى - رومانتيكالىق سارىنى. سەكە، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قالاي؟ وراعاڭنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟
سەرىكقالي حاسان: قازاق ادەبيەتىندە ورالحاننىڭ كەلۋىنىڭ ءوزى توسىن قۇبىلىس بولدى. الماتىعا كەلمەي تۇرىپ تانىلدى عوي. سوندا وچەركتەرىنىڭ ءوزى اڭگىمە سەكىلدى وقىلاتىن شىنىمەن. ول كەزدە وچەرككە دەگەن قوعامنىڭ كوزقاراسى بولەك بولاتىن. مىندەتتى تۇردە ءوندىرىس ادامىن كورسەتۋ كەرەك، مىندەتتى تۇردە ناقتى كورسەتكىشتەردى كورسەتۋ كەرەك. ورەكەڭدە ولاي ەمەس، دەرەكتى ايتا وتىرىپ، ءوزىنىڭ كوركەمدىك كەستەلەرىمەن، ورنەكتەرىمەن ارى قاراي وقىرماندى تارتىپ وتىراتىن.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: ورالحاننىڭ ەكىنشى ەرەكشەلىگى كوركەم شىعارمالارىنىڭ ومىرگە جاقىندىعىندا ەكەنىن تاپ باسىپ ايتىپ وتىرسىز وسى ارادا. شىندىق كەنەتتەن شىرقىراپ شىققاندا، قوعامنىڭ ەسىنەن تانىپ قالا جازدايتىنى بار عوي. اياق استىنان كىساپىرلىگىنەن ايرىلىپ، جازۋشىمەن بىرگە سولىقتاي جونەلەدى.
سەرىكقالي حاسان: كوپشىلىك وقىرمان ونىڭ سونداعى وچەركتەرىن كوركەم شىعارما دەپ قابىلدادى. بىراق كەستەلەپ وتىرعان ورنەگىنىڭ ىشىندە تالاي دەرەكتەردى ايتىپ كەتەدى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: ورالحان بوكەيدىڭ كوركەم شىعارمالارى جىل ارالاتىپ بولسا دا جارىق كورىپ جاتقانىن جاڭا ايتىپ كەتتىك قوي. بىراق سول كىتاپتارىنىڭ ىشىندە كوركەم وچەركتەرى جوق. سونى جيناقتاپ، شىعارىپ جىبەرۋگە بولاتىنداي مۇمكىنشىلىكتى قاراستىرسا ءجون بولار ەدى. جۋرناليستىك جۇمىستا ەڭ سوڭعى جازعان اڭشى تۋرالى «تاعا» دەگەن وچەركى بار، ماسەلەن. ول ءبىر كەرەمەت كوركەم دۇنيە، الايدا سول گازەتكە باسىلعان كۇيىندە قالدى. ءوزى وراعاڭنىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ كەيىنگى تۇسى قايتا قۇرۋ دەپ اتالعان كەزەڭگە تاپ كەلدى عوي. سول كەزدە جۇرتتىڭ ءبارى شىندىقتى ايتامىز دەپ، «انا مۇرجانىڭ ءتۇتىنى قيسىق شىعىپ جاتىر»، «مىنا اۋىلعا جول سالىنباعان» دەگەن سوزدەردى ايتا باستادى عوي. ال شىن مانىسىندە ونى وراعاڭ كوركەم ادەبيەتتە قايتا قۇرۋسىز-اق جازىپ كەتتى. «قاسقىر ۇلىعان تۇندە» دەگەن اڭگىمەسى ەستەرىڭىزدە عوي، وندا «ورنەك» دەگەن اۋىلعا بايلانىستى جازادى ەمەس پە؟ شىعىس قازاقستانعا ىسساپارمەن باراتىن جۋرناليست اۋىلى شالعايدا جاتقان قىز بالانىڭ تاعدىرىن سۋرەتتەيدى. جۋرناليست بارا جاتقان نىسان - جاڭادان سالىنىپ جاتقان اۋىل. وركەندەپ جاتقان، كەڭەستىك جەتىلىپ جاتقان ەلدىمەكەن. ول كەزدە اۋىل مەن قالانىڭ اراسىن جاقىنداتايىق دەگەن ۇراندار ايتىلاتىن، سونى كورسەتۋ ءۇشىن ءجۋرناليستى رەداكتور ىسساپارعا جىبەرەدى. جولدا كەتىپ بارا جاتقاندا تانىسقان الگى قىز سول جاڭا سالىنىپ جاتقان اۋىلعا قىزعانىشپەن قارايتىن، سونىڭ جانىنداعى ەسكى اۋىلدان بولىپ شىعادى. جولى جوق، كولىك تە قاتىنامايدى، اۋىز سۋ دا جوق. اۆتوبۋستان جولدا ءتۇسىپ قالىپ، قىستىڭ قاقاعان سۋىعىندا اۋىلىنا كەتىپ بارا جاتقان كەزدە، قاسقىر جەپ كەتەدى. جۋرناليست قايىرا ىزدەپ كەلگەندە قاسقىر جەپ قويعانىن ەستيدى، قازانىڭ ۇستىنەن تۇسەدى. مىنە، ءومىردىڭ ناق وزىنەن الىپ جازعان شىندىق. كەيىننەن «قايتا قۇرۋدىڭ» كەزىندە ايتىلىپ جۇرگەن شىندىقتاردى باتىل تۇردە، كوركەم اڭگىمەدە وسىلاي ءتۇسىردى قاعازعا. ەكىنشى ەرەكشەلىگى - وسى.
اسقار التاي: «قاسقىر ۇلىعان تۇندەگى» جاعداي مەن 2000 جىلدارداعى جاعدايلاردا وتە ۇقساستىق بار. مىسالى، سەمەي وڭىرىندە دە، ارقادا دا، اقتوبە جاعىندا دا بولدى ونداي وقيعالار. ۇزىن جولدىڭ ۇستىندە ايالدامادا قولىندا ەكى بالاسى بار ايەل جول توسىپ تۇرادى. سول ايالدامادا تۇرعان كەزىندە قاسقىرلار ايەلگە شابۋىل جاسايدى. ايەل جانتالاسىپ ەكى بالانى ايالدامانىڭ توبەسىنە شىعارىپ ۇلگەرەدى، ءوزى شىعا الماي، قاسقىر جەپ كەتەدى. بۇكىل رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعى ەستىگەن، بولعان وقيعا. توبە شاشىمىز تىك تۇردى سوندا. وراعاڭ وسىنداي دەتالداردى الا وتىرىپ، سودان قوعامدىق، الەۋمەتتىك ماسەلە تۋاتىنداي عىپ، ناقتى بەرە الۋشى ەدى. جاڭا ءوزىڭىز: «ورالحان رومانتيك»، - ەدى دەپ ايتىپ قالدىڭىز، ورالحاندا رومانتيزممەن بىرگە رەاليزم وتە باسىم ەدى. بۇل ورالحاننىڭ وزىنە ءتان ءستيلى دەسە بولادى. ارباعا شەككەن پار ات سەكىلدى ەكەۋىن قاتار الىپ ءجۇرىپ، شىعارمانى اياعىنا دەيىن قوس ورىممەن شەبەر جەتكىزەدى. بۇل كەز كەلگەن جازۋشىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: وراعاڭنىڭ ءستيلىنىڭ بولەكتىگى جونىندە ايتاتىن اڭگىمە كوپ. سەبەبى، ول جازىپ وتىرعان دۇنيەسىن قالىپتان بولەك الىپ كەتەدى، قالىپقا سىيدىرمايدى. باسقاشا جول تاۋىپ جازادى. مىسالى، شىعارمانىڭ بارلىعى دەرلىك وقيعادان بىردەن باستالىپ كەتەدى. كادىمگى ادەبي قالىپتاسقان فورمالار بار، شىعارما بىلاي باستالىپ، بىلاي ءوربۋى كەرەك دەگەن شابلوندار بار. سوعان باعىنبايمىن دەسەڭىز دە، سونىڭ ىڭعايىنا ءبارىبىر باعىنىپ تۇراسىز. ال وراعاڭ وسى شارتتىلىقتى بۇزىپ وتىرادى. مىسالى، وسى «قاسقىر ۇلىعان تۇندە» اڭگىمەسىن الىپ قارايىق. بۇل ءوزى حيكاياتقا بەرگىسىز اڭگىمە. شىمىر، شيراق جازىلعان شىعارمادا وقيعاعا بىردەن كىرىپ كەتپەيدى. ءبىر جارىم بەتتەي كولەمدە وقىرمانىن الداعى بولار وقيعاعا دايىنداپ الادى. قىستىڭ كەلگەنى، الماتىداعى سۋىق پەن التايداعى سۋىقتى سالىستىرۋى، سونان سوڭ جولداعى جاعدايلار، سۋىقتا ادامداردىڭ بۇرسەڭدەپ، اۋىلدىڭ ەرتە جاتىپ قالاتىنى، قالالىق جەردە دە اسا كوپ قىزىقتىڭ بولا قويمايتىندىعى، بىرتوعا، سۇرىقسىزداۋ ءومىردى ايتا كەلىپ، ادامدى انا وقيعاعا دايىندايدى. سودان كەيىن ءوزىنىڭ كوڭىلسىزدەۋ، مۇڭلىلاۋ باستالعان اڭگىمەسىن قىزبەن اڭگىمەنىڭ اراسىندا جەڭىلدەتەدى. ءازىل-قالجىڭمەن قاعىسادى. ءتىل تابىسادى. وسى جەردە جازۋشىنىڭ شەبەرلىگى كورىنەدى. سيۋجەتتى شيرىقتىرىپ اكەتەدى، ادامدى جالىقتىرمايدى. وقىرماندى شىعارمانىڭ اۋانىندا ۇستاپ وتىرادى. سوندا سىنشىلاردىڭ ايتىپ جۇرگەنىن دە ەستىدىك: «ورالحاننىڭ شىعارمالارى تۇسىنىكسىز»، - دەپ ايتقاندارى بار. «ورالحاننىڭ شىعارمالارى كۇردەلى»، - دەگەندەر دە بولدى. «الىستان وراعىتىپ كەلىپ، ايتادى»، - دەگەن دە ءسوز بولدى. بۇل جازۋشىنىڭ كەڭ تىنىستىلىعى عوي ەندى. بۇعان نە ايتار ەدىڭىز؟
سەرىكقالي حاسان: ورالحاننىڭ شىعارمالارىن وقىپ وتىرساڭىز، مۇندا شىعىستىق پسيحولوگيا بار. «تورتاي مىنگەن اقبوز ات» دەگەن اڭگىمەسى بار عوي. بار-جوعى 2-3-اق بەت. تورتاي جەتىم بالا. بىراق ءوزى بىلىمگە قۇشتار بولادى. ەرتەدەن كەشكە دەيىن كىتاپ وقيدى، ۇلكەن ادام بولعىسى كەلەدى. قوعامعا بىردەڭە ايتقىسى كەلەدى. بىراق كۇندەردىڭ كۇنىندە تورتاي بۇكىل كىتابىن ورالحانعا بەرەدى. «وراش، وسى كىتاپتى سەن وقىشى، ۇلكەن ادام بولشى، جازۋشى بولشى»، - دەپ. «مەن اۋىلدىڭ قويىن باقسام دا كۇنىمدى كورەمىن عوي. ساعان ۇلكەن ءۇمىت ارتامىن»، - دەيدى. سوندا بالا كەزدەن ءومىردىڭ فيلوسوفياسىن ءتۇسىنىپ وتىر. ارادا بالەنباي جىل وتەدى. ورەكەڭ ۇلكەن جازۋشى بولادى. ەلىنە كەلىپ وتىر. سويتسە «وراش كەلدى»، - دەپ قىردا مال باعاتىن دوسى ىزدەپ كەلىپ وتىر ەكەن. «وراش ۇيىقتاپ جاتىر، وياتايىن»، - دەسە، «وياتپاي-اق قويىڭىز، مەن وسىعان دا ريازىمىن»، - دەپ، شەشەسىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرا بەرەدى. كۇبىرلەگەن داۋىستان وراش ويانىپ كەتەدى. «باياعىدا كىتاپتارىن ماعان بەرىپ ەدى، مەن سول كىتاپتان باس الماي، وسىنداي دارەجەگە جەتتىم. بۇنىڭ بالا كەزىندەگى ارمانى اقبوز اتقا ءمىنۋ ەدى عوي. بۇل مىنبەگەن اقبوز اتقا مەن ءمىنىپ ءجۇرمىن. كەزىندە «مىنەسىڭ» دەپ ايتىپ ەدىم. ەندى مەن ءمىنىپ جۇرگەن سياقتىمىن. تورتايدىڭ بەتىن قالاي كورەمىن»، - دەپ ۇيالادى. سونىمەن اڭگىمە بىتەدى. ءومىر قۇبىلىسىنىڭ وسى شاعىن سيپاتى ادامعا كوپ وي سالىپ تۇر ەمەس پە؟
جۇسىپبەك قورعاسبەك: «كوك تايىنشا» دەگەن شاعىن عانا اڭگىمەسى بار. «كوك تايىنشادا» كىشكەنتاي عانا سيتۋاتسيالىق جاعدايدى 3 قايىرىپ بەرەدى. جاراتىلىسى بولەكتەۋ سۇيكىمدى كوك تايىنشانى بىرەۋلەر ۇرلاپ الىپ كەتەدى، ونىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيدى، سونى تەكسەرۋگە ميليتسيا شاقىرادى. ول زاماندا ميليتسيا دەپ ايتاتىن ەدى عوي. ول كەلەدى دە، سورپا-سۋىن ىشەدى دە، ءبىر-ەكى ءسوزدى جازىپ الىپ كەتەدى. ارادا جاز ءوتىپ، كۇز كەلەدى، سول كەزدە ميليتسيا تاعى كەلەدى. تاعى دا سول سۇراعىن قايتالايدى دا، تاعى دا سورپا-سۋىن ءىشىپ الىپ، كەتەدى دە قالادى. سودان سوڭ كۇز ءوتىپ، قىس كەلەدى. جاڭاعى ميليتسيا تاعى دا كەلىپ سۇراق قويادى دا، سورپا-سۋىن ءىشىپ، تاعى دا تۇك بىتىرمەي كەتىپ قالادى. سول كەزدە مۇعالىم وقۋشىلاردى ارالاپ ءجۇرىپ: «مىنا قامشىنى كىم تانيدى؟ كوك تايىنشانى سويىپ الىپ كەتكەن جەردە قالىپ قويىپتى»، - دەپ سۇراعان كەزدە، ءبىر بالا: «بۇل مەنىڭ اكەمنىڭ قامشىسى»، - دەپ ايتىپ قويادى. ۇرى الىستان كەلمەپتى، ءوزىنىڭ قۇداسى بولىپ شىعادى. جوعالعان كوك تايىنشانىڭ يەسى ۇندەمەي قويادى دا، اياعىندا قۇداسى كەشىرىم سۇراپ كەلەدى. سونداعى ادامشىلىق قارىم-قاتىناس ءارى ويناقى، ءارى ۋىتتى استارمەن جازىلعان. بۇل شاعىن اڭگىمەلەرىنە، «اۋىل حيكايالارىنا» قاتىستى كەلتىرىپ وتىرعان مىسالىمىز. سول شاعىن اڭگىمەلەرى وقىلىمدىلىعى جونىنەن باسقا شىعارمالارىنان ءبىر كەم ەمەس. الايدا ورالحاننىڭ كەڭ تانىلعان دۇنيەلەرى - «قايداسىڭ، قاسقا قۇلىنىمنان» باستاپ، «سايتان كوپىر»، «قار قىزى» سەكىلدى حيكاياتتارى، بۇلار - كوپ قاتپارلى كۇردەلىلەۋ شىعارمالارى.
اسقار التاي: البەتتە! جاڭا سەرىكقالي دۇرىس ايتتى، ول شىن مانىندە نوۆەلليست. بىردە وراعاڭنىڭ ۇيىندە، ءشاي ۇستىندە ءبىر اڭگىمە بولىپ قالدى. «وراعا، ءسىزدىڭ پوۆەستەرىڭىزدە كىشكەنە ولپى-سولپى جەرلەر بار»، - دەپ ايتتىم. سوندا وراعاڭ: «ماعان قانداي كىنا قوياسىڭ؟ ۋنيۆەرسيتەتتە سىرتتاي وقىدىم. ءبىلىمدى ومىردەن الدىم. سوندىقتان پوۆەستەرىمنىڭ اراسىندا ولپى-سولپى جەرلەر بولۋى مۇمكىن. دەگەنمەن مەن - نوۆەلليستپىن عوي»، - دەدى. سول سوزىنە اسا ءمان بەرمەپ ەدىم، قازىر قاراپ وتىرساڭ، پوۆەستەرىنىڭ ءوزى نوۆەللا. پوۆەستەرىنىڭ اراسىندا كەيبىر سيۋجەتتەرى بولەك بولىپ تۇرادى، ونىڭ ءوزى جەكە نوۆەللا سەكىلدى. شىعارمانىڭ ىشىنە شاعىن ءافسانانى كىرگىزىپ، كىرىكتىرىپ جىبەرۋدىڭ جولدارىن قاراستىرادى. سونداي ىزدەنىستەر جاساعان. كلاسسيكالىق ادەبيەت ءۇشىن ول مۇمكىن ەمەس ەدى. ال وراعاڭ وسىنداي ەكسپەريمەنتتەرگە بارعان. نوۆەللانى مەڭگەرە وتىرىپ، بىرتىندەپ-بىرتىندەپ ۇلكەن شىعارما جازۋعا كەلدى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، وراعاڭ بىردەن رومانعا كەلگەن جوق. ول وزىندەگى بار بولمىستى ساقتاي وتىرىپ كەلدى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە اۋەزوۆكە دە ۇقسايدى. اۋەزوۆتىڭ «قورعانسىزدىڭ كۇنىندە» عازيزاعا دەيىنگى ارالىقتا كۇشىكبايدى ايتادى. كۇشىكبايدىڭ قانداي قاتىسى بار دەپ ويلايسىڭ. بىلاي قاراساڭ، كۇشىكبايدىڭ عازيزانىڭ تاعدىرىنا مۇلدەم قاتىسى جوق سياقتى كورىنەدى. اۋەزوۆ ونى تەگىن جازىپ وتىرعان جوق. ءبىر كەزدە ەلىن قورعاعان ەر ازاماتتار بار ەدى. قازىر ەلىن قورعاماق تۇگىلى، كىشكەنتاي جەتىم قىزدى قورلاعان ادامدار پايدا بولعانىن، قوعامنىڭ بۇلىنگەنىن، ادامنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ قاتىگەزدەنىپ كەتكەنىن ايتادى. وسى جاعىنا كەلگەن كەزدە ورالحان دا وقىرماندى دايىندايدى. جاڭاعى «قاسقىر ۇلىعان تۇندە» كەرەمەت، جاڭا اۋىلدى سالىپ جاتىر، بىراق سونىڭ جانىنداعى جەتىم اۋىلعا جول سالىپ بەرۋگە ءمان بەرمەگەن. سونىڭ كەسىرىنەن جۇدىرىقتاي عانا قىزدىڭ دۇنيەدەن قىرشىن كەتكەنى. قىزدىڭ وبرازى ارقىلى قوعامدى كورسەتىپ وتىر.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: ءسىزدىڭ ايتقان اڭگىمەڭىزدەن ورالحان بوكەيدىڭ ءۇشىنشى ەرەكشەلىگىن شىعارىپ، ايتۋعا بولادى. بۇل جازۋشى  بەيتاراپ، جايباراقات وقيعالاردى المايدى. شيرىققان، شيىرشىق اتقان سيۋجەتتەردى الادى. كەيىپكەرلەردى دە وت پەن سۋعا سالىپ الادى. «قار قىزىندا» اداسقان تراكتورشىلاردى، «سايتان كوپىردە» قاتەرلى جولعا شىققان ادامدى سىناقتان وتكىزىپ الادى. سوسىن كەيىپكەرلەرىنىڭ بارلىعى دا دۇنيەگە بەيتاراپ قارامايتىن ادامدار. ءسىرا، جازۋشىنىڭ دا كوزقاراسى كەيىپكەرلەرىنە بەرىلگەن بولۋى كەرەك. جالپى وراعاڭدى تانىتاتىن - «كەربۇعى». «كەربۇعى» تۋرالى ايتپاساق، اڭگىمە تۇگەل بولمايدى، مەنىڭشە.
اسقار التاي: «ءسوز دەگەن دەرتپەن تەڭ»، - دەيدى اباي. ورالحان ءسوز ونەرىنە كەلگەن كەزدە، ءسوزدى ونەر دەپ قابىلداعان. وسى قاسيەت «كەربۇعىدا» ەرەكشە كورىنەدى. سەبەبى، «كەربۇعىنىڭ» بولمىسىنىڭ ءوزى - ونەر. بۇل جەردە ورالحان ءوزىنىڭ شەبەرلىگىن بارىنشا اشا العان، ءوزىنىڭ بولمىسى دا كەربۇعى سەكىلدى پاڭ ەكەنىن كورسەتە العان، سول سياقتى بۇل دۇنيەگە عاشىق ەكەنىن جەتكىزە العان، تابيعي بولمىسى ونەر ءۇشىن جاراتىلعانىن انىقتاپ بەرىپ تۇر. «كەربۇعىنىڭ» اياعىندا «كەربۇعى ءولدى» دەيدى، بىراق ءوزى وعان سەنبەيدى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: وسى اڭگىمەنى بىرنەشە رەت قايتالاپ وقىدىم. جاستاۋ كەزىمدە، ودان كەيىن دە، سوڭعى كەزدە دە... ىشتەي تۇسىنگەن سياقتىمىن، بىراق وقىرماننىڭ كوكەيىندە ءبىر سۇراق قالىپ قويادى؟ جۇمباقتاۋ اياقتالادى. «كەربۇعىنىڭ ماڭدايىنا، ەكى ءمۇيىزىنىڭ ورتاسىنا ەكى وق كەلىپ قادالدى»، - دەيدى. «اتقان اڭشى دا كورىنبەيدى، تارس ەتكەن مىلتىقتىڭ داۋسى دا ەستىلمەيدى»، - دەيدى. مەن ەسىمدەگىنى اۋىزشا ايتىپ وتىرمىن عوي. ناقتىلاي تۇسسەك، بىلاي جازادى: «جاڭادان عانا جەتىلىپ، ۇلپىلدەپ تۇرعان قوس ءمۇيىزدىڭ تۇبىنەن قوس وق ساق ەتىپ ءتيدى دە،  كەربۇعى وماقاسا قۇلادى. قايتىپ تۇياق سەرىپكەن جوق. ادال دا ارام ولىمگە بوي ۇسىنىپ، بوستاندىقتى ەندى عانا سەزىنگەن قايران دەنە سۋىدى، ماڭگىگە سۋىدى دا، شىن ەركىندىككە ساپار شەكتى. وق ەكى جاقتان كەلدى. بىراق ەكى جاقتان دا ەشكىم جولاماعان. وق يەلەرىنىڭ كىمدەر ەكەنى دە بەلگىسىز. كەربۇعى سول كوك الا دىڭگەكتىڭ تۇبىندە، ءدۇبارا الاڭدا قالدى...»، - دەيدى. بۇل نەنى مەڭزەپ وتىر؟ نەلىكتەن بۇلاي اياقتالىپ وتىر؟ شىعارمانى وقىپ وتىرعان ادام ويلايدى: كەربۇعى بارادى دا، جارتاستان سەكىرىپ كەتەدى دەپ. ويتكەنى، سيۋجەتتىڭ جەلىسى سوعان جەتەكتەيدى. بولماسا قاماپ ۇستاعان كەزدە، قورشاۋدان سەكىرىپ بارىپ، سودان مەرت بولار ما ەكەن دەيدى.
اسقار التاي: ورالحان جازۋشىنىڭ بۇل جەردەگى ارمانى، قۇلاننىڭ اجالى سەكىلدى عوي. ونەردى ولتىرۋگە بولمايدى دەگەندى ايتقىسى كەلگەن سياقتى. قۇلاگەردى قۇلاتقان زۇلمات سەكىلدى، بۇعان دا سونداي بىردەڭە اتىلادى. ونەردى ولتىرۋگە بولمايدى. ونى ادامدار تۇسىنبەيدى. سوندىقتان وعان ەرتە مە، كەش پە، وق اتىلاتىن كەزدەر بولادى. وسىنى تۇسىندىرگىسى كەلگەن سەكىلدى. سوندىقتان ونىڭ اڭشىسى دا كورىنبەيدى، كىم وق اتقانى دا كورىنبەيدى. وق اتىلادى، كەربۇعى مەرت بولادى. ادەيى استار تاستاپ كەتەدى. مىسالى، شولوحوۆتىڭ «تىنىق دونىن» قاراساڭىزدار، گريگوري مەلوحوۆ ءۇشىنشى جول ىزدەپ كەتىپ بارا جاتادى عوي. قاراساڭ، 4 روماننان تۇراتىن ەپوپەيا اياقتالماي قالعان سەكىلدى. شولوحوۆ ونى اياقتاي الماي وتىرعان جوق. وقىرمانعا قالدىرىپ وتىر. ورالحان دا وسى تۇرعىدان بەرگەن سەكىلدى. كەزىندە عابەڭ سىناعان عوي. «اۆگيدىڭ اتقوراسىنان باستاساق» دەگەن ماقالاسىندا. سوندا: «قوڭىر ات دەگەن بولمايدى»، - دەيدى. سوندا جازۋشىلارعا: «عابەڭدە قوڭىر ات بولمايتىن شىعار، بىراق مەندە قوڭىر ات بولعان»، - دەپ ايتىپتى ول كىسى. دەمەك، ءبىر كەزدە ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز قوڭىر دەپ تە قولدانعان. ورالحان ءسوزدىڭ تۇپكى تامىرىن جاقسى سەزىنگەن جانە قولدانعان.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: شىعارمالارىن ايتىپ كەلىپ، تىرەلەتىن جەرىمىز - «اتاۋ كەرە» رومانى. رومان تۋرالى وقىرمانعا كەڭىرەك ايتىپ كەتسەك دۇرىس بولار ەدى. سەبەبى، كەزىندە جارىق كوردى دە، قايتالاپ باسىپ جاتقان كەزدە وقىرماننىڭ قولىنا ءبىرى تيەدى، ءبىرى تيمەيدى. سوندا بۇل قانداي رومان دەگەن سۇراق تۋادى عوي.
اسقار التاي: مەن «جۇلدىز» جۋرنالىندا ىستەپ جۇرگەندە، 1989 جىلى مۇحتار ماعاۋيننىڭ الدىندا وتىرعان كەزىندە، مۇحاڭ مۇرتىن ءبىر شيراتىپ قويىپ: «ورالحان ءبىزدىڭ كلاسسيك جازۋشىمىز عوي. پروزانى وسىلاي جازۋ كەرەك»، - دەپ ايتىپ ەدى. سول ايتىپ وتىرعانى «اتاۋ كەرە» ەكەن. ارتىنشا «اتاۋ كەرەنى» بەردىك. ول كەزدە «جۇلدىز» 130 مىڭ داناعا جۋىق تيراجبەن تارايدى. جۋرنالدىڭ ارقاسىندا «اتاۋ كەرە» وقىرمانعا ءبىرشاما تانىلدى. وعان وراعاڭ ەكى ات قويعان. «اتاۋ كەرە» جانە «قاۋىپتى بۋدان» دەپ. ۇلكەن كلاسسيك جازۋشىلاردا شىعارما اتاۋىنىڭ وزىندە ۇلكەن استار بولادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، «اتاۋ كەرە» اشپايدى دەپ ويلاعان بولۋى كەرەك، سوندىقتان «قاۋىپتى بۋدان» دەپ قويادى. «قاۋىپتى بۋدان»  دەيتىن سەبەبى، ادام ءومىرىن ارالارمەن سالىستىرادى، ويتكەنى، ارالاردىڭ قاۋىپتى بۋدانداسۋىنان قاۋىپتى ارالار تۋادى ەكەن. ەرىكتىڭ قاتىگەزدىگى، جىلپوستىعى بار. ونىڭ قاسىنا سىنىپتاسى تاعاندى قويادى. بىلاي قاراساڭ، ەرىك ايەلىن دە جاقسى كورەدى، ومىرگە دە بەيىم، ىسكەر ازامات. بىراق ايەلى كەتىپ قالادى. تاعاننىڭ ادامگەرشىلىگى الدەقايدا جوعارى ەدى. مۇندا ادامگەرشىلىك، مورال دەگەن نارسە ءبىرىنشى ورىنعا قويىلادى. باتىس ادەبيەتىن ورالحان جاقسى وقىعان. اسىرەسە كافكانى، كاميۋدى، سارتردى وقىعان. وقيعانى استارلاپ بەرۋ ءتاسىلىن جاقسى مەڭگەرگەن. سوسىن جاپون ادەبيەتىن جاقسى وقىعان دەپ ويلايمىن. بىراق ءوزى ايتا بەرمەيتىن. «اتاۋ كەرەنىڭ» وزىندە سوڭىندا ەرىكتى ارا شاعىپ الادى دا، اراعا اينالىپ كەتتى دەگەنگە كەلتىرەدى. ال فرانتس كافكادا وسىنداي سيۋجەتتىك جەلىلەر بار. وزىنە ايتىپ ەدىم، «ءتورت اياعىن تەڭ باسقان شىعارما وسى «اتاۋ كەرە» شىعار»، - دەپ. وتە ءساتتى جازىلعان رومان.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: قازىر قاراساڭىز، «ءوز وتىڭدى وشىرمە» رومانىندا ءبىر ەپيزود بار. پويىز ارى-بەرى سىڭعىپ ءوتىپ جاتادى. شىعارمانى سونىڭ ىرعاعىنا سالىپ وتىرادى. سوندا ورالحان بوكەيدىڭ ايتقان ءبىر ءسوزى ەسىمدە قالىپ قويىپتى. «تاپ وسىنداي ەپيزود شىڭعىس ايتماتوۆتا دا بار، بىراق مەن شىڭعىس ايتماتوۆتان الدەقايدا بۇرىن جازعانمىن»، - دەگەن.
اسقار التاي: ورالحاننىڭ ول ءسوزىن مەن دە ەستىپ ەدىم. «ءوز وتىڭدى وشىرمەدە» پويىزدار ارى-بەرى ءوتىپ جاتادى عوي، تۋرا وسىنىڭ جازىلۋ فورماسىن ايتماتوۆ وتە جاقسى پايدالانادى.  «ءوز وتىڭدى وشىرمە» ورىسشاعا اۋدارىلعان. ايتماتوۆ قازاق جازۋشىلارىن جاقسى مەڭگەرگەن. ءابىش كەكىلباەۆتى جاقسى وقىعان، ماعاۋيندى وقىعان. وزىنەن كەيىن ادەبيەتكە كەلگەن قازاق جاستارىنىڭ تەگەۋرىنىن بايقاعان. ورالحاندى دا وقىعان دەپ ويلايمىن. ءوزىنىڭ «عاسىردان دا ۇزاق كۇن» رومانىندا تۋرا سول فورمانى پايدالاناتىن تۇسى بار. ونى وراعاڭنىڭ اۋزىنان دا ەستىپ قالىپ ەدىك. كەيىننەن قاراسام، شىنىمەن ۇقساستىق بار ەكەن. ارينە، ەكەۋىنىڭ الىپ وتىرعان وبەكتىسى باسقاشا بولىپ كەلەدى.
جۇسىپبەك قورعاسبەك: سۇحبات سوڭىندا «ءبىز ورالحانعا ورالامىز با؟» دەگەن سۇراق ەرىكسىز الدىمىزدان شىعادى ەندى. سەبەبى، قازىر ادەبيەتتىڭ وقىلۋى ازايىپ بارا جاتقان كەز عوي. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ورالحاندى ىزدەپ وقيتىن ادامدار كوپشىلىكتىڭ اراسىندا ءالى دە بار. «ءبىز ورالحانعا ورالامىز با؟» دەگەن سۇراقتى اقپارات قۇرالدارى دا بىرنەشە رەت  كولدەنەڭ تارتتى. «ءبىز ورالحانعا ورالامىز»، - دەپ جاۋاپ بەرىپ جاتقان وقىرماندار دا بار. لايىم سولاي بولسىن دەپ تىلەيمىز. ورالحان بوكەي تۋرالى اڭگىمەنى تاۋىسىپ، بىتە المايمىز. كوپ اڭگىمە كوكەيىمىزدە ايتىلماي قالعانىن دا سەزىپ وتىرمىن. بىراق ۋاقىتقا باعىنباسا بولمايدى. سۇحباتىمىزعا قاتىسقاندارىڭىزعا مىڭ دا ءبىر راحمەت.
گازەتتىك نۇسقاسىن جاساعان - بالجان مۇراتقىزى

"حالىق ءسوزى" گازەتى