قازاقستان جۋرناليستەرىنىڭ جانى ءسىرى. باسىندا باسپاناسى، استىندا ءجونى ءتۇزۋ كولىگى، قامقورشىسى... قىسقاسى، قالام-قاعازىنان باسقا تۇگى دە جوق. نە مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ، نە بيۋدجەتتىك مەكەمە وكىلىنىڭ ساناتىنا كىرمەيتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى.

قازاقستان جۋرناليستەرىنىڭ جانى ءسىرى. باسىندا باسپاناسى، استىندا ءجونى ءتۇزۋ كولىگى، قامقورشىسى... قىسقاسى، قالام-قاعازىنان باسقا تۇگى دە جوق. نە مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ، نە بيۋدجەتتىك مەكەمە وكىلىنىڭ ساناتىنا كىرمەيتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى.

«ءسوز بوستاندىعىنىڭ» دا جالعان جەلەۋ ەكەندىگىنىڭ ايقىن ءبىر دالەلى، ەكى كۇننىڭ بىرىندە سوققىعا جىعىلىپ، وققا ۇشىپ، پىشاقتالىپ جاتقانداردىڭ ءبارى - ءبىزدىڭ ارىپتەستەر. ەندى مىنە، تۇتاس ءبىر رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرىن جاپپاي جۇمىستان بوساتۋ ارەكەتىنە جول بەرىلە باستادى. «كۇشتىنىڭ ارتى ديىرمەن تارتادى» دەگەننىڭ كەرىمەن، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى سەرگەي كۋيانوۆ جەرگىلىكتى «الماتى» تەلەارناسىنىڭ ءبىر توپ قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىر-اق كۇندە جۇمىستان كەتىپ تىنۋىنا ىقپال ەتىپ وتىر. مۇنىڭ سەبەبىن العاشىندا تەلەارنانىڭ سامال ەسىمدى ءتىلشىسى بىلاي تۇسىندىرگەن ەدى: «جاقىندا پەتر سۆويكتىڭ «قازاق ءتىلىن ەكىنشى سورتتى تىلگە» جاتقىزعان پىكىرى جۋرناليست سيۋجەتىنە ارقاۋ بولدى. ءتىلشى يلزات اكچۋرين دايارلاعان بەينەماتەريالدا سول ءسوزدىڭ اۆتورىن ايىپتايتىن ءارتۇرلى پىكىرلەر ايتىلعان. ونى سەرگەي كۋيانوۆ اكىمدىككە شاقىرىپ الدى دا، ايتپاعاندى ايتىپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالىپتى. سول كەزدەسۋدەن كەيىن جۋرناليست جۇمىستان كەتۋ تۋرالى ارىز جازدى». ونىڭ ايتۋىنشا، وزگە ارىپتەستەردىڭ دە اكىمدىككە نارازىلىق تانىتىپ، ءبىراۋىزدان قىزمەتتەن كەتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋلارىنا سول جاعداي تۇرتكى بولعان. بىراق، ءبىز تەلەارنادا باس ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپ كەلگەن سەرىك ابىكەنۇلىنا حابارلاسىپ، ماسەلەنىڭ ءتۇپ-توركىنى ودان ارىدە جاتقانىنا قانىقتىق.
«قازىر كەتەتىن ادامداردىڭ سانى ءوستى،- دەپ باستادى ول اڭگىمەسىن. - ال، اكىمدىك جاعى مىڭق ەتكەن جوق. شىن مانىندە، بۇل ديكتاتۋرانىڭ اسقىنىپ كەتكەنىن كورسەتەدى. ءبىز ديرەكتوردىڭ تاعى ءبىر ورىنباسارى قايرات بالتاباي ەكەۋمىز جۇمىستان كەتۋ تۋرالى ءوتىنىشتى جارتى اي بۇرىن، ياعني جۋرناليستتەردىڭ الدىندا بەرگەن بولاتىنبىز. ەندى ءبارىمىز بىرگە وتىنىشىمىزگە قول قويدىرتىپ، ەسەپ ايرىسىپ جاتقان جايىمىز بار. سول كەزدە دۇرلىككەن كەيبىرەۋلەرىنىڭ (ورىس رەداكتسياسى) قايتىپ كەلە باستاعانىن ەستىدىم. سوندىقتان قازىر ءتىزىم جاساپ وتىرمىز. ازىرگە ناقتى كەتكەندەردىڭ سانى 39 بولدى. كەشە ءماجىلىس دەپۋتاتى مۇرات ابەنوۆ كەلىپ، ءبىزدىڭ ارىپتەستەرمەن كەزدەسىپتى. ونىڭ نە ايتقانىن ءازىر بىلمەيمىن.
سودان، ءبارىمىز ەكى كۇن بويى جينالىپ، جاستارعا جۇمىس ىزدەۋمەن اينالىستىق. شۇكىر، ءوز ماماندىقتارى بويىنشا 28 جۋرناليست قىزمەتكە ورنالاستى. «بىزدەن نە كومەك كەرەك؟..»،- دەپ ءبىراز ادام حابارلاسىپ جاتىر. «نۇر وتان» پارتياسى دا ءبىر-ەكى ادامىمىزدى جۇمىسقا الاتىن بولدى. بۇرىن اكىمدىكتەگى ماسەلەلەر بويىنشا ءوزارا كەلىسىپ، تەڭ دارەجەدە جۇمىس ىستەيتىنبىز. كەيىنگى ۋاقىتتا الگى ءباسپاسوز حاتشىسى جەلكەمىزگە ءمىنىپ الدى. نە ىستەپ، نە قوياتىنىمىزدى سودان سۇرايتىن بولدىق. ال، وسىلايشا ءبارىن ءبىر-اق ادام شەشەتىن بولسا، تەلەارناعا باسشىلىقتىڭ كەرەگى نە؟!».
سونداي-اق، اكىمدىكتە وتكەن كەزەكتى ءبىر جيىندا كۋيانوۆ قايرات بالتابايعا: «سەرىك ەكەۋىڭ مەنىڭ موينىما ءمىنىپ الدىڭدار ابدەن. ءبىزدىڭ ارقامىزدا كۇن كورىپ وتىرعاندارىڭدى ۇمىتپاڭدار!»، - دەپ استامسي سويلەپتى. سوسىن قايرات: «وۋ، كوكە، ونداي ءسوزدى قويىڭىز! ولاي بولسا، ءبىز كەتەيىك!..» دەگەن ەكەن. ودان كەيىن دە سەرگەي سابازدىڭ وكىمى وكتەم شىعىپ، «الماتى» تەلەارناسىنان ورىس رەداكتسياسىن قوسقاندا، 55 ادام كەتپەك بولعان. بىراق، ورىس رەداكتسياسىنان ەكى-اق ءتىلشى شىعىپ، قالعاندارى ورىندارىندا قالىپ قويىپتى. ولاردى اكىمدىك وكىلدەرى كابينەتتەرىنە جەكەلەپ شاقىرىپ العان دا، كەتىپ بارا جاتقان قازاق رەداكتسياسىمەن ءبىر اۋىز كەلىسىمگە كەلۋگە تىرىسپاعان. سەرىك ابىكەنۇلىنىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، اكىمدىكتەگى اپەرباقاندارعا «بىرىڭعاي وڭباعان قازاقتار كەتىپ بارا جاتىر» دەگەن ايىپ ىڭعايلى بولعانعا ۇقسايدى. «وزدەرى قازاق ازاماتتارىنا وڭاي كۇيە جاعا سالاتىن وپەراتسيالار ويلاستىرىپ العان»، - دەيدى ول.
نەگىزىندە داۋدىڭ باسى قازىر تۇك بولماعانداي ورىندارىندا وتىرعان ورىس رەداكتسياسىنان باستالىپتى. سەرگەي كۋيانوۆ ءوز ەركىمەن تاعايىنداعان جاڭالىقتار قىزمەتىنىڭ باس رەداكتورىمەن جۇمىس ىستەۋدى قالاماعان ولاردىڭ ۇستانىمىن قازاق رەداكتسياسى قولداعان دا، سونىڭ زاردابىن وزدەرى تارتۋعا تۋرا كەلگەن. ال، اكىمنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسىمەن كەزدەسكىسى كەلگەن قازاق جۋرناليستەرىنە ونىڭ تاراپىنان «كەتە بەرسىن» دەگەن عانا جاۋاپ جەتكەن. تەلەارنانىڭ باس ديرەكتورى ەۆگەني گريۋنبەرگكە دە: «بىلگەندەرىڭدى ىستەڭدەر! ماعان ءبارىبىر...»، - دەپ دۇرسە قويا بەرگەن. ويتكەنى، ول تەلەارنانى جەكە ءوزى باسقاراتىن مەكەمە سانايدى.
رەداكتسيانىڭ جۇمىسى مەن كادر ماسەلەسىنە ەمىن-ەركىن ارالاسىپ ۇيرەنگەن. اسىرەسە، سىني ماتەريالداردى الىپ تاستاۋدىڭ شەبەرى ەكەن. سىنىققا سىلتاۋ تابۋدىڭ امالىن الدىن-الا ويلاستىرىپ قويسا كەرەك، ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن وزىنەن سۇراپ بىلگىسى كەلگەن وزگە ارىپتەستەرىمىزگە بەرگەن جاۋابى مىناۋ بولدى: «سيۋجەتتە راسىمەن دە سۆويك مىرزا قاتىستىرىلعان. بىراق، ول ەفيرگە شىققان جوق. شىعارماۋ تۋرالى شەشىمدى مەن قابىلدادىم. داۋ-دامايعا ارقاۋ بولعان تاقىرىپ - كەدەن وداعى. ءتىل جايىندا ەمەس. وسىدان كەيىن ءجۋرناليستى شاقىردىم. تۇسىنىكتەمەسى بار. ءتىلشى تاقىرىپتى ءيىپ اكەلىپ، ۇلتتىق ماسەلەگە تىرەگەن. مەنىڭ ويىمشا، بۇل كاسىبيلىككە جاتپايدى. ال وسى جاعدايدا مەنى ۇلتشىل دەپ ايىپتاۋ، ول - بارىپ تۇرعان ارسىزدىق، جالا!.. گريۋنبەرگ ارىزدارىن كەرى الماعان 29 ادامنىڭ ءتىزىمىن اكەلدى. ونىڭ ىشىندە رەجيسسەرلەر، سايت رەداكتورى، جۋرناليستەر مەن بىرنەشە جۇرگىزۋشىلەر بار. بىراق، ورىس رەداكتسياسىنان ەشكىمدى كورمەي تۇرمىن». ماسساعان، بەزگەلدەك! قازاق جۋرناليستەرىنىڭ حال-احۋالىنا تۇكىرگەن حاتشى ءۇشىن ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرۋ كاسىبيلىككە جاتپايدى-مىس. ولاردى «ۇلتشىل، وپپوزيتسيونەرسىڭدەر» دەپ ايىپتاعان ءوزى ارلى دا، تاۋەلسىز قازاقستاندا مەملەكەتتىك تىلگە جاناشىرلىق تانىتقان ادامداردىڭ بارلىعى ارسىز ەكەن. بۇل نە دەگەن بەيباستاقتىق؟! جۇمىستان كەتكەندەردىڭ ىشىنەن ورىس رەداكتسياسىنىڭ وكىلدەرىن كورمەي تۇرسا، ولاردى وزدەرى ارنايى قابىلداپ، «اكە-كوكەلەپ» ءجۇرىپ ورىندارىندا قالدىرعان جوق پا ەدى؟! سوندا، وسىنداي وسپادارلىققا بارىپ، ءوز ەلىندە وگەيدىڭ كۇيىن كەشكەن قازاقتارعا وسقىرىنا قارايتىن مامانىنا «ۇلت ارازدىعىنىڭ قولامتاسىن قوپارىپ وتىرسىڭ» دەي الماعان الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ اي قاراپ وتىر ما؟! الدە، الماتىنى «الما-اتا» دەپ اتاۋ جونىندە ىڭعايسىز باستاما كوتەرگەن ونىڭ ءوزى دە، اينالاسى دا ماڭگۇرتتىكتىڭ ءمان-ماڭىزىن ارتتىرۋشى رەتىندە قالىپتاسىپ العان با؟!.
تەلەارنا تىلشىلەرى ءالى دە قامسىز ەمەس. سول ەسىموۆ مىرزانىڭ وزىمەن قاتار، مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭبايعا جانە ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا اشىق حات جازدى. ونىڭ قىسقاشا مازمۇنى بىلاي: «1-ءشى قازاننان باستاپ «الماتى» ارناسىنىڭ قازاق ءبولىمى تۇتاستاي، جاڭالىقتاردىڭ ورىس رەداكتسياسىنىڭ ءبىر بولىگى قىزمەتتەن كەتتىك. «ءبىر ارنانىڭ جۋرناليستىك توبىنىڭ 60-70 پايىزى جۇمىستان كەتىپ جاتىر ەكەن» دەپ ەلەڭ ەتكەن باسشىنى بايقامادىق. كۋيانوۆ پەن باس ديرەكتور ە. گريۋنبەرگ اۋەلى ورىس رەداكتسياسىندا جىك شىققانىن، قازاق ءبولىمى سولاردى قولداعانىن جاسىرىپ قويىپ، جاعدايدى ۇلتتىق باعىتقا بۇرۋعا بارىن سالۋدا. ورىس رەداكتسياسىنىڭ جۋرناليستەرى يلزات اكچۋرين قىزمەتىنەن كەتىپ ۇلگەردى، ايەركە ەرمەك ارىز بەردى. «شۋلاپ جاتقان كىل قازاق» دەگەن حابار تاراسىمەن، ورىس ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ وقيعاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى كۇرت تومەندەدى. «وزدەرىنە دە وبال جوق» دەۋشىلەر كوبەيدى. تەك قازاق ءتىلدى باق اياسىنداعى تاقىرىپقا اينالدى لەزدە. مۇنداي ساياسي «ەپتىلىككە» قايران قالماسقا امالىمىز جوق». ەندى ناقتى جاۋاپ كۇتىپ وتىر. ال، ءبىز وسى ماسەلەنىڭ باسى-قاسىندا بەلسەندىلىك تانىتىپ جۇرگەن جۋرناليست ايگۇل كوحاەۆاعا دا حابارلاسىپ، ءمان-جايدى سۇرادىق.
«جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەر بۇل كىسىلەردى ۇلتشىل ەتىپ شىعارعىسى كەلگەن عوي. ەندى ءبىز «وزگە دە ادامدار بەلسەندىلىك تانىتسىن» دەگەن ماقساتتا ۇندەۋ جاريالاپ وتىرمىز. ساندىق قولتاڭبانى الىپ، باق-قا ناقتى مەكەن-جاي بويىنشا جىبەرەمىز. سويتكەن جاعدايدا عانا رەسمي ورىندار مىندەتتى تۇردە جاۋاپ قايتارادى»، - دەيدى ايگۇل حانىم. اقىرىن كۇتەيىك. اشىق حات پەن ۇندەۋدى وقىپ الىپ، ءۇنسىز وتىرا بەرەر بولسا، ەل ازاماتتارىنىڭ ونىسى - ءوز ارىنا سىن.

"ۇلت تimes" گازەتى