رەسەي بيلىگى كەڭەس وداعىن قايتا قۇرۋ تۋرالى ويى بارىن اشىق ايتپاسا دا، كسرو-نىڭ تاراۋىن ۇلكەن گەوساياسي تراگەديا سانايتىنىن جاسىرمايدى. ول تۋرالى رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين دە سان مارتە ايتتى. 

پۋتين 2005 جىلى فەدەرالدى كەڭەس الدىندا ءسوز سويلەپ، العاش رەت كسرو-نىڭ ىدىراۋىنا بايلانىستى ءوزىنىڭ كوزقاراسىن ءبىلدىردى. ول: «كسرو-نىڭ قۇلاۋى XX عاسىرداعى ەڭ ءىرى گەوساياسي اپات بولدى»، - دەپ اتادى.

2015 جىلى پۋتين: «كسرو قۇلاعاننان كەيىن ورىس حالقى الەمدەگى بولشەكتەنىپ، ءار ەلدە شاشىراپ قالعان ەڭ ءىرى حالىقتىڭ ءبىرى بولدى»، - دەدى. رەسەي باسشىسى ۋكرايناعا 2014 جىلى سوعىس اشقاننان كەيىن، اتالمىش سيپاتتاعى مالىمدەمەنى كوبەيتتى. جينى مەن كەزدەسۋلەردە ءجيى ايتاتىن بولدى.

2019 جىلى پۋتين «رەسەي شاقىرادى!» اتتى فورۋمدا كسرو-نىڭ ىدىراۋى قاتە ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ ناتيجەسىندە بولدى دەپ اتادى. الايدا ونىڭ بۇل ءسوزىن گورباچەۆ جوققا شىعاردى. 2021 جىلى پۋتين ماقالا جازىپ، بىلاي دەدى: «بولشەۆيكتەر ورىس حالقىنا تاۋسىلمايتىن تاجىريبە جاساۋشى ماتەريال رەتىندە قارادى. ولار الەمدىك رەۆوليۋتسيا جاساپ، ۇلتتىق مەملەكەتتى جويامىز دەپ ويلادى. ولار شارتتى تۇردە شەكارالاردى سىزا سالىپ، ايماقتاردى سىيلىق رەتىندە تاراتىپ بەردى. قورىتىندىلاي كەلگەندە بولشەۆيكتەردىڭ قانداي شەشىم قابىلداعانى، ەندى ماڭىزعا يە ەمەس. ول شەشىمدەر بويىنشا ۇزاق داۋلاسۋعا بولادى. ءبىر دۇنيە بەلگىلى: رەسەي شارتتى تۇردە تونالدى.

كسرو قۇرامىنداعى مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىنداعى شەكارالارى ارينە مەملەكەتتىك دەپ ەسەپتەلمەدى، ول شارتتى تۇردەگى دۇنيە ەدى، ال بيلىك بىرورتالىقتان باسقارىلىپ وتىردى. بىراق 1991 جىلى بۇل بارلىق تەرريتوريالار، ال ەڭ باستىسى ادامدار باسقا شەكارانىڭ ارتىندا قالدى. جانە شىندىعىندا تاريحي وتانىنان ءبولىندى.

بۇل ساتتە نە ايتۋعا بولادى؟ بارلىعى دا وزگەرىپ جاتىر. قوعام، مەملەكەت. ارينە حالىقتىڭ ءبىر بولىگى ۋاقىت وتكەننەن كەيىن، تاريحي جانە الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى ءوزىن جەكە ۇلت سەزىنۋى مۇمكىن. بۇعان قالاي قاراۋعا بولادى؟ ءبىر عانا جاۋاپ بولۋى مۇمكىن: قۇرمەتپەن قاراۋعا ءتيىسپىز!

ءوز مەملەكەتتەرىڭدى قۇرعىلارىڭ كەلە مە؟ مارحاببات. بىراق قانداي جاعداي بويىنشا قۇراسىڭدار؟ وسى ساتتە رەسەيدىڭ كورنەكتى ساياسي قايراتكەرى، سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنىڭ مەرى بولعان ا.سوبچاكتىڭ مىنانداي باعاسى بار. ول جوعارى ءبىلىمدى زاڭگەر رەتىندە بارلىق شەشىمنىڭ زاڭدى بولۋىن قالادى، سوندىقتان دا 1992 جىلى مىنانداي وي ايتتى: كسرو قۇرامىندا بولعان مەملەكەتتەر كەلىسىمدى وزدەرى 1992 جىلى جويعاننان كەيىن، وداققا قاي اۋماقپەن كىردى، سول اۋماقپەن شىعۋى ءتيىس. قالعان اۋماقتار تالقىلاۋ نىسانى. باسقا سوزبەن ايتقاندا نەمەن كەلدىڭدەر، سومەن كەتىڭدەر. مۇنداي لوگيكامەن تالاسۋ قيىن».

ءپۋتيننىڭ «روسسيا 1» ارناسىنا «سوۆەت وداعىنان ءبولىنىپ شىققان ەلدەر رەسەي جەرىنە قارىق بولدى»، - دەگەنى ەسىمىزدە. «ءبىزدىڭ ەگەمەندىگىمىزگە قاتىستى وزگە دە ماسەلەلەر بار عوي. سوۆەت وداعى قۇرىلعان كەزدە، كەلىسىمشارتتا ونىڭ قۇرىمانىن شىعۋ قۇقى دا جازىلعان. ال ونىڭ (وداقتان شىعۋدىڭ) ءتارتىبى جازىلماعاندىقتان، سۇراق تۋىندايدى. ەگەر قانداي دا ءبىر رەسپۋبليكا كەڭەس وداعى قۇرامىنا قوسىلىپ، ءوز يەلىكتەرىنە ( ۆ سۆوي باگاج-رەد.) ءىرى كولەمدە رەسەي جەرىن، ءداستۇرلى رەسەي تەرريتورياسىن الىپ، كەيىن وداق قۇرامىنان شىعۋعا شەشىم قابىلداسا، وندا ەڭ قۇرىعاندا، ورىس حالقىنىڭ «سىيلىعىن» بىرگە الا كەتپەي، نەمەن كىردىڭ، سونىمەن شىعۋىڭ كەرەك قوي. وسىنىڭ ەشقايسىسى جازىلعان جوق. سوندىقتان، قازىرگى كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزۋدى ابدەن دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن», - دەگەن ەدى.

ۋكرايناعا سوعىس اشار ساتتە پۋتين تەلەارنادان ءبىر ساعاتتىق ءدارىس وقىپ: «ۋكراينا دەگەن بولماعان، بارلىعى دا رەسەيگە تيەسىلى ەدى، ۋكراينانىڭ پايدا بولۋىنا تىكەلەي  كسرو ساياساتى اسەر ەتتى»، - دەدى.

ۋكراينا سوعىسى ءپۋتيننىڭ كسرو تۋرالى نوستالگياسىن اشىق كورسەتۋدە. ۋكرايناعا شابۋىل جاساعان ساتتە رەسەي اسكەرىنىڭ كسرو تۋىن جەلبىرەتكەن ساتتە بولدى. مىسالى ەكى كۇن بۇرىن رەسەي باسقىنشىلارىنىڭ قولىنا وتكەن ۋكراينانىڭ حەرسون قالاسىندا كسرو تۋى كوتەرىلدى.

رەسەيلىك كوممۋنيستتەر زيۋگانوۆ، راشكين مەن افونين رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسىنا رەسەيدىڭ قازىرگى تۋىن كسرو تۋىمەن الماستىرۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن ۇسىندى. ولار حالىقتىڭ تەڭ جارتىسى كسرو-نىڭ ىدىراۋىنا وكىنەتىنىن ايتقان.

«ۇلتشىلدارعا قارسى قىزىل تۋدى كوتەرىپ شىققان اپانى كۇللى الەم بىلەتىن بولار. ءدال وسى تۋمەن ءبىز ۇلى وتان سوعىسىندا جەڭىسكە جەتتىك. كسرو وسى تۋمەن بارلىق جەتىستىككە قول جەتكىزدى. بۇل تۋ ءبىزدىڭ جەڭىسىمىز بەن جەمىسىمىزدىڭ كورىنىسى، نىشانى. ماعان تاريحشىلار كورسەتكەن سۋرەتتە ۇلتشىلداردىڭ ءۇش جولاقتى قولدانعانىن بايقادىم. سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا، اسىرەسە اسكەري وپەراتسيا ءوتىپ جاتقان كەزدە بۇل وزەكتى ماسەلە سياقتى. ءبىز لحر مەن دحر تۇرعىندارى ءبىزدىڭ اسكەردى قىزىل تۋمەن قالاي قارسى العانىن كوردىك. حالىق ءدال كەڭەس وداعىنا ورالۋدى قالايدى. مەنىڭ ويىمشا جەڭىس تۋى بولۋى ءتيىس»، - دەيدى رەسەيلىك دەپۋتات انجەليكا گلازكوۆا.

بۇگىنگى رەسەي بيلىگىندەگى تۇلعالاردىڭ ءبىر ارمانى بار بولسا، ول كسرو-نى قايتا قۇرۋ. قىزىل تۋدىڭ جەلبىرەۋىن كورگىسى كەلەتىندەر سانى كرەملدە كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتقانداي...

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz