ەرلەرىن ەسكەرمەگەن ەل بولا ما؟
وسىدان 200 جىل بۇرىن ىرعىز، تورعاي، توبىل، ەسىل وزەندەرى اراسىن مەكەن ەتكەن قالىڭ قازاق ىشىندە اعايىندى قوس جىگىت - سالپى-مۇسىرەپ اتى قاتار ايتىلاتىن بولعان. ەكەۋى دە ايتقاندارى قاتا كەتپەس باتاگوي، قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەن ءارى باتىر، ءمارت، ناعىز سايىپقىران ازاماتتار ەكەن. مىلتىقتارىن وقتاپ تۇرىپ اتىپ جىبەرىپ، وق قولداۋىنان دەسە قولداۋعا، شابىنان دەسە شاپقا، كوزىنەن دەسە كوزىنەن، ال ءبىر قۇلاعىنان كىرىپ، ءبىر قۇلاعىنان شىعادى دەسە تۋرا سولاي اينىماي وعى تيگەن، بەرگەن باتالارى سول ايتىلعان قالپىندا ورىندالىپ وتىرعان وسى ەكەۋىن جۇرتشىلىق بىرىنەن ءبىرىن بولمەي مۇسىرەپ-سالپى دەپ قاتار ايتىپ، ەكەۋىن دە اۋليە دەپ قۇرمەتتەپتى.
وسىدان 200 جىل بۇرىن ىرعىز، تورعاي، توبىل، ەسىل وزەندەرى اراسىن مەكەن ەتكەن قالىڭ قازاق ىشىندە اعايىندى قوس جىگىت - سالپى-مۇسىرەپ اتى قاتار ايتىلاتىن بولعان. ەكەۋى دە ايتقاندارى قاتا كەتپەس باتاگوي، قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەن ءارى باتىر، ءمارت، ناعىز سايىپقىران ازاماتتار ەكەن. مىلتىقتارىن وقتاپ تۇرىپ اتىپ جىبەرىپ، وق قولداۋىنان دەسە قولداۋعا، شابىنان دەسە شاپقا، كوزىنەن دەسە كوزىنەن، ال ءبىر قۇلاعىنان كىرىپ، ءبىر قۇلاعىنان شىعادى دەسە تۋرا سولاي اينىماي وعى تيگەن، بەرگەن باتالارى سول ايتىلعان قالپىندا ورىندالىپ وتىرعان وسى ەكەۋىن جۇرتشىلىق بىرىنەن ءبىرىن بولمەي مۇسىرەپ-سالپى دەپ قاتار ايتىپ، ەكەۋىن دە اۋليە دەپ قۇرمەتتەپتى.
قوستاناي وبلىسىنداعى ءاۋليەكول اۋدانىنىڭ قاق ورتاسىندا كەڭەس وكىمەتى ورناعانعا دەيىن ەسكىدەن كەلە جاتقان كونە زيراتقا وسى مۇسىرەپ اۋليە جەرلەنگەنىن كونە كوزدەر ايتىپ ءجۇرىپتى. كەڭەس وكىمەتى ورناعان سوڭ دا بىرازعا دەيىن قاستەرلەنىپ كەلگەن زيرات سوعىس اياقتالعان سوڭ سىپىرىلىپ، ورنىنا مەكتەپ سالىنادى. بىراق تاپا-تال تۇستە مەكتەپ وزىنەن ءوزى ءورتەنىپ كەتەدى. ارتىنان ول ورىنعا مونشا سالادى. مونشانىڭ دا عۇمىرى قىسقا بولىپ، ول دا الدىڭعىنىڭ كەبىن قۇشادى. سالعان قۇرىلىس باياندامايتىن بولعان سوڭ ونىڭ ورنىنا ستاديون سالىنادى. بىراق جەتكىنشەكتەردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىنىڭ اياق-قولدارى سىنا بەرگەن سوڭ ساسقان حالىق نە ىستەيمىز دەگەندە، وزگە ءدىندى ءبىر كەمپىر دوڭىزدى سويعىزىپ، الاڭدى اينالدىرىپ ونىڭ قانىن شاشۋ كەرەك دەپ ءوزى ويعا العان شاراسىن ورىندايدى. تاڭ اتىسىمەن زيرات ورنىنان باتىسقا قاراي بەتىن تۇزەپ ءبىر تۇيە بوزداي جونەلەدى. اۋليەكولدىكتەر بولسا سودان بىلاي تۇيە بوزداپ بەت العان كولدى «اۋليەكول» اتاپ، قانشا زامان وتسە دە اۋليە اتالارى جاتقان جەر تۋراسىنداعى ءافسانانى اتا-اجەلەرى نەمەرەلەرىنە جەتكىزىپ وتىرعان.
«جاس وسپەي مە، جارلى بايىماي ما؟»، دەيدى حالىق. بۇگىنگى كۇنى تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاتتى ءدامىن 20 جىل تاتقان، قۇلاقتارىندا اتا-اجەلەرى ايتقان اڭگىمەلەر قالعان ەستى ۇرپاق وتكەنىن تۇگەندەپ، بۇگىنگىسىن قاتتاپ جاتقان جۇرتشىلىق بيىل جاز اياقاستى بولعان بابالار رۋحىن ءتىرىلتەيىك دەپ، زيرات ورنىن قورشاپ، اۋليە باسىنا ەسكەرتكىش قويۋدى ۇيعارىپتى. ونى اۋداننىڭ باسشىلارى مەن قوسشىلارى ءجون كورىپ، وسى شارا ءۇشىن ارنايى «اۋليەكول» اۋداندىق قورى اشىلىپ، ونىڭ ەسەبىنەن بەلگى سالدىرۋ ۇيعارىلادى. اۋدان اكىمى جومارت ميراسۇلىنىڭ قولداۋىمەن بوي كوتەرگەن وسى ەسكەرتكىشتىڭ جۋىردا اشىلۋى وتكىزىلدى.
بەلگىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىن جۇرگىزگەن ءارى وسى ءىستىڭ باستاماشىسى بولعان اۋليەكولدىك قادىرمەندى اقساقال ساعىندىق قاجىماعامبەتۇلى: «جىرتىلعانىمىزدى بۇتىندەپ، جوعالتقانىمىزدى تاۋىپ، شاشىلعانىمىزدى تەرىپ الاتىن ۇرپاقتىڭ بارلىعى، ءبىز ۇلى بابالارىمىزدىڭ جالعاسىمىز دەگەن جاستاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقانى بىزدەردەي اقساقالداردىڭ بويىنا قۋات، ويىنا قانات بىتىرەتىنىن قالاي ايتپاسقا. ال كەيىنگى ۇرپاقتارعا اق الماستاي اسىلدارىمىزدىڭ ءازىز ەسىمدەرىن اسپەتتەپ، قادىر-قاسيەتىن ءوزىمىز ءبىلىپ قويماي، وزگەگە دە تانىتۋ، ارۋاقتاردى قاستەرلەي بىلەتىن جۇرت دەپ ءبىزدىڭ اۋداندى ايتۋعا ابدەن بولادى» دەپ سوڭعى جىلدار ىشىندە اۋداندا اتقارىلعان جاقسى ىستەردى جۇرتشىلىق ەسىنە ءبىر سالىپ، الدا ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن باتىر سۇلتان بايماعامبەتوۆكە ەسكەرتكىش قويۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىنا ەل-جۇرت اتىنان ريزاشىلىعىن جەتكىزگەن.
بەلگىنى اۋدان اكىمى جومارت ميراسۇلى مەن قادىرمەندى اقساقال، اۋليە ۇرپاعى جۇماقان سادۋاقاسۇلى اشتى. ارۋاقتارعا دۇعا باعىشتالعان سوڭ اۋليە ۇرپاقتارى اتىنان ەڭبەك ءسىڭىرگەن دارىگەر اسقار بايجۇمانوۆ، اۋليەكول حالقى اتىنان اۋداندىق ارداگەرلەر ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى اكىمبەك قاجى، اقىن ناعاشىباي مۇقاتوۆ ءسوز سويلەدى. سوڭىنان ارۋاقتارعا ارناپ ۇرپاقتارى اس بەردى.
وسىلايشا، اۋليەكول ورتالىعىندا مۇسىرەپ الدابەرگەنۇلى مەن ورنى جوعالعان زيراتتا جەرلەنگەن باسقا دا ارۋاقتارعا ارنالعان بەلگى قويىلىپ، باتىسقا قاراپ بوزداپ كەتكەن بوز ىنگەننىڭ بەتىن قايتادان ەلدى مەكەنگە بۇرعىزىپ، كول باسىنا بوز ىنگەننىڭ دە تاس ءمۇسىنىن ورناتتى اۋليەكولدىك ەستى جۇرت.
"اباي-اقپارات"
