كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ بويىنشا وتكەن رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا باسقا وڭىرلەرمەن سالىستىرعاندا الماتى قالاسى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش كورسەتتى. تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار ەسەبىن ايتپاعاندا، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ بەرگەن مالىمەتى بويىنشا، قالادا داۋىس بەرۋگە قاتىسقاندار 33 پايىزعا شامالاس. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ ءبىز ساياساتكەرلەردەن پىكىر سۇرادىق.

وزگەرىس ءسوز جۇزىندە بار، ءىس جۇزىندە جوق

دوس كوشىم:

- مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، الماتىدا كوزى قاراقتى ازاماتتاردىڭ كوپتىگى دەپ ويلايمىن. ولار رەفەرەندۋمعا سەنىمسىزدىك ءبىلدىردى. داۋىس بەرۋ كورسەتكىشىنىڭ از بولۋى - رەفەرەندۋمعا سەنىمسىزدىكتىڭ كورىنىسى. مەنىڭ ويىمشا، قازىر سايلاۋ كوميسسياسى بەرىپ وتىرعان پايىزدىڭ وزىنەن دە از ادام داۋىس بەردى. قاتىسۋلار سانى 33 پايىز ەمەس، 20 پايىزدىڭ توڭىرەگىندە بولدى.

الەۋمەتتىك جەلىدەگى حابارلارعا قاراعاندا، قولدان تاستاپ جىبەرۋ، حاتتاما بەرمەۋ سياقتى وقيعالار ورىن العان. بيلىك سونداي تاپسىرما بەردى دەپ ايتا المايمىن، بىراق كوميسسيا وكىلدەرى سول باياعى ادەتتەرىنەن ارىلماعان سياقتى. ولار كوپ پايىز شىعارۋ كەرەك، ادامداردى كوپ قاتىستىرۋ كەرەك، باقىلاۋشىلارمەن يت پەن مىسىق سياقتى ىرىلاسىپ وتىرۋ كەرەك دەگەن سياقتى ادەتتەرىن بۇرىنعىسىنشا سول كۇيى ساقتادى.

وسىدان كەلىپ شىعاتىن ءتۇيىن - سايلاۋ جۇيەسىن دۇرىستاماي نە رەفەرەندۋم، نە سايلاۋ وتكىزۋگە بولمايدى. مۇمكىن توقاەۆتىڭ، بيلىكتىڭ العا قويعان جاقسى ماقساتتارى بار شىعار، بىراق ونى ورىنداۋشىلار وزگەرگەن جوق.

وكىنىشكە وراي، ەسكى ادامدارمەن «جاڭا قازاقستان» جاساي المايمىز دەگەن ءبىزدىڭ  ۇرانىمىز شىندىققا اينالدى. رەفەرەندۋم سياقتى اۋقىمدى جوبالار ىسكە اسقاننىڭ وزىندە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ «جاڭا قازاقستان قۇرامىز» دەگەن ءسوزىن حالىق «الداۋ» ەسەبىندە ۇعاتىن سياقتى. قانشا جەردەن جاڭا باستاما كوتىرىلىپ، «وزگەرەمىز» دەپ جاتقانىمەن، ول ەلدىڭ ساناسىنا بەكىگەن جوق. ويتكەنى، بيلىكتىڭ سوزىنە حالىق سەنۋدەن قالعان.

سايلاۋ پروتسەسىنىڭ قاتىپ قالعان جۇيەسى سوگىلمەدى. جۇيەنى وزگەرتۋ باعىتىندا جۇمىس جۇرگىزىلمەدى. مىسالى، سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ باسشىسى اۋىستى، بىراق ورنىنا بۇرىنعى شەنەۋنىك كەلدى. مەنىڭ ويىمشا ول كىسى ومىرىندە مەن سياقتى جيىرما شاقتى ەلدىڭ سايلاۋىن باقىلاپ نەمەسە زاڭعا وزگەرىس ەنگىزگەن، نە بولماسا سايلاۋعا باقىلاۋشىلار دايىنداعان ادام ەمەس. سايلاۋعا ەشقانداي قاتىسى جوق. سايلاۋدى وتكىزەتىندەردىڭ ءبارى سول باياعى مەكتەپ ديرەكتورلارى. وكىنىشتىسى، وسىنى بيلىكتىڭ تۇسىنبەۋى. ەگەر بيلىك جاعدايدى تۇسىنە وتىرىپ، ءبارىن سول كۇيىنشە جالعاستىرىپ وتىرسا، بۇل – الداۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. وزگەرىس ءسوز جۇزىندە بار، ءىس جۇزىندە جوق. بۇل – ءتورتبۇرىشتى قالىپقا قامىر سالىپ، ودان دومالاق نان ءپىسىپ شىعادى دەگەنمەن بىردەي.

الماتىدا قوعامدىق بەلسەندىلىك كۇشتى

ەرمۇرات باپي:

- الماتىدا تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار باقىلاۋ پروتسەسىن جۇرگىزدى. ونىڭ ۇستىنە قالادا قوعامدىق بەلسەندىلىك كۇشتى، بيلىكتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىنا حالىقتىڭ نارازىلىعى دا كۇشتى. سوندىقتان رەفەرەندۋمعا قاتىسۋ كورسەتكىشى باسقا وڭىرلەردەن گورى تومەن بولدى.

ەگەر دە باسقا ايماقتارداعى سياقتى كورسەتكىشتى قولدان جاساپ، كوتەرىپ جازعاندا الماتىداعى تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردىڭ نارازىلىعىنا ۇشاراپ، ارادا كەلىسپەۋشىلىك تۋاتىن ەدى. سوندىقتان الماتىداعى رەفەرەندۋمدا داۋىس بەرۋ كورسەتكىشى ناقتى جاعدايعا تاياۋ دەپ ەسەپتەيمىن.

بىراق، ءبىر ايتاتىن جاعداي، تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار جاساعان ەكسپەريمەنت الماتى قالاسىنىڭ ءبىر-ەكى اۋدانىندا عانا ءوتتى. ول كورسەتكىش بويىنشا داۋىس بەرۋگە قاتىسقاندار مولشەرى 20 پايىزدان اسپادى. ال، تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار قامتي الماعان باسقا ۋچاسكىلەردە، ارينە، كورسەتكىشتى كوتەرىپ جازۋ ناتيجەسى بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. سونىڭ سالدارىنان قازىر الماتىداعى كورسەتكىش 33 پايىزدىڭ توڭىرەگىندە تۇر.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz