1994 جىلى قاراشانىڭ اياعىندا اتامەكەنگە اتباسىن تىرەدىم. جانكۇيەر اعالارىم مەن دوستارىمنىڭ ارقاسىندا جولىم بولىپ، قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ م.و .اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا قابىلدانىپ، اكادەميك س. قيراباەۆتىڭ اسپيرانتى بولدىم. سول كەزدە ءبىراز جىگىتتەر قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى مەن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك-ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتى اتانىپ، جاتاقحاناعا قولىمىز جەتىپ، ۋاقىتشا بولسا دا باسپانا ماسەلەسىن شەشتىك. بۇل دا بولسا اتاجۇرتتىڭ جانە ءوزىمىز كىتاپتارىن جاتا-جاستانا وقىپ پىرىمىزگە اينالعان، اتاعى الاتاۋداي اكادەميكتەر مەن پروفەسسورلاردىڭ بىزگە جاساعان اكەلىك قامقورلىعى ەدى.

جاتاققاناعا جايعاسقان سوڭ، كۇندەردىڭ بىرىندە قىتاي قازاقتارىنان شىققان العاشقى تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى باقىت ەجەنقاننىڭ بولمەسىنە باس سۇقسام، كوركىنە كوز توياتىن، كوزدەرى جايناپ، جۇتىنىپ تۇرعان ءبىر اققۇبا سارى، ەندى ءبىرى قاراتورىنىڭ ادەمىسى ەكى جىگىت وتىر ەكەن. مارحۋم سازگەر، اقىن، ءانشى، جەتى قىرلى، ءبىر سىرلى تالانت يەسى ەرمۇرات زەيىپقان مەن  قايتالانباس تالانتتى ءانشى، ۇستاز، ەر مىنەزدى تىلەۋبەك قوجانۇلىمەن تانىستىعىمىز وسىلاي باستالدى. وسىنىڭ الدىندا عانا رەسپۋبليكالىق كۇلاش بايسەيتوۆا اتىنداعى انشىلەر بايقاۋىنىڭ جۇلدەگەرلەرى اتانعان ەكى ازامات تاعى دا ءبىر حالىقارالىق كونكۋرستىڭ شاقىرتۋىن الىپ، اعىلشىن ءتىلىن جاقسى بىلەتىن باقاڭنىڭ كومەگىنە جۇگىنە كەپتى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ قارساڭىندا قر حالىق ءارتىسى، پروفەسسور كاۋكەن كەنجاتاەۆ باستاعان ماماندار ەكى ەلدىڭ كەلىسىمى بويىنشا شۇار-دان اشىق كونكۋرس بويىنشا 14 قىز-جىگىتتى تالداپ الىپ كەلىپ وقىتادى. ءبىر جىلدان كەيىن ەكىنشى قارارىن قابىلدايدى، ولاردىڭ توقسان پايىزى ەتنيكالىق قازاقتار ەدى. سوۆەت زامانىندا شەتەلدىك ستۋدەنت بولىپ كەلگەن ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز تىلەۋبەك قوجانۇلى المانىڭ ءيسى مۇرىن جارعان اسەم قالا الماتىدا تاۋەلسىزدىك دەگەن كيەلى ۇعىمنىڭ قاسيەتىن سەزىنىپ، ءتاڭىرتاۋدىڭ باۋرايىندا كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنىن كوزىمەن كوردى. وتپەلى كەزەڭ باستالىپ، قالتاسى تايازداپ، تۇلكىقۇرساق كۇي كەشسە دە، بوستاندىقتىڭ رۋحى، ەڭسەسى كوتەرىلگەن ەلدىڭ رياسىز پەيىلى جاس جىگىتتىڭ مەرەيىن ءوسىرىپ، كەلەشەگىنە سەنىم ۇيالاتتى. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا قىتاي رەفورماسى ءوز جەمىسىن بەرىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى كۇن ساناپ جاقسارا باستادى. زيالىلاردىڭ تاسى ورگە دومالاپ، شەتەلدەن وقىپ كەلگەن مامانداردىڭ اسىعى الشىسىنان تۇسكەن زامان بولدى. جوعارى جالاقى، قىزمەت بەرۋشىنىڭ تەگىن پاتەرى، شىعارماشىلىق ادامدارىنا دەگەن قولداۋ قوعامنىڭ نەگىزگى ۇدەرىسى بولدى. سونىمەن شىڭجاڭنان كەلگەن كۋرستاستارى جاپا-تارماعاي ۋنيۆەردى بىتىرە ساپ، ەلىنە قايتىپ «سوتسياليستىك توڭكەرىس پەن قۇرلىستىڭ» ءبىر كىرپىشى بولۋعا ۇمتىلعاندا، ەگىزدەي بولعان ەكى دوستى (تىلەۋبەك پەن ەرمۇراتتى) اتامەكەننىڭ ءدامى جىبەرمەدى، سيقىرداي باۋراپ، ءجىپسىز بايلاپ تاستادى. جاستىق جالىن مەن ونەرگە دەگەن قۇشتارلىق، وتانعا دەگەن ماحاببات جۇرەگىنىڭ امىرىنە باعىندىرىپ، تاۋەكەكەلدىڭ  جالىنا جارماستىردى. 1994 جىلى سيرەك كەزدەسەتىن داۋىستارى مەن سىزعان سۋرەتتەي مۇسىندەرى ۇستازدارى مەن كورەرمەننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن تەل وسكەن ەكى سەرى اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالەت-وپەرا تەاترىنىڭ قاقپاسىنان اتتادى.

ولگەندە كورگەن بوستاندىقتىڭ قىزىعىنا تويىپ، مەيىرىنە ەندى قانا بەرگەندە قازاق ومىرىنە نارىق دەندەپ كىردى. اقشا اۋىسىپ، قۇنى توقتاماي قۇنسىزداندى. جۇمىسسىزدىق، تاپشىلىق، قىلمىس ءورشىپ، دۇنيە اۋدارىلىپ-توڭكەرىلىپ تۇسكەندە، كلاسسيكالىق ونەر جەتىم قىزدىڭ كۇيىن كەشىپ، كورىنگەننىڭ قاباعىنا جاۋتاڭداپ قالدى. ارزان امبەباپ ونەر، بانديتزم، الىپ-ساتارلىق ءومىردىڭ وزەگىنە اينالىپ، اۋىلداردا مادەنيەت ءۇيى، كىتاپحانا، كينوحانالار بوس قالعاندا، تىلەۋبەك قوجانۇلى قاسيەتتى ونەر شاڭىراعىندا قازاق كلاسسيكالارىنان «ابايدا» ايدار، ءازىمنىڭ، «ءبىرجان-سارادا» ءبىرجاننىڭ، “قىز جىبەكتە» تولەگەننىڭ، «ەر تارعىندا» ساقاننىڭ وبرازىن سومداپ، اڭىزعا قۇمار، باتىرعا ىنتىق اقەدىل، اڭقاۋ حالقىمىزدىڭ قيىن كۇندەردەگى اۋىرتپالىعىن ۇمىتتىرىپ، ەرتەڭگە دەگەن سەنىمىن ارتتىردى. دەمالىس كۇندەرىندە زاماننىڭ اۋقىمىنا ساي ەرمۇرات زەيىپقانۇلى ەكەۋى توي-تومالاقتىڭ كوركى بولدى. بۇل جاقتاعى تۋىستار ۇمىتا باستاعان ەسكى اۋەندەر مەن بۇلىنبەگەن، وزگەرمەگەن، ەلىكتەمەگەن ساعىنىشتى قوزعايتىن توسىن، تۇنىق اۋەز رەسپۋبليكا باسشىلارىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، بۇكىل زيالى قاۋىمنىڭ القاۋىنا بولەندى. تاڭجارىق بولىپ ەلىمەن امانداسىپ، تۇرمەنىڭ ادام ايتسا سەنگىسىز سۇمدىعىن جايىپ سالدى، اپپاقتىڭ «كوكوزەنى» بولىپ كۇڭىرەندى، ارماندا كەتكەن اسەت بولىپ قالىقتادى، «اعاجاي التاي» بولىپ عاسىرلار قويناۋىندا قالعان مۇڭ مەن زاردى، زورلىق پەن زومبىلىقتى جەتكىزدى، بۇركىتباي، سۇلۋباي بولىپ ەسەسى كەتكەن ەرلەردىڭ رۋحىنا دۇعا وقىدى، “تارباعاتاي ايماقسىڭ باي» دەپ قۇت قونىپ، ىرىس دارىعان قۇلىستايدى كوز الدىعا الىپ كەلدى. نەسىن ايتاسىڭ، ەمىل بولىپ ەمىرەندى، ىلە بولىپ شىمىرلادى، ەرتىس بولىپ تاسىدى.

«ونەرلى جىگىت وردە وزار» دەگەندەي، تاۋەكەلدىڭ قايىعىنا مىنگەن تىكەڭنىڭ ەڭبەگى ەش بولمادى. جاس رەسپۋبليكانىڭ ءار ون جىلدىعىندا قاناتى قاتايىپ، توماعاسى تارتىلىپ، تۇلەپ ۇشتى. اۋەلى جالعىز باسى ەكەۋ بولىپ، شاڭىراق كوتەرىپ، ومىردەگى سەرىگىن تاپتى. كىندىگىنەن ورگەن قىز بويجەتىپ، ۇلدار ەرجەتتى. 2000 جىلى عاسىر ايىرىعىندا كاسىپكەر، مەتسەنات ەركىن قاليەۆ تاۋەلسىز ەلدىڭ العاشقى وندىعىندا دەموگرافيالىق ءدۇمپۇ قوزعاۋ ءۇشىن «2000 جىل قارادومالاق مىڭ بالا» جوباسىن ورتاعا قويىپ، سول مەزەتتە تۋىلاتىن مىڭ بالاعا 1500 اقش دوللارى كولەمىندە جورگەك سي اتاعاندا تىكەڭنىڭ وتباسى سول باقىتتى وتباسىلاردىڭ قاتارىندا بولدى. ونەردە دە قاتارىنان وزا شاپتى. 1995 جىلى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ۋفا قالاسىندا وتكەن م.گلينكا اتىنداعى حالىقارالىق انشىلەر كونكۋرسىندا ديپلوممەن ماراپاتتالسا، 1996 جىلى گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق 45-ءشى رەتكى انشىلەر بايقاۋىنا قاتىناسىپ ماقتاۋ قاعاز الدى. 2001 جىلى ازەربايجاننىڭ باكۋ قالاسىندا وتكەن انشىلەر بايقاۋىنا قازاقستاننىڭ اتىنان قاتىستى. 2000 جىلى ەلىمىزدە وتكەن جاڭا عاسىردا جاڭا ءان جوباسىنا قاتىناسىپ گران پريدى جەڭىپ الدى.

1996 جىلى ءوزى جۇمىس ىستەيتىن اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالەت-وپەرا تەاترىندا ەسەپ بەرۋ كونتسەرتى تابىسپەن ءوتىپ، جۇرت قوشەمەتىنە بولەندى. 2002 جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ەكىنشى قۇرىلتايى قارساڭىندا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن قۇرىلتاي قوناقتارى مەن الماتى تۇرعىندارىنا ارناپ «ارداقتى اتامەكەنىم» اتتى ءان كەشىن وتكىزسە، 2009 جىلى «ىڭكار جۇرەك»، 2013 جىلى «ساعىنىش قۇسى»، 2021 جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ «ءوز ەلىم» اتتى شىعارماشىلىق كەشتەرىن وتكىزىپ، كورەرمەننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.

1992 جىلى الماتىدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى قۇرىلعاننان بەرى وسى ۇيىمنىڭ مۇشەسى عانا ەمەس جاناشىرى، جارشىسى بولىپ كەلەدى. قاۋىمداستىق قۇرامىندا ءتۇرلى تاريحي سەبەپتەرگە بايلانىستى قانداستار شوعىرى قالىپتاسقان تۇركيا، رەسەي، وزبەكستان، موڭعوليا، قىرعىزستان، قىتاي قاتارلى ەلدەرگە بارىپ، تەگىن كونتسەرت قويىپ، جەرىن، ەلىن، ءتىلىن، ءداستۇرىن، مادەنيەتىن ساعىنعان قامكوڭىل قانداستىڭ ساعىنىشىن باسىپ، جۇرەگىنە جىلۋلىق سيلادى. 2010 جىلى قحر-نىڭ پەكين قالاسىنا بارىپ ەلىمىز ۇيىمداستىرعان استانا كۇندەرىنە باستان-اياق قاتىستى.

2012 جىلى حالىقارالىق قازاق شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ «بەيبىتشىلىك الەمى» اتتى التىن مەدالىمەن ماراپاتتالدى. 2016 جىلى 5 جەلتوقساندا قر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن «قۇرمەت» وردەنىن ومىراۋىنا تاقسا،  بۇل كۇندە قر مادەنيەت قايراتكەرى اتاندى. 2007 جىلدان بەرى ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ ۇستازى بولىپ، كورگەن-بىلگەن، جيعان-تەرگەن تاجىريبەسىن شاكىرتتەرىنە ارناپ كەلەدى.

مەيىرىمدى اكە، جاقسى جار، جورا-جولداستىڭ، ۇجىمنىڭ ماقتانىشى، ۇلاعاتتى ۇستاز تىكەڭ ومىرىنە ءدان ريزا. ەلىنە العىسى شەكسىز. بۇگىندە دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ الماتى فيليالى مەن «وتانداستار» قورىنىڭ فرونت كەڭسەسى ورنالاسقان قارا شاڭىراققا ارنايى كەلىپ وتكەننەن سىر شەرتىپ، كەلەشەككە دەگەن ءۇمىتىن، اقجارما تىلەگىن جەتكىزدى. بولاشاق جوسپارلارىمەن ءبولىسىپ، جاڭا قازاقستانداعى قازاق كوشىنىڭ كوكجيەگىنىڭ كەڭ، تۇعىرىنىڭ بيىك بولۋى ءۇشىن ءبىر كىسىلىك ۇلەسىن قوساتىنىن ايتتى. ارالىقتا مارقۇم قالداربەك نايمانباەۆ اعامىزدىڭ جىبەك مىنەزىن، بەكزات بولمىسىن، سەرىلىك عۇمىرىن، قامقور كوڭىلىن ەسكە الدىق. تىلەۋبەك تالعات ماماشەۆ اعاسىمەن بولعان ساپارلاردى ريزالىقپەن بايانداپ ءوتتى. قازىرگى باسشىلارىمىز زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ پەن ابزال ساپاربەكۇلىنا تولاعاي تابىس تىلەدى. كەمەلىنە كەلگەن، بەرگەنىنەن بەرەرى مول كەزدە قاپيادا كوز جازدىرىپ، ماڭدايىمىزعا سيماي كەتكەن ونەردەگى سىڭارى ەرمۇرات زەيىپقانۇلىنىڭ «بۇ دۇنيەدەگى جالعىزى - قازاقستاننىڭ» كوك تۋى ماڭگى جەلبىرەپ، كوسەگەسى كوگەرە بەرۋى ءۇشىن «مىنەزبەن دە، بىلىممەن دە تەر توگەيىك»، - دەدى. «اۋزىڭا ماي، استىڭا تاي» اتاسى جاۋدان قايتپاعان ەسەنكەلدى باتىردىڭ ۇرپاعى!

ءوماراالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz