ءادىل بوتپانوۆ. مەنىڭ ميىم — ماڭگى ولەڭنىڭ مولاسى
28 جاسىندا ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەن تالانتتى اقىن ءادىل بوتپانوۆتىڭ كىتابى «قازىعۇرت» باسپاسىنان شىققالى جاتقانىن «اباي.كز» حابارلاعان بولاتىن. ەندى، مىنە، اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن پروزالىق دۇنيەلەرى توپتاستىرىلعان جيناق وقىرماندارعا جول تارتتى. ءبىز تومەندە سول كىتاپتان اقىننىڭ «اقتارىلۋ» اتتى ەكسپەريمەنتتىك دۇنيەسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
دايىنداپ, رەداكتسياعا ۇسىنعان - اقىن باۋىرجان باباجانۇلى
اقتارىلۋ
مەن ولەڭ جازا بىلمەيمىن. بىراق اندا-ساندا بەلگىسىز ءبىر كۇشتىڭ جۇيكەمە تات باسقان تەمىر ينەنى سۇعىپ-سۇعىپ الاتىنى وتىرىك ەمەس. سوندايدا، سانا تۇكپىرىندە ساندىراق پايدا بولادى. سان-دى-راق... مەن ونى «تاڭىرىممەن تىلدەسۋىم» دەپ اتايمىن. رەنجي كورمەڭىز. ولاي دەيتىنىم، تۇپتەپ كەلگەندە، مەنىڭ ءتاڭىرىمنىڭ ءسىزدىڭ، ونىڭ، ولاردىڭ تاڭىرىنەن مۇلدەم بولەك بولۋى مۇمكىن عوي...
مەنىڭ كەۋدەم - مەنىڭ ۇلى مەشىتىم،
مەشىتىمە مۇڭ بەرە كور، قۇدايىم.
قۇزىرىڭدى قابىرعاممەن ەسىتىپ،
مۇڭ ارتىنان نۇر كورگەنشە جىلايىن.
نۇر كورەيىن، جىر جازايىن،
مەشەۋ كۇز،
كوكىرەكتەن كوككە شاپشىپ شىعارداي.
تاق پەن تاجگە تالاسارداي ەكەۋمىز،
كىمدى كىمنىڭ جاراتقانىن ۇعا الماي.
مەنىڭ رۋحىم - مەنىڭ جەتىم تايلاعىم،
وسكەن سەنىڭ تىلسىمىڭا قۇمار بوپ.
تايلاعىمدى توپتان ەرەك بايلادىم،
28 جاسىندا ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەن تالانتتى اقىن ءادىل بوتپانوۆتىڭ كىتابى «قازىعۇرت» باسپاسىنان شىققالى جاتقانىن «اباي.كز» حابارلاعان بولاتىن. ەندى، مىنە، اقىننىڭ ولەڭدەرى مەن پروزالىق دۇنيەلەرى توپتاستىرىلعان جيناق وقىرماندارعا جول تارتتى. ءبىز تومەندە سول كىتاپتان اقىننىڭ «اقتارىلۋ» اتتى ەكسپەريمەنتتىك دۇنيەسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
دايىنداپ, رەداكتسياعا ۇسىنعان - اقىن باۋىرجان باباجانۇلى
اقتارىلۋ
مەن ولەڭ جازا بىلمەيمىن. بىراق اندا-ساندا بەلگىسىز ءبىر كۇشتىڭ جۇيكەمە تات باسقان تەمىر ينەنى سۇعىپ-سۇعىپ الاتىنى وتىرىك ەمەس. سوندايدا، سانا تۇكپىرىندە ساندىراق پايدا بولادى. سان-دى-راق... مەن ونى «تاڭىرىممەن تىلدەسۋىم» دەپ اتايمىن. رەنجي كورمەڭىز. ولاي دەيتىنىم، تۇپتەپ كەلگەندە، مەنىڭ ءتاڭىرىمنىڭ ءسىزدىڭ، ونىڭ، ولاردىڭ تاڭىرىنەن مۇلدەم بولەك بولۋى مۇمكىن عوي...
مەنىڭ كەۋدەم - مەنىڭ ۇلى مەشىتىم،
مەشىتىمە مۇڭ بەرە كور، قۇدايىم.
قۇزىرىڭدى قابىرعاممەن ەسىتىپ،
مۇڭ ارتىنان نۇر كورگەنشە جىلايىن.
نۇر كورەيىن، جىر جازايىن،
مەشەۋ كۇز،
كوكىرەكتەن كوككە شاپشىپ شىعارداي.
تاق پەن تاجگە تالاسارداي ەكەۋمىز،
كىمدى كىمنىڭ جاراتقانىن ۇعا الماي.
مەنىڭ رۋحىم - مەنىڭ جەتىم تايلاعىم،
وسكەن سەنىڭ تىلسىمىڭا قۇمار بوپ.
تايلاعىمدى توپتان ەرەك بايلادىم،
جەتىمدىگى شىن باقىتى شىعار دەپ.
رۋحىم - دەرتىم. قۇپيامدى اشام بار،
(بولماس، ءسىرا، مۇنان اسقان شىنايى ءۇن)
تابىسىڭدار، جۇلدىزدان جىر جاساڭدار،
سەن دە جالعىز، ول دا جالعىز، قۇدايىم.
مەنىڭ ميىم - ماڭگى ولەڭنىڭ مولاسى،
تۇنەگىنەن تاڭ شاپاعىن تاراتقان.
مۇردە بولعان ماڭگى ولەڭدى جولى اسىل،
سەن بولماساڭ كىم تىرىلتەر، جاراتقان؟..
...كوگىڭنەن ءتۇس، كەل،
كەل ماعان، قۇدايىم،
سەنى كورىپ، ءوزىمدى اياپ جىلايىن...
***
مەن ماحابباتتى سۇيەم. ارينە، بۇل ءبىر كەزدە ءوزىم ويلاعانداي تار اياداعى تۇسىنىك ەمەس. ايتەۋىر، ءارلى-بەرلى سىلكىنىسىپ، يتجىعىسقا ءتۇسىپ جاتقان تىرلىكتەن قاشىپ وسى تاقىرىپتى پانالاعىم كەلە بەرەدى. ال ماحاببات دەگەنىمىز - اپتاپ، القىنۋ...
جا-
(كەل ماعان، كەل ماعان،
جانداعى ىزگى ءۇمىت.
قانداعى ىزگىلىك)
-نىم!
ورتەنىپ بارامىن، دەرت ەمىپ، قاراعىم،
ءوزىڭسىز تىرلىكتەن جيىركەنىپ بارامىن.
جا-
(الەمنىڭ ارىندەي،
ولەڭنىڭ نارىندەي
جانارىڭ، جانارىڭ)
-نىم!
ەسىكتەن ەنگەندە، كەيىپپەن شەرمەندە،
وزىڭە، مارالىم، ۇزدىگىپ قارادىم.
جا-
(كەل ماعان، كەل ماعان،
ءتانىمنىڭ قۇمارى،
ءتاڭىردىڭ تۇمارى)
-نىم!
ايالا، اياما، ءسۇي مەنى، ءسۇي مەنى،
ەرنىڭنىڭ تيگەنى - جۇرەكتىڭ كۇيگەنى،
جا-
(بىرەۋمەن باس قوسام،
بىرەۋمەن دوستاسام،
بىرەۋمەن قوشتاسام)
-نىم!
قانشا ءتۇن تونسە دە، قانشا كۇن سونسە دە،
مەن سەنى وزگەگە، بەرمەيمىن ەشقاشان،
ەشقاشان،
ەشقاشان..
جا-
(...)
-نىم!
***
سوسىن كۇزدى جاقسى كورەمىن. اعاشتىڭ ۇشار باسىنان جەرگە قالىقتاپ كەلىپ اياق استىنا ءتۇسىپ جاتقان جاپىراقتار ءتاڭىرىنىڭ بىزگە جىبەرەتىن تاۋبە-ناماسى سەكىلدى.
ۇناتام كۇزدى
جاپىراقتاردى ۋاقىتتىڭ الىپ ۇشقانى،
تۇسكەنى جەرگە، ساندالىپ سابىلىسقانى،
قور بولىپ قالدى-اۋ ساپ-سارى ساعىنىشتارى
جۇباتام كۇزدى.
باقتا دا ءساندى،
قىدىرىپ اۋلاق اقىلگوي، اقىماقتاردان
باقىتتىراقپىن دەيمىن مەن جاپىراقتاردان
ءالى ەشكىم مەندىك كوڭىلدى قاقىراپ قالعان.
تاپتاماعان-دى
دەگەنمەن-داعى
ءومىردىڭ سوڭى ساپ-سارى باق بولارىنا
تاعدىردىڭ ىستىق وتىنا اپتالارىما،
جاپىراق قۇساپ ءبىر كۇنى تاپتالارىنا
سەنەم مەن تاعى...
جاڭبىرلاپ قال، كۇز،
ورتاقتاسقان-دى باقتاردىڭ سورىنا عالام،
دىردەكتەپ مەن دە كوشكىننىڭ جولىنا بارام.
جاپىراقتاردى بۇرىسكەن قولىما الام:
- تاعدىرلاستارمىز...
سوسىن، كۇزدە ساناما ساعىنىش ۇيالايدى. كىمدى ساعىنامىن، نەنى ساعىنامىن، بىلمەيمىن. ايتەۋىر ءبىر ساپ-سارى دۇنيە...
ءانىمنىڭ ۇزدىگى دە ەڭ،
جانىمنىڭ ىزگىلىگى ەڭ.
ىزگى ءانىمنىڭ كەۋدەدەن كوشكەنىنە
مەن كىنالى قىلامىن كۇزدى كىلەڭ.
كۇز دەگەن كۇرەڭ تاي عوي، قوس قۇلاعى
قايشىلانىپ، قايعىنى دوس قىلادى.
ال مەنىڭ ءتۇن جايلاعان كوڭىلىمدە
نۇر كۇتىپ، سەنىڭ ورنىڭ بوس تۇرادى.
سەن كەلمەيسىڭ، كۇلكىڭە تابىنعان ماڭ،
تارتقاندا بەينەڭ تولى ساعىمدى الدان.
اتىڭدى ايتىپ سەنىڭ ايقايلايمىن.
شىقپايدى اششى داۋسىم ساعىنعاننان.
قاراشا ايى اق ۇلپا قىلاۋلاتىپ،
قالعاندا جۇرەگىمە قىراۋ قاتىپ،
قارلىعىپ تاعدىرىمدى قورعاي بەرەم،
قۋات تاپپاي بويىمنان جىلاۋعا تۇك.
سەن جوقسىڭ. كەۋدەدەن ءان، باستان شۋاق،
جوعالدى. مەن تالپىنباي باسقا ءان قۇراپ.
***
ەشتەڭەم دە جوق بىتىرگەن،
بۇگىن - قۇل، ەرتەڭ - مولامىن.
سىرىلداپ كەۋدەم تۇتىننەن،
تۇنەك سەرپىمەك بولامىن.
ال ءتۇنىم - تىلسىم ءتاڭىرىم،
بيلەپ اپ سانا ويدى دا،
جۇرگىزىپ جانعا ءامىرىن،
قايعىنى سالار قوينىما.
جاتقاندا بۇلتتار القارا،
اڭقاۋلاۋ تۋعان ايدى جەپ.
بۇرىمىن تاستاپ ارقاعا
ەركەلەر ماعان قايعى كەپ...
قوسىلىپ، مىنە، قۇستىق مۇڭ
بىزدەردى قوسقان قاي قۇداي؟..
ىستىقسىڭ، قانداي ىستىقسىڭ
قاپ-قارا قايعىم، قايعىم-اي...
..................................................
بۇگىن - قۇل، ەرتەڭ - مولامىن.
***
بۇنداي ساتتەردە كوز الدىما اپپاق الاڭ، اپپاق الاڭداعى قىپ-قىزىل قان كورىنەتىنى بار. ياعني، جەلتوقسان...
كىشكەنە شىبىق كەنەت ويانىپ كەتتى. اينالاسى اپپاق الەم. تۋرا ەرتەگى دەرسىڭ. بۇنداي كەرەمەتتىڭ بولاتىنىن ول ۇلكەن تەرەكتەردەن ەستىگەن. سول اپپاق دۇنيەگە بوي تىكتەپ قاراعىسى دا كەلدى. سىلكىنىپ قالىپ ەدى، ەڭسەسىن باسقان سىرەۋ مۇز ساۋ ەتىپ، اياق استىنا ءتۇستى. راحات! تىكتەلە بەرگەنى سول ەدى. «ءتايت! - دەدى ءنان تەرەك، - بۇل اپپاق الەمگە ساعان كوز سالىپ قاراۋعا بولمايدى. ول - اناۋ شىرشەكەڭدەردىڭ ۇلەسى. قىسى-جازى بىردەي جايناپ، جالعاندى جالپاعىنان باسۋ سولارعا عانا لايىق». شىبىق مۇنى تۇسىنبەدى. «نەگە تەك ولار كەرەمەتتى كورۋ كەرەك. مەن دە كورەمىن». ءسويتتى دە «احا-حا-حاۋ-ۋ!» - دەپ، ايقاي سالدى. شىلىڭگىر نەمەنىڭ شىڭكىلدەگەنىن جاراتپاعان توپ شىرشا تەرەكتەرگە قارادى. «ءاي، اناۋ كۇشىكتىڭ اۋزىن جابىڭدار!». انشەيىندە دويسىنگەندى ۇناتاتىن بايتەرەك باستاعان توپ شىبىقتى سىباپ-سىباپ قارعا كومىپ تىندى.
كوكتەم كەلدى. دۇنيە جاينادى. شۋىلداعان تەرەكتەر شىبىقتىڭ باسىنان سيپاپ جاتىر. «تۇر، تۇرا عوي. جاينا، ءوس، وركەندە! سەنىڭ كۇنىڭ تۋدى، سەنىڭ كۇنىڭ...». ال شىبىق بولسا بۇيىعى. ول تەرەكتەرگە سەنبەي قالعان...
***
سوسىن سۋرەتشى بولعىم كەلەدى. سۋرەت سالعىشتىعىمنان ەمەس، ايقىش تا ۇيقىش سىزىقتار اراسىندا اداسىپ ءجۇرىپ ءوزىمدى مۇلدەم باسقا دۇنيەدەن، مۇلدەم باسقا كەيىپتە تاۋىپ الۋعا قۇمارلىعىمنان.
تاعدىرىم مەنىڭ جولىما كولدەنەڭ جاتتى،
كوزىن المادى كوكىرەكتەگى نۇردان ءتۇن.
سانامدى ساتىپ قيالعا «سەن» دەگەن ءتاتتى،
پەندەلىگىمنىڭ تۇسىنەن شاشىلىپ بارىپ ۇرلاندىم.
كىنالامايدى مەنى ەشكىم،
ءتۇستىم، مىنە، تاعىمنان.
مەن - مۇنارتىپ تۋعان ەلەسپىن
ماعىناسىزدىققا باعىنعان.
سەن ساعىمدى سىندىرعان - سالتانات
قۇل ەتكەن مەنمەندىگىمدى.
يتشىلەپ بارام ارقالاپ
يەسىزدىگىمنەن قورىنىپ سونگەن كۇنىمدى.
كەل، كەل جالعىزدىعىمنىڭ جانارىنان جىر وقى،
تۇنىق تۇنىندە تىنىشتىعىڭدى تونار سان.
ايتپايتىن ساعان سىر - وسى.
ءتۇننىڭ كوزىندەگى تەرەڭدىگىڭنەن ورالساڭ،
مەن جوق بولام ول كەزدە...
***
ونەر اتاۋلىنىڭ تۇپكى باستاۋى ماحاببات بولعان سوڭ با، وسى تاقىرىپقا قايتا ورالامىن. بىراق بۇل ءسۇيۋدىڭ ەمەس، سۇيمەۋدىڭ الەگى سەكىلدى.
جاپىراق-اۋ، جاپىراق، كوشىپ كەلگەن جات باقتان،
مەن سەن ءۇشىن باس تارتپايمىن تاق، باقتان.
قاجەت ەتسەم «كەرەمەتتى» ءدال سەندەي،
جاساپ الام باتپاقتان.
سەن رەنجىمە، ماڭگى ولەڭنىڭ ورنەگى،
بۋىرقانعان الاپات كۇش مەندەگى.
تەگى بولەك تاڭىرەكەڭ بولماسا،
مەنسىنبەيدى پەندەنى.
سىڭار كۇلكى، سىڭار باقىت، سىڭار مۇڭ،
مەن ءاۋ باستان جالعىزدىققا قۇمارمىن.
ءتۇپتىڭ-ءتۇبى ءتىرى، ولىدەن بەزىنىپ،
جالعىز مولا جەرلەنەتىن شىعارمىن.
مي قاتپارىن مىڭ ءبىر پەرى بيلەيتىن،
مۇنى-داعى قاي ءبىر مىقتى كۇي دەيسىڭ.
قۇدايسىنىپ بەس كۇن تىرلىك كەشكەن سوڭ،
بوققا باتقان قۇمىرسقاداي كۇيرەيتىن.
بۇل - ساندىراق. كوڭىلىمنىڭ پىراعى،
شارشاعاندا سىڭسي سالعان ءبىر ءانى.
ال شىنىندا قارا قۋىس كەۋدەمە،
ءبىر جاپىراق جەتپەيدى دە تۇرادى.
جاپىراق-اۋ، جاپىراق...
***
مىنە، ازىرگە بار ايتپاعىم - وسى. ياعني، ءتۇس اياقتالدى. كەشىر، جىلاما، جانىم...
«Abai.kz»
