بۇگىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءازىربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆپەن كەزدەستى. قازاقستان باسشىسىن باكۋ اۋەجايىندا ازەربايجان پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ياگۋب ەيۋبوۆ پەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى حالاف حالافوۆ كۇتىپ الدى.

ساپار اياسىندا قازاقستان مەن ازەربايجان پرەزيدەنتتەرىنىڭ شاعىن جانە كەڭەيتىلگەن قۇرامداعى كەلىسسوزدەرى جوسپارلانعان. مەملەكەت باسشىلارى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ كوپقىرلى ماسەلەلەرىن قاراستىرىپ، بىرقاتار كەلىسىمگە قول قويادى.

قازاقستان پرەزيدەنتى ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ساپارمەن كەلۋگە شاقىرعانى ءۇشىن يلحام اليەۆكە العىس ايتتى.

«ەڭ الدىمەن بىزگە كورسەتكەن قوناقجايلىعىڭىز ءۇشىن سىزگە ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. بۇل – قازاقستان پرەزيدەنتى رەتىندە العاش رەت رەسمي ساپارمەن كەلۋىم. بۇل ساپاردىڭ مەن ءۇشىن ءمان-ماڭىزى ايرىقشا. بۇگىن بىرقاتار وتە وزەكتى ماسەلەلەر تۋرالى پىكىر الماسۋلار بولادى. كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە بىرقاتار قۇجاتقا قول قويىلماق. ول ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى، قازاق-ازەربايجان قارىم-قاتىناسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى دەپ سەنەمىن»، - دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

يلحام اليەۆ ءوزىنىڭ شاقىرۋىن قابىل الىپ، ازەربايجانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەنى ءۇشىن قاسىم-جومارت توقاەۆقا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ باكۋعا كەلۋى ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىققا تىڭ سەرپىن بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن ازەربايجان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ەكىجاقتى ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني قاتىناستاردى نىعايتۋعا جانە دامىتۋعا قوسقان ايرىقشا ۇلەسى ءۇشىن ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتى «التىن قىران» وردەنىمەن ناگرادتاۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى.

ءازىربايجان پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى راسيم مۇسابەكوۆ قازاق مۇنايىن ازەربايجان ارقىلى تاسىمالداۋ تۋرالى بىلاي دەپ پىكىر ءبىلدىردى:

«ەگەر تاسىمالداۋ باكۋ-تبيليسي-دجەيحان ارقىلى وتەتىن بولسا، وندا قازاق مۇنايى ءازىربايجان مۇنايىمەن قوسىلىپ وتەتىن بولادى، بۇل ونىڭ ساپاسىن ارتتىرادى. قازاقستان وسى قوسپانىڭ نەعۇرلىم جوعارى باعاسىنىڭ ەسەبىنەن قوسىمشا سىيلىقاقى الاتىن بولادى جانە ازىربايجاندىق قۇبىر جۇيەسى ارقىلى ايداۋعا بايلانىستى شىعىنداردى ازايتا الادى».

«قازاقستان رەسەيگە دەگەن ترانزيتتىك تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلسا، ءپۋتيننىڭ بىزگە باتىرار ىقپالى جوعالادى. ودان كەيىن، ەلدەگى رەسەي تەلەارنالارىن ءوشىرىپ تاستاۋعا تولىق مۇمكىندىك الامىز»،- دەپ جازدى «Dala Inside» تەلەگرام ارناسى.

ارنانىڭ جازۋىنشا، قازاقستان پرەزيدەنتى ءازىربايجان استاناسى باكۋعا ەكى ەل اراسىنداعى ءترانزيتتى تولىق جولعا قويۋ ءۇشىن بارا جاتىر. ونىڭ قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن جانە رەسەيدىڭ ترانزيتتىك ديكتاتىنان قۇتىلۋداعى ماڭىزى زور. قازاقستان مەن ءازىربايجان اراسىنداعى كاسپي ارقىلى بايلانىس ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك مارشرۋتىنىڭ (تمتم) بولىگى بولىپ تابىلادى. تمتم - قىتايدى ەۋروپامەن بايلانىستىراتىن مارشرۋت جانە سوڭعى جىلدارى تىم ۇزاق جۇرەتىن مۇحيت ارقىلى سۋ تاسىمالىنا بالاما رەتىندە قاراستىرىلىپ ءجۇر.

قازىر TMTM-نىڭ جالپى وتكىزۋ قۋاتى جىلىنا شامامەن 6 ملن توننانى قۇرايدى، ونىڭ ىشىندە 80 مىڭ كونتەينەر (TEU) تاسىمالدانادى. بۇل باعىت قازاقستان ءۇشىن ترانزيتتىك تىعىرىقتان شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

قانداي پروبلەمالار بار؟

تمتم-گە ءبىز تەك اقتاۋ مەن قۇرىق پورتتارى ارقىلى قاتىسامىز. اقتاۋدىڭ وتكىزۋ قۋاتى جىلىنا 15 ميلليون توننانى قۇرايدى. ال قۇرىقتا - جىلىنا 6 ميلليون توننا عانا وتكىزۋ قابىلەتى بار. ولار ءازىربايجاننىڭ اليات پورتىمەن قاتىناسادى. سوندا ءبىزدىڭ پورتتار ارقىلى وتكىزۋ قۋاتىمىز بار بولعانى جىلىنا 21 ميلليون توننا عانا بولىپ وتىر. قازاقستان وسى جەردە تمتم ءۇشىن «تار تەسىك» سانالادى. تەسىكتى تەز ارادا كەڭەيتۋ قاجەت.

پورتتاردان باسقا، بىزدە دوستىق – مويىنتى، الماتى تورابى بويىنشا تەمىر جولداردىڭ وتكىزۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى. ال كاسپي تەڭىزىندە ساۋدا فلوتىمىز وتە شاعىن، ياعني پارومدار، كونتەينەرلىك كەمەلەر جەتپەي جاتىر.

ءازىربايجاندا دا وسىنداي «تار تەسىكتەر» بار. ولاردا پورتتاعى اۋىستىرىپ تيەۋ ينفراقۇرىلىمى تىم كىشكەنتاي. سونىمەن بىرگە فيتينگتىك پلاتفورمالار دەفيتسيتى بايقالادى.

توقاەۆ پەن اليەۆ وسى كەپتەلىس پروبلەماسىن شەشە الا ما؟ قازاقستان پرەزيدەنت بۇعان اسا مۇددەلى. 2022 جىلدىڭ بەس ايىندا عانا تمتم باعىتى بويىنشا 732,5 مىڭ توننا جۇك تاسىمالدانعان. ياعني، 2021 جىلعا قاراعاندا 2,5 ەسە ءوسىم بار. بيىل جوسپار بويىنشا 3,2 ميلليون توننا وتەدى دەپ جوسپارلانعان. ەگەر تاريفتىك بىرىڭعاي كەڭىستىك قالىپتاسسا، وسى كورسەتكىشتى 10 ەسەگە ارتتىرۋعا بولادى.

ترانسكاسپي باعىتى قارا تەڭىز باسسەينىندەگى پوتي پورتتارى مەن باتۋميگە شىعادى. ال تەمىرجول ۆاگوندارى باكۋ-تبيليسي-كارس تج جۇيەسى ارقىلى تۇركيانىڭ مەرسين جانە ستامبۋل پورتتارىنا بارادى. ول جەردەن جۇكتەر ەۋروپاعا ءارى قاراي تارالادى.

سوندا تمتم قىتاي - قازاقستان (التىنكول – اقتاۋ) – ءازىربايجان (باكۋ) – گرۋزيا (باتۋمي/پوتي) ارقىلى ەۋروپاعا نەبارى 4 479 شاقىرىم جول ءجۇرىپ، تىكە شىعا الادى.

Abai.kz