بۇگىنگى كۇنى كوپتەگەن شەتەل جانە وتاندىق ازاماتتاردىڭ ويىنشا، قازاقستان - قازىناسى كومىرسۋتەكتەردى سىرتقا ساتۋ ەسەبىنەن قالىپتاساتىن شيكىزاتتىق مەملەكەتتەي كورىنەدى. ءىس جۇزىندە سولاي ما؟ ءوزىنىڭ ساۋدا جولدارىنىڭ توعىسپاسىندا ىڭعايلى گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا وراي، ءبىزدىڭ ەلىمىز ءوز قازىناسىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگىن كەدەندىك الىم-سالىقتاردىڭ ەسەبىنەن تولتىرادى. ءبىز اسپاناستى ەلىنەن رەسەيگە جانە ودان ءارى ەۋروپا مەملەكەتتەرىنە تاسىمال­دانىپ جاتقان تاۋارلاردىڭ ءترانزيتى ەسەبىنەن ۆاليۋتا تۇرىندە قىرۋار اقشا تاۋىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ەلىمىز ارقىلى وتەتىن سول تاۋارلاردىڭ ۇلكەن بولىگى «دوستىق» كەدەنى ارقىلى وتەدى. وسىعان وراي اتالمىش كەدەن باسشىسى نۇرلان ازىمباەۆ مىرزانى سوزگە تارتقان ەدىك. - نۇرلان قۇمارۇلى، ءسىز بۇل قىز­مەتكە جاقىندا عانا كەلگەنىڭىز­دى بىلەمىز. جاڭا جۇمىس ورنىنداعى العاشقى اسەرلەرىڭىز قانداي؟ ءسىز ءۇشىن نە وزگەردى؟
- 7 قاراشا كۇنى «دوستىق» كە­دە­نىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىن­دالعانىم تۋرالى بۇيرىق شىقتى. كەدەندىك باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ءماجيت ەسەنباەۆ مىرزا ۇجىمعا مەنى تىكەلەي ءوزى تانىس­تىردى. شىنىمدى ايتسام، ءبى­رىن­شى رەت وسىنداي ۇلكەن كەدەندى باس­قارۋعا كەلدىم. بۇعان دەيىن كەدەن بەكەتتەرىن، دەپارتامەنت ءبولىمىن باسقاردىم.

بۇگىنگى كۇنى كوپتەگەن شەتەل جانە وتاندىق ازاماتتاردىڭ ويىنشا، قازاقستان - قازىناسى كومىرسۋتەكتەردى سىرتقا ساتۋ ەسەبىنەن قالىپتاساتىن شيكىزاتتىق مەملەكەتتەي كورىنەدى. ءىس جۇزىندە سولاي ما؟ ءوزىنىڭ ساۋدا جولدارىنىڭ توعىسپاسىندا ىڭعايلى گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا وراي، ءبىزدىڭ ەلىمىز ءوز قازىناسىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگىن كەدەندىك الىم-سالىقتاردىڭ ەسەبىنەن تولتىرادى. ءبىز اسپاناستى ەلىنەن رەسەيگە جانە ودان ءارى ەۋروپا مەملەكەتتەرىنە تاسىمال­دانىپ جاتقان تاۋارلاردىڭ ءترانزيتى ەسەبىنەن ۆاليۋتا تۇرىندە قىرۋار اقشا تاۋىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ەلىمىز ارقىلى وتەتىن سول تاۋارلاردىڭ ۇلكەن بولىگى «دوستىق» كەدەنى ارقىلى وتەدى. وسىعان وراي اتالمىش كەدەن باسشىسى نۇرلان ازىمباەۆ مىرزانى سوزگە تارتقان ەدىك. - نۇرلان قۇمارۇلى، ءسىز بۇل قىز­مەتكە جاقىندا عانا كەلگەنىڭىز­دى بىلەمىز. جاڭا جۇمىس ورنىنداعى العاشقى اسەرلەرىڭىز قانداي؟ ءسىز ءۇشىن نە وزگەردى؟
- 7 قاراشا كۇنى «دوستىق» كە­دە­نىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىن­دالعانىم تۋرالى بۇيرىق شىقتى. كەدەندىك باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ءماجيت ەسەنباەۆ مىرزا ۇجىمعا مەنى تىكەلەي ءوزى تانىس­تىردى. شىنىمدى ايتسام، ءبى­رىن­شى رەت وسىنداي ۇلكەن كەدەندى باس­قارۋعا كەلدىم. بۇعان دەيىن كەدەن بەكەتتەرىن، دەپارتامەنت ءبولىمىن باسقاردىم.
«دوستىق» تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ مەن ءبىرىنشى رەت تەمىرجول تاسىمالى سياقتى ەرەكشەلىكپەن ۇشىراسىپ تۇرمىن. «دوستىق» كەدەنىنە ەكى كەدەن بەكەتى كىرەدى. ول - اۆتوكولىك جانە تەمىرجول ءوت­كەل­دەرى. كەدەن ۇيىمدارىندا 1998 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتسام دا، مەن ءۇشىن بۇل مۇلدەم جاڭا. تەمىرجولداعى كەدەن بەكەتى ارقىلى ورتالىق ازيا ەلدەرى، كەدەندىك وداق جانە ءارى قاراي ەۋروپاعا تاسىمالداناتىن جۇك­تەردىڭ نەگىزگى بولىگى وتەدى. سول سە­بەپتى دە بۇل وتە جاۋاپتى جۇمىس، مەن ءىس جۇزىندە وعان ءوزىمنىڭ بۇكىل ۋاقىتىمدى بولەمىن.
- بۇگىنگى كۇنى باق-تا «باتىس قىتاي - باتىس ەۋروپا» جوباسى تۋ­رالى كوپ ايتىلىپ جاتىر. بۇل جو­بانىڭ «دوستىقتاعى» ناقتى كورىنىسى قانداي؟
- جوبا الدەقاشان جۇمىس ءىس­تەي باستادى. بيىلعى جىلى ءبىر­نەشە تەمىرجول قۇرامالارى ۇيىم­داستىرىلدى. وسىنداي ءاربىر قۇ­راما بار-جوعى ءبىرجارىم ساعات­تىڭ ىشىندە بىزدە راسىمدەۋدەن ءوتتى. بۇل - وتە جاقسى كورسەتكىش. وزدە­رىڭىز بىلەسىزدەر، ەۋروپالىقتار دالدىك پەن ۇقىپتىلىقتى سۇيەتىن تاقۋا حالىق. ولار ءۇشىن جۇكتەردىڭ شەكارادا توقتاپ قالماۋى - وتە ماڭىزدى. سوندىقتان دا ءبىز بۇعان ەرەكشە كوڭىل بولەمىز.
- ونىڭ ۇستىنە جۇكتەردى تە­مىرجول ارقىلى تاسىمالداۋدىڭ جىل­دامدىعى سۋ جولىمەن تاسى­مال­داۋعا سالىستىرعاندا باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى كەرەك دەيسىز عوي؟
- مىندەتتى تۇردە. تاعى ءبىر ءنار­سەنى اتاپ ايتار ەدىم. «ترانس­كونتەينەر» اتتى ءىرى رەسەيلىك كومپانيا بار. ءدال ءبىر اي بۇرىن سول كومپانيانىڭ وكىلدەرى كەلىپ، ءبىزدىڭ كەدەننىڭ ينفراقۇرى­لى­مىمەن تانىسىپ كەتتى. كەلەشەكتە ولار مانجۋر باعىتىن ءبىزدىڭ «دوس­تىق» كەدەنى ارقىلى وتكىز­بەكشى. سول كەزدە بۇگىن قيىر شى­عىس ارقىلى ءوتىپ تۇرعان جۇكتىڭ ءبارى ءبىز ارقىلى وتەدى. بۇعان «دوس­تىقتىڭ» ىڭعايلى گەوگرا­فيا­لىق ورنالاسۋى جانە «قازاق­ستان تە­مىرجولىنىڭ» وتكىزۋ ءمۇم­كىندىگى دە ءوز سەپتىگىن تيگىزبەك.
- جۇكتەردى قيىر شىعىس ار­قىلى ورتالىق رەسەي مەن ەۋرو­پاعا جەتكىزۋ - قازاقستاننان رەسەيگە تاسىمالداناتىن جۇكتەرگە سا­لىس­تىرعاندا ەدەۋىر ۇزاق ەمەس پە؟
- ءيا، بىرىنشىدەن، جول تىم ۇزاق، ەكىنشىدەن، قيىر شىعىس جو­لى­نىڭ وتكىزۋ مۇمكىندىگى قا­زاقستاندىق جولمەن سالىس­تىر­عاندا ايتارلىقتاي تومەن.
- ال كەدەندىك وداق جاعدايىندا قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى ءوزارا ىقپالداستىق قالاي جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر؟ مەملەكەت­ارالىق قاتىناستار ۇلگىسىنىڭ وزگەرۋى قاي باعىتقا اسەر ەتتى؟
- قىتايدىڭ كەدەن قۇرى­لىم­دارىمەن بىزدە ەشقانداي تۇيتكىلدى ماسەلە جوق. ولارمەن ءبىز ءوزارا تى­عىز بايلانىس ورناتقانبىز. ءبىزدىڭ جانىمىزدان مۇناي قۇ­بىرىنىڭ تارماعى وتەدى، «دوس­تىقتا» اسپاناستى ەلىنىڭ گاز ەكس­پورتتايتىن كومپانياسى جۇمىس باستاماقشى. بۇلاردان باسقا، ءبىز ءوزارا سالىستىرا تەكسەرۋ ءۇشىن قىتاي كەدەنشىلەرىمەن ءجيى كەز­دەسىپ تۇرامىز. بۇل وتە ماڭىزدى، ويتكەنى كەدەندىك وداق ەلدەرىنە قىتايدان وتە كوپ تاۋار تاسى­مال­دانادى. ءبىز قىتاي تاراپىمەن تاۋارلاردى سانى، سالماعى جانە ساپاسى بويىنشا سالىستىرا تەكسەرەمىز. قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ كەدەن 99 پايىزعا اسپاناستى ەلىنەن كەدەندىك وداق جانە ەۋروپا ەلدەرىنە جىبەرىلەتىن جۇكتەر بويىنشا جۇمىس ىستەپ تۇر.
- كەدەندىك وداق تاقىرىبى اي­ت­ىلىپ جاتقان سوڭ، ءبىزدىڭ ەلىمىز وعان مۇشە بولعالى قازاقستاندىق كەدەنشىلەردىڭ جۇمىسىندا قانداي وزگەرىس بارىن دا بىلگىمىز كەلەدى.
- كەدەن نىعايىپ كەلەدى. ول ەندى تەك قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كەدەندىك وداقتىڭ دا شەكاراسى. ءبىزدىڭ يىعىمىزعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگى ءتۇسىپ تۇر. بۇرىن ءبىزدىڭ كەدەندىك كو­دەكستە بولماعان جاڭا تالاپتار پايدا بولدى.
- «دوستىق» كەدەنىنىڭ اۋما­عىندا ۆاگوننان-ۆاگونعا جۇك تيەپ، تۇسىرۋمەن اينالىساتىن «كە­دەن­ترانسسەرۆيس» مەردىگەرلىك كاسىپ­ورنى جۇمىس ىستەيدى. جاقىن ۋا­قىتقا دەيىن وسى مەكەمەنىڭ جۇ­مى­سىنا كوپتەگەن سىن ايتىلىپ كەلدى. ۆاگونداعى جۇكتەر نەگىزىنەن قولمەن ءتۇسىرىلدى. قويمالارداعى اۋا الماس­تىرىلمادى. جۇمىسشىلار جالا­قىلارىنىڭ ازدىعىنا شاعىمدان­دى. قازىر جاعداي قالاي، بىردەڭە وزگەردى مە؟
- ءدال ءبىر اي بۇرىن «كەدەن­ترانسسەرۆيس» باس ديرەكتورىمەن كەزدەسۋ كەزىندە بۇل ماسەلە تال­قىلاندى. نەگىزگى ماسەلە - دوڭ­عالاقتارىنىڭ اراسى تار قىتاي ۆاگوندارىندا كەلەتىن جۇكتەر قا­زاقستاندىق ۆاگوندارعا تيەلە­تىن انگارلاردا بولىپ تۇر. ولاردىڭ ءىشى تىم سۋىق. قازىر سول جەردە جۇمىس ىستەپ تۇرعان تەحنيكالار دا تالاپقا جاۋاپ بەرمەيدى. سول سەبەپتى دە بۇل ماسەلەلەر بۇگىن دە وزەكتى بولىپ تۇر. ءبىزدىڭ تالابى­مىزبەن بۇل جۇكتەردى تيەپ-ءتۇسىرۋ بەكەتتەرى قازىر ءتيىستى تۇرگە كەلدى. ودان باسقا، بەكەتتەردە بەينە­باقىلاۋ ورناتىلىپ جاتىر. وسى­لاي تۇيتكىلدى ماسەلەلەر بىرتە-بىرتە شەشىلىپ جاتىر. «كەدەن­ترانسسەرۆيس» - جەكەمەنشىك مەردىگەر مەكەمە. دەگەنمەن ءبىز دە بۇل ماسەلەگە بايسالدى قاراي­مىز.
- «دوستىق» كەدەنى ارقىلى قى­تايدان قانشا جۇك وتەدى؟
- تەك وتكەن جىلى عانا بۇل كەدەن ارقىلى 17,5 ميلليون توننا جۇك وتكەن. ءبىر جىل ىشىندە 140 مىڭنان اسا كەدەندىك دەكلاراتسيا راسىمدەلگەن.
- باسەكەلەستىكتەن قورىق­پاي­سىزدار ما؟ قازىر «قورعاستا» «ال­تىنكول» ستانساسى سالىنىپ جاتىر، الدەقاشان تەمىرجول جەلىلەرى تارتىلدى. ءدال سول تۇستان كەلە­شەك­تە «باتىس قىتاي - باتىس ەۋ­روپا» زاماناۋي تاس جولى دا وتەدى. ال «قورعاستان» رەسەيگە شىعاتىن جول ايتارلىقتاي جاقىن.
- جوق، بىزدە ەشقانداي قاۋىپ­تەنۋ بولمايدى. ەگەر، بىزگە ۋادە بەرگەنىندەي، «التىنكول» 25 جەل­توقسان كۇنى اشىلاتىن بولسا، كەرىسىنشە، ءبىز «دوستىقتا» جۇك اعىنى ازايادى دەپ كۇتۋدەمىز. سە­بەبى قازىر بۇل اعىن وتە ۇلكەن. كەي كەزدەرى ءتىپتى بىزدە ۆاگوندار مەن پلاتفورمالار جەتپەي جاتادى. سوندىقتان قايتا بۇل باعىتتىڭ اشىلۋىمەن ءبىزدىڭ جۇمىسى­مىزدىڭ ساپاسى تەك جاقسارا تۇسەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
- كەدەن تۋرالى اڭگىمە بولعاندا كونتراباندا ماسەلەسىن شەتتە قال­دىرۋعا بولمايدى. مەملەكەتتىك شەكارا بولعان جەردە زاڭسىز تاۋار تاسىمالداۋشىلار دا بولادى. وسى ۇنامسىز قۇبىلىسپەن كۇرەس قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟
- اعىمداعى جىلدىڭ 11 ايى ىشىندە ءبىز 38 قىلمىستىق ءىس قوز­عادىق. كەدەندىك باقىلاۋ كومي­تەتىنىڭ توراعاسى ءماجيت تولەۋ­بەكۇلى ەسەنباەۆتىڭ ءوزى ماعان تىكە­لەي كونترابانداعا قارسى كۇ­رەستى كۇشەيتۋ جونىندە تاپسىرما بەر­دى. ءبىز بۇل تاپسىرمانى ورىن­داپ جاتىرمىز. تەك وتكەن ايدىڭ ءوزىن­دە ءبىز قىلمىستىق كودەكستىڭ 209-بابى ەكىنشى بولىگىمەن بەس قىل­مىس­تىق ءىس قوزعادىق. انىق­تال­عان كونتراباندانىڭ كولەمى 58 ميل­ليون تەڭگەدەن اسادى. ال جىل كولەمىندە 1 ميلليارد 200 ميل­ليون تەڭگەنىڭ كونترابان­داسىن انىقتادىق.
- سوڭعى كەزدەگى ەڭ اتىشۋلى ءىستى ايتا الاسىز با؟
- ول قازاقستاننان قىتايعا ەكسپورتقا شىعارىلىپ بارا جات­قان ونداتر تەرىلەرىنە قاتىستى بولدى. كەدەن وتكەلىندە كۇماندى جۇك تيەلگەن ماشينانى توقتاتۋ بويىنشا جوسپارلى شارا وتكى­زىلدى. تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ارتىق جۇك بار ەكەنىن انىقتادىق. زاڭدى بۇزعاندار دەكلاراتسيادا 3 مىڭ ونداتر تەرىسى بار دەپ كورسەتكەن، ءىس جۇزىندە ول 23 مىڭ داناعا جۋىق­تادى. ءسويتىپ، 17 ميلليون تەڭگەنىڭ كونترابانداسى تاركىلەندى. بىراق زاڭدى بۇزعاندار، جاي عانا دەك­لاراتسيا تولتىرۋ كەزىندە قاتە­لەستىك دەگەندى ايتادى...

سۇحباتتاسقان
ماحامبەت تالاپبايۇلى

http://www.aikyn.kz