كوكتەمگى جولداۋعا قاراعاندا،  بۇل رەتكى جولداۋ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە كوبىرەك كوڭىل بولگەنى كورىنىپ تۇر. ءبىرىنشى تاراۋدىڭ باسىندا «سالىق رەفورماسى اياسىندا ءسان-سالتاناتقا سالىق» سالۋدى ەنگىزگەن ءجون. مۇنىڭ ورتا تاپقا قاتىسى جوق، بۇل سالىق تەك اسا قىمبات جىلجىمايتىن مۇلىك جانە اۆتوكولىك ساتىپ العان كەزدە سالىنادى»، - دەلىنگەن.

ءبىزدىڭ ايعايشىل دەموكراتتار مەن كىسىلىك قۇقىق قورعاۋشىلار وسى تاقىرىپقا مۇلدە جولامايدى. ەگەر باتىس پەن اقش ەلدەرىڭدەگى اتالمىش سالىق بىزدە  قولدانىسقا ەنسە، بيۋدجەتتىڭ ءبۇيىرى تولىپ ءبىراز الەۋمەتتىك ماسەلەلەر شەشىمىن تابار ەدى. ارينە، سايراعىشتارىن سايراتىپ، پرەزيدەنتتىڭ جاڭا وزگەرىستەرىنە مويىنسۇنعىسى كەلمەيتىن جىلىكتىڭ مايلى باسىن ۇستاپ وتىرعان مۇددەلى كلاندار بۇل سالىققا ءتىس-تىرناعىمەن قارسى.

كورشىمىز قىتايدا جان سانى ون ميليوننان اساتىن قارجى، ءوندىرىس ورتالىقتارى بولىپ قالىپتاسقان ونشاقتى مەگاپوليس قالاداعى قوزعالمايتىن مۇلىك نارىعىنا سالىق ەنگىزەمىز دەگەنىنە ءبىراز ۋاقىت بولدى. بىراق بيلىك پەن قارجىنى شەڭگەلدەپ العان كلاندار بۇل قادامعا بارعىزار ەمەس. بۇل جاعداي سوتسياليستىك لاگەردەن ءبولىنىپ شىققان ەلدەر مەن وتكەن عاسىردىڭ باسىندا تاۋەلسىزدىككە قولى جەتكەن ازيا، افريكا، لاتىن امەريكاسىنداعى اۆتوريتارلىق ەلدەردىڭ بارىنە ورتاق قۇبىلىس. بۇل سالىقتى قىمبات قوزعالمايتىن مۇلىك پەن اۆتوكولىككە سالىپ قانا قويماي، قازاق قوعامى ءۇشىن باسەكەگە اينالىپ، ىسىراپشىلدىققا نەگىز بولىپ وتىرعان «توي بيزنەسىنە دە» سالىنسا، كرەديت الىپ توي جاسايتىن وسپادار مىنەزىمىزگە توقتاۋ بولار ما ەدى؟!

پرەزيدەنت سونىمەن بىرگە، دامىعان ەلدەر ەكونوميكاسىنىڭ كۇرەتامىرى بولىپ وتىرسا دا، بىزدە كەنجەلەپ قالعان شاعىن، ورتا كاسىپ پەن اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىنىڭ ءجايىن ءسوز ەتتى.

«قازاقستاندا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن 42 ميليارد دوللارعا جۋىق قاراجات جەتىسپەيدى. سويتە تۇرا، بانكتەردە تريليونداعان تەڭگە قارجى ءىس جۇزىندە ەكونوميكاعا ەش پايداسىن تيگىزبەي بوسقا جاتىر»، - دەدى.

«ەل ەكونوميكاسىن تۇراقتى دامىتۋعا سۋ تاپشىلىعى قاتتى كەدەرگى بولىپ وتىر. قازىر بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە اينالدى. سىرتتان كەلەتىن سۋ ازايىپ بارادى....سۋدىڭ قىرىق پايىزى قۇمعا ءسىڭىپ جاتىر»، - دەدى.

ساراپشىلار وسى عاسىردىڭ ورتاسىنا تامان ورتا ازيا ەلدەرىندە سۋعا دەگەن مۇقتاجدىق ەسەلەپ ارتادى دەپ بولجايدى. وسىلاي جالعاسا بەرسە الەمدە مۇنايعا قاراعاندا سۋ كوزىنە دەگەن تالاس باستى ورىنعا شىعىپ، ەندىگى گەوساياسي جانجالدىڭ تامىزدىعى شەكارا اتتاعان وزەندەر مەن كول بولادى دەپ وتىر. وسى وتىز جىلدا اينالاداعى كورشىلەرمەن شەكارامىز تولىق انىقتالىپ، بەكىتىلىپ، قول قويىلعانىمەن ترانس ۇلتتىق وزەندەر ماسەلەسى تولىق شەشىلمەي، ءسوز بۇيداعا سالىنىپ كەلە جاتىر. ىلە  مەن ەرتىستىڭ، سىر مەن شۋدىڭ، قاينارى ءسىبىر  ورماندارىنان باستالاتىن وزەندەر تۋرالى كەلىسسوزدىڭ نۇكتەسى ءالى قويىلعان جوق. ال، جەر استى سۋلارىن  پايدالانۋ تەحنولوگياسى مەن اششى سۋدى تۋششى سۋعا اينالدىرۋ ينجەنەرياسى عالىمدارىمىز بەن زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ ارنايى زەرتتەۋ تاقىرىبىنا اينالىپ، باعىتتامالى قارجى بولىنگەن جوق. جەر جاعىنان الەمدە توعىزىنشى ورىندى ۇستايتىن، استىق ءوندىرۋشى، ەكسپورتتاۋشى رەتىندە ساناۋلى ءىرى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلاتىن قازاقستان ءۇشىن سۋدىڭ قامىن بۇگىننەن باستاماساق، كەيىن كەش بولادى. مىنە، وسى تۇرعىدان كەلگەندە پرەزيدەنتىمىز وتە كەشەندى، اكتيۆالدى، وتكىر ماسەلەنى دەر كەزىندە قوزعاپ وتىر.

2017 جىلى ماۋسىمدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ IV قۇرىلتايىنان كەيىن قازاق كوشىنىڭ باعىتىندا وراسان زور وزگەرىستەر بولدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ الدىندا باستالىپ، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا نارىقتىق رەفورمالارمەن قاتار جۇرگىزىلگەن قازاق كوشى تەوريالىق، پراكتيكالىق جاقتان تولىسىپ، جاڭا كەزەڭدەردى باعىندىردى. وسى قۇرىلتايدا بۇرىنعى تاجىريبەلەر قورتىندىلانىپ، جاڭا باعىتتار بەلگىلەندى. سونىمەن الاش كوشى ىشكى كوشپەن قاپتالداسا، قاتارلاسا ادامى سيرەك، ەڭبەك كۇشى تاپشى سولتۇستىكتەگى بەس وبلىس پەن باتىستاعى ەكى وبىلىسقا باعىتتالدى. ول جاققا كوشكىسى كەلگەن وتباسىلارعا جان سانىنا قاراي كۆوتا مەن قارجى ءبولىنىپ، جول شىعىنى تولەندى. جەرگىلىكتى اكىمشىلىكپەن بىرلەسە وتىرىپ بوساعان پاتەرلەرمەن قامتاماسىز ەتىلدى. باسقادا تۇرمىستىق جەڭىلدىكتەر قاراستىرلدى. بۇكىل ەل بويىنشا تۇلەكتەرگە بولىنگەن مەملەكەتتىك گرانتتىڭ ءتورت پايىزىن قانداستاردىڭ ۇرپاعى يگىلىكتەنەتىن بولدى. مىنە، بۇل قانداستارعا قاراتىلعان باعدارلامالار ەلىمىزدىڭ ىشكى-سىرتقى جاعدايىن، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن ساراپقا سالا وتىرىپ جولعا قويىلعان قازاق كوشىندەگى ماڭىزى زور، ىقپالى ۇرپاقتارعا جالعاساتىن ساپالىق سەكىرىس ەدى.

جولداۋدا وسى تاريحي، رەالدىق جاعدايلار كورىنىس تابا وتىرىپ، قىسقا دا نۇسقا بىلايشا قورىتىندىلاپتى: «قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋىنە جانە ىشكى ميگراتسياعا قاتىستى ساياسات تۇبەگەيلى وزگەردى. بۇل ورايدا، دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك. سونداي-اق، جالپى ۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ وتە ماڭىزدى»، - دەيدى.

كەزىندە استانامىز الماتىدان ارقاعا كوشكەندە كوپ ادام تۇسىنبەي، قارسى تۇرعان. ءتىپتى بۇل كوشتىڭ بولاشاعى جوق، بىرنەشە جىلدان كەيىن قايتا كوشىپ كەلەدى دەگەن ساۋەگەيلەردە بولعان. بىراق، «جالپى ۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا العان» بۇل تاريحي قادامنىڭ دۇرىستىعىن قازىر ابدەن دالەلدەپ وتىر. قازاق ەلىنىڭ ەل باسقارۋداعى، قالا سالۋداعى جاسامپازدىق قابىلەتىن بۇكىل الەمگە «نۇر-سۇلتان» دەگەن زاماناۋي قالا ارقىلى پاش ەتتى.

«وسى ورايدا، شەتەلدەن دارىندى جانداردى ەلگە تارتۋ قاجەت. اسىرەسە شىعارماشىلىق جانە كاسىپكەرلىك سالادا جەتىستىككە جەتكەن ازاماتتاردى شاقىرۋ كەرەك. مەن ءتيىمدى كوشى-قون ساياساتى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن»، - دەدى پرەزيدەنت.

جولداۋدا ايتىلعان وسى ءتۇيىندى وزىمزشە تاپسىرلەپ كورەيىك. رەسمي مالىمەت بويىنشا ەكى ميليوننىڭ ۇستىندە قانداستارىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قىتايدا كومپارتيانىڭ XI سەزى III پلەنۋمنەن كەيىن نەمەسە 1978 جىلدان باستاپ نارىق قالىپتاسا باستادى. قازىر سول كەزدە تۋىلعان سابيلەر قىرىقتىڭ قىرقاسىنان استى. ولاردىڭ ىشىندە ءبىرازى جوعارى ءبىلىم العان سوڭ ەكى ەل اراسىنداعى شەكارا ساۋداسىنىڭ كورىگىن قىزدىردى. ءتىپتى ورتا مەكتەپتى بىتىرە سالىپ ساۋداعا ارالاسىپ كەتكەندەر بار. بۇل كۇندە تاجيريبەسى مول، كاپيتالى قوماقتى قانداس بيزنەسمەندەر قوسىنى قالىپتاسىپ ۇلگىردى. ىشكى قىتايدا جانە دامىعان ەلدەردە جوعارى ءبىلىم جۇرتى، مەديتسينا، مەديا، IT, قۇندى قاعازدار سالاسىندا ەڭبەكتەنىپ جۇرگەن قىز-جىگىتتەر جەتەرلىك. كەڭەس وداعى تاراعاننان كەيىن موڭعوليا رەسەي، وزبەكستانداعى قانداستارىمىز دا نارىقتىڭ العى شەبىندە ءجۇرىپ، بيزنەستڭڭ قىر-سىرىن يگەردى. ءوز اتامەكەنىندە وتىرعاندىقتان دا سول ەلدە تابىلعان قازبا بايلىقتان ازداپ ۇلەسىن الدى. شەتەل ماماندارىن ەلىمىزگە تارتۋدا وسى قانداستارىمىزدىڭ كاسىبي قابىلەتىن، تاجيريبەسىن، كاپيتالىن اتقارۋشى بيلىك ەسكەرە ورتىرىپ، ولارعا ەكى ەلدە ەمىن-ەركىن بيزنەسپەن، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ ويلايمىز. سوندا عانا ەلىمىز اتى زاتىنا ساي، «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» بولىپ قالىپتاسىپ، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» اتا-بابامىزدىڭ بىزگە تاپسىرعان اماناتىن ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاي الادى.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz