(ساياسي ەسسە)

جۋىقتا قازاق تەلەارنالاردىڭ بىرىنەن «سانا» دەگەن باعدارلامانى كورىپ قالعانىم بار ەدى. جۇرگىزۋشىنىڭ نەگىزگى كوتەرگەن تاقىرىبى كوۆيد پاندەمياسىنان ساقتانۋ ءۇشىن ادامداردى ۆاكتسيندەۋگە شاقىرۋ، ونىڭ پايداسىن دۇرىس تۇسىندىرۋگە بايلانىستى وتاندىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءرولىن ساراپتاۋ ەكەن.

مۇندا جينالعان جۇرناليستەر اراسىندا يۋ-قيۋ پىكىر قايشىلىقتارى دا، تۇسىنىكتى پايىمدار دا ايتىلىپ جاتتى. ءبىرى ۆاكتسيندەۋ جايلى رەسمي اقپاراتتاردى جارناما سياقتى جايداق حابار تاراتۋشى دەپ سىناسا، الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەلدەي ەسكەن وسەك-اياڭداردى ادامداردى كۇمانعا ءتۇسىرۋشى، جالپى حالىقتىق ىسكە بوگەت كەلتىرۋشى، دەپ جاتتى.

ياعني، ءسوز ءتۇيىنى تاۋەلسىز مەديالار مەن رەسمي مەديالاردىڭ ءبىر ارناعا توعىسا المايىنى، ءبىرى اسىرا سىلتەسە، ءبىرى دۇرىس تۇسىنىك بەرە المايتىن كەمشىن ەكەندىگىن مويىنداۋعا كەلىپ تىرەلدى.

قازاق مەدياسى تاۋەلسىزدىك ءداۋىرىنىڭ وتىز جىلىندا وسىنداي دەڭگەيدە قالعانى، ءالى ناعىز مەديا بولىپ قالىپتاسا الماعانى پىكىر الىسۋشىلاردىڭ ءاربىرىنىڭ سوزىنەن ايقىن كورىنىپ تۇردى.

ال، بۇل نەدەن دەگەن نەگىزگى سۇراققا جاۋاپ ايتىلمادى. سول باياعى انانى ءسويتىپ دۇرىستاۋ، مىنانى ءبۇيىپ جونگە سالۋ دەيتىن، تۇبەگەيلى رەفورمالىق ەمەس، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ بۇكىل سالاسىنىڭ ادەپكى قارەكەتىنە اينالعان «كوسمەتيكالىق وڭدەۋ» ادەتىن ۇسىنۋدان ارعىعا بارا المادى.

ياعني، نەگىزگى اۋرۋدىڭ سەبەبىن ەمەس، ونىڭ بەلگى-سيمپتومدارىن ەمدەۋ كەرەك دەگەنگە سايدى. مىسالعا، باستىڭ اۋرۋى ونداعى قان تامىرلارىنىڭ ەسكىرۋىنەن، تارايۋىنان، ىشكى وزەگىن قاق باسقاننان ياعني مەديتسينا تىلىندە «اتەروسكلەروز» بولعاننان دەسەك، وسىنداي كوپ سەبەپتەردەن باستاعى قان اينالىسى بۇزىلادى. ونداي جاعدايدا تامىردى تازارتاتىن ەمدەۋ جاساماي، انالگين ىشۋدەن دە ەش پايدا جوق. قوعامىمىزداعى «اقپاراتتىق اۋرۋدى» وسىعان سالىستىرساق، ءبىزدىڭ قازىرگى مەدياداعى مەشەۋلىگىمىز «سوۆەتتىك سوتسياليستىك يدەولوگيالىق» دەيتىن بۇرىنعى سوزىلمالى دەرتتىڭ جازىلماعان قالپى ءالى جالعاسىپ كەلە جاتقاندىعىنان ەكەنى انىق.

وسى «سوۆەتتىك سوتسياليستىك يدەولوگيالىق» دەيتىن مەديا قانداي بولدى؟ ەسكە تۇسىرەيىك: «اقىل-ويى، ابىرويى دۇنيەنىڭ» دەپ اسپەتتەلىپ، باس ۇرا تابىنىلعان كپسس دەگەن دارا پارتيانىڭ كورسەتكەن «سارا جولىن» عانا باعىت ەتىپ العان، ءبىر جاقتى يدەولوگيانى ۇستانعان مەديا بولاتىن. ونىڭ باستى ۇرانى بۇكىل ءباسپاسوزدىڭ ەڭ توبەسىندە جالاۋلاپ تۇراتىن «بارلىق ەلدىڭ پرولەتارلارى بىرىگىڭدەر!» دەگەن ءسوز ەدى.

قازىر وسى ءسوزدىڭ ماعىناسىن ويلاپ قاراڭىز: جالشى-جاقىبايلار، جۇمىسشى-قاراتاباندار، تەسىكوكپە مالشى-قۇسشىلار... تۇگەل بىرىگۋ كەرەك ەكەن، سونسوڭ... باي-باعلانداردى جاپباي قىرىپ-جويۋعا جابىلا ۇمتىلىڭدار، دەيدى!  قورقىنىشتى ەمەس پە!؟ تاپتىق-فاشيزم! سولاي بولدى دا.

وعان رەسەي بوداندىعىنداعى قازاقتىڭ قىرعىنعا ۇشىراپ ۇشتەن ءبىرى قىرىلىپ، ۇشتەن ءبىرى جان ساۋعالاپ كورشى ەلدەرگە بوسىپ، ۇشتەن ءبىرىنىڭ عانا قۋ جانى قالىپ، مىڭ جىلدىق ۇلتتىق بولمىستىڭ از جىلدا كۇيرەگەنىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. (ورىستىڭ ءوز اريستوكراتياسى مەن بۋرجۋازياسىنىڭ جويىلعانى، الايدا ولاردىڭ دا بودان قازاققا جاقسىلىق جاساماعانى باسقا اڭگىمە)

مىنە، وسىنداي كوممۋنيستىك-فاشيستىك ءىس-ارەكەتتەرىن سوۆەتتىك مەديا حالقىنان جانە دۇنيە ەلدەرىنەن جاسىرۋ ءۇشىن قاتال تسەنزۋرا جاسادى.

ياعني، قوعامدا جاسالىپ جاتقان يگى ىستەردى عانا ايتۋ، پارتيانىڭ جاسامپاز ۇراندارى مەن جيىن-جينالىستارنىڭ لەپىرمە سوزدەرىن عانا جاريالاۋ، قۇر سوزبەن ءۇيىپ-توككەن الدامپاز گۋمانيستتىك  قاۋلى-قارارلارىمەن قاۋىمدى الدارقاتۋ ءتاسىلىن ىسكە اسىردى. وسى ماقساتتا ءباسپاسوز بەتتەرىن يدەولوگيالىق قۇرال رەتىندە قولدانىپ، تەلە-راديولارىندا پارتيانىڭ ۇرانشىل جينالىستارىن جاريالاپ، ودان قالسا ءان-كۇي، كونتسەرتتەرمەن باستىرمالاتىپ  ادامداردى ويلانۋعا مۇرشا بەرمەيتىن ءادىستى ۇستانعان-دى.

سوندىقتان، ادەبيەتىن دە ناقتى ءومىردى سۋرەتتەيتىن كوركەمدىك باعىتتان اداستىرىپ، جالاڭ تاپتىق مۇددەنى جوقتايتىن يدەولوگيالىق ادەبيەتكە اينالدىرىپ ونى اشىق تۇردە «پرولەتار ادەبيەتى» دەپ اتاندىردى.

ءسويتىپ، قوعامدا بولىپ وتكەن «اسىرا سىلتەۋ» دەپ اتالعان وكىمەتتىك قىلمىستاردى ودان كەيىن دە تىنىمسىز جۇرگىزىلىپ جاتقان رەپرەسسيالىق  ارەكەتتەر تۋرالى ەش شىندىق ايتىلمايتىنداي ەتىپ، ونى ايتۋ، جازۋ قىلمىس رەتىندە قاراستىرىلاتىن زاڭ قابىلدادى. ول زاڭنىڭ تارماعى بويىنشا «كونتررەۆوليۋتسيونيست، انتيسوۆەت، انتيكوممۋنيست» دەگەن جالالى اتاۋمەن سوتتايتىن ءۇردىس قالىپتى جاعدايعا اينالعان بولاتىن.

ويتكەنى، تەجەۋسىز بيلىككە جەتكەن جالعىز پارتيا ەشكىممەن ساناسپايتىن، ءوز دەگەنىنەن تانبايتىن «تەمىر-بەتون جۇيەگە» كوشكەن-ءدى. ونداي جۇيەگە ناقتى شىنشىل مەديا ەمەس، تەك قانا الدامپاز يدەولوگيالىق مەديا قاجەت بولدى. ەل ازاماتتارىن تەك تاپتىق بەلگىسى ءۇشىن جانە ءدىني سەنىمىنە بولا جاپپاي جازالاۋ، جەكە پىكىرى، كوزعاراسى ءۇشىن قۋدالانعان زيالى قاۋىمعا، ولاردىڭ وتباسىلارىنا ارنايى سالىنعان «قارلاگ»، «گۋلاگدان» باستاپ قيىر شىعىستاعى ازاپتاۋ لاگەرلەرىن ءوز باسپاسوزدەرىندە «حالىق جاۋلارىن جازالاۋ» دەگەن اتاۋمەن بۇركەمەلەگەنى بۇعان دالەل.

سوندىقتان دا، وسىنداي تەمىر جۇيەنىڭ باستالۋىنان اياقتالۋىنا دەيىن قاسىرەتكە ۇشىرعان ميلليونداعان ادامداردىڭ ايانىشتى تاعدىرى قالام ۇشىنا ىلىنبەي ادەيى ەسكەرۋىسىز قالىپ ۇمىتتىرىلدى. حالىق جادىنان ءوشىرۋ ءۇشىن كىرپىك قاقپايتىن تسەنزۋرا قىزمەت اتقاردى.

(ماسەلەن، اتاقتى «تىنىق دون» روماننىن جازعان ميحايل شولوحوۆتىڭ ءبىر دەرەكتى اڭگىمەسى وداق ىدىراعاننان كەيىن عانا جارىققا شىقان-دى. وندا، اكەسى قىزىل گۆاردياشىلارعا سولدات بولىپ جۇرگەندە، اق گۆاردياشىلارعا قوسىلعان ونىڭ جاڭا ۇيلەگەن ۇلى قىزىلداردىڭ قولىنا تۇتقىنعا تۇسەدى. قىزىل گۆارديا كومانديرى قارقىلداي كۇلىپ تۇرىپ، تۇتقىننىڭ اكەسىنە، «ەگەر بىزگە شىن بەرىلگەن بولساڭ، انا اقتارعا بولىسىپ جۇرگەن ءوز ۇلىڭدى ءوزىڭ اتىپ، ادالدىعىڭدى دالەلدە!»، دەپ بۇيرىق بەرەدى. اكەسى ۇلىن بىلاي الىپ شىعادى دا، «تەز قاشىپ كەت، مەن ارتىڭنان وتىرىك اتقىلايمىن»، دەپ سەندىرەدى. ۇلى انانداي جەرگە قاشىپ ۇزاعان سوڭ، دالدەي اتىپ ۇشىرىپ تۇسىرەدى. قانسىراپ ولگەلى جاتقان ۇلىنا بارعاندا «اكە، نەگە اتتىڭ مەنى ءومىرىمدى جاڭا باستاعان جاس ەدىم عوي»، دەيدى. سوندا اكەسى، «ۇلىم مەنى كەشىر، سەنىڭ ءالى بالاڭ جوق قوي، ەگەر سەنى اتپاسام انالار مەنى اتىپ ولتىرەدى، وندا، ۇيدەگى جەتىم قالعان جەتى بالانى كىم اسىرايدى»، دەپ اقتالادى)

مىنە، بۇل ءجۇز مىڭداعان وسىنداي وقيعالارعا مىسال بولاتىن ءبىر تامشى شىندىق قانا. وسىنداي فاشيستىك زورلىقپەن قۇرىلعان ەلدى، قوعامتانۋشىلار «كازارمالىق سوتسياليزم» دەپ اتادى. مەملەكەتتىك جانە كوللەكتيۆتىك دەپ اتالاتىن (سوۆحوز، كولحوز) ميللونداعان شارۋاشىلىقتاردا ىشەر تاماعى مەن كيەر كيىمى ءۇشىن عانا جالدانعان جالشىلار مەن ءدال سونداي جاعدايداعى جۇمىسشىلاردا ەشقانداي دا رۋحاني ەركىندىك تە، مەنشىك قۇقى دا بولمادى. ال ولاردى باسقارۋشىلار جوعارعى جالاقىمەن قىزمەت اتقارىپ بيۋروكراتيالىق اسكەري تارىپپەن باسقاراتىن جوعارعى جانە تومەنگى پارتوكراتتار ارمياسىن قۇرادى.

وسىنداي انتيگۋمانيستىك جۇيە، كازارمالىق قوعامنىڭ مۇشەلەرىنىڭ قان مەن تەرىنەن جينالعان كاپيتالعا بۇكىل دۇنيەنى تاس-تالقان جوياتىن سۇمدىق قىمبات قارۋ-جاراق جاساۋمەن عانا اينالىستى. ونىڭ ءبارىن «بولاشاقتاعى جارقىن كوممۋنيزم ءۇشىن جاساپ جاتىرمىز» دەپ، سەندىردى. (سول جويقىن قارۋدىڭ ەڭ قىبات ءتۇرى اتوم-بومبالارىن قازاق ورتاسىندا سىناعانى، وداق قۇلاعان سوڭ عانا ايتىلدى) وعان دا ادامدار سەندى. ياعني، يدەولوگيالىق مەديا كەزىندە كازارمالىق قوعامنىڭ اجەتىنە جارادى دەگەن ءسوز.

قازىر، وسى اقيقاتتىڭ ءبارى قوعامدا الدەقاشان ايپاراداي اشىلىپ بولسا دا، «كوممۋنيستىك-فاشيستىك» دەگەن اتاۋ بۇرىن كوممۋنيست بولعان ادامدارعا اۋىر ءتيۋى مۇمكىن. بىراق، العاشىندا رەسەيدىڭ پاتشالىق-مونوپوليالىق بيلىگىنە قارسى قۇرىلعان سوتسيال-دەموكراتيالىق دەپ اتالاتىن رەسپۋبليكاشىل پارتياسى كەيىنگى سايلاۋدا ەكىگە ءبولىنىپ، دەموكراتيانى ۇستانعان مەنشەۆيكتەر جەڭىلىپ، ديكتاتورلىقتى قولداعان بولشەۆيك باسىمدىققا يە بولدى. بولشەۆيكتەر بيلىككە جەتكەن سوڭ، ءوز پارتياسىن «كوممۋنيستتىك» دەگەن اتاۋعا ساي تەك تاپتىق باعىتتا جۇرگىزگەنى، بۇكىل ءىس-ارەكەتى اياۋسىز «فاشيستىك» دەگەن اتاۋدى ايگىلەيتىندەي ەكەنىن وزدەرى دە ىشتەي مويىندايتىن شىعار، الدە سول وزدەرىن وزدەرى قۇپتايتىن تەمىر كوزعاراسىنان تايماعان بولسا تاڭعالۋعا دا بولمايدى.

ويتكەنى، «يدەولوگيالىق اقپارات» ادامداردى ءوزى ءومىر سۇرگەن قوعامداعى ناقتى جاعدايدى كورە المايتىن، كورسە دە ويلاي المايتىن رۋحاني سوقىرلىققا اكەلەتىن، ءسويتىپ جەكە كوزعاراسىن مۇلدە جويىپ، وزىندىك پىكىرىنەن اجىراتىپ، قۇلدىق ساناعا تۇسىرەتىن قوعامدىق قۇرساۋ-شىنجىردىڭ ءبىر ءتۇرى ەدى.

مىنە، وسى رۋحاني شىنجىر سوۆەتتىك يمپەريانىڭ بوداندىعىنان تاۋەلسىزدىك العان قازاق قوعامىندا وزگەرمەي قالىپ قويدى. سەبەپ، سول قوعامدا ءومىر سۇرگەن ادامدار ەركىن وي، جەكە كوزعاراس، رۋحاني ازاتتىق، ءسوز بوستاندىعى، ادام قۇقى، پىكىر الۋاندىعى دەيتىن شىنايى مەديانىڭ ۇستىندارىنان حابارسىز قالعان-دى.

ءارى، قازاق قوعامى رەسمي تۇردە تاۋەلسىزدىك العانىمەن سول قوعامنىڭ باسقارۋ جۇيەسىندە تاربيەلەنگەن پارتوكراتتار بيلىكتە قالعاندىقتان ولاردىڭ باسقارۋ ءتاسىلى دە وزگەرە قويۋى ەكىتالاي بولاتىن. ال، سول باسقارۋ ءتاسىلىنىڭ ەڭ بىرەگەيى، ارينە بۇرىنعى «يدەولوگيالىق اقپاراتتى» قالپىندا قالدىرۋ ەكەنى بەلگىلى ءجايت.

سولاي بولدى دا. بۇرىنعى پارتوكراتيالىق باسقارۋدىڭ ايتۋلى «اقپاراتتارى» سانالاتىن ۇلكەن-كىشى «پراۆدالاردىڭ» ءبىرى سانالعان «سوتسياليستىك قازاقستان» تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن «ەگەمەن قازاقستان» بولىپ اتى وزگەرسە دە، زاتى وزگەرمەگەنىنە تاڭعالۋعا بولمايدى.

وسى اۋقىمدى تارالىمىن ءالى ساقتاپ كەلە جاتقان گازەتتى وقىعان ادام ەلىمىزدىڭ جان-جاقتى ناقتىلى ءومىرى تۋرالى ودان شىنايى اقپارات الا المايدى. گازەتتى قولعا الىپ وقىعان ساتتە-اق، كىم بولسا دا سول باياعى جىرعاۋلى ءومىر ءۇشىن كۇرەسىپ، تابىسقا كەنەلىپ جاتقان، ەكپىندەپ العا جىلجىپ بارا جاتقان قوعاممەن قاۋىشىپ، پەنداۋي راحاتقا باتىپ، قالعىپ كەتەدى. جوعارعى، تومەنگى باسقارۋشىلاردىڭ الەۋەتتىلىگىنە ءتانتى بولىپ، كوزىنەن ىركىلىپ تۇسكەن قۋانىش جاسىنىڭ تامشىسى بالبىراپ ۇيىقتاپ بارا جاتقان بەتىنەن سىرعيتىنى ءسوزسىز.

ونىڭ تومەنگى جاعىنداعى وبلىستىق، اۋداندىق گازەتتەر دە «ەگەمەننىڭ» كىشىرەيتىلگەن كوپياسى دەسەك، «يدەولوگيالىق اقپاراتتىڭ» جانىنىڭ سىرىلىگىنە، ومىرشەڭدىگىنە عانا تاڭعالۋ كەرەك سياقتى.

«يدەولوگيالىق اقپاراتتىڭ» جانىنىڭ سىرىلىگى مەن ومىرشەڭدىگى سونشا، قازاق قوعامىنا ناعىز مەديا مادەنيەتىن اكەلۋگە تالپىنعان، ادامداردى ەركىن ويعا شاقىرعان، جەكە كوزعاراس قالىپتاستىرۋعا ۇمتىلعان، رۋحاني ازاتتىققا ۇندەگەن، ءسوز بوستاندىعىن العا قويعان، ادام قۇقىن قورعاۋدى ماقسات ەتكەن، پىكىر الۋاندىعىن قالىپتى جاعداي ەتۋگە كۇرەس جۇرگىزگەن قانشاما «تاۋەلسىز گازەتتەردى» جورگەگىندە تۇنشىقتىرىپ جىبەردى.

ونداي قىسىمعا كۇش بەرمەي شىدامدىلىق جاساعان كەيبىر جانى بەرىكتەرىنىڭ قۇيرىعىنا «وپپوزياتسيالىق گازەت» دەگەن شالا بايلاپ، كوپشىلىككە جەككورىنىشتى كورسەتۋدىڭ سۇرقاي ءتاسىلىن دە تاۋىپ كەتتى.

ءسويتىپ، ءبىزدىڭ قازاق قوعامى «سوۆەتتىك مەديانى» ساقتاپ قالعان جالپاقباي حالىق ەكەنىمىزدى تاعى دا دالەلدەپ شىقتىق. وسىنداي تىراقى ءۇردىسىمىز گازەتتەردە عانا ەمەس، راديو، تەلەديداردا دا ساقتالىپ كەلەدى.

تەلەديداردى اشىپ قالساڭىز، مەرەيتويلار مەن مەمتويلار، شوۋ-كونتسەرتتەر مەن توي-كونتسەرتتەر، اڭىراعان ايتىستار مەن سالەۋەتتى سۇحباتتار، وزگە ەلدەردىڭ ومىرىلىك حيكاياتتارىن باياندايتىن ءبىتىپ بولمايتىن سەريالدارمەن قاۋىشامىز.

ارينە، دۇنيەجۇزىلىك جانە وتاندىق قىسقا حابارلار بار ەكەنى راس، بىراق ول ناقتىلى قوعامدىق مەديانىڭ ءبىر بولشەگى عانا عوي.

قاي قوعامدا دا بولۋعا ءتيىستى شەتىن جاعدايلار، بۇكىل ەلدىڭ نازارىن اۋداراتىن ءدۇمپۋلى وقيعالار، الەۋمەتتىك ماسەلە كوتەرىپ كوشەگە شەرۋگە شىققان كوپشىلىك قاۋىم جايلى رەسمي مەديالار جاق اشپايدى. ويتكەنى، ونىڭ ءتىلشى قىزمەتكەرلەرى ءوز وفيستەرىنەن اتتاپ شىقپايدى، جاندى ومىرمەن قويان-قولتىق ارالاسپايدى. (بۇل ولاردىڭ ءوز كاسىبىنە ادالدىعىنان گورى كۇنكورىسىن ارتىق كورەتىن جاعدايعا كوندىككەندىگىن كورسەتەدى) باسقا ەلدەردەگى قۇساپ، قولدارىنا ميكروفوندارىن  ۇستاپ الىپ جان-تالاسىپ قايدا نە بولسا سوندا تىنىم تاپاي جۇگىرىپ جۇرەتىن ولەرمەن تىلشىلەردى بىزدەن كورە المايسىز.

ءيا، وتە سيرەك كورە الاسىز، ماسەلەن «ازاتتىق» دەپ اتالاتىن ءبىزدىڭ ەلدەگى جالعىز ەركىن اقپاراتتىڭ تىلشىلەرى ءدال سولاي جاساماقشى بولىپ ارەكەتتەنىپ جۇرەدى.

بىراق، ولاردى كورگەن رەسمي ادامدار وزىنەن پىكىر سۇراعان تىلشىلەرگە قاباعىن شىتىپ، ءبىر ءسوز ايتۋعا جاراماي كابينەتىنە قاراي قاشىپ نە ماشينەسىنىڭ ەسىگىن تارس جاۋىپ پاڭدانا بۇرىلىپ كەتىپ بارا جاتادى. (وتكەن جىلدارى استانانىڭ ءدال ىرگەسىندە بەس ءسابي بالا اكە-شەشەسى بىردەي تۇنگى جۇمىسقا كەتكەندە ءورت شىقان شاعىن ۇيدە تۇگەل وپات بولىپ، بۇكىل ەل كۇيزەلگەنى ۇمىتىلا قويعان جوق. سوندا، تاعى دا ازاتتىق ءتىلشىسى ءبىر ورىس ءتىلدى دەپۋتات قاريادان «وسى قايعىلى وقيعا تۋرالى قانداي ويداسىز؟» دەگەندە، «مۇنىڭ ماعان قاتىسى قانشا؟ ورتەنگەن بالانىڭ شەشەسى كىنالى» دەۋى، ءوزىنىڭ حالىق الدىندا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىستى ەكەنىن ءالى بىلمەيتىن، قوعامدىق مەديادان حابارى جوق، مانسابىنا  ماستانىپ قالعان «حالىق قالاۋلىسى» ەكەنىن دالەلدەگەن-ءدى)

سونىمەن، ەلىمىزدىڭ رەسمي مەدياسىن وسىلاي سۋرەتتەسەك تە جەتكىلىكتى سياقتى. قوعامدىق مەديانى «ءتورتىنشى بيلىك» دەپ، اتاۋ ونىڭ ناقتى انىقتاماسى ەكەنى راس بولسا دا، ول ءبىزدىڭ ەلدىڭ قازىرگى رەسمي مەدياسىنا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىنىن ايتساق  دەگەمىز.

ويتكەنى، ونداي ناقتى مەديادا قوعامداعى ۇلكەن-كىشى وقيعالار مەن جوعارعى-تومەنگى باسقارۋ جۇيەسىندەگىلەردىڭ بۇكىل تىرلىگىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن حابارلايتىندىقتان ودان ەل تۇرمىسى ايناداي كورىنىپ تۇرادى.

وسىنداي جاعدايدا عانا ازاماتتىق قوعام ءوزىن-ءوزى باسقارادى، باستىق پەن باسقارىلۋشى بىردەي جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنىنا الادى.

مۇنداي ناقتى مەديانى قوعامنىڭ «رۋحاني جەلدەتكىشى» دەۋگە دە سايادى. ونداي ناعىز «رەسمي جەلدەتكىشتىڭ» بىزدە جوق ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. ەگەر، ءبىزدىڭ قازاق قوعامى قازىرگى اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ ارقاسىندا ىسكە جەگىلگەن «الەۋمەتتىك جەلى» بولماعاندا تۇنشىعىپ ولگەن بولار ەدى. ەلدە بولىپ جاتقان شەتىن جاعدايلاردان ەل مۇلدە حابارسىز قالار ەدى. وسىنداي جاعدايدا تاعى ءبىر مەديانىڭ ءتۇرى سانالاتىن اقپاراتتىق پورتالداردىڭ بولۋى قوعامنىڭ كەيبىر سالاسىننىڭ تىنىسىن اشۋعا سەپتىگىن تيگىزۋدە.

الايدا، ەلدەگى اقپاراتتى تۇتىنۋشىلاردىڭ توقسان پايىزىن ۋىسىندا ۇستاعان رەسمي مەديا مەن جەكە تۇلعالاردى قامتيتىن الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ارا سالماعى مۇلدە تەڭ ەمەس ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس.

قوعامدا جاڭا وزگەرىستى ۇزدىگە كۇتكەن شاق تۋعاندا عانا مەملەكەتتىك مەديانىڭ «يدەولوگيالىق مەديا» ەمەس ناقتى مەديا بولۋ كەرەك ەكەنىن بيلىك وكىلدەرى ەندى عانا مويىنداي باستاعانى بىراق تاۋەكەل ەتە المايتىنى بايقالادى.

اباي ماۋقاراۇلى

Abai.kz