پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ وتاندىق تاريحنامانىڭ شىنايى جاناشىرى. ول ءار سوزىندە وتان تاريحىن دۇرىس جۇيەلەۋ، بايىتۋ جانە  ناسيقاتتاۋ باعىتىندا كەلەلى ويلارىن ورتاعا سالىپ كەلەدى. سەبەبى، تاريحي سانا دۇرىس قالىپتاسپاي ۇلتتىق يدەولوگيا تولىق ورنىقپايدى. ۇلتتىق يدەولوگيا جوق ەلدە ۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن مەملەكەتشىلدىك سانا سالتانات قۇرمايدى. ونداي حالىق ءومىردىڭ باسقا سالالارىندا دا تابىسقا جەتۋى ەكىتالاي. دەمەك، تاريح تاريح ءۇشىن عانا ەمەس، بۇگىن جانە بولاشاق ءۇشىن جازىلادى. ول ۇلتتىڭ باستى وقۋلىعى.

دەگەنمەن، ءدال قازىر ۇلتتىق تاريحنامادا جەدەل كوڭىل بولەتىن تۇستار جەتكىلىكتى. كۇنى كەشە عانا پرەزيدەنت اتاپ كورسەتكەندەي، سوڭعى جىلدارى «شىڭعىسحانتانۋشى» «تاريحشىلار»  شىنىمەن قاپتاپ كەتتى. وتان تاريحىنا دەگەن ءبىرتۇتاس ۇلتتىق كوزقاراستان كورى رۋلىق، تايپالىق سانا الدىعا شىقتى. شىڭعىس حاندى الدىمەن قازاق، ودان سوڭ قازاقتىڭ بەلگىلى ءبىر رۋىنىڭ وكىلى جاساعان سول تاريحشىلاردىڭ الدى قر ۇعا-نىڭ  قۇرمەتتى اكادەميگى، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ  پروفەسسورى دارەجەسىنە دەيىن جەتتى. ءومىرى بيلىك باسپالداقتارىندا ءساتتى ءوسىپ، بايلىققا كەنەلىپ،  ەندى عىلىمدا دا  ابىروي-بەدەل جيناعىسى كەلگەندەردىڭ شىڭعىس حان تۋرالى  توم-توم كىتاپ جازىپ، دەپۋتاتتار مەن مينيسترلەردى  قازداي ءتىزىپ اكەلىپ، كىتاپتارىن عىلىمي كەڭەستە قابىلداتىپ الماق بولعاندارىنا دا كۋا بولدىق.  دەمەك، پرەزيدەنت مۇنداي كەلەڭسىز جايتتاردى ءبىلىپ ايتىپ وتىر.

جاقىن جىلداردان بەرى  قازاق تاريحىنىڭ  باستى تاقىرىبى تەك شىڭعىس حان توڭىرەگىندە عانا بولىپ كەلەدى. سونىڭ اسەرىنەن ۇلتتىق تاريحنامانىڭ ودان باسقا دا ماڭىزدى پروبلەمالارى، ايتالىق، شىڭعىس حاننان دا ەرەرەك، كونە تۇركىلەردىڭ ەلدىك، مەملەكەتتىك تاريحى تۋرالى جازىلعان ايدىك ەسكەرتكىشتەرى زەرتتەلمەي، ناسيقاتتالماي قالدى. بىلە بىلسەك، شىڭعىس حاننىڭ مەملەكەتتىك ۇستانىمدارىنىڭ ءوزى دە سول كونە تۇركىلەردەن باستاۋ العان جوق پا؟ ءبىز مىقتى بولساق، مەركەدەگى باتىس تۇرىك قاعاناتىنىڭ ورداسىن جاڭعىرتىپ، ىستەمي قاعانعا الىپ ەسكەرتكىش قويماس پا ەدىك! كۇلتەگىن، بىلگە قاعان، تونىكوكتەردىڭ ەسكەرتكىش-كەشەندەرىن وسكەمەندە جانە ەلوردا تورىنە ورنىقتىرماس پا ەدىك! بۇل دەگەن قازاق جەرىندە بىرەگەي مەملەكەتتىلىك ءداستۇرى بولعاندىعىن ايعاقتايتىن، كونستيتۋتسيالىق مانگە يە ۇلى قۇندىلىقتار ەدى عوي! امال قانشا، قولدا باردى باعالاي الماي، باسقالاردىڭ قۇندىلىقتارىنا جارماستىق. بۇعان ەرەگەسكەندەي، موڭعوليا ۇكىمەتى ءوز جەرىندەگى كونە تۇركى ەسكەرتكىشتەرىن موڭعولداردىڭ اتا-باباسىنىڭ مۇراسى دەپ جاريالاپ جىبەردى. مىنەكي، ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ قۇلاقتان ايىرىلعان دەگەن وسى بولار. ايتپەسە، ءبىر شىڭعىس حان قازاق پەن موڭعولعا جەتەر ەدى. ول دا ءبىزدىڭ بابامىز دەسەك بىردەڭەدەن كەم بولىپ قالماس ەدىك. قايتا ونىڭ ارۋاعى قازاق-موڭعول حالقىن بىرىكتىرۋشى فاكتورعا اينالار ەدى. دوستىعىمىزعا دانەكەر بولار ەدى. ەندى كەلىپ، وياۋ وتىرىپ ءتۇس كورىپ، موڭعول دەگەن حالىق جوق، «موڭعولدىڭ قۇپيا تاريحى» قازاقشا جازىلعان، موڭعول دالاسى دەگەن سارىارقا، ونون وزەنى دەگەن ىلە وزەنى... دەسەك، بۇل جاڭالىعىمىزدى كىم قابىلداي قويار ەكەن. بۇل موڭعول حالقى ءۇشىن تەك شىڭعىس حاندى عانا جوققا شىعارۋ ەمەس، موڭعول حالقىن جانە ونىڭ مەملەكەتتىلىگىن دە جوققا شىعارۋ بولماق. سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ قازاقتا مەملەكەتتىلىك بولماعان دەگەن سوزدەرى بىزگە قالاي اۋىر تيسە، ءبىزدىڭ سول تاقىلەتتى سوزدەرىمىز تۋىسقان موڭعول حالقىنا دا سولاي  اسەر ەتەدى دەپ ويلايمىن! قالاي دەسەك تە، شىڭعىس حان موڭعولداردىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى، ۇلتتىق جەتىستىگى. ولار ونىڭ پورترەتىن سەگىز ءجۇز جىلدان بەرى اسپەتتەپ، تورىنە ءىلىپ كەلەدى.  بىزدە قاي قازاق نەمەسە قاي رۋباسى وسىلاي ىستەپ ەدى؟! بۇگىندە ول تۋرالى ابايلاماي ايتىلعان، جازىلعان بىرەر اۋىز ءسوز ءتىپتى ۇلتارالىق، مەملەكەتارالىق داۋ-دامايعا ۇلاسۋى مۇمكىن. سوندىقتان وزىمىزدە باردى باعالاي بىلەيىك. ءوز ار-نامىسىمىزدى قالاي قورعاساق، باسقالاردىڭ دا ار-نامىسىنا قۇرمەتپەن قارايىق. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ زاماناۋي ۇلت بولۋعا، جاستاردى شەت تىلدەرىن ۇيرەنىپ، ۇلتقا، وتانعا قىزمەت ەتۋگە ۇندەگەن مەملەكەتشىل ويلارى كىم-كىمدى دە قاناتتاندىرادى. تاريح كەرۋەنىندە مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن حالقىمىز بۇل كۇنگە دە جەتتى. بىراق ءبىزدىڭ سول تاۋەلسىزدىككە دە بويىمىز ۇيرەنىپ بارا جاتقانداي. ونىڭ قادىر-قاسيەتى، ءمان-ماڭىزى تۋرالى كوپ  ويلانبايمىز. دۇنيەجۇزىندە كوپتەگەن ۇلتتار سول تاۋەسىزدىك ءۇشىن كۇرەسىپ جاتسا، كەيبىرى سول تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قان توگىپ، قۇرباندىقتار بەرۋدە. ءوزىنىڭ «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىندا پرەزيدەنت: «تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا بىرنەشە رەت قولعا الىنعانىنا قاراماستان، ۇلتتىق مۇددەمىزگە ساي كەلەتىن كوپ تومدىق جاڭا تاريحىمىز ءالى تولىق جازىلعان جوق. ونىڭ تۇجىرىمداماسىن بۇعان دەيىنگى ولقىلىقتاردى ەسكەرە وتىرىپ قايتا قاراپ، جاڭا عىلىمي ۇستانىمدار مەن جاڭالىقتاردىڭ نەگىزىندە تىڭنان جازاتىن ۋاقىت الدەقاشان كەلدى. بارلىق وقۋلىقتار وسىنداي ىرگەلى ەڭبەككە نەگىزدەلىپ ازىرلەنەدى. بۇل – ۇلت شەجىرەسىن دارىپتەۋ تۇرعىسىنان العاندا ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ماسەلە. سوندىقتان، قازاقستاننىڭ اكادەميالىق ۇلگىدەگى جاڭا تاريحىن جازۋدى دەرەۋ باستاۋ كەرەك. تۇپتەپ كەلگەندە، تاريحي سانانى جاڭعىرتۋ ماسەلەسىنىڭ ءتۇيىنى – وسى. بۇل ىسكە بەدەلدى تاريحشىلارىمىزدى تارتۋ قاجەت»،-دەگەن ەدى. وسى جانە ونىڭ كەشەگى سوزدەرى ۇلت تاريحىنا دەگەن ناعىز جاناشىرلىعىنىڭ بەلگىسى. ەندى وسىعان قوعام جانە تاريحشى قاۋىم دايىن بولۋى كەرەك. ۇلتتىق تاريحتى دۇرىس تۇلعالاۋ ستراتەگيالىق مانگە يە ماسەلە. ەلىمىزدىڭ رۋحاني قۇرلىسى سالاسىنداعى ماڭىزدى ساياسات. پرەزيدەنت باستاعان وسى ساياساتتى جۇيەلى، تياناقتى، ساپالى اياقتاۋ ءۇشىن تۇتاس قوعامنىڭ، زيالى قاۋىمنىڭ وعان دەگەن سەنىمى مەن قولداۋى قاجەت-اق.

مەن ۇلت تاريحىن، ونىڭ وكىنىشكە تولى بەتتەرى مەن ماقتانۋعا تۇرارلىق تۇستارىن جەتە زەرتتەگەن باسشى ەلىنىڭ ەرتەڭى، بولاشاعى ءۇشىن دە ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ ويلانادى دەپ سەنەمىن.

تۇرسىنحان زاكەنۇلى

Abai.kz