جۇما, 29 ناۋرىز 2024
ادەبيەت 2616 6 پىكىر 21 جەلتوقسان, 2022 ساعات 12:39

اباي: «ماحابباتسىز –دۇنيە بوس» دەگەن!

(ۇلى اقىننىڭ «كەيدە ەسەر كوڭىل قۇرعىرىڭ» ولەڭىنە زەرتتەمە)

«كەيدە ەسەر كوڭىل قۇرعىرىڭ» دەپ باستالاتىن ولەڭىن اباي اعارتۋشىلىق كەزەڭىنىڭ ءدال سوڭى – 1890 جىلى جازعان. جىرداعى «ماحابباتسىز – دۇنيە بوس» دەگەن ايگىلى جولدى ابايتانۋشى عالىمدار (مۇحتار اۋەزوۆ، قايىم مۇقامەتحانوۆ جانە ت.ب.) دا، جالپى قالىڭ جۇرتشىلىق تا جوققا شىعارماعان. قايتا ءجون-اق، ءشۇباسىز دەپ قابىلداعان-ءدۇر. لاجىڭ نە، ەلىمىز دىنشىلدىككە بوي ۇرعان تۇستا «ماحابباتسىز – دۇنيە دوس»-قا  اۋدىق تا كەتتىك. مىسالعا 1995 جىلعى ابايدىڭ ەكى تومدىق تولىق جيناعىندا «بوس» ءسوزى «دوسقا» اۋىستى. ولەڭنىڭ وزەگى، يدەياسى باسقاشا سيپات الدى. قۋانارلىق ءجايت پە، مەنىمشە، جوق. «ءارى تارت، بەرى تارت» قىلماي ماسەلەنى ناقتىلاۋ قاجەتتىلىك سياقتى.

قازىرگى تاڭدا «دۇنيە دوس»-تى  جاقتاعان جازبالار بارشىلىق. سونىڭ ءبىرى    – «اباي، «دۇنيە دوس» جانە كاۆەر-ۆەرسيا» دەگەن ماقالا. ءبىرتۇرلى ات قويىلعان ماقالا اۆتورى – ادەبيەتشى امانتاي ءشارىپۇلى، ءوزىم قادىر تۇتاتىن عالىم.

كىرىسپە سوزىندە: «ادەبيەتتانۋشىلار ەكىگە جارىلدى، – دەيدى اۆتور. – العاشقى توپ «ماحابباتسىز دۇنيە دوس» دەگەننىڭ دۇرىستىعىنا سان ءۋاج كەلتىرسە دە، قارسى جاق وعان دەس بەرە قويماي – «ماحابباتسىز دۇنيە بوس» ەكەندىگىن دالەلدەۋگە تىرىسىپ باقتى. وسى ماسەلەگە، ورىسشا ايتقاندا، «نۇكتە قوياتىن» ۋاقىت جەتكەن سەكىلدى. ويتكەنى، «دوس» پەن «بوستىڭ» اراسىن ءبىرجولاتا اجىراتپايىنشا، شىن ابايدان اداسىپ قالاتىن ءتۇرىمىز بار».

«شىن ابايدان اداسىپ قالاتىن ءتۇرىمىز بار» دەگەنى ءجون،  بىراق «ەكىگە جارىلعان» تەك ادەبيەتشىلەر ەمەس (حاكىمدى ادەبيەت شەڭبەرىنەن شىعارماۋ – ەسكىرگەن ستەرەوتيپ،  كەشەگى كەڭەستىك ءداۋىر قاعيداسى), بارلىق ابايسۇيەر، ويسۇيەر قازاق قاۋىمى دەۋگە كەرەك.

سونىمەن، اۆتور نە دەيدى، ۋاجدەرى قايسى؟ ول سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ 1912 جىلى دوسىنا جازعان ولەڭىندە «دۇنيە دوس, ماحابباتسىز مال سەكىلدى» دەگەن دەيدى. بۇل ءسوزدى 1987 جىلى جارىق كورگەن جيناقتان تاۋىپ الىپ، جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قۋانعانى كورىنىپ-اق تۇر. بىراق بۇل بۇلتارتپاس دالەل مە؟ جوق، ارينە. سەبەبى، سۇلتانماحمۇت اقىننىڭ 1993 جىلى «عىلىم» باسپاسىنان شىقان ەكى تومدىق شىعارمالار جيناعىندا الگى جول «دۇنيە بوس, ماحابباتسىز مال سەكىلدى» دەلىنگەن. جيناقتى شىعارۋشىلار تۇزەتكەن! نەگە؟ اقىننىڭ تۋىسى شايماردەن تورايعىروۆتىڭ قولجازباسىنا سۇيەنگەن. ال امانتاي ءشارىپ: «وسى «تۇزەتۋدىڭ» كوكەيگە قونبايتىنىن جاسىرمايمىز» دەيدى. «ءپالى، نەگە؟» دەگەن ساۋالدىڭ توسارىن بىلگەن ول: «اباي «دۇنيە دوستى» حايۋانعا قوسسا، سۇلتانماحمۇت سول ىزبەنەن مالعا تەڭەپ وتىرعانى ايدان انىق ەمەس پە؟» دەپ قويىپ قالادى (ادەبيەتتانۋشى توپتىڭ «سان ءۋاجىنىڭ» سيقى وسىنداي). بىراق، كەشىرىڭىز، «ايدان انىق» ەشتەڭە كورىنبەدى ماعان. «دۇنيە دوس» پەندەنى قايۋان نە بولماسا كاپىر دەۋ اۋىزعا وڭاي. بىراق تامىرى تەرەڭگە تارتقان مىقتى دالەل-دايەكتەر تابۋ قيىنعا سوعادى.

مەن قارسى جاقتىڭ وكىلى رەتىندە ايتايىن، سىزدەر، امانتاي مىرزا، «اباي «دۇنيە دوستى» حايۋانعا قوسقان» دەپ اداستىڭىزدار. ءناپسىسى بيلەگەن ساراڭ، دۇنيەقوڭىز مىسكىن سىنالعان دەيسىزدەر. اقىندى تاريقاتقا ۇندەگەن ءدىن ۇستازى قىلاسىزدار ء(دىنشىل توپتىڭ جەتەگىنە ەرگەندىكتىڭ ءيسى اڭقيدى). ءوز بىلۋىمشە، اداسۋدىڭ ەكى سەبەبى بار. ءبىرىنشىسى – اقىن «دۇنيە» ءسوزىن مال-مۇلىك دەگەن تار ماعىنادا قولدانعان دەپ قابىلداۋ. ەكىنشىسى – اباي ەۆوليۋتسياسىنىڭ ساتى-ساتىسىن بىلمەگەندىك. وسى ەكى سەبەپكە توقتالماقپىن.

1890 جىلعا دەيىنگى «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ» («بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى – ول» ولەڭى), «عىلىمدى ىزدەپ، دۇنيەنى كوزدەپ» («سەگىز اياقتا»), «عىلىمنىڭ ءبىلىپ پايداسىن، دۇنيەنىڭ كوركىن بولجاماي؟» («جاستىقتىڭ وتى، قايداسىڭ؟») سياقتى ولەڭدەردەن اباي «دۇنيە» دەپ بارشا كورىنەتىن عالامدى ايتقانىن كورەمىز. دەمەك، بۇل ءسوز مال-مۇلىك دەگەن ماندە دەۋ قاتە. اباي ونى كادۋىلگى ءفاني الەم، بارشا دۇنيە، كۇللى جاراتىلىس دەگەن كەڭ ماعىنادا قولدانىپ وتىر.

ەندى اباي ەۆوليۋتسياسى دەگەن ەكىنشى سەبەپكە كەلەيىك، ابەكە. بۇل وتە كۇردەلى ماسەلە وعان بايىپپەن توقتالۋعا ءماجبۇرمىن. «دۇنيەدە عىلىم زاھيري (سىرتقى) بار، – دەيدى اباي، – ولار ايتىلمىشتاردى ناقليا دەپ تە ايتادى. بۇل ناقلياعا جۇيرىكتەر «عالىم» اتانادى» (38-ءسوز). ال، دۇنيەنىڭ ىشكى سىرىنا جۇيرىكتەر «حاكىم» ەكەنى ايان. وسى تانىمعا سايكەس تۇتاستاي اباي شىعارماشىلىعى دا شارتتى تۇردە ناقليا (اعارتۋشىلىق) جانە عاقليا (حاكىمدىك) دەگەن ەكى كەزەڭگە بولىنەدى. وسىناۋ ەكى ۇلكەن كەزەڭ ارالىعىندا اقىن قاتتى تورىققان، كوڭىلى تۋرا جول، ءتۇپ اقيقات ىزدەپ شارق ۇرعان ءۇش جىل (1891-1893) بارىن دا ايتا وتىرايىق (ابايدىڭ «كامىل مۇسىلمان» دەڭگەيىنە كوتەرىلگەنى دە تاپ وسى كەزەڭ).

ءشۇباسىز، 1881-1890 جىلدار ناقليا، ياعني اعارتۋشىلىق كەزەڭگە جاتادى. كانە، اتالمىش ون جىلداي ۋاقىتتا اباي پوەزياسىندا قۇدايدى ىزدەۋ، وعان جاقىنداۋ نيەتى، ياعني سوپىلىق كوزقاراس بار ما؟ باسقاشا ايتقاندا، تاركى دۇنيەگە، دۇنيە قىزىعىنان سۋىنۋعا ۇندەگەن يلاھي ۋاعىز ەستىلە مە؟ البەتتە، جوق. ال «ماحابباتسىز (قۇدايعا) – دۇنيە دوس» دەگەن تازا سوپىلىق تانىم. اباي كەنەتتەن وسى تانىمعا باس ۇرعان قىپ كورسەتۋ نەگىزسىز. ويتكەنى، بۇل حاكىم ءھام اۋليە دەڭگەيى، ەكەۋدىڭ مەنشىكتى بيىگى. «ولمەستەن بۇرىن ءول»، «جۇرەك اقتىعى  اقيرەتتى ويلاۋدا» دەيتىن سۋفيزم سارىنى اباي مۇراسىندا كەيىنىرەكتە كورىنىس بەرەدى (بۇل كەزەڭگە تومەنىرەكتە توقتالاتىن بولامىز).

جاسالعان شولۋدان شىعار قورىتىندى: «كەيدە ەسەر كوڭىل قۇرعىرىڭ» ولەڭى 1890 جىلعى، دەمەك، اعارتۋشى اقىننىڭ قالامىنان تۋعان ناقليا تۋىندى. دەمەك، «دۇنيە بوس»-تى «دۇنيە دوس» دەگەندىك اعارتۋشى اقىن اباي رۋحىنا، جەتىلۋ ەۆوليۋتسياسىنا سايكەسپەيتىن، قيالدان تۋعان جورامال بولىپ شىعادى. ابايداي ويشىل عالىم ازىرگە دۇنيەگە دوستى سىناۋدان اۋلاق، «قايۋانعا ونى قوسىڭدار» دەگەندى جۇرەگى جابىق، ونەرگە نە عىلىمعا ماحابباتى ويانباعان نادانعا («باسىندا مي جوق، وزىندە وي جوق، كۇلكىشىل كەردەڭ ناداننىڭ») قاراتا ايتقان دەگەن پىكىردەمىز.

امانتاي ءشارىپۇلى، سىزدەر ابايدىڭ «دۇنيە» دەگەنى مال-مۇلىك  دەپ ۇققانسىزدار. ونىڭ دالەلىنە «ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس» (1895) ولەڭىندەگى «دۇنيەگە دوس اقيرەتكە بىردەي بولماس، ەكەۋى تاپ بىردەي بوپ ورنىعا الماس» دەگەن اباي پايىمىن العا تارتاسىز. بۇل ولەڭنىڭ ءجونى، ءمانىسى باسقا.

ابايدىڭ دامۋ ۇدەرىسى، ويلاۋ جۇيەسى شاپشاڭ وزگەرىپ وتىرعان. وسىنى ەسكەرۋ كەرەك-اق. ايتپاعىم، 1894-1895 جج. بەرىدە ويشىل اللانىڭ حيكمەتىن سەزىنۋ دەڭگەيىنە جەتتى. اللا تاعالانى جانە جاندى تانۋ بيىگىنە شىقتى. مىنە، ءفانيدىڭ ءمىنىن وسى بيىكتەن كورە العاندا عانا: «دۇنيەگە دوس اقيرەتكە بىردەي  بولماس» دەپ  مالىمدەگەن-ءدۇر. ولەڭدە «دۇنيەگە ىنتىق بول، بىراق وعان قۇلاي بەرىلمە، ەڭ كەرەگى – يمان، ولمەسكە سەنۋ!» دەپ ەسكەرتەدى. ءفانيدىڭ ءمىنىن كورمەك ءۇشىن «تەلمىرىپ تەرەڭ ويدىڭ سوڭىنا ەرۋگە» شاقىرادى ۇستاز. عاقليا كەزەڭى ءۇشىن بۇل زاڭدىلىق. حاكىمنىڭ ەندىگى ماقساتى –   «تولىق ادام» ءىلىمىن نەگىزدەۋ، يماننىڭ تازالىعىن ۇقتىرۋ.

سونىمەن، دانىشپان «دۇنيەگە دوستى – قايۋانعا قوسىڭدار» دەمەگەن. بۇل اسىرەدىنشىل بۋىننىڭ قالاۋى عانا.  ايتپاقشى، 1896 جىلعى ولەڭىندە اباي: «مالعا دوستىڭ مۇڭى جوق مالدان باسقا» دەيدى. كەلەر ۇرپاق دۇنيەگە دوس پەن مالعا دوس ۇعىمدارىن شاتاستىرماسا دەگەندەي تۋرالاپ ايتقانى.

تاقىرىپقا قاتىسى بولماسا دا ايتۋ پارىز، ءسىز، قادىرلى ابەكە: «ءبىزدىڭ ەندىگى سۇيەنەتىنىمىز – جوعارى مارتەبەلى تۇپنۇسقا» دەپسىز (ماقالا سوڭىندا: «ءبىز ءۇشىن تۇپنۇسقا اباي قىمباتتى» دەپ تاعى قايتالاپسىز). اپىراي، بۇل نە ءسوز؟! تۇپنۇسقا، قايداعى؟ اباي مۇراسى تەك كوشىرمەلەردە عانا عوي. ەگەر تۇپنۇسقا ساقتالعان بولسا، نەسىنە ءبىر عاسىر بويى اباي ءماتىنىن اق تەر، قارا تەر بوپ تۇزەتىپ اۋرەمىز؟ مۇرسەيىت كوشىرمەلەرى، ابايدىڭ 1909 جىلعى تۇڭعىش جيناعى، سونداي-اق، اباي زامانداستارىنىڭ قولجازبالارى تۇپنۇسقاعا جاتپايدى! ولاردى «جوعارى مارتەبەلى تۇپنۇسقا» دەپ جار سالۋ، كوڭىلىڭىزگە كەلمەسىن، «عىلىم دوكتورى» دەگەن اتاعى بار ادامعا ابىروي ەمەس.

ايگىلى «ماحابباتسىز – دۇنيە بوس» ءافوريزمىن «تۇزەتپەك» نيەتپەن جازىلعان «اباي، «دۇنيە دوس» جانە كاۆەر-ۆەرسيا» اتتى ماقالاعا قاتىستى سىني تالداۋىمىز وسىمەن ءتامام.

ابايتانۋ عىلىمىنىڭ ءبىر باعىتى – ءماتىنتانۋ دەيتىن تەكستولوگيالىق قاتەلەردى تۇزەتۋ. نەگە ەكەنىن قايدام، وسى باعىتتىڭ جۇلدىزى جارىق. ءتىپتى ونان زور ماسەلە جوق سياقتانادى. ارىپتەسىم امانتاي دا جاڭاعى جازباسىن: «ءماتىنتانۋشى عالىمدارىمىزدىڭ ىرگەلى ىزدەنىسى، تياناقتى تىرلىگى ناتيجەسىندە اباي توڭىرەگىندەگى ءبىر تارتىستىڭ ءتۇيىنى تارقاعان سەكىلدى» دەپ جەلپىنتە تۇيىندەپتى. «دۇنيە دوس» تىركەسى دۇرىستىعىنا سوڭعى نۇكتە قويىلدى دەگەنى. توقتاي قالىڭىز، ابەكە، سوڭعى ءسوزىمىز ءالى ايتىلعان جوق. ءماتىنتانۋ سياقتى ۇستىڭگى كوبىكتى قالقۋمەنەن ءىس بىتە قويماسى انىق.

تاعى ايتايىق، دۇرىسى – دۇنيە بوس، دۇنيە دوس دەگەن – تار شارباق، ءدىني دوگما. نەگە؟  ويتكەنى، دۇنيەگە دوس بولۋ قاجەتتىلىك، ونان تىس دانەڭە دە جوق. قانداي دا ءبىر قارەكەت جاساماق،  پايدا كەلتىرمەك ءۇشىن دە – دۇنيەگە دوس بولۋ شارت. حاديس: «ادامنىڭ جاقسىسى ادامعا پايدا كەلتىرگەن ادام» دەسە، اباي «عۇمىر ءوزى – حاقيقات» دەي كەلە، ءارى قاراي بىلايشا تاراتادى: «...ادام بالاسىنا پايدالى ءىس شىعارماقلىعىنا، ياعني ەلەكتريانى تاۋىپ، اسپاننان جايدى بۇرىپ الىپ، دۇنيەنىڭ ءبىر شەتىنەن قازىر جاۋاپ الىپ تۇرىپ، وت پەن سۋعا قايلاسىن تاۋىپ، مىڭ ادام قىلا الماستاي قىزمەتتەر ىستەتىپ قويىپ تۇرعاندىعى... – بارشاسى پايدالى بولعان سوڭ، ءبىزدىڭ ولارعا مىندەتكەرلىگىمىزگە داۋ جوق» (38-ءسوز). بۇل جەردە ءسوز دۇنيەگە دوستار، ياعني عالىمدار جايلى، ارينە. ەگەر بىزدەر عالىم، كاسىپكەر اتاۋلىنى قايۋانعا قوسساق، نە بولدىق؟ ادامزات تۇگىل، قايۋاندار الەمى دە ماحاببات زاڭىنا باعىنىشتى. سوڭعى عاقليا سوزىندە اباي: «ادامشىلىقتىڭ الدى – ماحاببات، عادالات سەزىم. بۇلاردىڭ كەرەك ەمەس جەرى جوق، كىرىسپەيتۇعىن دا جەرى جوق. ول – جاراتقان ءتاڭىرىنىڭ ءىسى» دەيدى (كيەلى كىتاپتار دا وسىنى راستايدى). «تىكەن ەگىپ، ءجۇزىم دامەتپە» دەگەندەي، ماحاببات جوق جەردە، ءوسۋ، دامۋ، كەمەلدىك تە جوق، الدان تەك ويران بولۋ توسادى.

«دۇنيە دوس»  – جارىق دۇنيەگە ماحاببات. وعان موتيۆاتسيا دا كوپ. سونىڭ ءبىرى جايىندا اباي: «دۇنيەنىڭ ماعمۋرلىعى (قىزىق، ادەمى، كەلىستى دەپ ءتۇسىنىڭىز، توركىن ءسوز – عۇمىر) ءبىر ءتۇرلى اقىلعا نۇر بەرىپ تۇراتۇعىن نارسە» (38-ءسوز) دەيدى. اينالامىز  دۇنيە ىسىنە عاشىق جاندارعا تولى بولۋى وسىمەن ءوز تۇسىنىگىن تابادى. امال قانشا، «دۇنيە دوس» تىركەسىن جاقتاۋشى تاراپ اباي ساراڭ، اشكوز، يمانى ءالسىز بەيباقتى سىناعان دەسەدى. باسقاداي پايىمدى اۋلاق سەرپەدى. ءجىتى ءۇڭىلىپ، «دۇنيە دوس نەسىمەن جامان؟» دەپ باس قاتىرعان عالىمدى كورە المادىق (قايتا ونەرلى بولۋ، ءبىر كاسىپتىڭ شەبەرى بولۋ تەك دۇنيەگە دوستان شىعادى، وعان دالەل كەرەك ەمەس-اۋ).

ءاسىلى، ماحابباتسىز دەگەن جانە رۋحسىز (ساناسىز) دەگەن جاقىن تۋىس ۇعىمدار. ماحابباتسىز ومىردە ماعىنا جوق، ونسىز دۇنيە قاڭىراپ بوس قالماقشى.  اباي اتامىز وسىناۋ كورىكتى ويدى جەتكىزەدى بىزگە. اللانىڭ قۇلى ما، الدە دۇنيەنىڭ قۇلى بولا ما – تاڭداۋ ادامنىڭ ءوز قولىندا. ەكەۋى دە ماحابباتتىڭ كورىنىسى (ماسەلەن، وتان ءۇشىن، ادىلەت ءۇشىن شەيىت بولعان جاندار دۇنيەگە دوستار، ولاردى رۋحسىز، ياكي ماحابباتسىز دەۋ جاراماس). ماحاببات – اللانىڭ ساۋلەسى. سول سەبەپتى جۇرەگى قارايعان، مەيىرىمسىز، قاتىگەز پاقىردىڭ ءومىرى ماعىنالى، باقىتتى بولا الماق ەمەس. اباي ونىڭ سەبەبىن: «اقىلعا ساۋلە قونباسا، قايۋانشا ءجۇرىپ كۇنەلتپەك» (1898) دەپ اشادى. «قايۋانعا ونى قوسىڭدار» دەگەنى دە، مىنە، وسى ماعىنادا.

كورىپ وتىرسىزدار، ابايدىڭ ايتقانى – «دۇنيە بوس» ەكەندىگىن دالەلدەپ باقتىق (ابايدىڭ ءوز سوزىنە جۇگىندىك، قوسىمشا فيلوسوفيالىق پايىمدار دا الدىق). ال «دۇنيە دوس» تىركەسى  قيسىندىعىنا، شىنى كەرەك، ارقاتىرەك تابا الماعان جايىمىز بار (وپپونەنتتەر ءۋاجىن كەلتىرىپ جاتسا تىڭداۋعا ءازىرمىز، اق نيەتتى پولەميكاعا نە جەتسىن).

ەندى «كەيدە ەسەر كوڭىل قۇرعىرىڭ» ولەڭىنە قايتادان ورالايىق. ونىڭ ءماندى ەرەكشەلىگى – ابايدىڭ 45 جاسقا دەيىنگى ومىرىمەن، سونداي-اق، ناقليا دەلىنگەن، اعارتۋشىلىق كەزەڭىمەن دە قوشتاسقان ءحالىن اڭعارۋعا بولادى.  ولەڭنىڭ ءماتىنىن تولىق كەلتىرە كەتەيىك.

كەيدە ەسەر كوڭىل قۇرعىرىڭ،

ماحاببات ىزدەپ تالپىنار.

ىشەم دەپ بەينەت سۋسىنىن،

اساۋ جۇرەك القىنار.

 

تارتقان بەينەت، وتكەن جاس،

جۇرەكتىڭ وتىن سوندىرمەس.

ماحاببات – ءومىر كوركى، راس،

ولگەن سوڭ، ول دا ۇندەمەس.

 

ماحابباتسىز – دۇنيە بوس،

قايۋانعا ونى قوسىڭدار.

قىزىقتان وزگە قالساڭ بوس،

قاتىنىڭ، بالاڭ، دوسىڭ بار.

 

جۇرەگى جۇمساق بىلگەن قۇل،

شىن دوس تاپپاي تىنشىماس.

پايدا، ماقتان ءبارى – تۇل،

دوسسىز اۋىز تۇشىماس.

ولەڭ مازمۇنى قاراپايىم. بۇركەۋلى، استارلى، نە بولماسا «تەرەڭ» دەيتىن وي جوق. جىر وزەگى – كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە كىم كىم دە باسىنان كەشەتىن سۇيىسپەنشىلىك ءھام دوستىق قارىم-قاتىناس. ءبىر جىل بۇرىن «سەگىز اياقتا»: «ءبىرىڭدى قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ – ءىستىڭ ءبارى بوس!» دەسە، مىنا ولەڭدە دە «بوس» ءسوزى سول جۇكتى ارقالاپ تۇر. ماسەلەن، سوڭعى «دوسسىز اۋىز تۇششىماس» دەگەن جول «ماحابباتسىز – دۇنيە بوس» ەكەندىگىن تياناقتاي تۇسەدى. ال «ادام بالاسى تەك قانا اللاعا عاشىق بولسىن، ەگەر ونىڭ ماحابباتى دۇنيەگە اۋسا، وندا حايۋانعا تەڭەلەدى» دەگەن يدەيا كورىنبەدى ماعان (وعان ولەڭدى زەيىن قويىپ وقىعان ءار ادام  كوز جەتكىزە الادى).

ىلكىدە كەي-كەيدە «ىشەم دەپ بەينەت سۋسىنىن، اساۋ جۇرەك القىناردى» (1890) ايتقان اباي مەن «كۇنى-ءتۇنى ويىمدا ءبىر-اق ءتاڭىرى، وزىنە قۇمار قىلعان ونىڭ ءامىرى» (1895) دەگەن اباي ءبىر ەمەستىگىن دايەكتەپ وتتىك. عالىم مەن حاكىم اراسى سياقتى، ۇلكەن ايىرما بار. ءشۇباسىز، ۇلت ۇستازى، اقىن-اعارتۋشى اباي بەس جىلداي ۋاقىت وتكەندە الەم ويىنىڭ الىبىنا اينالعانتۇعىن (حاكىمنىڭ «مەن ءبىر جۇمباق اداممىن» دەيتىنى وسى كەزدەن). امانتاي عالىم ايتقانداي، «شىن ابايدان اداسىپ قالىپ» جۇرگەنىمىز («بوس پا، الدە دوس پا؟» دەسكەن تارتىس كورىگى سونىڭ مىسقالداي مىسالى) حاكىمنىڭ جاڭا ساتىسى، ساپالى سانا وزگەرىسى ەسكەرىلمەگەندىكتەن. وسى ءجايت باستى سەبەپكەر دەگەن ويدامىن.

قورىتا ايتساق،  «كەيدە ەسەر كوڭىل قۇرعىرىڭ» دەپ باستالاتىن تۋىندى – ءفاني ءومىردىڭ بايانسىزدىعىنا، الدامشى ەكەنىنە كوزى جەتە تۇسكەن 45 جاستاعى اعارتۋشى، وقىمىستى ابايدىڭ كوڭىل-كۇيىنىڭ ايناسى. ولەڭنىڭ باقان-تىرەگى، كەرەمەت افوريزم – «ماحابباتسىز – دۇنيە بوس»-تى بۇرمالاۋدان ارىلايىق، اعايىن. حالقىمىز جۇرەگىنەن جىلىلىق، ماحاببات، مەيىرىم، دوستىق سەزىمدەر «بۇلاقشا اعىپ عالامعا تارالسىن» (اباي). بۇلارسىز جەكە ادامنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ ءومىرى – قاراڭ، ماعىناسىز، «بوس» بولىپ قالماقشى. بۇگىنگى ءومىر شىندىعى دا وسىنىڭ ايعاعى، ونى نەسىنە جاسىرايىق.

اسان وماروۆ،

زەرتتەۋشى

Abai.kz

6 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1582
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2281
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3616