ءجادي شاكەنۇلى. انالار ونەگەسى
(8 ناۋرىز ايەلدەر مەرەكەسىنە وراي)
مەن ەس بىلگەندە زامان قانشا قاتال بولعانىمەن اۋىلداعى قازاقى سالت-سانانىڭ قايماعى بۇزىلا قويماعان كەز ەدى. اجە، اپالارىمىزدىڭ شالدارىنىڭ (كۇيەۋلەرىنىڭ) بەتىنە تىك قاراپ، ايعايلاپ جاتقانىن كورمەيتىنبىز. ءۇيدىڭ ۇساق جۇمىستارىن ءۇنسىز تىندىرىپ، ءبىر-بىرىنە اسا يناباتپەن، سىيلاسىممەن قاراۋشى ەدى. ءيىلىپ توسەك، جايىلىپ جاستىق بولىپ، جانى ەرىنىڭ ۇستىندە جۇرەتىن سول انالاردىڭ وزگە دە ونەگەسى كوپ بولاتىن.
ءوز انامنان جانە ونىڭ ابىسىندارىنان كوبىرەك كورگەن سونداي ءتالىماتتىڭ ءبىرازىن ەسكە السام، تومەندەگىدەي ىزگى قاسيەتتەرى ويعا ورالادى:
قايىن اتا، ەنە، قايىن اعا، قايىن اپكە، قايىنى، قايىن ءسىڭىلىسى سياقتى كۇيەۋىنىڭ تىكە تۋىستارىنىڭ اتىن تىكە اتامايدى، تەرگەپ ايتادى. مىسالى: «قايراقباي» بولسا - «جانىما»، «ەگەۋ تاس»، «ءدۇز قايرار» سەكىلدى اتتاردىڭ بىرىمەن اتايدى. ناماز دەگەن اتامىزدىڭ اتى كەتەدى دەپ بۇكىل اۋىلدىڭ ايەلدەرى «ناماز» ءسوزىنىڭ ورنىنا «وقۋ»، «بەس ۋاقىتقى وقۋ»، جاينامازدى - «وقۋ شۇپەرەك» دەسە، اتامىز وتەۋدىڭ اتىنا بايلانىستى «ءوت» نەمەسە «وتەدى» دەگەن ءسوزدى قولدانباي، «وزادى»، «كەتەدى»، «ارى-بەرى بارادى» دەيتىن. اكەمدى جەڭگەلەرى «كەنجەم»، «ەركەم»، «تەنتەگىم» دەپ اتايتىن.
(8 ناۋرىز ايەلدەر مەرەكەسىنە وراي)
مەن ەس بىلگەندە زامان قانشا قاتال بولعانىمەن اۋىلداعى قازاقى سالت-سانانىڭ قايماعى بۇزىلا قويماعان كەز ەدى. اجە، اپالارىمىزدىڭ شالدارىنىڭ (كۇيەۋلەرىنىڭ) بەتىنە تىك قاراپ، ايعايلاپ جاتقانىن كورمەيتىنبىز. ءۇيدىڭ ۇساق جۇمىستارىن ءۇنسىز تىندىرىپ، ءبىر-بىرىنە اسا يناباتپەن، سىيلاسىممەن قاراۋشى ەدى. ءيىلىپ توسەك، جايىلىپ جاستىق بولىپ، جانى ەرىنىڭ ۇستىندە جۇرەتىن سول انالاردىڭ وزگە دە ونەگەسى كوپ بولاتىن.
ءوز انامنان جانە ونىڭ ابىسىندارىنان كوبىرەك كورگەن سونداي ءتالىماتتىڭ ءبىرازىن ەسكە السام، تومەندەگىدەي ىزگى قاسيەتتەرى ويعا ورالادى:
قايىن اتا، ەنە، قايىن اعا، قايىن اپكە، قايىنى، قايىن ءسىڭىلىسى سياقتى كۇيەۋىنىڭ تىكە تۋىستارىنىڭ اتىن تىكە اتامايدى، تەرگەپ ايتادى. مىسالى: «قايراقباي» بولسا - «جانىما»، «ەگەۋ تاس»، «ءدۇز قايرار» سەكىلدى اتتاردىڭ بىرىمەن اتايدى. ناماز دەگەن اتامىزدىڭ اتى كەتەدى دەپ بۇكىل اۋىلدىڭ ايەلدەرى «ناماز» ءسوزىنىڭ ورنىنا «وقۋ»، «بەس ۋاقىتقى وقۋ»، جاينامازدى - «وقۋ شۇپەرەك» دەسە، اتامىز وتەۋدىڭ اتىنا بايلانىستى «ءوت» نەمەسە «وتەدى» دەگەن ءسوزدى قولدانباي، «وزادى»، «كەتەدى»، «ارى-بەرى بارادى» دەيتىن. اكەمدى جەڭگەلەرى «كەنجەم»، «ەركەم»، «تەنتەگىم» دەپ اتايتىن.
انالارىمىز باسىنان جاۋلىق، ۇستىنەن كويلەك ۇزبەيتىن. وزگە تۇگىلى ءوز بالالارىنىڭ الدىندا ءتانىن ء(تىپتى سۋدان كەشۋ ءۇشىن بالتىرىن، بالا ەمىزۋ ءۇشىن ومىراۋىن كورسەتپەي) جابىق ۇستايتىن.
ءۇي جۇمىسى بولعان - تاماق ىستەۋ، بالا باعۋ، كيىم تىگۋ جانە ونى جۋ، ءۇي ءىشىن رەتتى، تازا ۇستاۋ، سيىر ساۋ، وتىن جاعۋ سەكىلدى بارلىق ۇساق ىستەردى ءوز مويىندارىنا الىپ، تاڭەرتەڭنەن قارا كەشكە دەيىن كۇيبەڭمەن بولاتىن.
بالالارىنىڭ كيىمىنىڭ ءبۇتىن، جىلى، قۇرعاق بولۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولەتىن. انامىز كەشكىسىن ءبىزدى ۇيىقتاتىپ تاستاپ، اياق كيىمىمىزدى، ۇلتاراعىمىزدى جايىپ، ەرتەڭگى كيەر كيىمدەرىمىزدىڭ كىر نەمەسە كىر ەمەستىگىن، جىرتىلعان-جىرتىلماعانىن قاداعالايتىن. تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ تاماعىمىزدى ازىرلەپ، قۇمانداعى سۋىمىزعا دەيىن جىلتىپ، كيىمىمىز جىرتىلسا جاماپ، تۇيمەمىز ۇزىلسە، قاداپ قوياتىن. ۇنەمى ءوز قولىمەن سۋعا شومىلدىراتىن. ءبىر-ەكى ەمەس، ءبىر ۇيدەگى 9 بالاسىن سولاي ءوسىردى.
ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ انالارىنىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى قىدىرماشى، وسەكشى، سۇرامشاق، سۋىق قولدىق سەكىلدى جامان اتتاردان اۋلاق بولاتىن. اراق، تەمەكى دەگەندەرىڭنىڭ اتىن ەستىسە اۋزى-مۇرنىن باساتىن. وزگەلەرمەن اسا كوپ ارالاسا بەرمەگەنىمەن ءوز وتباسىن تاپ-تۇيناقتاي ۇستايتىن. كۇيەۋلەرىنىڭ تۇزدەن تاپقان ناپاقاسىن (تابىسىن) شاشپاي، توكپەي اسا ۇنەمشىلدىكپەن ىستەتەتىن. قانداي قيىن كۇندە دە ۇيىمىزگە قوناق كەلگەندە شەشەمىزدىڭ كەبەجەسىنىڭ تۇبىنەن ءبىر داستارقانعا تولىق جەتەرلىك تاعام تۇرلەرى تابىلاتىن. وزدەرى جەمەسە دە قوناق ءۇشىن دەپ ءبىر جىلىك ەتىن ساقتاپ وتىراتىن. اكەمىز سىرتتان كەلگەندە وتى جاعۋلى، شايى قايناۋلى تۇراتىن.
بالالارىن ەڭبەكشىلدىككە باۋلىپ، قولدارىنان كەلەتىن جۇمىستاردى سولارعا اتقارتاتىن. ءارى ادال، تازا بولۋىن ءجيى قاداعالايتىن. قىزدارىنىڭ قىدىرۋىنا قاتتى تيىم سالاتىن.
«اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەگەندەي انالارىمىز يناباتتى، ۇياتتى، تاربيەلى بولعاندىقتان ۇل-قىزدارىنىڭ ولاردىڭ بەتىنەن الىپ، ءسوزىن بۇرعانىن دا كورگەن ەمەسپىز. قارىنداستارىم شەشەمنىڭ ايتقانىن ءامىر سانايتىن.
قىل قىسقاسى، قازاق انالارىندا بار قاسيەتتىڭ كوبى ءبىزدىڭ شەشەلەرىمىزدەن تابىلىپ وتىراتىن.
ءسوز كەزەگىندە وتكەن تاريح بەتتەرىنە ءبىر قايرىلىپ اياۋلى انالار مەن ارۋلارىمىزدى ەسكە الساق ولاردىڭ بىزگە بەرەر ونەگەسى دە از ەمەس.
اسىل ءدىنىمىز بويىنشا، ءاز انالاردىڭ تۋ باسىندا ادام اتانىڭ قوساعى حاۋا انامىز تۇرادى. ودان كەيىن اتالاتىن مۇسا پايعامباردى ءتاربيەلەگەن ءاسيا انا (پەرعاۋىننىڭ زايىبى), يسا پايعامباردىڭ اناسى ءماريام انا ەسىمدەرى بار. پايعامبارىمىز مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س) زايىپتارى - حاديشا، ايشا، قىزى فاتيما انالارىمىز دا ىزگىلىكتىڭ باستاۋى رەتىندە اتالادى.
توميريس - تۇمار پاتشايىم، شىڭعىس حاننىڭ زايىبى ءبورتە حانىم، كوشىم حاننىڭ زايىبى سۇزگە سۇلۋ، قازاندى بيلەگەن سۇيىمبيكە حانشا، قىرعىزدىڭ قۇرمانجان داتقاسى، ايشا ءبيبى، ايبيكە، بەگىم انا، رابيا سۋلتان بەگىم، بايدىبەك باتىردىڭ ايەلى، البان، سۋان، دۋلاتتىڭ اناسى - دومالاق انا، كەرەي اباق انا، نايمان قىزاي انا، ارعىن قاراقابات انا، قىپشاق التىنشاش انا، كىشى ءجۇز بالقى انا، جيرەنشە شەشەننىڭ ايەلى قاراشاش ءسۇلۋ، قاراكەرەي قابانباي باتىردىڭ جان جارى، باسەنتيىن مالايسارى باتىردىڭ تۋعان قارىنداسى گاۋحار انا، شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ اجەسى، ءۋالي سۇلتاننىڭ كىشى ايەلى ايعانىم سارعالداققىزى، ابايدىڭ اجەسى زەرە، اناسى ۇلجان سىندى ۇلى انالار دا تاريحتىڭ سان پاراعىن اۋدارىپ التىن زەرىمەن بىزگە جەتتى. ەرلەرمەن بىرگە نايزا ۇستاپ، ەل قورعاعان بوپاي حانشان(ابىلقايىر حاننىڭ زايىبى), باتىر ارۋلار - ءاليا، مانشۇكتى دە ەش ۇمىتۋعا بولماس. اسىل انالاردىڭ جالعاسىنداي ونەر جۇلدىزدارىنا اينالعان ۇلبيكە جانكەلدىقىزى، سارا تاستانبەكقىزى، نۇرپەيىس كەلىنى دينا، كۇلاش بايسەيىتوۆا، روزا باعلانوۆا، شارا جيەنقۇلوۆا، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، روزا رىمباي، ماقپال ءجۇنىس سىندى ايگىلى ءانشى-كۇيشى، اقىن، بيشىلەرىمىز دە از ەمەس.
ءبىر قاراعاندا وسىنىڭ ءبارى ىزگىلىك، ادامدىق، باتىرلىق، اقىلدىلىق، ونەرلىلىك، تەكتىلىكتىڭ ءتۇپ توركىنىندەي التىن ارقاۋدى ۇرپاقتارىنا جالعاپ جاتقان سياقتى.
ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ۇلكەندەرى سونداي اياۋلى انالاردىڭ قاتارىندا بارشاباي اتامىزدىڭ ۇلكەن ايەلى تاڭجاننىڭ بۇكىل كەرەيدە جوق جاقسى ادام بولعانىن اڭىز ەتۋشى ەدى. وتەۋ بابامىزدىڭ قارا شاڭىراعىن ۇستاعان مۇحامەتقالي ابىۇلىنىڭ وتباسىنداعى اققاز ايتبايقىزى دا (قاراتاي) سىيلى ادام بولىپتى.
ەسىرگەپ اتامىزدىڭ كىندىگىنەن تارايتىن اياۋلى قىزدارىمىزدا از بولعان جوق. ايگىلى زۋقا باتىردىڭ ءبىر ايەلى دودي (قىزىكە) توقىمبايقىزى، شىنجاڭداعى راديو-گازەت سالاسىنىڭ ساڭىلاقتارى - تۇرسىن جولىمبەتقىزى (ايگىلى اكتريسا جانار ساعاتقىزىنىڭ شەشەسى), قاينيكامال جولىمبەتقىزى، قىتايداعى قازاق ايەلىنەن شىققان ۇزدىك قازىنا-بانك مامانى كۇلشيرا نۇرسولتانقىزى، اقىن حانىشاي مۇساحانقىزى، اۋدارماشى قاسيەتحان سولتانقىزى، ءبيشى نۇرشيلا بەيسەنبايقىزى دا اۋىلىمىزدىڭ عانا ەمەس كۇللى الاشىنىڭ ماقتانىشىنا اينالعان، ەلىنە ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرگەن ارۋلار ەدى.
وسىلايشا انانىڭ اق سۇتىمەن داريتىن ادامدىقتىڭ العاشقى مەكتەبى ءبىزدى تازالىقتىڭ تالعارىنا، ادالدىقتىڭ اق جولىنا، ىزگىلىكتىڭ يىرىمىنە، ونەردىڭ بيىگىنە قاراي جەتەلەپ وتىراتىن. ءسويتىپ بىزدەر تۇركىلىكتى، مۇسىلماندىقتى، قازاقىلىقتى ءتۇپ تامىر ەتكەن انالاردىڭ اق ۋىزىنا مارقايىپ، جامان بولۋعا قاقىمىز جوق دەگەن اسقاق قيالدارمەن ەسەيدىك.
قارىنداستارىم، قىزدارىم، كەلىندەرىم، اسىل انالاردىڭ رۋحى سەندەرگە دە وزىق ونەگەسىمەن جۇعىستى بولسىن!
مەرەكەلەرىڭىز مەرەيلى بولسىن!
ءجادي شاكەنۇلى, جازۋشى
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ،
ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
Abai.kz
