سونىمەن جۇرت اسىعا كۇتەتىن سايلاۋ دا جاقىندادى. جەتى بىردەي پارتيانىڭ ۇكىلەگەن ۇمىتكەرلەرى ماجىلىسكە باق سىنايدى. الايدا كىمدەر ناقتى سايلاۋدان سۋ جۇقتىرماي وتپەك؟ دەگەنمەن  نەگىزگى ماسەلە كىمنىڭ سايلاناتىنى ەمەس، كىمنىڭ قالاي حالىق قالاۋلىسى بوپ شىعا كەلەتىندىگىندە بولىپ تۇر. ال كوپشىلىك ولاردىڭ قالاي دەپۋتات اتاناتىنىن الدىن الا سەزەتىن دە سەكىلدى. ويتكەنى بۇل العاشقى سايلاۋ ەمەس. بۇرىنعىلارىنان نەبىر ناتيجە بار. ءبىز حالىق كۇتكەن ناتيجەنى ايتامىز. ال سايلاۋدان ابدەن زارەزەپ بولعان جۇرت ونىڭ ناتيجەسىنە كۇدىكپەن قارايدى. ەندەشە حالىققا «سىقيعان سىيلى» جانداردىڭ بۇرىنعى قالىپپەن سايلانعانى ما، الدە سايلانۋ جۇيەسىن جاڭا قىرىنان قولدايتىن جاننىڭ كەلگەنى ءجون بە؟

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العالى بەرى سانى كوپ سايلاۋ ءوتتى. باس تاققا دا قۇمارتىپ، دەپۋتاتتىقتان دا ۇمىتتەنىپ قانشاما جان باق سىناستى. سولاردىڭ ىشىندە بولۋعا ءتيىس دەگەن ادام بولا الماي، بىراق «وتۋگە ءتيىس» جانداردىڭ حالىق قالاۋلىسى اتانعانىن جۇرت جاسىرماي ايتادى. دەپۋتات بولعانداردىڭ اراسىندا سىقيعان سالانىڭ، ياعني بيلىكتىڭ بارلىق شەنەۋنىكتەرى، وكىلدەرى وتىردى. ال سولاردان حالىق نە پايدا كوردى؟ ارينە، ەش پايدا جوق دەپ كەسىپ-ءپىشىپ ەشكىم ايتا الماس. الايدا حالىقتىڭ قامى قامدالسا نەلىكتەن جۇرت بيلىك جۇمىسىنا نارازىلىق تانىتادى؟ اشىنعان جۇرت نەلىكتەن كوشەگە شىعىپ، بيلىكتەن تۇرمىس كۇيىنىڭ جاقسارۋىن تالاپ ەتەدى؟ جانە حالىق قالاۋلىسىنىڭ دەنى شەنەۋنىك بولعان جاندار عوي. بۇل جاعدايدا جىلى ورىندىققا جايعاسقاندار اراسىندا حالىقتىڭ ايتارىن، مۇنىڭ، جاعدايىن بىلمەيتىن جاندار جوق دەۋگە دە بولماس. بار عوي، بۇرىن دا بولعان. ەندەشە جۇرت نارازىلىعى كوشەدە ەمەس، سول پارلامەنت قابىرعاسىندا كوتەرىلۋى ءتيىس ەدى. كوتەرىلىپ قانا قويماي، كوشەگە جۇرت شىقپاسى ءۇشىن ولاردىڭ زاڭدى تالاپتارى حالىق قالاۋلىلارى ارقىلى ورىندالۋى كەرەك ەدى. ادامداردىڭ كوشەگە شىعىپ جاعا جىرتىسپاسى ءۇشىن ونىڭ الدى حالىق قالاۋلىلارىنىڭ تاباندى تالابىمەن شەشىلۋگە ءتيىس بولاتىن. جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا رەفورماسى سول ەمەس پە؟

بۇل تالاپ ورىندالىپ جاتىر ما؟ بۇرىن پارلامەنتتە جۇرتتىڭ اشىنعان ماسەلەلەرىن ورتاعا سالاتىن سانالى ءىرى تۇلعالار بولعانىن جاسىرا المايمىز. وعان تاريح كۋا. ماسەلەن، ەل ارداقتىسى شەرحان مۇرتازا ەلدىڭ ءسوزىن عانا سويلەدى. ەلدىڭ، مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن ايتۋدا ەشكىمنەن يمەنگەن جوق. تالاي ساناسىز ساناعا سالاۋاتتى ءىس سالدى. كوپ ءىس وزگەردى. بىراق ونداي ازۋلى جاندار نەكەن-ساياق. ال قازىر سونداي حالىققا دەم بەرەتىن ايتۋلى تۇلعالار جوقتىڭ قاسى.

بولا قالسا، كەرسىنشە ولاردىڭ ءۇنىن دە، ءىسىن دە بۇركەيتىندەر كوپ. ولار سول ءۇشىن دە كەرەك. ۇيقىلى-وياۋ وتىرسا دا كوپتىگىمەن كۇش الادى. سول ءۇردىس تاعى قايتادان قايتالانۋى مۇمكىن بە؟ قايتالانسا نە بولماق؟ «توي دەسە قۋ باس دومالايدى» دەگەننىڭ كەرى كەلمەسە بولدى. ول ءۇشىن دەپۋتتاردىڭ سانىن كەمىتىپ، ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەلدىڭ ءسوزىن سويلەۋ عانا ەمەس، ەلدىڭ جاعدايىن جاساۋعا ىقپال ەتە الاتىن جاندار اتى وزسا دەيمىز. ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

كىمگە بولماسىن كۇيىنىڭ ودان ءارى كورىكتى بولا ءتۇسۋى ءۇشىن دەپۋتات اتانۋ – ۇلكەن مارتەبە. سولاي بولا بەرسىن. بىراق باستى تالاپ حالىقتىڭ اراسىنان شىققان حالىق قالاۋلىلارى سول حالىقتىڭ قامىن كۇيتتەيتىن كۇيلى جاندار عوي. كۇيلى بولماعاندارى ودان ءارى ءال-اۋقاتىمدى جاقسارتام، بەدەلىمدى ارتتىرام، تەگىن ەمدەلىپ، شەتەل قىدىرام، شارۋامدى ودان ءارى نىعايتام، ءبىر سوزبەن ايتقاندا دارمەنىم مەن پارمەنىمدى كۇشەيتەم دەيتىنى ءسوزسىز. الايدا مۇنداي نيەتپەن كەلگەن دەپۋتاتتاردان حالىققا ەش پايدا جوق ەكەنى تاعى انىق. پايدا بار ما، پايدا جوق پا، ءدال قازىر ناۋقان قىزعان شاقتا ەشكىم ونى ناقتى بىلە الماسى دا بەلگىلى. ءبارىنىڭ تۇعىرناماسى تۇعىرلى. ايتقان، ايتار ءسوزى كەرەمەت! ايدى دا الىپ بەرۋگە ءازىر. ەندەشە مۇنداي ابزال ىسكە باس تىككەن جانداردىڭ ۋادەسىن قالاي ورىنداتۋعا بولادى؟ ويتكەنى ولاردىڭ كەز كەلگەنى حالىقتىڭ سويىلىن سوعۋعا، مۇددەسىن كوتەرۋگە، جاعدايىن جاساۋعا تالپىنعان ادام عوي. دەمەك، مۇنداي يگى نيەتتەگى جانداردىڭ و جەرگە كوپتەپ بارعانى ۇلكەن كۇش. ەندەشە سولاردىڭ كۇش- قۋاتىن وڭ پايدالانعان ءجون. قالاي؟

بىراق ادامنىڭ كىم ەكەنى ماڭدايىنا جازىلىپ تۇرعان جوق. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. سول سەكىلدى دەپۋتات بولسام ەڭ اۋەلى حالىقتىڭ سويىلىن سوعام، سولاردىڭ ايتقانىن جەرىنە جەتكىزەم دەگەندەرىنىڭ ارتىندا ناقتى قانداي پيعىل  جاتقانىن ەشكىم بىلە المايدى. باق شابا ما، باپ شابا ما دەپ الدىن الا بال اشىپ قاجەتى جوق. سوندىقتان دەپۋتات اتانعان جاننىڭ شىن نيەتىمەن كەلگەندىگىن، ەلدەگى جاعداي جانىنا تىنشۋ بەرمەگەندىگىن، حالىق مۇددەسى ءۇشىن باسىن بايگەگە تىككەندىگىن دالەلدەيتىن امال قاجەت. قازىرگى كەزدە مۇنىڭ ءبىر-اق جولى بار. ول - دەپۋتاتتار مەن حالىقتىڭ ورنىن ايىرباستاۋ. پارلامەنت جۇيەسىن مىسال ءۇشىن پيراميدا دەپ كوزگە ەلەستەتەيىك. سول ءۇش بۇرىشتى جۇيەنى كوتەرىپ تۇرعان حالىق. ونىڭ ۇشار باسىندا سايلانعان دەپۋتاتتار وتىر، ياعني حالىق قالاۋلىلارى. سوندىقتان ولارعا تيىسۋگە ەشكىمنىڭ حاقى جوق. ويتكەنى جاعدايىمىزدى جەڭىلدەتەدى، ءۇنىمىزدى ەسكەرەدى، مۇشكىل ءحالىمىزدى جاقسارتادى دەپ سەنگەندىكتەن ولاردى موينىنا سالىپ كوتەرىپ ءجۇر. ەندەشە جوعارىدا ايتقانىمىزدان قورىتىندى شىعارار بولساق، حالىق قامى ءۇشىن جان پيدا ەتۋگە جانتالاسقان حالىق قالاۋلىلارى حالىقتىڭ يىعىندا اياقتارىن سالبىراتىپ جىلى كرەسلودا وتىرۋ ءۇشىن كەلگەن جوق. سوندىقتان پيراميدا جۇيەسىن تونكەرىپ قويۋ قاجەت. مىنە، بۇگىنگى تاڭداعى نەگىزگى ماسەلە – وسى.

ال مۇنىڭ تۇك قيىندىعى جوق. حالىقتىڭ قامىن كۇيتتەۋگە جينالعان جاندار، الدىمەن سول مىندەتتى اتقارۋعا ءتيىس قوي. حالىق پيراميدانىڭ شىڭىنا شىقسىن، ال سۋ جاڭا دەپۋتاتتار حالىق اماناتى تولى پيراميدانى كوتەرسىن. حالىقتىڭ اماناتى ورىندالعان سايىن حالىق قالاۋلىلارىنىڭ جۇگى دە جەڭىلدەي بەرەدى. بىرتە-بىرتە تەپە-تەڭدىك ورناپ، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان تۋادى. حالىق قالاۋلىلارى حالىقتان اجىراۋعا ءتيىس ەمەس. بولەكتەپ حان سارايىنداي ۇيلەردە كۇزەتپەن ۇستايتىنداي ولار حالىققا جاۋ ەمەس، كەرىسىنشە حالىق قالاۋلىلارى! ءتىپتى كۇندە قىلمىسپەن بەتپە-بەت جۇزدەسەتىن ۋچاسكەلىك ينسپەكتوردىڭ ءوزى بالا-شاعاسىمەن حالىقتىڭ قالىڭ ورتاسىندا بىرگە كۇي كەشەدى. ونىڭ دا مىندەتى - حالىقتىڭ قامى. ول دا ادام. ال دەپۋتات بولسا حالىققا مۇلدە جاقىن ادام. ەندەشە ول كىمنەن باسىن قورعاۋعا ءتيىس؟!

بۇكىل حالىقتىڭ اماناتى تولى پيراميدانى كوتەرىپ تۇرعان سوڭ ولارعا مول اقى تولەنسىن. بۇل جاعىنان تارشىلىق جاسالماۋى ءتيىس. الايدا ەلدەن ەرەك كولىك مىنۋگە، ەلدەن ەرەك كۇزەتىلگەن ۇيدە تۇرۋعا، تەگىن ەمدەلىپ، تەگىن ءجۇرىپ، تۇرۋىنا شەك قويىلسىن. حالىق جاعدايىنىڭ اقساپ جاتقان تۇسى دا وسى ماسەلە. مۇنداي جەڭىلدىكتىڭ ءبىرىن كورمەيتىن ءماسليحات دەپۋتاتتارى  الدەقايدا حالىقپەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەيدى. ولارعا كۇندە جاندارىندا جۇرگەن سوڭ بار مۇنىڭ ايتا الادى. ايتقان وتىنىشتەرى تالاي سالالىق ورگاندار قۇلاعىنا شالىنىپ جاتىر. ولار كوشەدە ءوز كولىكتەرىمەن جۇرەدى. ءتىپتى كەيبىرى قوعامدىق كولىكپەن جۇرەتىندەرى دە بار. كوشەنىڭ تارلىعىن،  قوقىستان تولعان لاستىعىن، ويقىل-شويقىلىن، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قارا حالىق كۇندە كورەتىن نەبىر تارتىپسىزدىكتىڭ كۋاسى بولادى. ال وسىنداي قارا حالىق كۇندە كورەتىن قيىن-قىستاۋ ومىردەن حالىق دەپۋتاتتارى قول ءۇزىپ، نەگە بولەك شوعىرلانۋى ءتيىس؟!

ارينە، مۇنى تەككە ايتپايمىز. ەگەر وسى جاڭا جۇيە ىسكە اسسا سايلاۋعا تۇسۋگە تالاسىپ، تارماسىپ، راس تا، وتىرىك تە سويلەپ جاتقان جاندار اراسىنان كىمدەر كورىنەر ەدى؟ ناعىز ەلىن، حالقىن ويلايتىن پاتريوت جاندار عانا شىعار ەدى. «جانىم – ارىمنىڭ ساداقاسى» دەگەن حالىقپىز عوي. ءوز جاعدايىن ويلاپ بايلاقتى كوزدەگەن، بيلىككە جالپاقشەشەيلىك تانىتقاندار بىرتىندەپ سىپىرىلىپ قالادى. حالىققا دا كەرەگى وسى ەمەس پە. ونىڭ ۇستىنە جاڭا دەپۋتاتتار جاڭا قازاقستاننىڭ تالابى بويىنشا حالىق اراسىندا ەتەنە ارالاسىپ جۇرەتىن بولعان سوڭ بۇرىنعى كورىپ، سەزىپ بىلگەنىن جاڭا قىرىنان تانيدى. ويتكەنى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. جانە ونى شەشە الۋدىڭ بار امالىن قاراستىرۋعا پارلامەنت قابىرعاسى ارقىلى مۇمكىندىك بەرىلەدى.  اشىنعان جانداردىڭ نەگىزگى تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىن تاپ باسىپ، ونىڭ شەشىلۋ جولىن ايقىندايدى. ەل بولىپ بىرىگۋدىڭ، مەملەكەت بولىپ ۇيىسۋدىڭ  ءمان-ماڭىزىن جوعارى قوياتىن ەل جاناشىرىنا اينالادى. وسىنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە پارلامەنت قابىرعاسىندا ايتىلىپ،  ايتىلىپ قانا قويماي وزدەرى شىعاراتىن زاڭمەن بەكىتىلىپ، جاڭا قازاقستاننىڭ العى شارتتارى كىرىگە باستايدى. ال بۇل بيلىك ءۇشىن دە ۇتقىر امال بولىپ تابىلادى. اقىر اياعىندا مەملەكەتتىڭ بار سالاسى ءبىر كىسىدەي جۇمىلا كىرىسكەن سوڭ، قوعام دا اياعىن تۇسار كەسەلدەن، كەمشىلىكتەن ارىلىپ، قۇلاشىن كەڭگە جايار ەدى. سوندا حالقىنىڭ باعىنا بىتكەن دەپۋتاتتار بابى دا كەلىسەر ەدى-اۋ!

سارسەنباي (الەكساندر) تاسبولاتوۆ

Abai.kz