تاۋەلسىز قازاقستان  جاھاندىق دامۋ كەزەڭىندە ءوزىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى  جولىن ايقىنداعان جاس مەملەكەت. بۇگىنگى كەزدە قازاقستاندا جۇرگىزىلىپ وتىرعان رەفورمالار تاجىربيەسىنىڭ ناتيجەلى ەكەندىگىن حالىقارالىق ساراپشىلار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە الەمدەگى باستى مەملەكەتتەر ليدەرلەرىنىڭ وزدەرى دە مويىنداپ وتىر.

قازاقستاننىڭ كوشباسشىلىعى ءساتتى تاڭداپ الىنعان وتپەلى ءداۋىردىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق ۇلگىسىنە نەگىزدەلگەن. ول - كۇشتى پرەزيدەنتتىك بيلىك جانە وعان قوسا جەدەل دە قارقىندى ەكونوميكالىق رەفورمالار. ءبىزدىڭ ۇلگىنىڭ ءمانى مەملەكەتتىك بيلىكتى السىرەتپەستەن، نارىقتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزدەرىن جاساۋعا جانە دەموكراتيالاندىرۋعا باعىتتالعان، تۇبەگەيلى رەفورمالاردىڭ جيىنتىعىنا سايادى.

ەگەر دە «قازاقستاندىق جول» تۋرالى ايتاتىن بولساق، ارينە، بۇل جول تەك ەكونوميكالىق ۇلگىنى تاڭداۋعا عانا قاتىستى ەمەس. بۇل - جالپى كونستيتۋتسيالىق ەرەجەلەردى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ساياسي رەجيمدى، ينفراقۇرىلىمدى جانە كونفەسسيونالدىق قاتىناستاردى قامتيتىن ساياسي دا ۇلگى. بۇل اسا باي اۋقىمدى دۇنيە جانە ءدال وسى ماسەلەلەردە قازاقستان ۇلگى الارلىق مەملەكەت رەتىندە بۇكىل الەمگە ايگىلى بولدى. بۇل تابىستار دۇنيە جۇزىندە جانە ءوز ىشىمىزدە اسا جوعارى باعالانىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە  ەتنوستىق جانە ءدىني ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ساقتالۋى كوپ جاعدايلاردا قازاقستاندىق جولدى ايقىنداپ تۇر. ول وتە نازىك تەپە-تەڭدىكتەن قۇرىلعان، سوندىقتان ونى بۇزىپ الۋ جاعدايدى تۇراقسىزداندىرۋعا اپارىپ سوعارى انىق.

تاۋەلسىز قازاقستان  جاھاندىق دامۋ كەزەڭىندە ءوزىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى  جولىن ايقىنداعان جاس مەملەكەت. بۇگىنگى كەزدە قازاقستاندا جۇرگىزىلىپ وتىرعان رەفورمالار تاجىربيەسىنىڭ ناتيجەلى ەكەندىگىن حالىقارالىق ساراپشىلار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە الەمدەگى باستى مەملەكەتتەر ليدەرلەرىنىڭ وزدەرى دە مويىنداپ وتىر.

قازاقستاننىڭ كوشباسشىلىعى ءساتتى تاڭداپ الىنعان وتپەلى ءداۋىردىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق ۇلگىسىنە نەگىزدەلگەن. ول - كۇشتى پرەزيدەنتتىك بيلىك جانە وعان قوسا جەدەل دە قارقىندى ەكونوميكالىق رەفورمالار. ءبىزدىڭ ۇلگىنىڭ ءمانى مەملەكەتتىك بيلىكتى السىرەتپەستەن، نارىقتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزدەرىن جاساۋعا جانە دەموكراتيالاندىرۋعا باعىتتالعان، تۇبەگەيلى رەفورمالاردىڭ جيىنتىعىنا سايادى.

ەگەر دە «قازاقستاندىق جول» تۋرالى ايتاتىن بولساق، ارينە، بۇل جول تەك ەكونوميكالىق ۇلگىنى تاڭداۋعا عانا قاتىستى ەمەس. بۇل - جالپى كونستيتۋتسيالىق ەرەجەلەردى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ساياسي رەجيمدى، ينفراقۇرىلىمدى جانە كونفەسسيونالدىق قاتىناستاردى قامتيتىن ساياسي دا ۇلگى. بۇل اسا باي اۋقىمدى دۇنيە جانە ءدال وسى ماسەلەلەردە قازاقستان ۇلگى الارلىق مەملەكەت رەتىندە بۇكىل الەمگە ايگىلى بولدى. بۇل تابىستار دۇنيە جۇزىندە جانە ءوز ىشىمىزدە اسا جوعارى باعالانىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە  ەتنوستىق جانە ءدىني ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ساقتالۋى كوپ جاعدايلاردا قازاقستاندىق جولدى ايقىنداپ تۇر. ول وتە نازىك تەپە-تەڭدىكتەن قۇرىلعان، سوندىقتان ونى بۇزىپ الۋ جاعدايدى تۇراقسىزداندىرۋعا اپارىپ سوعارى انىق.

بۇگىندە حالقىمىزدىڭ دانالىعى، كەڭدىگى مەن سىيلاستىعىنىڭ ارقاسىندا  ەتنيكالىق تەگىنە، الەۋمەتتىك، ءدىني جانە دە شىعۋ تەگىنە قاراماي قازاق ەلى وزىندە مەكەن ەتكەن بارشا  ۇلتتىڭ ۇيىسۋىنا نەگىز بولىپ وتىر. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ورنىعۋىنىڭ ەڭ قيىن جىلدارىندا حالىقتىڭ كەمەلدىگى مەن ەلدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ن. ءا. نازارباەۆتىڭ قايراتكەرلىگى مەن جۇرگىزىپ كەلە جاتقان ساليقالى ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاندا ەتنوسارالىق جانجال مەن قوعامنىڭ بولىنۋىنە جول بەرىلگەن جوق.

ءبىزدىڭ ۇلتتىق بىرلىگىمىز، ەتنيكالىق شىعۋ تەگىنە قاراماستان، ءاربىر ادامنىڭ جوعارى دەڭگەيدە قازاقستان جانە ونىڭ بولاشاعىمەن ەتەنە بىرىگۋىنە نەگىزدەلگەن.

قانداي دا ءبىر ەلدىڭ ازاماتى بولۋ - ءار ادامنىڭ تاعدىرى. الايدا، ادامدار ارقاشان تاڭداۋ قۇقىعىنا يە. ءبىز تەرەڭ دارا سيپاتتاعى تاڭداۋىمىزدى جاسادىق. سەبەبى ءبىزدىڭ ورتاق ەلىمىز، ورتاق وتانىمىز بار، ول - تاۋەلسىز قازاقستان. تاريحي تاعدىرىمىزدىڭ ورتاقتىعىن ءتۇسىنۋ جانە وسى تاڭداۋدى تۇيسىنە ءبىلۋ - ەلدىڭ بارشا ازاماتىن بىرىكتىرەتىن ەڭ باستى نەگىز.

ءبىر مەملەكەتتە تۇرىپ، وزگە ەلدىڭ زاڭىنا باعىنىپ ءومىر ءسۇرۋ، ازاماتتىڭ بارلىق قۇقىعىنا يە بولا وتىرىپ، بىراق ونىڭ مىندەتتەرىن ورىنداماۋ مۇمكىن ەمەس. قۇقىقتار مەن مىندەتتەردىڭ مۇنداي بىرلىگى ءبىزدىڭ تاعدىرىمىزدى دا، بولاشاعىمىزدى دا ءبىر ارناعا قوسادى.ورتاق بولاشاعىمىزدى بىرلەسە قالىپتاستىرماي تاعدىرلاسا ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس.

تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ ءبىز ءوز مەملەكەتىمىزدى بىرلەسە قۇرۋ جولىندا بىرگە ەڭبەك ەتتىك. سودان بەرگى جىلداردا ءبىز، ءبارىمىز، كۇشتى، قۋاتتى، زاماناۋي مەملەكەت  ەلدىڭ ەگەمەندىگى، ونىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعى، قاۋىپسىزدىگى، ەكونوميكالىق دامۋى، قوعامدىق كەلىسىمى - ءبىزدىڭ بىرلەسە ەتكەن ەڭبەگىمىزدىڭ ناتيجەسى.

كوپۇلتتى ەلىمىزدەگى تاتۋلىق پەن كەلىسىم، مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ ۇندەسۋى الەمدىك ەتالون رەتىندە تانىلىپ، قازاقستان جاھاندىق كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋ  ورتالىعىنا اينالدى.

تولەرانتتىق جاعداي الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي ىلگەرى باسۋدىڭ اجىراماس شارتى بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ ءتۇرلى كونفەسسيالاردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋ جونىندەگى تاجىريبەسىن حالىقارالىق ۇيىمدار مەن شەتەلدىك ارىپتەستەر، سونىڭ ىشىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى (بۇۇ), اتلانتيكالىق كەلىسىم ۇيىمى (اكۇ), ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇيىمى (ەىقۇ), يادرولىق سىناقتارعا جاپپاي تىيىم سالۋ تۋرالى شارت ۇيىمى (ياسجتسۇ), شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (شىۇ),  يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمى (يكۇ), تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى (تمد), ەۋروپا كەڭەسى(ەك) جوعارى باعالاۋدا.

ەلىمىزدە ادامزاتتىڭ ورتاق يگىلىگى ءۇشىن ءتۇرلى دىندەردى ۇستانۋشىلاردىڭ، حالىقتار مەن مەملەكەتتەردىڭ اراسىنداعى ءوزارا قۇرمەتتەۋدى، تۇسىنىستىكتى جانە ىنتىماقتاستىقتى جاقسارتۋعا باعىتتالعان دىندەر مەن مادەنيەتتەر ديالوگىن ىلگەرىلەتۋ جولىنداعى ىزگى باستاماسى قازاقستاننىڭ 2003 جىلدان باستاپ، ءار ءۇش جىل سايىن وتكىزىپ وتىراتىن «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزى» وسىنىڭ ايعاعى.

مەملەكەتتىڭ مىندەتتەرىنەن تۋىندايتىن ءدىن سالاسىنداعى اركىمنىڭ ار-وجدان بوستاندىعىنا كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ ساياساتى ەلدەگى ۇلتتىق بىرلىككە جانە قوعامدىق كەلىسىمگە باعىتتالىپ وتىر. مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى - بارلىق ەتنيكالىق جانە كونفەسسيالىق توپتاردىڭ وكىلدەرىنە تەڭ قۇقىقتار بەرۋ، سونداي-اق ولاردىڭ مادەني ورتالىقتارى مەن ءدىني بىرلەستىكتەرىنىڭ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋ بولىپ تابىلادى. قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق بازا نەگىزىنە بارلىق ازاماتتاردىڭ ەتنيكالىق نەمەسە ءدىني ۇستانىمىنا قاراماستان، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ازاماتتاردىڭ ازاماتتىق جانە ساياسي قاۋىمداستىعى قالىپتاسقان.

قازىرگى زاماننىڭ ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى - مەملەكەت پەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋىنىڭ ۇلگىسىن جەتىلدىرۋ. 2011 جىلدىڭ 25 قازانىندا ءوز كۇشىنە ەنگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىن قابىلداۋ حالىقتىڭ رۋحاني ءومىرىن جەتىلدىرۋ، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىن رەتتەۋ، مەملەكەت پەن كونفەسسيالاردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىن ارتتىرۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام بولدى. زاڭنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن ىسكە اسىرۋ ءدىن سالاسىن قۇقىقتىق رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى  ودان ءارى جەتىلدىرۋدە سەبەپشى فاكتورعا اينالدى.

جازيراداي كەڭ بايتاق قازاق جەرىندە قازاق ۇلتىمەن بىرگە 130-دان استام ۇلت پەن ەتنوستىق توپ وكىلدەرى، سونىمەن قاتار 17 كونفەسسيا وكىلدەرى دوستىق قارىم-قاتىناستا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، سونداي-اق ءاربىر حالىق ءتول تۋما مادەنيەتىن، ءتىلىن،ءدىنىن،ءدىلىن ساقتاپ  باقىتتى عۇمىر كەشۋدە. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن ەلدەگى قوعامدىق تۇراقتىلىق پەن ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ ماقساتىندا 1995 ج. 1 ناۋرىزىندا قۇرىلعان "قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى"بارلىق ازاماتتاردىڭ ەتنيكالىق ۇستانىمى مەن ءدىني سەنىمىنە قاراماستان، تەڭ قۇقىلى بولۋ جانە ەركىن دامۋىنىڭ قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن ساياساتتى ىسكە اسىرۋمەن قاتار، ەتنيكاارالىق قاتىناستار سونداي-اق، كونفەسسياارالىق قاتىناستار ءۇشىن دە بىرەگەي ورتاق شاڭىراققا اينالدى.

قازاقستان جاھاندىق جانە ۇلتتىق، دىنارالىق دەڭگەيدە پايدا بولاتىن سىناقتار مەن قاۋىپ-قاتەرلەر اياسىندا تۋىنداعان سۇراقتاردى ۇزدىكسىز تالقىلاپ، ءوز مۇددەسىن نەگىزگە الا وتىرىپ وڭتايلى شەشىمدەر شىعارىپ، قولدانىسقا ەنگىزۋى  قاجەت. اتالعان يگىلىكتى ىستەردى جۇزەگە اسىرىلىپ، ورىندالۋىندا  2013 جىلدىڭ 25 ساۋىرىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتەتىن «قازاقستان-ورتاق ءۇيىمىز» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسياسىنىڭ ۇلەسى زور.

ارى قاراي، جاھاندانۋ كەزەڭىندەگى «قازاقستاندىق جولدىڭ» تاعى ءبىر ولشەمى - قاۋىپسىزدىك. يادرولىق قارۋسىزدانۋدان، ايماقتىقجانە الەمدىك دەرجاۆالارمەن شەكارانى انىقتاۋدان، لاڭكەستىكپەن كۇرەسۋدەن جانە اسكەري-ساياسي توپتاردان باستاپ، جەكە ادامنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە دەيىنگى مєسەلەلەردىڭبارلىعى - وسى ءجۇرىپ وتكەن ۇلكەن جولدىڭ بەلەستەرى. ارينە، بۇل جەتىستىكتەر مەن ەلەۋلى تابىستار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ەلباسى ەلىمىز ءۇشىن كۇردەلى جانە قيىن كەزەڭدە ونىڭ اياعىنان تىك تۇرىپ كەتىپ،  تۇراقتى دامۋى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكپەن قىزمەت اتقاردى. ول بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم، كەمەل دامۋ مەن تۇراقتىلىقتى ارقالاعان گۇلدەنۋ مەن تابىسقا قول جەتكىزۋگە اسىققان تاجىريبەلى ليدەر. وتكەن 20 جىل ىشىندە ەلىمىز  ۇلكەن ساياسي، الەۋمەتتىك، يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ شىڭدارىنا جەتتى.

ەلىمىزدىڭ الدىنان جاڭا پەرسپەكتيۆالار اشىلدى. الايدا، بىرنەشە جىلدان بەرى الەم مازاسىز كۇيكەشۋدە. داعدارىس جاھاندىق دەڭگەيدە ەڭسەرىلگەن جوق جانە الەمدىك قوعامداستىق قىسىمدى تۋربۋلەنتتى جاعدايدا تۇر. قازىرگى الەم بارلىق پليۋستەرىمەن جانە مينۋستەرىمەن توتەنشە دەڭگەيدە ءوزارا بايلانىستى بولىپ وتىر. بۇل - بارلىق ەلدەر دە ەسەپتەسۋگە ءتيىستى شىندىق. ونىڭ ۇلكەن، ورتاشا جانە شاعىن ەلدەردىڭ بارىنە دە قاتىسى بار.

وسىنىڭ بارلىعى مەملەكەتتەن كە­سىم­دى الەۋمەتتىك ساياسات جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاق­ستان­دا الەۋ­مەتتىك مەملەكەتتىڭ بەرىك ىرگەتاسى قالاندى. قازاقستان وبەكتيۆتى تۇردە ورتاشا ەۋروپا ەلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك دامۋ ساپاسى دەڭگەيىنە جاقىندادى.قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ۇلگى-قالىپ­تارى تۇراقتى تۇردە جوعارىلادى. بىراق ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ تۇراقتىلىق پەن يگى^­لىك جەمىستەرىن قانشالىقتى ءتيىمدى پايدالانىپ كەلە جاتقانى ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى.

ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ جىل سايىنعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا، قازاقستان-2030 ستراتەگياسى  مەن مەملەكەتتىك باعدارلامالاردا باستى باعىتالەۋ­مەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ بولىپ تابىلادى. ال الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى كەيىنگەقالدىرۋعا بولمايدى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، جاھاندىق داۋ­ىل­دارعا قارسى تۇرا الۋ ءۇشىن جاھاندىق تۇ­راق­سىزدىق جاعدايىندا، جاڭا عاسىر جاع­دايىندا، قازاقستان قوعامى قانداي بولۋى كەرەك دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپتى تالاپ ەتەدى.ءبىزدىڭ ەلدەالەۋ­مەت­تىك ساياسات ورنىقتى، ارى قاراي دامۋ  ۇشىن تاعى نە ىستەۋ كەرەك؟

بۇگىنگى تاڭدا  وتكەن ءجۇز جىلدىقتىڭ 60-شى جىلدارىندا كەڭىنەن تارالعان تۇ­تىنۋ­شى­لىق قوعام تۇجىرىمداماسىنىڭ ەلەسى ايقىن سەزىلەدى.تۇتىنۋدىڭ بۇل يدەولوگياسىبۇل­دىرۋشى بولعانىنا بۇگىن بۇكىل الەم ەرەكشە كوز جەتكىزىپ وتىر. ول الەمنىڭ دامى­عان ەلدەرىندە جاپپاي الەۋمەتتىك ما­سىل­دىق تۋىنداتتى جانە جاھاندىق داع­دارىستىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.تەك بۇكىل الەمدە عانا ەمەس، سونداي-اق ءتىپتى دامىعان ەلدەردە جۇزەگە اسىرىلۋى مۇمكىن بولمايتىن بۇل جالعان يدەياعا سىندارلى بالاما تابۋ كەرەك.جانە مۇنداي بالاما جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى يدەياسى بولىپ تابىلادى.اقىر اياعىندا، الەمدىك وركەنيەتتىڭ بارلىق قۇندىلىقتارى، بارلىق ەكونو­مي­كالىق جانە مادەني بايلىقتار ۆيرتۋالدى قارجى ينستيتۋتتارىمەن ەمەس،ادام­نىڭ ەڭبەگىمەن جاسالادى. سوندىقتان قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ ساياساتىنىڭ نەگىزىشىنايى وندىرىستىك ەڭبەك بولىپ تابىلادى. مۇنى جۇزەگە اسىراتىن جول، ەڭبەكپەن قامتۋ - 2020, بيزنەستىڭ جول كارتاسى - 2020, اۋماقتاردى دامىتۋ، «قول جەتىمدى باسپانا - 2020»،  ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋدىڭ «سالاماتتى قازاقستان» 2011-2015 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دەنە تاربيەسى مەن سپورتتى دامىتۋدىڭ 2011-2015 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك  باعدارلامالارى. ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى جارقىن بولاشاعىن جۇزەگە اسىراتىن دا، نەگىزىن قۇرايتىن دا ءبىلىمدى، پاراساتتى، بىلىكتى، مادەنيەتتى جاستار. 2004 جىلىعى«مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋ­رالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭزاڭىندا جاس ماماننىڭ ءمار­تەبەسىن قۇقىقتىق تۇرعىدان  ايقىنداۋ،ونىڭ ەڭ تومەنگى الەۋمەتتىك پاكەتى جانە باسقا دا ماسەلەلەر قاراستىرىلعان. 2012 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن جاستاردى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم الۋعا جانە يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنا قاتىسۋعا ىنتالاندىرۋ مەن تارتۋدىڭ ناقتى شارالارىن ازىرلەنۋ ۇستىندە. باستى باعىت - جاس قازاقستاندىقتاردى دەربەس ومىرگە، باستاماشىل ەڭبەككە بەيىمدەۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋ.

قازاقستاندا الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ جاھاندىق اقپاراتتىق داۋىردە جۇزەگە اسۋدا. بۇل فاكتوردى مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋ قاجەت.جاڭعىرتۋ ۇدەرىسى، بىرىنشىدەن، بۇكىل قا­زاق­ستاندىق سوتسيۋمدى اقپاراتتىق قوعام جاعدايىنا باستاۋى ءتيىس، ول الەمدىك دامۋدىڭ ترەندىنە تولىق سايكەس كەلەدى. جانە ەكىنشىدەن، قازاقستاندا ەكونوميكانىڭ، الەۋمەتتىك جۇيە مەن ساياساتتىڭ بۇلجىماس دامۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولا الاتىنداي اقپاراتتىق-مادەني ورتا قۇرۋ قاجەت.قازاقستاندا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار رە­كوردتىق قارقىنمەن دامۋدا. اقپاراتتىق كەڭىستىكتى - كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەر مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن (بۇدان ءارى باق) تسيفرلاندىرۋ جوعارى قارقىنمەن جۇرۋدە. قوعامدا حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى ينتەرنەت جەلىلەرىن ۇزدىكسىز پايدالانۋدا. ءىس جۇزىندە قازاقستان مەملەكەتى قوعامدى جاپپاي كومپيۋتەرلەندىرۋگە جاقىنداتىپ  كەلەدى.بۇگىندە اقپاراتتىق فاكتوردىڭ بارلىق وسكەلەڭ ءرولىن ەسكەرە وتىرىپ، «اقپاراتتىق قازاقستان-2030» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ازىرلەيتىن ۋاقىت جەتتى.

قازاقستان  دامۋ ءۇردىسى بارسىندا الەمدەگى حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە بولۋمەن قاتار توراعالىق ىستەردى قولعا الىپ، تاجىريبەسىمەن  بولىسكەن، سونىمەن قاتار،  حالىقارالىق ەكونوميكالىق كورمەلەردى وتكىزەتىن ەلگە اينالدى. قازاقستان 2010 جىلى  ەقىۇ-نا توراعالىق جاساي  وتىرىپ ءبىز ءىس جۇزىندە بارلىق ارىپتەستەرىمىزدىڭ كەڭ قولداۋىمەن  ەقىۇ-نىڭ  بەكىتكەن جوسپارىن ىلگەرى جىلجىتىپ جۇزەگە اسىرا الدىق. قازاقستاندىق توراعالىقتىڭ شەشۋشى مىندەتى قاۋىپسىزدىكتىڭ ىرگەلى ماسەلەلەرى بويىنشا كونسەنسۋس الاڭىن كەڭەيتۋ جانە نىعايتۋ بولدى. ءبىز ەقىۇ-عا بارلىق قاتىسۋشىلاردىڭ قازىرگى زامانعى قاۋىپ-قاتەرلەر مەن سىناقتاردى تۇسىنۋىندە ورتاق كوزقاراس قالىپتاستىرۋ ۇدەرىستەرىن جالعاستىردىق. مۇنىڭ قازىرگى زامانعى قاۋىپ-قاتەرلەردى سەزىنۋدە ۇيلەسىمدى ءىس-قيمىلدار ىزدەستىرۋ ءۇشىن جانە، تۇتاستاي العاندا، ۇيىم ىشىندەگى سەنىمدى نىعايتۋ ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە زور بولدى.

قازاقستان بۇۇ، اكۇ، ەك، شىۇ، تمد، يكۇ جانە باسقا بەدەلدى جاھاندىق جانە وڭىرلىك قۇرىلىمدار وكىلدەرىنىڭ كونسۋلتاتسيالارىن وتكىزۋ ارقىلى ەلدەر ارالىق ۇنقاتىسۋلاردى كەڭەيتىپ، بۇل ۇدەرىسكە يننوۆاتسيا ەنگىزدى. ەقىۇ-نىڭ ساياسي ارەناسىندا ورتاق جانە بولىنبەيتىن ەۋرواتلانتيكالىق جانە ەۋرازيالىق قاۋىپسىزدىك تۇسىنىگى بەرىك ورنىقتى. قازاقستان ۇيىمنىڭ بارلىق ءۇش سەبەبى بويىنشا دايەكتى جۇمىس جۇرگىزدى. قارۋلانۋعا جانە سەنىم شارالارىنا باقىلاۋ رەجىمىن جانداندىرۋ مەن نىعايتۋ بويىنشا ۇجىمدىق كۇش-جىگەر جاڭا سەرپىنگە يە بولدى.

ەقىۇ ءپىشىنى شەڭبەرىندە «سۇرلەنىپ تاستالعان» جانجالداردى رەتتەۋدىڭ كەلىسسوز ۇدەرىستەرى كوكەيكەستىلەندىرىلدى. قازاقستان ەقىۇ-نىڭ ءىس باسىنداعى توراعاسى رەتىندە ەقىۇ-نىڭ جانجالداردى ەسكەرتۋ مەن ولاردىڭ الدىن الۋ، داعدارىستى جاعدايلاردى باسقارۋ مەن جانجالداردان سوڭعى وڭالتۋ سالالارىنىڭ الەۋەتىن نىعايتتى. تاۋلى قاراباق جانجالىن رەتتەۋ، قىرعىزستانداعى ساياسي داعدارىستى شەشۋگە بەلسەنە قاتىستى. قازاقستان وسى ەلدەگى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋدا، ىشكى جانجالدار سالدارىنان بولعان ەكونوميكالىق شىعىنداردى قالپىنا كەلتىرۋدە ماڭىزدى ءرول اتقاردى. قازاقستان  ەقىۇ-داعى ارىپتەستەرىمىزدى اۋعانستانداعى احۋالدى بەيبىت رەتتەۋ ۇدەرىسىنە، ونىڭ ەكونوميكالىق جاعىنان ەڭسە تىكتەۋىنە قازىرگىدەن دە بەلسەندىرەك قاتىسۋعا شاقىردى. قازاق ەلى اتالعان ەلگە كەڭ كولەمدى كومەگىن ۇسىندى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە شامامەن ءبىر مىڭ جاس اۋعاندىقتى اسا قاجەتتى بەيبىت ماماندىقتارعا وقىتۋ ءۇشىن قارجى ءبولىندى. ازىق-تۇلىك بەرۋ جۇزەگە اسىرىلدى. قازاقستاننىڭ اۋعانستانداعى پروبلەمالار ءتۇيىنىن شەشۋدەگى ۇلەسى ەقىۇ-نىڭ بارلىق ەلدەرى ءۇشىن ۇلگى بولىپ تابىلادى.

قازاقستاننىڭ ەقىۇ-نا توراعالىعى باسقا مەملەكەتتەردىڭ  ورتالىق ازياداعى بىرقاتار قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە نازارىن اۋدارتتى.اتاپ ايتقاندا، ءبىز ارال پروبلەماسى بويىنشا  كونفەرەنتسيا وتكىزىپ، ەقىۇ پىشىنىندە سۋ رەسۋرستارىنان تاپشىلىق كورىپ وتىرعان ءوڭىردىڭ سۋ پروبلەمالارىن رەتتەۋدىڭ قۇقىقتىق حالىقارالىق نەگىزى رەتىندە «سۋ جانە قۇقىق» باعدارلامالارىن قابىلداۋ يدەياسىن ىلگەرى جىلجىتتىق. بۇل قازاقستاننىڭ جاھاندىق ۇردىستەردى، ەقىۇ-نىڭ ەكونوميكالىق-ەكولوگيالىق سەبەتى مازمۇنىن ەسەپكە العاندا، جاڭعىرتۋعا قوسقان ۇلەسى بولدى.بۇتىندەي العاندا، قازاقستاننىڭ ەقىۇ-عا توراعالىعى،  ەقىۇ-نىڭ بۇكىل جۇمىسىنا ىرعاقتىلىق بەردى. ءبىز وسىناۋ جوعارى ميسسيانى اتقارۋعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن كەلدىك جانە ءوز الدىمىزعا قويعان ماقساتتاردى تولىق جۇزەگە اسىردىق. 2010 جىلدىڭ 1-2 جەلتوقسانىندا استانا قالاسىندا وتكەن ەقىۇ-نىڭ  سامميتىندە سويلەگەن سوزدەرىندە مەملەكەتتەر مەن ۇكىمەتتەر باسشىلارى،  دەلەگاتسيالار جەتەكشىلەرى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەقىۇ-عا توراعالىق ەتۋدەگى جىگەرلى ءىس-قيمىلدارىنا جوعارى باعا بەردى.

ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ بەلەڭ-الاڭىندا سەمەي يادرولىق پوليگونىن جاۋىپ، يادرولىق قارۋدان تولىقتاي باس تارتقان، ەۋرازياداعى ينتەگراتسيا يدەياسىن بەلسەندى العا اپارۋشى قازاقستان ءوزىن تاعى دا الەمدىك قوعامداستىقتىڭ جاۋاپتى قاتىسۋشىسى رەتىندە كورسەتتى. ەقىۇ-نىڭ استانادا وتكەن ءسامميتىنىڭ قازاقستانعا وڭ ىقپالىن تيگىزگەنىن دە اتاپ ايتپاسقا بولمايدى.  ول ءبىزدىڭ حالقىمىزدى توپتاستىردى،  اسا  زور كۇردەلى مىندەتتەردى شەشۋ جانە ەڭ جوعارى ماقساتتارعا جەتۋ قابىلەتىنە دەگەن سەنىمدى نىعايتتى.  ءبىز الەمدىك قوعامداستىق الدىندا جاۋاپتى، بەيبىتشىلىكتى، تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋدا تياناقتى ءارى بەلسەندى ەكەنىمىزدى كورسەتتىك. ەقىۇ-نىڭ استانا ءسامميتى  ەقىۇ تاريحىنداعى  كۇردەلى  كەزەڭگە  قورىتىندى  جاسادى. ول ۇيىم ءۇشىن بولاشاققا ەسىك اشىپ، ونىڭ جاڭعىرۋىنا تاماشا مۇمكىندىك بەردى. يكۇ مۇشە-مەملەكەتتەرى 2010 جىلى قازاقستاننىڭ ەقىۇ-نا جانە 2011-2012 جىلدارى يكۇ كەڭەسىنە توراعالىق ەتۋىن قولدادى.

يكۇ تاريحىنا توقتالىپ كەتەتىن بولساق، يكۇ قۇرامىندا ءتورت كونتينەنتتەن 57 مۇشە-مەملەكەت بار، بۇۇ-نان كەيىنگى 2-ۇلكەن ۇكىمەتارالىق ۇيىمداردىڭ ءبىرى. بۇل ۇيىم قىزمەتى - مۇسىلمان الەمىنىڭ ءبىرتۇتاس ويىن بىلدىرۋگە، مۇسىلمانداردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىن قورعاۋعا جانە بارلىق ۇلتتار مەن ادامزات اراسىنداعى كەلىسىم مەن بەيبىتشىلىكتى قولداۋعا باعىتتالعان. يكۇ  1969 جىلى رابات ءسامميتى كەزىندە قۇرىلدى. يسلام كونفەرەنتسياسى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ العاشقى ءماجىلىسى 1970 جىلى دجيددە قالاسىندا ءوتىپ، قورىتىندىسىندا وسى قالادا تۇراقتى حاتشىلىعى قۇرىلدى.  قۇرىلعان ۋاقىتىنان بەرى يكۇ-نا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ سانى 25-تەن 57-گە جەتتى. ۇيىمنىڭ قازىرگى ۋاقىتتاعى نەگىزگى ماقساتتارى  يسلام قۇندىلىقتارىن ساقتاۋ، مۇسىلماندارعا قاتىستى ديسكريميناتسياعا جول بەرمەۋ جانە مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنە قاتىستى داۋ-جانجالداردى بەيبىت جولمەن شەشۋگە ات سالىسۋ.

2005 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا مەككا قالاسىندا وتكەن  يكۇ-نىڭ  جوعارعى دەڭگەيدەگى كەزەكتەن تىس 3-سەسسياسىندا يكۇ-نىڭ 10-جىلدىق ءىس-ارەكەت باعدارلاماسى بەلگىلەندى. باعدارلامانىڭ نەگىزگى باعىتتارى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ، تەحنولوگيا، رەفورما، ءبىلىم،ساۋدا سالالارىن دامىتۋ جانە مۇسىلمان الەمىندەگى ادام قۇىقتارى مەن بيلىكتىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ.  2010 جىل شەڭبەرىندە قازاقستاننىڭ رەسمي وكىلدەرى مەن ەلشىلەرى وزدەرىنىڭ شەتەلدىك ساپارلارى بارىسىندا ورتالىق ازيا رەسپۋبليكاسىنىڭ توراعالىق ەتۋى  بارلىق 57 مۇشە مەملەكەت ءۇشىن ءتيىمدى دەپ يكۇ-نا ماڭىزدى مۇشە-مەملەكەتتەرىنە مالىمدەگەن بولاتىن.

قازاقستاننىڭ باتىل دا، ءارى كورەگەن كوسباسشىسى بار، سونىمەن قاتار حالىقارالىق شارالار وتكىزۋدە تاجىريبەسى مول جانە يكۇ-نىڭ باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا ۇلەس قوسۋدا مۇمكىندىگى زور. 38-سەسسيانىڭ نەگىزگى ماقساتى ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىندا ساۋدا جانە ينۆەستيتسيا سالاسىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتۋ، سونىمەن قاتار، الەمدىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدە ۇيىمنىڭ باعىتتارىن قالىپتاستىرۋ.قازاقستان بۇگىندە ەكونوميكاسى ورنىقتى جانە تۇراقتى ەل.

قازاقستان جەرىندە جاھاندىق ءىس-شارالار ۇزدىكسىز وتۋدە. قازاق ەلى جاقىندا ەكسپو-2017 بۇكىلالەمدىك كورمەسىن وتكىزۋ قۇقىعىنا يە بولدى. بۇل وتاندىق ەكونوميكانىڭ دامۋىنا، ينوۆاتسيالىق دامۋعا، ورنىقتى ەكولوگيا مەن «جاسىل» ەكونوميكانى ەنگىزۋگە زور مۇمكىندىكتەر تۋدىراتىن ءسات.

جوعارىدا اتالعان انىق باعىتتار، قازاقستاننىڭ دامۋ باعدارى جانە ەل پرەزيدەنتىنىڭ بولاشاققا دەگەن ۇشقىر ۇمتىلىسى، قازاق ەلىن قورشاعان جاھاندىق الەمدەگى دامۋ تريۋمفىنا جەتۋ جولىندا ءوز قازاقستاندىق جولىن سالىپ بەردى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى

«ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعى»

جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى  ج.ا.جۇرگەنباەۆا

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1.نازارباەۆ ن.ءا. قازاقستان جولى. - قاراعاندى، 2006.

2.نازارباەۆ. ن.ءا. قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام، 21 قاڭتار  2012 ج. // www. akorda.kz.