كەشە قر پارلامەنت ءماجىلىسى ەكولوگيا ماسەلەلەرى جانە تابيعاتتى پايدالانۋ كوميتەتىنىڭ جۇمىس توبى وتىرىسى ءوتتى. جيىندى اتالمىش كوميتەتتىڭ توراعاسى ەدىل جاڭبىرشين جۇرگىزدى. قۇرمادا تالقىلانعان ماسەلە – جەر قويناۋىن پايدالانۋداعى تۇيتكىلدەر. ياعني، وتاندىق جانە شەتەلدىك ينۆەستورلار مەن قازاقستان اراسىنداعى كەلىسىمنىڭ جاي-كۇيى.

كەز كەلگەن كاسىپكەر، اسىرەسە، جەر قويناۋى سەكىلدى «مايشەلپەككە» دانىككەن وليگارحيا اۋەلى ءوز قالتاسىن قامپايتۋدى ويلايتىنى كىم-كىمگە دە تۇسىنىكتى. بىراق جەر – جەكە ادامنىڭ ەمەس، سول تۇراقتى مەكەن ەتكەن جۇرتشىلىقتىڭ يگىلىگى. سوندىقتان ودان تۇسەتىن پايدانى الدىمەن قۇلقىنقارىندار ەمەس، سول جەردىڭ حالقى كورۋگە ءتيىس. بۇل – بارىنە بەلگىلى اكتسيوما.

وتىرىستا العاشقى بولىپ ءسوز العان «اق جول» فراكتسياسىنىڭ جەتەكشىسى ازات پەرۋاشەۆ تا وسى ماسەلەنى كوتەردى.

«نەگىزىندە بۇل ۇسىنىستار بىلتىرعى رەفەرەندۋمدا كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن نورماعا سۇيەنىپ جاسالعان. بىلتىر ءبىز كونستيتۋتسياعا جاڭا نورما ەنگىزدىك. وندا جەر جانە جەر قويناۋىنىڭ يەسى قازاقستان حالقى بولۋ كەرەك دەگەن نورما بار. سوندىقتان جەر قويناۋىن پايدالانۋعا بايلانىستى قانداي دا ءبىر كەلىسىمشارت بولسا، سول شارتتاردا مەملەكەت تاباتىن پايدا كەمىندە 51 پايىزدان كەم بولماۋ كەرەك دەپ سانايمىز. سەبەبى جەر قويناۋىن پايدالاناتىن بەنەفيتسيار، ياعني پايدا الۋشى ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ حالقىمىز بولۋ كەرەك دەپ بىلەمىز»، – دەدى ول.

الايدا ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى اسحات حاسەنوۆ بۇعان قارسى ءۋاج ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، بۇل نورما ينۆەستكليماتقا تىكەلەي اسەر ەتەدى ەكەن. ويتكەنى ينۆەستورلاردىڭ پايداسىن شەكتەسەك، ولار ەلىمىزدەن كەتىپ جانە كەلەشەكتە دە ينۆەستور تارتۋدا ماسەلەلەر تۋىندايتىن كورىنەدى. مۇنىڭ سەبەبى، وسىنشالىقتى از پايدا ءۇشىن اسا قوماقتى قارجى قۇيۋعا ينۆەستورلاردىڭ جۇرەگى داۋالامايدى-مىس. قىزىعى، ا.حاسەنوۆ: «ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىز وسىنداي»، – دەپ قاداپ ايتتى.

ۆيتسە-ءمينيتردىڭ سوزىنەن ۇكىمەت ءۇشىن حالىقتىڭ يگىلىگى ەمەس، ينۆەستورلاردىڭ پايداسى ءبىرىنشى كەزەكتە تۇراتىنىن عانا ۇعۋعا بولادى. ولاي بولماسا، بۇل حاسەنوۆتىڭ قاي ساسقانى؟ ايدالادان پايدا ىزدەپ كەلگەن بازبىرەۋلەرگە بولا اتا زاڭنان قالاي اتتايمىز؟ الدە ۇكىمەتكە قۇزىرەتىندە كونستيتۋتسياعا باعىنبايتىن قۇدىرەت بار ما؟

اسحات عالىمۇلىنىڭ جوعارىداعى سوزىنە ازات تۇرلىبەكۇلى ۇش ءتۇرلى دايەكپەن قارسى شىقتى. اۋەلى كوپ بولىگى حالىقتىڭ پايداسىنا شەشىلۋى كەرەك دەگەن نورمانى بىلتىر الاۋلاتىپ-جالاۋلاتىپ وتكىزگەن رەفورما ناتيجەسىندە حالىقتىڭ قابىلداعانىن العا تارتتى. دەمەك، بارشا زاڭناما زاڭدى كونستيتۋتسيانىڭ نورمالارىنا كەلتىرۋ قاجەت. سودان سوڭ كوميسسيا ءۇشىن ءبىرىنشى ورىندا مەملەكەتتىڭ جانە حالىقتىڭ مۇددەسى تۇرۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتتى. ۇشىنشىدەن، ينۆەستورلار قازىر بۇعان كونبەسە، ەرتەڭ كەلمەسە، ساتۋدى توقتاتىپ، كەلەشەكتىڭ يگىلىگىنە قالدىرۋ كەرەك. اسىعاتىن دانەڭە جوق. سەبەبى جەردىڭ قوجايىنى – قازاقستان.

ا.حاسەنوۆ مينيسترلىك رەفەرەندۋم ناتيجەسى مەن كونستيتۋتسياعا قارسى ەمەس ەكەنىن ايتقانىمەن، بۇل نورمانى قاراستىرا المايتىندارىن جەتكىزدى. ويتكەنى، كەز كەلگەن كەلىسىمشارتتا ينۆەستور اۋكتسيونعا كىرەر الدىندا «سەنىڭ 51 پايىزىڭنىڭ پايداسى ءبىزدىڭ مەملەكەتتە قالۋ كەرەك» دەپ ايتۋىمىز كەرەك ەكەن.

جيىن بارىسىندا ە.جاڭبىرشين: «ماعان كەلگەن اقپارات بويىنشا، ءبىز مۇنايدىڭ باعاسىن 35 دوللارعا ساتامىز، ونى ترەيدەرلەر نەمەسە ورتاداعى دەلدالدار وفشوردا 80-90 دوللارعا، ياعني الەمدىك باعامەن ساتادى. ورتاسىنداعى مارجاعا سالىق تولەمەيدى. بۇكىل سالىقتىڭ ءبارىن 35 دوللارمەن ساتقان مۇناي كومپانيالارىنا 80 دوللاردىڭ باعاسىمەن تولەتكىزەدى. الەمدىك نارىقتاعى باعا مەن 35 دوللارعا ساتىپ وتىرعان ءوزىمىزدىڭ مۇناي كومپانيالارعا سالىق تولەتەدى. سوندىقتان ولاردىڭ ءبارى بىزگە ءتيىمسىز. ياعني، ولار الەمدىك نارىقتاعى باعامەن ساتسا، شىعىنعا قازاقستان ۇشىرايدى»، – دەدى. بۇدان بولەك «كۇندەردىڭ كۇنىندە مەملەكەتتىڭ ساياساتى وزگەرىپ، تاعى تسرپ جاسايمىز دەسە، ءبىز مىنا كەلىسىم ارقىلى 50 پايىزىن مەملەكەتتە ۇستاپ وتىرا الامىز. سوندىقتان مىنا بەرىلگەن نورما قازىرگى جاعدايعا قاراما-قايشى كەلمەيتىن سياقتى»، – دەگەن ءسوزدى قوستى.

ال باق-تا جاريالانعان اقپاراتتار بويىنشا، «قاشاعاننان» قازاقستان قازىر 2-اق پايىز تابىس الىپ وتىر. 98 پايىزى ينۆەستورلاردىڭ قالتاسىن تولتىرادى. ازات پەرۋاشوۆ «اق جول» فراكتسياسى رەفەرەندۋم وتكەن سوڭ ءبىر اپتادان كەيىن كەلىسىمشارتتاردى، ونىڭ ىشىندە تسپر جونىندەگى شارتتاردى اشۋدى تالاپ ەتكەنىن ايتتى. بىراق ۇكىمەت شەتەلدىك ينۆەستورلار قارسى بولادى دەپ اشۋدان باس تارتىپتى. «تسرپ ماسەلەسى پارلامەنتتەن راتيفيكاتسيا وتكەن جوق. سوندىقتان ونىڭ زاڭدى كۇشى جوق»، – دەيدى ول.

قورىتىندىسىندا، اتالعان ماسەلەلەر پىسىقتاۋعا جىبەرىلەتىن بولدى. دەگەنمەن بۇل رەتتە پىسىقتايتۇعىن ماسەلە جوق. سەبەبى اتالعان جايت بيۋدجەتكە زيان كەلتىرمەيدى، كەرىسىنشە، مەملەكەت بيۋدجەتىن كوبەيتۋدى كوزدەيدى.

ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى نەدەن قورقادى: حالىقتىڭ پايداعا كەنەلۋىنەن بە، الدە ينۆەستورلاردىڭ پايداسى شەكتەلۋىنەن بە؟

Abai.kz