وسەك ايتقان ەمەسپىن...

ء(ازىل ورنىنا)

 

مەن ءوزىم... ءاپ – پ – ءتى – شۋ - ۋ!..

مەن بار عوي... ءا -ءا -ءا - پي – ءتى – شۋ – ۋ!..

جالپى مەن...ءا-ءا-ءا-ءا!... تفۋ-ۋ، ادىرەم قالعىردىڭ تۇشكىرىگىن-اي! كەلمەيتىن كەزدە كەلىپ، ادامدى القىمداي بەرگەنى نەسى ەكەن. وسى. وقتا-تەكتە جاباعى ءجۇنىڭ كوتەرىلىپ، اڭگىمە ايتا قوياتىن دەسەڭ، شيقىلدايسىڭ، بيقىلدايسىڭ. ءسويتىپ ەسىڭنەن تاناسىڭ. باسقاسىنا باقاستىق ەتسە دە، تۇشكىرىككە تويعىزىپ قويعان بۇل قۇدايىڭ. اۋزىڭدى اشساڭ، تاناۋىڭدى قىتىقتاپ تۇرا قالادى.... ويباي-اي، كۇنىم-اۋ، سەن شوشىماي-اق قوي. تۇماۋدان قۇدايىم ساقتاسىن. ەشقانداي دا اۋرۋىم جوق، مەنىكى ءجاي... اللەرگيا عوي. جىلدا جازدىڭ اپتاپ ىستىعىن وسىلاي شىعارىپ سالامىن، ءتايىرى... جۇقپايدى. ول جونىندە وزىڭە سەنگەندەي سەنە بەر. جۇعار بولسا ون جىلدان بەرى وتاسىپ كەلە جاتقان قۇداي قوسقان قوساعىم قالپاقتاي ۇشار ەدى عوي. كەشكە تەرەكتەي سۇلاپ ءتۇسىپ، تاڭەرتەڭ قازىقتاي قاقيىپ تۇرىپ، جۇمىسىنا كەتەدى. بۇل جالعاندا مۇرنى قاناپ كورمەگەن ماۋباسىم مەنىڭ... ءتفا، ءتفا! ءتىل-اۋزىم تاسقا. ءىسساپاردا ءجۇر ەدى، امان بولسىن ايتەۋىر!

وسەك ايتقان ەمەسپىن...

ء(ازىل ورنىنا)

 

مەن ءوزىم... ءاپ – پ – ءتى – شۋ - ۋ!..

مەن بار عوي... ءا -ءا -ءا - پي – ءتى – شۋ – ۋ!..

جالپى مەن...ءا-ءا-ءا-ءا!... تفۋ-ۋ، ادىرەم قالعىردىڭ تۇشكىرىگىن-اي! كەلمەيتىن كەزدە كەلىپ، ادامدى القىمداي بەرگەنى نەسى ەكەن. وسى. وقتا-تەكتە جاباعى ءجۇنىڭ كوتەرىلىپ، اڭگىمە ايتا قوياتىن دەسەڭ، شيقىلدايسىڭ، بيقىلدايسىڭ. ءسويتىپ ەسىڭنەن تاناسىڭ. باسقاسىنا باقاستىق ەتسە دە، تۇشكىرىككە تويعىزىپ قويعان بۇل قۇدايىڭ. اۋزىڭدى اشساڭ، تاناۋىڭدى قىتىقتاپ تۇرا قالادى.... ويباي-اي، كۇنىم-اۋ، سەن شوشىماي-اق قوي. تۇماۋدان قۇدايىم ساقتاسىن. ەشقانداي دا اۋرۋىم جوق، مەنىكى ءجاي... اللەرگيا عوي. جىلدا جازدىڭ اپتاپ ىستىعىن وسىلاي شىعارىپ سالامىن، ءتايىرى... جۇقپايدى. ول جونىندە وزىڭە سەنگەندەي سەنە بەر. جۇعار بولسا ون جىلدان بەرى وتاسىپ كەلە جاتقان قۇداي قوسقان قوساعىم قالپاقتاي ۇشار ەدى عوي. كەشكە تەرەكتەي سۇلاپ ءتۇسىپ، تاڭەرتەڭ قازىقتاي قاقيىپ تۇرىپ، جۇمىسىنا كەتەدى. بۇل جالعاندا مۇرنى قاناپ كورمەگەن ماۋباسىم مەنىڭ... ءتفا، ءتفا! ءتىل-اۋزىم تاسقا. ءىسساپاردا ءجۇر ەدى، امان بولسىن ايتەۋىر!

مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ءوللاھي شىنىم، تىرناقتاي تىرلىكتە پەندە بولىپ وسەك ايتىپ كورگەن ەمەسپىن. جاسىراتىن نە بار، ايەل حالقى قاشاننان سىپسىڭ ءسوز، كۇڭكىل كۇبىرگە و باستان ءبىر ادىم جاقىن جۇرەدى. ونى-مۇنى اڭگىمە ايتىلادى ارينە. ەندى ءتىرى پەندە بولعان سوڭ اۋزىن بۋعان وگىزدەي قالاي كۇن كەشپەكسىڭ. ازداپ ايتامىز عوي. وسەك ەمەس بىراق...

وسى مىنا كورشىمدى ايتامىن دا. ءوزى ۆەتۆراچ پا، جوق الدە زووتەحنيك پە، ول اراسىن انىقتاپ سۇراي قويماپپىن. ءاي، ونىسىن قويشى. نەگە ءمىنىستىر بولىپ كەتپەيدى، ماعان دەسە. ايتەۋىر مەنىڭ جاقسى بىلەتىنىم – بەتىنىڭ قوتىرى بار. تومەنگى قاباتتاعى ايەلدەر «قوتىر بەت ەركەك» دەپ كۇڭكىلدەپ مازاق ەتەدى. قوتىر ەكەنى راس. قوسىلا كەتىپ، كۇلكى ەتسەم ماعان دا ەشكىم بالە جابا قويماس ەدى. ونىڭ قاجەتى قانشا. بۇجىر بولسا بولا بەرسىن، بەت مەنىكى ەمەس، ونىڭ وزىنىكى. ءوزىمىز اينا الدىنا بارساق، قيىلعان قاس، ويماق ەرىن، بۇيرەك بەت، بوتالاعان جانار جۋىق ارادا جىبەرە قويماي، جارتى ساعات ءجاي ايالداۋعا بولادى. مەن عوي... تۋ-ۋ، قوتىر دەيدى ەي، كەرەك دەسەڭ، سول قوتىر بولعانىنىڭ ءوزى جاقسى. بۇعان انا شۇيكەباسى ورامالىن اسپانعا اتىپ قۋانۋ كەرەك. ەندى شە، كۇيەۋى كورىكسىز بولسا، وعان كولدەنەڭ كوك اتتى ايەل جىنىستىلار كوپ جاناسا بەرمەيدى. ايەل جاناستى دەگەنشە، ەركەكتىڭ تورەسى بولسا دا شارۋاسىن بىرجاقتى ەتەدى.

ايتتىم عوي، ونىڭ بەتىندە شارۋام شامالى. ءبىر قىزىعى – سول كورشى باسقا ەركەكتەردەن الابوتەن. ەلدىڭ وتاعاسى كۇندى ۇياسىنا قوندىرىپ، سىرانى سىمىرە ءىشىپ، ىقىلىق اتىپ، جاتار ورىنعا ازەر جەتەر بولار. بۇل... ۇيكۇشىك بىلەم. قاشان كورسەڭ دە الدىڭنان اۋزى جايالىقتاي بولىپ، ىرجيىپ شىعا كەلەدى. ءاي، ادىرەم قالسىن، ايىندا-جىلىندا بولسا دا، ءبىر رەت ەستەن تانا اراق ىشپەگەن ەركەك ەركەك پە ءتايىرى. بىرسىدىرعى كۇيكى ءومىر كىسىنى جالىقتىرادى. كەيدە ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى كۇيەۋىڭمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان دا ءبىر عانيبەت. بۇل دا كىسىگە رۋحاني ازىق.

سول كورشى ەركەك... بەتىم-اي، كۇندە ۇيىنە بىرنارسە ارقالاپ كەلەتىن ەدى. كەشە بايقادىم، ۆاننا مەن كۋحنياسىن قاتىرىپ جوندەپ قويىپتى. تابانىنا پاركەت توسەپ، قابىرعاسىنا جىلتىر، ويۋ-ورنەكتى كافەل جاپسىرعان. سونداي دەفيتسيت زاتتاردى قايدان الادى، ءوزى. ۇرلايتىن شىعار. ءاي، ۇرلايتىن بولۋ كەرەك. ۇرلايدى.

جارىعىم-اۋ، مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن كىممەن كورشى بولىپ كەلگەنمىن. ۇرى عوي، مىنا ەركەك. ايتپەسە جاڭاعى دەفيتسيت زاتتاردى قايدان، قالاي تابا قويادى. ايتشى، كىم بۇعان «ءما، الىڭىز» دەپ ۇسىنباق. ۇلكەن باستىق بولسا ءبىر ءسارى، لاۋازىمى كىشى بىرەۋلەر جاعىمپازدانىپ جەتكىزەر. ءجۇرىسى اناۋ، تۇرىسى اناۋ، وعان كىم ءيىلىپ، سىي-قۇرمەت كورسەتە قويار.

تومەندەگى ايەلدەر «قوتىر بەت» دەپ بوسقا ارامتەر بولىپتى، ۇرى دەۋ كەرەك مۇنى. كادىمگى ۇرى. اقشاسىنا ساتىپ الۋى مۇمكىن دەيمىسىڭ؟... ءپالى، ايىنا الاتىن ايلىعى بەلگىلى، توكپەي-شاشپاي جينادى دەيىن دەسەڭ ۇستىندەگى كيىمى اناۋ. كىلەڭ دەفيتسيت. كيىمنىڭ ءتاۋىرى، مودانىڭ جاڭاسى... ايەلىن ۇلدە مەن بۇلدەگە وراپ قويعان. اۋزى تولا التىن ءتىس. اۋىز ەمەس، التىننىڭ قويماسى ما دەپ قالاسىڭ. كەلگەن قوناققا تەك قانا سپيرت بەرەدى دەيدى. ونى دا جۇمىستان جىمقىرادى بۇلار. بولماسا سپيرت ساتىلا ما ەكەن؟ ايتتىم عوي، ايتتىم عوي مەن، بۇلار تازا ادامدار ەمەس. جىمقىرىپ جەپ دانىككەن، جەۋگە بەيىم جەمقورلار. وزدەرى سويتە تۇرىپ، وقتا-تەكتە، ايىندا ما، جىلىندا ما -ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن جۇمىسشىلار اسحاناسىنان بىرەر كيلو ەت، ءۇش-ءتورت ءتۇيىر كولباسا اكەلسەم، ەلگە ايبارىق ەتىپ، «سىلقىمگۇل تاماعىن تەگىن اسىرايدى، اسحانادا ەت قويمايدى» دەپ اڭگىمە قىلادى ەكەن. ادىرەم قال، و نەسى ەكەن!... مەنىكى ۇرلىق ەمەس، ەرتەڭ اقشاسىن تولەيمىن، ەلدەن ارتىلعانى. تاڭەرتەڭنەن قارا كەشكە دەيىن جۇمىستا بولامىن، بالالارعا تاماق كەرەك، جۇمىستى تاستاي سالىپ، قاي جەردەن ەت ىزدەي قويايىن.

وي، سورماڭداي! كىممەن كورشى بولىپ كەلگەنمىن؟ ۇرى عوي، بۇلار! ەرتەڭ كۇيەۋىم ءىسساپاردان كەلدى بار عوي، تۋرا باسقا جاققا كوشىپ كەتەمىن. جەتەدى. بۇجىر بەت اۋرۋىم جوق. ازاندا كورسەڭ دە، كەشكە كورسەڭ دە ۇيىنەن شىقپايدى. ەركەك پە ەكەن سول دا. ەركەك دەگەن ەپتەپ تەنتەك بولۋى ءتيىس. اراق ءىشسىن، ۋ ءىشسىن، تەك اقىلىن ىشپەسىن دە. ءبىر كۇنى ولەسى بولىپ ىشكەن سوڭ، ون كۇن جۇندەۋگە جاقسى. ايتقانىڭا كورىپ، ايداعانىڭا جۇرەدى.

ەرتەڭ كوشەمىن. باسقا جەردەن پاتەر ىزدەۋ كەرەك.

ايتپاقشى، مىنا ۇستىمىزدەگى قاباتتا تۇراتىن ءۇيدىڭ ەركەگى بار عوي، بارىپ تۇرعان الاياق. وتىرىك كۇلىپ الادى دا، ماس بولسا، اقشاسى بار قالتاسىن استىنا الىپ جىعىلادى. بىرەۋ – مىرەۋ قالتامدى قاراپ، تيىن – تەبەنىمدى الىپ قويماسىن دەگەنى عوي.  ول ءوزى... ءا-ءا-ءا-ءاپ-پ-ءشى-شۋ-ۋ!...

ونىڭ ءوزى... ءا-ءا-ءا-ءاپ-پ-ءتى-شۋ-ۋ!...

ءا-ءا-ءا-ءاپ-پ-ءتى-شۋ-ۋ، ءا-ءا-ءا-ءاپ-پ-ءتى-شۋ-ۋ!...

مۇندايدا قازاق بىلاي دەيدى: «وسەكشىنىڭ وسەگى وزىنە دۇرىس.»

 

 

ەكى شاقىرىم جەر ەڭبەكتەگەن ادام

ء(ازىل ورنىنا)

 

اشەيىندە جالى كۇدىرەيىپ، ارىستانشا ايبات شەگەتىن اپاق دەگەن ازاماتىمىز سول جولى زارەسى ۇشىپ، قاتتى قورىقتى. ايدىڭ، كۇننىڭ امانىندا ەكى شاقىرىم جەردى ەڭبەكتەپ ءوتتى-اۋ بۇل سابازىڭ! ءتىپتى سپورت شەبەرى دە ويلى-قىرلى جەرمەن مۇنشاما قاشىقتىقتى ەڭبەكتەپ وتە الار ما ەكەن دەڭىزشى. ءاي، قايدام-اۋ!

بۇل ءوزى بىلاي بولعان ەدى.

ورتالىققا بارىپ، ونى-مۇنى شارۋالاردى بىتىرەم دەپ جۇرگەندە كۇن كەشكىرىپ كەتتى. ءۇش شاقىرىم جەردەگى اۋىلعا جەتكىزىپ سالار كولىكتىڭ ىڭعايى بولماعان سوڭ، نار تاۋەكەل دەپ، قاس قارايا توتەلەپ تارتىپ كەتسىن. ءسال ۇزاپ شىققان سوڭ بايقادى، شىنىندا دا قويۋ قاراڭعىلىق ءۇيىرىلىپ قالىپتى. اينالا تىم-تىرىس. اي دا، جۇلدىز دا كورىنبەيدى. مۇنداي قاراڭعىدا جولسىز ءجۇرۋ قيىن بولدى. كەرى قايتا سالايىن دەسە، ەداۋىر ۇزاپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە اپاقتى ەركەكتىك نامىس قىسقانداي.

«نار تاۋەكەل! ايتەۋىر ءبىر جەتەرمىن. ەكى اۋىلدىڭ ورتاسىندا وسى ۋاقىتتا قاسقىر جورتا قويار دەيمىسىڭ...»

سالىپ ۇرىپ ءجۇرىپ كەلەدى، ءجۇرىپ كەلەدى. وسىندايدا سەرىك ەتەر وي دا تابىلا قويمايدى. ءتۇن بالاسىنا كىرپىك ايقاستىرماي ءوزىڭدى مەزى ەتەتىن تىرشىلىكتىڭ مايدا-شۇيدە ماسەلەلەرى دە مۇندايدا ەسكە تۇسە بەرمەيدى. ەسكە تۇسسە دە ويىڭدى بولە قويۋى ەكىتالاي.

اپاق جاستايىنان ەرتەگى كىتاپتار مەن ەسكى حيسسا-جىرلاردى كوپ وقىپ ءوستى. سودان دا بولار، ءتۇن بالاسىنا جالعىز قالسا، ەسىنە ەڭ اۋەلى سايقىمازاق سايتاندار تۇسەتىن. قازىر دە الدەقايدان ءۇزىلىپ - ءۇزىلىپ، وزگەشەلەۋ ءۇن ەستىلگەندەي بولدى. دەپ-دەمدە تىنا قالادى دا، سوسىن قايتا شىعادى. ەندى، مىنە الگى ءبىر دىبىس جاقىنداپ كەلە جاتقان ءتارىزدى.

ەندى قورقايىن دەدى. الدەبىر جاندىك قۇلاق تۇبىنەن زۋ ەتە تۇسسە، ول دا سايتان سەكىلدەنەدى. ءوستىپ، كوڭىلىن ۇرەي بيلەپ كەلە جاتىپ، ءبىر جەرگە وڭباي ءسۇرىندى. سوسىن اپىل-عۇپىل تۇرا سالىپ، ءبىراز جەر جۇگىرىپ الدى. سوسىن توقتاپ، دەمىن باسىپ، ەندى قوزعالا بەرىپ ەدى، ارتىنان كىشىگىرىم قارا كولەڭكە قۋا جونەلدى. شاۋىپ كەلە جاتىپ، باقىرا ما، الدە ماڭىراي ما - ايتەۋىر ءبىر ءتۇرلى دىبىس شىعارادى. قاتتى-قاتتى ادىمداپ، ءتىپتى جەتىپ الاتىن بولعان سوڭ تاعى دا زىتا جونەلگەن. زىتىپ كەلە جاتىپ، «ەشكىنىڭ لاعى ەمەس پە ەكەن» دەپ ويلادى. سونسوڭ تاعى دا، ايدالادا لاق نە جەسىن دەيدى. سايتان با سوندا؟ ول پالە ءارتۇرلى اڭ كەيپىندە كەزدەسە بەرەدى دەيدى عوي. سول بولسا شە...

تاعى دا ءسۇرىندى. بۇل جولى قاتتى قۇلادى. ىڭق ەتىپ، باۋىرىن كوتەرە الماي ۇزاق جاتتى. سايتان-اڭ، اياعىن جالاپ-جالاپ ءبىر-ەكى رەت دىبىس شىعاردى دا عايىپ بولدى. داۋسى قارلىققان ءبىر پالە.

اپاق قايتادان ورنىنان كوتەرىلدى دە، ەكى قادام اتتاپ ەدى، جاڭاعى «سايتان» لەزدە پايدا بولا كەتتى. قيمىلداسا تاپ باستىرار ەمەس. جاتا قالادى... جاتىپ الىپ، تىڭ تىڭداعان. «سايتان» تىرس-تىرس باسىپ، قاراڭعىلىققا ءسىڭىپ كەتتى. بۇل «ءپىسسىمىلانى» ىشتەي سان رەت قايتالاپ، بويىن جيناپ، تۇرا بەرگەنى سول ەدى، ارتىنان ءبىر نارسە قاراڭدادى. سەلك ەتىپ قالشيىپ تۇرا قالدى. جوق، ەلەس ەكەن. «سايتاننان» قازىر عانا قۇتىلىپتى. اپاق ەندى ۇزاق ايالداۋعا بولمايتىنىن ءبىلدى. بار كۇشىن جيىپ الدى دا، جۇگىرە جونەلدى. سول-اق ەكەن، قارلىققان دىبىس كەلدى قۇلاعىنا. «سايتان» قۋىپ كەلەدى. «ءما-ءا... ءما-ءا-ءا...» تاپ باستىرار ەمەس. جەرگە جاتا كەتتى. الگى كەلە سالا اپاقتىڭ اياعىن ەمەس، بۇل جولى بەتىن جالادى. كوزىن تارس جۇمعان  اپاق  «ولگەن جەرىم وسى شىعار» دەپ ويلادى. ىشىنەن قۇدايىنا جالبارىنىپ جاتىر. جالاپ-جالاپ بولىپ، تاعى دا زىم-زيا جوعالادى. بىراق اپاق «سايتاننىڭ» ءبىر مينۋت ىشىندە عايىپتان پايدا بولا كەتەتىنىنە كۇمانى قالمادى. ءارى جاتىپ، بەرى جاتىپ، ەندى تەك قانا ەڭبەكتەپ قاشۋ كەرەك ەكەن دەپ ويلاعان. ۇستىندەگى ءتاۋىر كيىمدەرىن دە اياماستان، ءجۇز قادام جەر ەڭبەكتەپ باردى دا، ەكى شىنتاعى اۋىرعان سوڭ، باسىن كوتەردى. جاڭاعى جوق ەكەن. ورنىنان تۇردى. اياعىن اڭداپ باسىپ، بەس-التى قادام جەر اتتادى. سول-اق ەكەن، قارلىققان داۋىس قۋا جونەلدى.

ەڭبەكتەسە عانا بايقامايدى. قورقىنىش سەزىمنەن جۇرەگى جارىلىپ كەتۋگە شاق قالعان اپاق ەندى ەكى شىنتاعىن دا ايامادى. ەڭبەكتەي بەردى، ەڭبەكتەي بەردى.... ەكى شاقىرىم جەر ەڭبەكتەگەن ونىڭ شىنتاعى ەندى سىزداپ اۋىرسىن. تەرى مەن ەت جىرىم-جىرىم بولىپ، ونىڭ ارعى جاعىنان سۇيەگى ىرسيىپ كورىنىپ تۇرعان-دى...

«سايتاننىڭ» قۇپياسى تاڭ اتىپ، كۇن جارىق بولعاندا بەلگىلى بولدى. سويتسە اداسىپ جۇرگەن ەشكىنىڭ جاس لاعى ەكەن. ەنەسىن ىزدەپ، ماڭىراي-ماڭىراي داۋسى قارلىعىپتى. قولعا ۇيرەنگەن مال ادام قاراسىن كورگەن سوڭ، سوڭىنان ءتۇسىپ الىپ قۋا بەرگەن عوي...

ايلى تۇندە ەشكىنىڭ كىشكەنتاي لاعىنان قورقىپ، ەكى شاقىرىم جەر ەڭبەكتەگەن اپاق باتىر قول جاراسىنان ءبىراز ازاپ شەگىپ، ازەر جازىلدى.

مۇندايدا قازاق بىلاي دەيدى: «قورىققانعا قاشاندا قوس كورىنەدى...»

ال، ەلەس ايتادى: «سۋجۇرەكتىڭ سازايىن بەرەتىن ساتتەر دە بولادى».

 

 

ءمالىمبايدىڭ مىنەزى وزگەردى

(مىسقىل)

 

ءمالىمبايدى بىلەسىڭ بە، ءمالىمبايدى!... ويباي-اۋ، كادىمگى ءمالىمباي شە!... ءيا، ءيا، ءجۇز گرامم جۇتقىنشاعىنان ءوتىپ كەتسە، يت كورگەن ەشكى كوزدەنىپ، كىسىگە جۇدىرىق الا جۇگىرەتىن ءمالىمباي... تۋ-ۋ، قالاي ەسىڭە تۇسپەيدى؟ ەندى قاي قىلىعىن ايتايىن.! ءمالىمباي!... ا، ايتپاقشى بىلمەيدى ەكەنسىڭ عوي. سەن تۇگىلى ونى ءوزىم دە جاقىندا ەسىتىپ، تاماعىم جىرتىلعانشا كەڭكىلدەپ، ونان سوڭ قارقىلداپ تۇرىپ كۇلگەن ەكەنمىن-اۋ!

بىلمەيسىڭ. بىلمەيتىن بولدىڭ ونى. جارايدى، ماسەلە وندا ەمەس. ءتىپتى شىنتۋايتقا كەلگەندە سول بىلمەگەنىڭنىڭ ءوزى ءتاۋىر بولدى. بارلىق قىزىعىن ءبىر-اق ەستىگەندە نە جەتسىن، شىركىن...

سول ءمالىمباي ىشكىلىك ءىشۋدى قويىپ كەتكەلى بەرى، مۇلدەم وزگەردى. بۇرىنعى ارەكەتى بەس ساۋساقتاي بەلگىلى عوي، اراققا اۋزى تيگەنشە ادام، سول پالەكەتتى ءسىمىرىپ العان سوڭ «سايتان». قاتىنىنا قوقاڭدايدى، باسقا ايەلگە ەدىرەڭدەيدى. ەركەك اتاۋلىنىڭ ەسىن شىعارىپ، انا بولمەدەن مىنا بولمەگە تىرقىراتىپ قۋىپ جۇرگەنى. ونىڭ «سايتانى» ۇستاعاندا ستول ۇستىندە ساۋ ىدىس قالمايدى، ستاكاندار سىنادى، كەسەلەر قيرايدى، شانىشقى مەن قاسىق ەدەندە بىتىراپ شاشىلىپ جاتادى.

باعانالى بەرى بيىك ستولعا بويى جەتپەي، قىپ-قىزىل الما مەن قاتقان ورىكتى كورىپ، سىلەكەيلەرى شۇبىرعان كىشكەنە بالالار عانا ءمالىمبايدىڭ مىنا توسىن قىلىعىنا ءدان ريزا. ارمان بولعان الما دا، ورىك تە، ءتاتتى ءجۇزىم مەن مەيىز دە ەندى ستول ۇستىندە ەمەس، ستول استىندا. جاتىپ ال دا، جەي بەر.

قوي اۋزىنان ءشوپ الماستىڭ ءوزى بولىپتى. جولداس-جورالارى ارقا-جارقا قۋانىپ قالدى. اسىرەسە ايەلدەر جاعى ءبىر-بىرىنە پىش-پىش وسەك تاسىپ «ەسىز قالعىر، ميى جوق دەپ جۇرگەن ءمالىمباي دا ادام بولىپتى، قاتىنى بايعۇستىڭ كوزى اشىلعان ەكەن. اراقتى قويسا ادام بولماي قالار دەۋشى ەك، ءبارى دە بوس ءسوز ەكەن عوي» دەسىپ، اپتالار بويى ونىڭ قۇلاعىن شۋلاتتى.

پاشاننىڭ قايىسكۇلى بۇل حابارعا قۋانىپ قانا قويعان جوق، ەكى كۇننەن سوڭ بولاتىن ۇلىنىڭ تۋعان كۇن كەشىنە ەلدەن ەرەك ازىرلەنىپ جاتتى. ءومىرى كىسى كوزىنە كورىنبەگەن حرۋستال ىدىستاردى شىعاردى. تارەلكە دە، ستاكان دا سىڭعىر-سىڭعىر ەتەدى. پاشان قايىسكۇلدىڭ مىنا قىلىعىن تۇسىنە الماي:

- ويباي-اۋ، ماسكەۋدەن قوناق كەلەتىندەي، سونشا ساندەپ جىبەردىڭ عوي،-دەپ ەدى، ايەلى الا كوزىمەن اتا قاراپ، ماڭدايىنان سۇمەكتەپ اعىپ تۇرعان قارا تەردى وڭ قولىمەن ىسىرىپ جىبەردى دە:

- قاتىن تىرلىككە قىستىرىلا بەرمەي، جايىڭا وتىر،-دەگەن. كۇيەۋى جىم بولدى.

قوناقتار كەلگەن كۇنى ءۇيدىڭ ءىشى جايناپ سالا بەردى. ەلدىڭ كوبىسىنىڭ كوزى تاعامدا بولعانمەن، كوڭىلى ءمالىمبايدا. «ەسەكتىڭ ميىن جەگەندەي ەسەڭگىرەپ قالىپتى-اۋ، بايعۇس. سويلەر سوزىنەن دە جاڭىلا بەرەدى» دەپ، ىشتەي ويلاپ، اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ تە قويادى.

بۇگىنگى وتىرىسقا ءمالىمباي ءۇشىن ونىڭ شەگىر كوز كەلىنشەگى ءشاپيا ازىرلەنىپ كەلگەن سىندى. سالاتتى وپىرا جەپ، وڭدى-سولدى كەزەك سىلتەپ، ءبىر ءسوزدى ەكىنشى سوزگە جالعاپ وتىر.

- بەتىم-اۋ، - دەدى ءبىر مەزەت، - پاشاننىڭ قايىسكۇلى بۇگىننەن باستاپ تەك حرۋستال ىدىسپەن قوناق قابىلدايتىن بولعان با؟

قاشاننان اۋىزەكى سوزدە دەس بەرمەيتىن قايىسكۇل ونىڭ ءازىلىن اۋزىنان قاعىپ الا قويىپ:

- ءمالىمباي «مولدا» بولسا، حرۋستال ىدىس قويۋ قولدا عوي،- دەپ، شيقىلداي كۇلدى.

ءشاپيا ءوز ءتىلىن ءوزى تىستەپ الدى.

ءمالىمبايدىڭ جايالىقتاي اۋزى جايىلا ءتۇسىپ، كەڭك-كەڭك ەتتى... ايەلىنىڭ كەسكىنىنە كوز سالعان جوق.

مۇندايدا قازاق ايتقان: «ءتارتىپ – ءتالىمنىڭ باستاۋ بۇلاعى».

ال، ەلەس ايتادى: «نە نارسەنىڭ دە اقىرىن بەرسىن دەپ تىلە!»

 

 

سابيگە قاراپ ءسۇيسىندى

(مىسقىل)

 

ىشكىلىكتىڭ سىيقىرلى تورىنان سىتىلىپ شىققالى بەرى ءمالىمباي ءارتۇرلى ءتاتتى قيالدارعا بەرىلەتىن بولىپ الدى. جۇمىسقا ۋاقتىلى بارىپ، ۇيگە كەشكىسىن ەرتە قايتادى. تەلەديدار كورەدى، بالا تاربيەسىمەن اينالىسادى. ال، جاتار الدىندا بىراۋىق گازەت-جۋرنالداردى اۋدارىستىرىپ، كىتاپحانادان الىپ كەلگەن ادەبي كىتاپتاردى پاراقتايدى.

بۇل كۇندە ونىڭ كۇندەلىكتى پىكىرلەسىپ وتىراتىن ەكى كىسىسى بار. ونىڭ ءبىرى – كىتاپحاناشى كەلىنشەك تە، ەكىنشىسى – اۋرۋحانانىڭ دارىگەرى. كىتاپحاناعا سوعا قالسا، الگى تانىسىمەن قانداي كوركەم ادەبيەتتى كوبىرەك ىنتا قويىپ وقۋ كەرەكتىگى جايلى مىندەتتى تۇردە پىكىرلەسەدى. اقىل-كەڭەسىن تىڭدايدى.

دارىگەر جىگىتپەن كادىمگىدەي دوس بولىپ الدى.

وتكەن جولعى اڭگىمەلەسۋدەن سوڭ، ءمالىمباي تەرەڭ ويعا ءتۇستى. اناۋ ايتتى:

- ەركەك اراققا سالىنىپ كەتسە، ونىڭ ورگانيزمى بۇلىنەدى. دەمەك، بالالارىنىڭ نە اقىل ەسى كەمىس، نە بولماسا دەنە بىتىمىندە جەتىمسىزدىك بولادى. سول سەبەپتى دە ءاربىر وتباسى بۇعان سەلقوس قاراي المايدى. ايتالىق، ايەل مەن ەركەك اقىل-ەسى ءبۇتىن، سانا-سەزىمى ءتۇزۋ ءسابيدى دۇنيەگە اكەلۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ بارلىعىن جاسايدى. ورىنسىز اشۋلانۋدان ساقتاندىرادى...

ءشاپيانىڭ اياعى اۋىر ەدى. ءمالىمباي دارىگەردىڭ ايتقان اقىلىن ميىنا قۇيىپ، بۇدان بىلايعى جەردە  تەك قانا ايەلىنىڭ جاعدايىن ويلايتىن بولدى. ۇل كۇتىپ جۇرگەن. دۇنيەگە دەنە ءبىتىمى دە، اقىل – ەسى دە دۇرىس تورسىق شەكە ۇل كەلەتىنىنە سەنىمى زور.

«...اراقتى قويعانىم مۇنداي جاقسى بولار ما» دەپ، ول تۇندەر بويى ءوز ويىمەن ءوزى اۋرەلەندى. «ءىستىڭ ءساتى تۇسسە، وسىلاي بولا كەتەدى. كورەرسىڭ، كۇنى ەرتەڭ ءشاپيا تۋرا وزىمنەن اينىمايتىن قارا دومالاق تۋادى. ونىڭ اتىن تازالىق دەپ ايتامىز. تازالىق بىزگە دە، بىزدەن بۇرىنعىلارعا دا مۇلدە ۇقسامايتىن تازا، تاماشا ءومىر كەشەتىن بولادى. ەلدىڭ ادامى اتانادى. كوپشىلىك «كىمنىڭ بالاسى ەدىڭ، قاراعىم» دەپ سۇراي قالسا، بويىن اسقاق ۇستاپ «ءمالىمباي دەگەن كىسىنىڭ ۇلىمىن» دەپ جاۋاپ بەرەر. سول ساتتە بۇل ءمالىمبايىڭ ورنىندا قالاي شىداپ وتىرار ەكەن دەشى...»

ونىڭ ارمانى ورىندالدى. ءشاپيا امان-ەسەن بوساندى. تورسىق شەكە ۇل كەلدى دۇنيەگە. ەسىمى دە ءوز ويلاعانى سەكىلدى – تازالىق بولدى.

ارادا اپتالار وتكەندە تازالىقتىڭ كوزى قيتار ەكەنى ءبىلىنىپ قالدى. ءمالىمباي بۇعان جاتىپ كەلىپ اشۋلانسىن:

- مەن ىشكىلىكتى قويعالى تالاي ۋاقىت بولدى. نەگە قيتار بالا تۋاسىڭ؟ ساعان كەمىس بالا تاپ دەدىم بە! - دەپ، سەلك - سەلك ەتىپ، ءشاپيانىڭ ميىن اشىتتى. – مۇمكىن مەنەن جاسىرىپ، كورشى كەلىنشەكتەرمەن اراق ءىشىپ جۇرگەن شىعارسىڭدار...

ۇيىپ وتىرعان ۇيگە ىلەز - دەمدە ۇرىس كىردى. وشاقتان بەرەكە كەتتى. ءشاپيا جىلاپ-سىقتاپ كورشىلەرگە جۇگىرەدى، ولاردان كومەك سۇرايدى. ءمالىمبايدىڭ يت مىنەزىن جاقسى بىلەتىن قۇدايى كورشىلەرى بۇلاي قاراي اياق باسپايدى. «وتباسى بولعان سوڭ، اياق-تاباق سىلدىرلاماي تۇرا ما» دەپ كەكسە ايەلدەر اقىل ايتقان بولادى.

بۇل حابار اقىرى دارىگەر جىگىتتىڭ قۇلاعىنا دا جەتكەن ەدى. «قيتار ۇل تۋدى» دەپ قاباعى اشىلماي جۇرگەن جىگىتتى وسى شىرعالاڭنان شىعارىپ الۋدىڭ جولىن قاراستىردى.

- ءمالىمباي،-دەدى ول. – مەديتسينادا كوزى قيتار ادامنىڭ اقىل-ەسى تومەن، قابىلەتى ناشار بولىپ كەلەدى دەگەن تۇجىرىم جوق. قايتا تاريحتان بەلگىلى، كەيبىر ۇلى كىسىلەردىڭ جانارىندا كەمىستىك بولعان. بالانىڭ سانا - سەزىمى دۇرىس، قالىپتى جەتىلۋ ءۇشىن وتباسىندا تىنىشتىق كەرەك. انا اشۋلانسا، ونىڭ ءسۇتى ارقىلى ءسابي دە ۋلانىپ قالۋى ىقتيمال...

جاقسى كورگەن ادامنىڭ جارتى اۋىز سوزىنە سەنە قوياتىن ءمالىمباي ويلانا ءتۇستى: «...كوزى قيتار ۇلى كىسىلەر بولعان دەي مە! اۋ، مەنىڭ ويىما ءۇش ۇيىقتاسام كىرەر مە بۇل. راس، دارىگەرلەر بىلەدى عوي. بىلمەسە ايتا ما! باسە-اۋ، تازالىق تەگىن بالا ەمەس دەپ و باستا ايتپاپ پا ەم. ەھ-ەھ-ەھ!...»

بويىن بيلەي جونەلگەن شاتتىق سەزىمدى جاسىرا الماي، ۇيگە كىرىپ كەلدى دە، بەسىكتە جاتقان تازالىققا سۇيسىنە قارادى. سول ساتتە ول ءۇشىن شەگىر كوز ءشاپيا دا جەر بەتىندەگى ەڭ سۇيكىمدى ايەل سەكىلدەنىپ كەتتى.

مۇندايدا قازاق ايتقان: «اقىماقتىڭ ۇلكەن - كىشىسى بولمايدى».

 

«باۋىرلار» قورلىعى

(مىسقىل)

 

وكسىكباي وكىرىپ تۇرىپ جىلادى...

«باۋىرلار» قىر سوڭىنان قالار ەمەس. قاشسا تاپ باستىرماي، قۋىپ جەتەدى. جەتىپ الادى دا، جابىلا قىسپاققا الادى، ءبىرى توبەسىنەن تومپەشتەپ جاتسا، ەكىنشىسى – جەلكەسىنە جارماسىپ، قۇلاعىن بۇرايدى، ال ءۇشىنشى بىرەۋى ىشىنەن ىڭق ەتكىزىپ ءتۇيىپ قالادى...

- سەن وڭباعان، وپاسىز ادامسىڭ،-دەپ، ءسوز باستايدى ۇزىن مويىن. – جىلى ورنىمدى سۋىتىپ، تىسقا سۇيرەپ شىعاردىڭ. قويىنىڭا تىعىپ، بويىمدى جىلىتىپ، قۇرمەت كورسەتكەن سوڭ «قۇداي باق بەردى» دەپ قۋانىپ كەتىپ ەم. ول دا ۇزاققا سوزىلمادى. دۇكەننىڭ ارتىنداعى كىسى كىرە بەرمەيتىن قۋىسقا تۇرىپ الدىڭ دا، الگى باس تەرىسى كەلىسپەگەن كىرپىشباس جولداسىڭ ەكەۋىڭ توبەمدەگى باس كيىمدى تىسىڭمەن ەتىپ جۇلىپ الىپ، ونىڭ قاتتى اۋىرعانىندا شارۋاڭ شامالى، جەرگە اتىپ ۇردىڭ. سوسىنعى تىرلىگىڭ دە ادام شوشىرلىق. «ستاكان جوق، ول قايدان بولسىن» دەپ، كىرپىشباس دوسىڭا قاراپ، اقىرى:

- وسىلاي بوتەلكەدەن ىشە سالايىق،-دەپ، ەجەلگى ادەتىڭە باسىپ «يدەيا» ايتتىڭ. اناۋ باسىن يزەدى. مەن قولدان-قولعا زىر جۇگىردىم. جۇرەك اينىتار ساسىق ءيىستى قايتەرسىڭ! باسىم اينالىپ، كوزىم قاراۋىتا باستاعاندا بويىمداعى بارىمدى ءسىمىرىپ، سورىپ بولدىڭدار-اۋ! «ۋھ» دەپ اۋىر دەم الدىم. ەندى جاڭاعى جىپ-جىلى ورىندى اڭساپ تۇردىم. سول كەزدە... كىرپىشباس جەلكەمنەن سىعىمداپ ۇستاپ، ءارى-بەرى اۋدارىستىرىپ كوردى دە، اناداي جەردەگى قوقىر-سوقىر سالىنعان جاشىككە ىتقىتىپ جىبەردى. كوزىمنەن كەك پەن ىزا جاسى  تامىپ - تامىپ كەتتى. قۇتقارىپ قالاتىن شىعار دەپ ساعان جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتتىم. ماعان ءتىپتى كوڭىل اۋدارعان جوقسىڭ. ودان سوڭعى كورگەن ازابىمنىڭ قايسىبىرىن ايتىپ بىتىرەيىن. سەن... وڭباعان مەنى تازا سورلاتتىڭ. قازىرگى ءتۇرىم مىناۋ، كىسى شوشىعانداي. و باستا وسىنداي قورلىق پەن زورلىقتى كورەمىن دەگەن وي ءوڭىم تۇرماق، تۇسىمە كىردى مە دەشى!...

- مەنى ايتسايشى، مەنى...- دەپ، قىزىل كەڭىردەك ونىڭ ءسوزىن ءىلىپ الا كەتىپ، جىلامسىراي سويلەدى. – امان-ەسەن، قول-اياعىڭ ءبۇتىن قالعان دا باقىت ەكەن. وسى وكسىكباي تراكتور جوندەيتىن گاراجداعى ءۇش جىگىتتىڭ ورتاسىنا اكەلىپ، دىك ەتكىزىپ وتىرعىزا سالعاندا جۇرەگىم سۋىلداپ كەتىپ ەدى. بار بالەنى ءىشىم سوندا-اق سەزدى. ايتقانىمداي، ءىشىمدى بوساتقان سوڭ، بىزتۇمسىق جولداسى موينىمنان قىسا ۇستاپ، جەردەن كوتەرىپ الدى دا، قارا جەرگە سىلتەپ قالسىن. قاتتى قورىققانىم سونشالىق، ەسىمنەن تانىپ قالىپپىن. ونان ارىسىن بىلمەيمىن... ايتەۋىر ءبىر كەزدە ەس جيناسام، دەنەمدە ساۋ تامتىق جەر جوق، تۇمسىعىمنىڭ ءبىر بولىگى جىرىلىپ كەتىپتى. بەلىم شىتىناپ تۇر، ۇستاتپايدى-اۋ، ۇستاتپايدى. وي، باۋىرلارىم-اي، پالەن ۋاقىتتان بەرگى ازابىمدى، كورگەن قورلىعىمدى، يت تىرلىگىمدى ءبىرىڭنىڭ باسىڭا بەرە كورمەسىن!... مىنا ەسەرسوق پەندەنى كورسەم-اق باسىم اينالىپ، كەۋدەمدى كەك كەرنەيدى. تۇرعان جەرىندە، ءالىم جەتسە، تۋراپ-تۋراپ تاستاۋعا دا قارسى بولماس ەم...

- ءالىمىز نەگە جەتپەيدى،-دەپ، ءبىر جۋان بوكسەلى  قىل مويىن ورتادان سۋىرىلىپ شىعا كەلدى. – بۇرىن جالعىز بولىپ، جاپا شەكتىك. قۇلقىنىنا قۇل بولعان مىنا ەركەك ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، ويران سالدى. بويىمىزداعى بار ءسولىمىزدى ءسىمىرىپ، راحاتقا باتتى، ءبىز بولساق العىس ورنىنا قارعىس الىپ، كورىنگەن قوقىستىڭ اراسىندا دومالاپ جاتتىق. ەندى، مىنە، كەزەك وزىمىزگە دە جەتتى. جابىلىڭدار، سوعىڭدار، ەزگى كورگەن باۋىرلار...

ول وسىنداي ۇران تاستاپ، وكسىكبايدىڭ وزىنە تاپ بەردى. باسقالار دا بۇل ۇسىنىستى قىزۋ قۋاتتاپ، جان-جاقتان جامىراي كوتەرىلدى.

- ەگەر مەترو اتاي بولماسا، سول قارت جيناپ اكەلىپ دۇكەنگە تابىس ەتپەسە، ەندى قايتىپ جولىعا الار ما ەدىك! كوتەرىل، اتتان دوستار،-دەپ، توپ ىشىنەن زور داۋىس گۇرىلدەپ كەتتى. ۋ-شۋ، ايقاي...

تۇمسىعىن كۇپايكەسىنىڭ ىشىنە تىعىپ العان وكسىكباي – ەكەڭ قورس – قورس ەتەدى. «اياڭدارشى! بۇدان بىلاي سەندەرگە جامانشىلىق جاساماۋعا ۋادە بەرەيىن» دەپ، ەرنىن ازەر جىبىرلاتادى. ونى تىڭداپ جاتقان ەشكىم جوق...

قىسىلىپ، تىنىسى تارىلىپ، قارا تەرگە تۇسكەن وكسىكباي ۇيقىسىنان ايقايلاپ وياندى. كەلىنشەگى شوشىپ كەتسىن.

- سورلى-اۋ، ساعان نە بولدى؟... تۇسىڭدە بىرەۋ بۋىندىردى ما؟...

جان-جاعىنا الاق-جۇلاق ەتىپ قاراپ، سونان كەيىن عانا ءوز ءۇيى، ولەڭ توسەگىندە جاتقانىنا كوزى جەتكەن سوڭ، سىلق ءتۇسىپ، قايتادان كوزىن جۇمدى.

- بالەقور «باۋىرلاردىڭ» ورتاسىنا تۇسسەڭ سەنى دە كورەر ەدىم!...- دەپ، سىبىرلاپ قانا سويلەدى. ەستىلەر – ەستىلمەس ەتىپ ايتتى.

وياۋ جاتسا دا وكسىكبايدىڭ قيالىندا ءزابىر كورگەن ءبىر توپ باۋىرلاس بوتەلكەلەر قالىقتاپ ۇشىپ ءجۇردى. «ءبىز سەنىمەن كەزدەسەمىز! ءالى كەزدەسەمىز!...» دەگەن قاھارلى، اشۋلى ۇندەرى قۇلاعىنان كەتەر ەمەس...

مۇندايدا قازاق ايتقان: «نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ».

ال، ەلەس ايتادى: «كىسى قيالىمەن ويناۋعا بولمايدى»

 

اراق ىشكەن نە تەڭىڭ...

(مىسقىل)

 

ەل جوق، سۋ جوق جاپان تۇزدە جالعىز قالعان ەكەن دەيدى. تاماعى قۋراپ، ءشول قىسىپ بارادى. ورنىنان تۇرىپ كەتكىسى كەلەدى، بىراق دارمەنى جوق. بىرەۋ جەرگە جەلىمدەپ كەتكەندەي قىبىر ەتۋگە ءالى كەلەر  ەمەس. «ا-ا-ا» دەپ ايقايلايىن دەسە، داۋىسى شىقپايدى. شىبىن جانى شىرقىراپ بارادى. ەلسىز مەكەندى ەركىن ارالاپ جۇرگەن سامال جەل بىردە قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن، ەندى بىردە جەلكە تۇسىنان، ونان سوڭ بالاعىنان قۋالاي سوعىپ مۇنى مازاق ەتەتىندەي.

- ا-ا-ا-ي، قور بولدىم-اۋ!... - وزىمەن-ءوزى باقىرا سويلەپ، باسىن وڭدى-سولدى  بۇلعاڭداتادى. بىراق، ءوز داۋىسىن ءوزى ەستي الار ەمەس. وسىنداي ازاپتى ءتۇس كورىپ جاتقان وكسىكباي كەنەت ويانىپ كەتتى دە، كوزىن جىپىلىقتاتىپ، توبەگە، ونان سوڭ - وڭ سولىنا كەزەك-كەزەك قاراپ الدى. ماسساعان! جاتىپ قالعان جەرىنىڭ ءتۇرىن قارا! مال قورادا شالقاسىنان ءتۇسىپ، شالجيىپ جاتىر. بۇرىڭعى ادەتى بويىنشا، ەڭ بولماسا ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنا جەتىپ جىعىلماعان ەكەن. تابالدىرىققا ىلىنسە، ارعى جاعىن شويىن قارا ايەلى-اق رەتتەپ جىبەرەتىن ەدى. و-و، شويىن قارا بولماسا، وكسىكباي وكسىكباي بولىپ جۇرەر دەيمىسىڭ مىنا ءفاني جالعاندا! ەركەلىگىن دە، ەسەر قىلىعىن دا  ەلدەن جاسىرىپ، جىلدار بويى تاتۋ-ءتاتتى جاساسىپ كەلە جاتقان ايەلى ەمەس پە! ونداي كەلىنشەك ءالى تۋعان جوق. ايەلى ەمەس، اناسى دەسە دە بولعانداي. تاۋ قوپارىپ جاتسا دا ءۇن جوق قوي، ءۇن جوق. ۆوت، بۇل شىدام دەگەنىندە شەك بولسا دەشى...

مال قوراداعى قيدىڭ اراسىنان باسىن كوتەرىپ جاتىپ، ميىن شارلاي جونەلگەن ءبىر ساتتىك قيال كەمەسىنە مىنگەن ءساتى ەدى ونىڭ! ەندى سۇيرەتىلىپ تۇردى. دەنەسىندە ساۋ تامتىق جوق. كوستيۋمىنىڭ قايدا قالعانى بەلگىسىز. «يمپورتنىي» كويلەكتىڭ ەكى جەڭى جۇلىنىپتى. سۇر شالباردىڭ ءبىر تىزەسى تەسىلىپ قالىپتى. اياعىن باسقان سايىن باسى دا، بەلى دە، موينى دا، يىعى دا ءتىز-ءتىز ەتىپ اۋىرادى. مۇرنى ەندى عانا ءيىس سەزە باستاعانداي. بۇكىل بويىنان قيدىڭ جۇرەك اينىتار ءيىسى مۇڭكىپ بارادى.

جۇرەگى قايتا-قايتا لوبلىپ، قۇسقىسى كەلدى. ىشقىنادى، قينالادى. قارا تەرگە تۇسەدى. الايدا ىشتەگى «ايداھار» تىسقا شىعار ەمەس.

كوشەگە شىققان سوڭ قالت تۇرا قالىپ، قايدا جۇرەرىن بىلمەي، جانسىز ماڭدايىن سيپالادى. كوزىنىڭ الدى تۇماندانىپ تۇر. الىستى كورە المايدى. جاقىندى جاڭىلىستىرىپ الا بەرەدى. اناداي جەردەگى جەم قويمانى ازەر تانىپ، سولاي قاراي قادام باسا ءتۇستى دە، جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان اياق تىسىرىنان ۇرەيلەنىپ قالدى. «ميليتسيا ەمەس پە ەكەن؟... مەنى الىپ كەتۋگە كەلگەن عوي!...»

ميليتسيا دەگەنى جۇمىسقا اسىعىپ بارا جاتقان ەكى كەلىنشەك بولدى.

- سورلى،-دەدى بىرەۋى بۇعان مۇرنىن شۇيىرە قاراپ.-بۇنداي ماسقارا كۇيگە تۇسكەنشە، ولگەنىڭ مىڭ ەسە ارتىق شىعار...

ەكىنشى ايەل دە ونىمەن جارىسا:

- اراق ىشكەن نە تەڭىڭ...- دەپ، سىڭقىلداپ تۇرىپ كۇلسىن.

- ءاي!... ءاي-ي!...- وكسىكباي قوس ايەلگە ايبات كورسەتىپ، جۇدىرىعىن ءتۇيىپ الىپ، جەتىپ بارىپ جەلكەسىن ۇزبەك بولدى. وڭ اياعى سول اياعىنا شالىنىپ كەتىپ، سۇلاپ ءتۇستى. سىڭق-سىڭق كۇلكى بىرتە-بىرتە الىستاپ بارا جاتتى. سول كۇلكىنىڭ ءاربىر سىڭعىرى «اراق ىشكەن نە تەڭىڭ!... اراق ىشكەن نە تەڭىڭ!...» دەپ ونان بەتەر مازاق ەتىپ بارا جاتقانداي. ەسىنە ءتۇستى. ەرتەرەكتە:

- اراق ىشكەن نە تەڭىڭ،

- جىلت-جىلت ەتكەن ك...ءنىڭ! - دەپ، اندەتۋشى ەدى. ەندى سول ءاننىڭ اينالىپ كەلىپ وكسىكبايدىڭ وزىنە ايتىلعانى، كەربەز كەلىنشەكتەرگە مازاق بولعانى جانىنا ايازداي باتتى. ءبىر اۋىق بار اۋرۋىن ەستەن شىعارىپ، ارى الدىندا ازاپقا ءتۇستى. سەزىم اتاۋلىدان جۇرداي بولعان قاسقا ماڭدايى تاعى دا اششى تەرگە مالشىندى. اۋرۋى قىستى ما، الدە ارى قىستى ما – جۇدىرىقتاي جۇرەگى شىم-شىم ەتىپ، سىزداپ الا جونەلدى.

«اراق ىشكەن نە تەڭىڭ، وكسىكباي!... اراق ىشكەن نە تەڭىڭ!...»

مۇندايدا قازاق ايتقان: «ادامدىق پەن ازعىندىقتىڭ اراسى – ءبىر اتتام جەر».

سوڭى

Abai.kz