مامىر ايىنىڭ 17-ءى كۇنى «وتانداستار قورى» كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامدىق قورىنىڭ جانىنداعى قوعامدىق كوميسسيانىڭ وتىرىسى ءوتتى. وتىرىستى ەكس-سەناتور مۇرات باقتيارۇلى جۇرگىزدى. قور پرەزيدەنتى ابزال ساپاربەكۇلى نەگىزگى بايانداما جاساپ، قوردىڭ وتكەن جىلعى اتقارعان جۇمىسىن قورتىندىلاپ، 2023 جىلعى مىندەتتەرىن اشالاپ ءتۇسىندىردى. سونىمەن بىرگە تۇرىكمەنستاننان كەلگەن قانداستاردىڭ سولتۇستىك قازاقستان جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارىنا قونىستانۋ ماسەلەلەرى ءسوز بولدى. دەپۋتاتتار، قۇزىرلى ورگانداردىڭ وكىلدەرى، قوعامدىق ۇيىم باسشىلارى مەن بەلسەندىلەر قاتىناسىپ، قازاق كوشى توڭىرەگىندەگى تولعاقتى ويلارىمەن ءبولىستى. ءبىز الماتىدان ونلايىن تۇردە قاتىناستىق.

قر ءىىم -ءنىڭ كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسىنىڭ باستىعى داستان ايتقۋلوۆ مىرزانىڭ مالىمەتىنشە، ءساۋىر ايىنا دەيىن ەلىمىزدە 4575 ەتنيكالىق قازاق قانداس مارتەبەسىن العان. اتىشۋلى ىندەت دەندەپ تۇرعان كەزدە دە كوش توقتاماپتى. قانداستارىمىز شەكارامىز جابىلعان ەلدەردەن ءۇشىنشى ەل ارقىلى ەلىمىزگە كەلە باستاپتى. ناقتى تسيفرعا جۇگىنسەك، 2020 جىلى 13 مىڭ، 2021 جىلى 17 مىڭ، 2022 جىلى 19 مىڭ ادام قانداس مارتەبەسىن الىپتى. ارينە، بۇلاردىڭ ىشىندە ەرتەرەك كەلىپ ارى-بەرى سابىلىپ جۇرگەن قانداستار دا بولۋى مۇمكىن. بيىلدان باستاپ پاندەميا كەزىندە توقتاپ قالعان B 10 دەگەن ەتنيكالىق قانداستارعا قاراتىلعان ۆيزا راسىمدەۋ قالپىنا كەلىپ، ءار ەلدە تۇراتىن قانداستارىمىز ەشقانداي الىم تولەمەي 3 جىلدىق كوپ مارتە ۆيزا راسىمدەي الاتىن بولدى.

ەلىمىزدە تسيفرلىق جۇيەنىڭ قالىپتاسىپ، دامۋىنا وراي قانداستار قىزمەتى دە تسيفرلىق جۇيەگە كوشتى. قازىر قانداستارىمىز كوشى-قون ساياساتى تۋرالى اقپارات العىسى كەلسە، كەز-كەلگەن جەردەن 1404 بىرىڭعاي بايلانىس ورتالىعىنا تەگىن قوڭىراۋ ارقىلى ءار وبلىس ورتالىقتارى مەن رەسپۋبليكاعا توتە قارايتىن قالالارداعى «وتانداستار قورى» قىزمەتكەرلەرىنەن كەڭەس الا الادى. سونىمەن بىرگە بارلىق وبلىس، قالا، اۋدان ورتالىقتارىنداعى حالىققا قىزمەت وتەۋ ورتالىقتارى ارقىلى جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن ىقتيار حاتقا جانە ازاماتتىق الۋعا قۇجاتتارىن تاپسىرا الادى. بۇرىنعىداي ءار مەكەمەنىڭ ەسىگىن قاعىپ، سابىلمايدى. يران جانە قىتايدان كەلگەن، جاسى ۇلعايعان قانداستارىمىز بولماسا اسىرەسە جاستار جاعى ەلەكتروندىق ۇكىمەتتىڭ جۇمىس ىستەۋ ءتارتىبىن مەڭگەرىپ العان. دەگەنمەن، كرليتسيا جازۋىن تولىق مەڭگەرمەگەن نەمەسە جەرگىلىكتى جاعدايدىڭ قىر-سىرىنا تولىق قانىقپاعان كەيبىر جۇمىس باستى بولعان قانداستارىمىزدىڭ دەلدالداردىڭ جۇمىسىنا جۇگىنەتىنى راس.

سوندىقتان دا قانداستارىمىز شوعىرلى قونىستانعان وڭىرلەردە بىرنەشە ۇرپاق دەلدالدار قوسىنى قالىپتاستى. ارينە، ولاردىڭ ىشىندە ارانى اشىلماعان، قۇدايعا قاراعان جۇمىستى ساپالى، تياناقتى ءپىتىرىپ بەرىپ، ءتيستى اقشاسىن الاتىن كىسىلەر جوق ەمەس. دەگەنمەن، ەرتەرەك كەلگەنىن كاپيتال كورىپ،جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ جانە اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرىمەن سىبايلاسا وتىرىپ قاراپايىم قانداستىڭ قالتاسىن قاعاتىن سۇمىرايلار دا تولىپ ءجۇر. ولار توپ قۇرىپ، پارتيا اشام دەپ جىلۋ جينايدى. الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرىپ ەلىم دەپ ەڭىرەپ، جەرىم دەپ جەر تەپكىلەگەندە ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتادى.اقەدىل، اڭقاۋ قانداستار مەن پوپۋليستىك باعىتتا جۇرگەن پارتيا قۇرعىش كوسەمدەر قالاي الدانعانىن بىلمەي قالادى. جاقىننان بەرى الماتى وبلىسىندا شۋ بولىپ جاتقان، ازاماتتىق الا الماي جۇرگەن قانداستار تۋرالى وقيعانىڭ استارىندا ەسكى جانە جاڭا دەلدالداردىڭ كۇرەسى مەن باسەكەلەستىگى جاتىر. سولاردىڭ كەسىرىنەن قۇجاتسىز جۇرگەن وتىزعا تاياۋ قانداستاردىڭ ماسەلەسىنە جوعارى جاق نازار اۋدارادى دەپ سەنەمىز.

بىلتىردان باستاپ ىشكى جانە سىرتقى كوشى-قونعا ارناۋلى كۆوتا بولىنەتىن وبلىستاردىڭ سانى سەگىزگە جەتتى. ونىڭ ىشىندە قانداستارعا ارنالىپ 1920 كۆوتا ءبولىندى.ءار ادام باسىنا شاققاندا 241 مىڭ تەڭگە كولەمىندە تولەم بەرىلەدى. سونىمەن بىرگە ناۋرىز ايىنان باستاپ قانداستاردى تۇرعىن ۇيمەن قامداۋ ءۇشىن 4 ميليون تەنگە بيۋدجەتتەن قاراستىرىلادى. بۇل سوما سول كۆوتا بولىنگەن وبلىستاردا قاراپايىم باسپانا قۇنىنىڭ تەڭ جارتىسىنا جەتىپ قالادى. سول وڭىردەگى تۇرعىلىقتى مەكەن-جايدىڭ ورتاشا ەسەپتەلگەن كوممۋنالدىق قىزمەت تولەمى كولەمىندە باسپانانى جالعا الۋعا وتەماقى بەرىلەدى.

ءوز ەركىمەن تۋىسشىلاپ نەمەسە كوشىپ كەلەم دەگەن قانداستارعا اتامەكەننىڭ قاقپاسى قاشان دا ايقارا اشىق. قالاعان جەرىنە تىركەلىپ، قۇجاتتارىن دۇرىستاپ الىپ قوعامنىڭ ءبىر مۇشەسى بولىپ جۇمىس ىستەۋىنە ەش كەدەرگى جوق. دامىعان ەلدەردىڭ كوشى-قون ساياساتىندا تاربيەدەن وتكەن گرين كارتاسى سياقتى «اتاجولى» كارتاسى جاقىندا عانا ومىرىمىزدە قولدانىسقا ەنەدى. بۇل كارتانى وزگە ەلدە تۋىپ-ءوسىپ بيزنەس، IT, ونەر سالاسىندا جەتىستىككە جەتكەن قانداستارىمىز قولدانا الادى. كارتانىڭ مەرزىمى 10 جىل. وسى كارتا بويىنشا قانداستارىمىز شەتەلدە تۇرىپ قانداس كۋالىگىن راسىمدەي الادى. ەندى بىرنەشە ايدان كەيىن اينالىسقا ەنەتىن «قۇتتى مەكەن» باعدارلاماسى بويىنشا قانداستارىمىز شەتەلدە تۇرىپ نەمەسە شەكارادان وتكەن كەزدە ازاماتتىققا، ىقتيار حاتقا قۇجاتتارىن راسىمدەي الادى. تسيفرلىق دامۋدىڭ باستى نىساناسى قۇقىق قورعاۋ، جانە شەكارا، كەدەن، ديپلوماتيا قىزمەتى سالاسىنداعى بارلىق اكىمشىلىك، ادامي كەدەرگىلەردى ازايتىپ، جالعان قۇجات جاساۋمەن اينالىساتىن دەلدالداردىڭ تىنىسىن تارىلتۋ ەكەندىگىن كۇندەلىكتى تاجريبەدە دالەلدەنىپ كەلەدى.

دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعى دا ءوز مىندەتىنە العان جۇمىستارىن تىڭعىلىقتى اتقارىپ كەلەدى. اسىرەسە، باستى نازاردى ىشكى جانە سىرتقى كوشى-قون ايماقتارى سانالاتىن سولتۇستىك، شىعىس، باتىس وبلىستارعا اۋدارىپ وتىر. سول وبلىس ورتالىقتارىنا جاقىن ورنالاسقان اۋىلداردان ارناۋلى قانداستار قالاشىعى سالىنباقشى. الدى سالىنىپ بولسا، ارتىنىڭ زاڭدىق، قۇقىقتىق، سمەتالىق قۇجاتتارى ازىرلەنۋدە. ارينە، ادامداردىڭ دەنى اقپاراتتى ءداستۇرلى ءباسپاسوز قۇرالدارىنان ەمەس الەۋمەتتىك جەلى مەن يۋتۋب كانالدارىنان الاتىندىقتان كوپ باعدارلامالار مەن جاڭا ساياساتتاردان حابارسىز شىعار؟ بىراق، ششىندىق وسى.

مەملەكتتىك ورگاندار مەن قوعامدىق ۇيىمدار زامان ىعىنا جىعىلىپ پوپۋليستىك قيمىلمەن اينالىسىپ كەتسە، زاردابىن حالىق جانە مەملەكەت تارتادى. «ءار زامانعا ءبىر سۇرقىلتاي» دەسەك تە، ۇلت پەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسى قاشاندا وزىق داستۇرمەن ساباقتاسىپ جاتاتىنىن ۇمىتپايىق.

سونىمەن كوش كوكجيەگى كەڭەيىپ كەلەدى. الايدا، جەتەرسىزدىكتەر بولسا، ول تاريحي جانە ادام بويىنداعى تابيعي كەمشىلىكتەرمەن قاباتتاسىپ جاتقان فاكتورلار كەلتىرىپ شىعارعانىن ۇمىتپايىق. ارينە، كەمشىلىكتەردى تۇزەتىپ، جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىگىمىز مول. قازاق كوشىنە قاراتىلعان ۇلكەن باعىت وزگەرگەن جوق. بيىلعى پارلامەنت سايلاۋىندا موڭعوليادان كەلگەن ءۇش قانداسىمىز ءۇنزيلا شاپاققىزى شاپاق، نۇرگۋل تاۋقىزى، جارقىنبەك امانتاي رەسپۋبليكا پارلامەنتىنە پارتيالىق تىزىممەن جانە ءبىر مانداتى وكرۋگتار بويىنشا سايلاندى. ال، قالا وبلىس، اۋدان ءماسليحاتتارىنا دەپۋتات بولعان قانداستاردىڭ قاراسى ءتىپتى دە مول. مىنە، بۇل وتىز جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى ۇلت كوشباسشىسى پارمەندى تۇردە  جۇرگىزگەن كوشى-قون ساياساتىنىڭ جاڭا قازاقستان داۋىرىندە ساپالىق، ساندىق كورسەتكىشىنەن جانە ۇلتتىق بىرەگەيلەنۋ ۇدەرىسىنىڭ جاڭا بەلەسكە كوتەرىلگەنىنەن دەرەك بەرەدى.قانداستار الدە كىمدەر ايتقانداي كىرمەنىڭ كۇنىن كەشىپ جاتقان جوق، قوعامدىق، ساياسي، الەۋمەتتىك ورنى جوعارىلاپ كەلەدى. مىنا جاھاندانۋ زامانىندا ەتەك-جەڭىمىزدى قىمتاپ، وڭىمىز بەن سولىمىزدى تانۋ ءۇشىن بىزگە ۇلت بولىپ ۇيىسىپ، قۇبىلىپ كەلەتىن قۇرىعى ۇزىن قاتەرلەرگە قارسى ۇلتتىق يممۋنيتەتىمىزدى جوعارىلاتۋ ءۇشىن قازاق كوشىنىڭ ماڭىزى دەپ بىلەمىز.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz