جۇماتاي سابىرجانۇلى. بىلىگى – بيتتەي، تىرلىگى – كيتتەي (جالعاسى)
سۇمدىق سۋرەت
تاريح جوتاسىنداعى قازاق قابىرىنىڭ باسىندا ۋاقىت وتىر. مىنە، قۇلقۋاللانى ەكى قايىردى. ەندى ءبىر رەت قايىرادى. سونىمەن ءتامام! ۋەكەڭ (ۋاقىت) ورنىنان تۇرادى دا، ەتەك-جەڭىن قاعىنىپ....جەلە جورتىپ تارتا بەرەدى...
ر.S. وكىمەتتىڭ بەت-اۋزىنا قاراسام، وسىنداي سۇمدىق سۋرەت كوز الدىما كەلەدى. قۇداي، ءوزىڭ كەشىرە كور!
وتىرىگى كوپ ءومىر
- كىتابىڭ نە جونىندە؟- دەدى ماعان.
- وتىرىگى كوپ ءومىر جونىندە،-دەپ ەزۋ تارتتىم.
مەجەگە جەتە الماس كوش.
اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ «اداسقاعىن» قايىرا وقىپ شىققاندا ۇققانىم- اسەكەڭنىڭ اسۋىنا جەتۋ ءۇشىن قازاق وقىرماندارىنىڭ كوشى ۇزاق جىلدار ساپار شەگەر. سونىڭ وزىندە كوش تۇتاسىپ مەجەگە جەتە الماس.
بىلىگى – بيتتەي، تىرلىگى – كيتتەي
ادامدار سياقتى، كەيدە ورتاقول، ءتىپتى ناشار ولەڭدەرگە دە باق قونادى.
باق قونعان دەگەن سول، وعان جاقسى ءان جازىلادى دا جۇرت جىلدار بويى ايتىپ جۇرەدى.
ويحوي مەن وللاحي!...
ويحوي! اقمولادا قازاقتاردىڭ سانى 50 پايىزدان اسقانىن كورىپ ولسەم دەۋشى ەدىم، جان ءتاتتى، ەندى ولگىمىز كەلمەيدى. سەبەبى دە بار: الماتىدان كەلگەندەردىڭ كوبى ورىسشا. ءبارىن بىلاي قويىپ مادەنيەت، اقپارات مينيسترلىگىندەگى «ۆيچ» - تەر مەن «ۆنا»-لاردى كورگەندە كوزىڭ كوكشيەدى.
سۇمدىق سۋرەت
تاريح جوتاسىنداعى قازاق قابىرىنىڭ باسىندا ۋاقىت وتىر. مىنە، قۇلقۋاللانى ەكى قايىردى. ەندى ءبىر رەت قايىرادى. سونىمەن ءتامام! ۋەكەڭ (ۋاقىت) ورنىنان تۇرادى دا، ەتەك-جەڭىن قاعىنىپ....جەلە جورتىپ تارتا بەرەدى...
ر.S. وكىمەتتىڭ بەت-اۋزىنا قاراسام، وسىنداي سۇمدىق سۋرەت كوز الدىما كەلەدى. قۇداي، ءوزىڭ كەشىرە كور!
وتىرىگى كوپ ءومىر
- كىتابىڭ نە جونىندە؟- دەدى ماعان.
- وتىرىگى كوپ ءومىر جونىندە،-دەپ ەزۋ تارتتىم.
مەجەگە جەتە الماس كوش.
اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ «اداسقاعىن» قايىرا وقىپ شىققاندا ۇققانىم- اسەكەڭنىڭ اسۋىنا جەتۋ ءۇشىن قازاق وقىرماندارىنىڭ كوشى ۇزاق جىلدار ساپار شەگەر. سونىڭ وزىندە كوش تۇتاسىپ مەجەگە جەتە الماس.
بىلىگى – بيتتەي، تىرلىگى – كيتتەي
ادامدار سياقتى، كەيدە ورتاقول، ءتىپتى ناشار ولەڭدەرگە دە باق قونادى.
باق قونعان دەگەن سول، وعان جاقسى ءان جازىلادى دا جۇرت جىلدار بويى ايتىپ جۇرەدى.
ويحوي مەن وللاحي!...
ويحوي! اقمولادا قازاقتاردىڭ سانى 50 پايىزدان اسقانىن كورىپ ولسەم دەۋشى ەدىم، جان ءتاتتى، ەندى ولگىمىز كەلمەيدى. سەبەبى دە بار: الماتىدان كەلگەندەردىڭ كوبى ورىسشا. ءبارىن بىلاي قويىپ مادەنيەت، اقپارات مينيسترلىگىندەگى «ۆيچ» - تەر مەن «ۆنا»-لاردى كورگەندە كوزىڭ كوكشيەدى.
ەندى استانا قازاقتارىنىڭ 60 پايىزى قازاقشا ويلاپ، سويلەپ، جازعانىن كورىپ ء(ارى قاراي تاۋدان قۇلاعان تاسقىن سەكىلدى جولىنداعىنى جاپىرىپ جۇرە بەرمەك) ولگىمىز كەلەدى-اق. سوعان جەتسەك، ءارى قاراي سىلتاۋ ىزدەمەس ەدىك، وللاحي!..
وتكليگىم – كۇيىگىم...
قالبالاقتاپ-قالبالاقتاپ ءوز اياعىمەن كەلگەن وي:
وتىز جىل جولداس بولعان وتكليگىم،
وتكليگىم – بويىمدا كوپ كۇيىگىم... (مەملەكەتتىك گازەت تىلشىلەرىنىڭ گيمنى دەرلىك).
دارىننان اياساڭ...
كەيقۋاتتىڭ ءبىر كەلىنشەككە بەرگەن كەڭەسى: «دەبيلگە بەرگەن دۇنيەڭدى دارىننان اياساڭ، دۋرا بولعانىڭ».
مولتەك وي
نەنىڭ جامان ەكەنىن بىلسەڭ بولدى عوي، نەنىڭ جاقسى ەكەنى وزىنەن-ءوزى تانىلماي ما؟
***
قازاق ءداستۇرى: مۇگەدەك، جارىمجان ادامدارعا كۇلۋگە تىيىم سالادى... مىنالارعا دا كۇلۋگە بولمايدى. بۇلار دا مۇگەدەكتەر – رۋحاني مۇگەدەك، جارىمجاندار!
ەزۋگە تۇسكەن كۇش
مۇرتىمنىڭ جوقتىعىنان وسى جولى قاتتى قينالدىم. تەاترداعى ءبىر قويىلىم تۋرالى جازعان سىنىما ءبىر باستىقسىماق: «سەن قاتىگەزسىڭ!» دەپ باعا بەرگەندە مۇرتىمنان كۇلە المادىم. امالسىز ەزۋگە كۇش ءتۇستى. قيمىلدايتىن رەت – قىلشىقتىكى ەدى.
قايراققا جانۋ
وتپەي قالعان پىشاقتى قايراققا جانىپ-جانىپ جىبەرسەڭ كادەگە اسىپ كەتپەي مە. سول سەكىلدى، كەيدە ءبىر ءتىلىم جۇرمەي، ءتىلىم جۇرمەگەن سوڭ قولىم جۇرمەي وتىرعاندا، قۋ جاندى قيناماي قاعازدى جيىپ تاستاپ، عابەڭنىڭ شىعارمالارىن وقىپ جاتا قالام. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى، ءبىر-ەكى اڭگىمەنى تامامداعان سوڭ تۇتىعىپ كەتكەن ءتىلىمنىڭ.... سىرعي باستاعانىن سەزىنگەندەي بولامىن.! قۇدىرەت قوي عابەڭ-عابيت پايعامبار. عابەڭە قۇلاعاننىڭ ءبىر عانا جامان دەرى – شامالى جازعانىنا اۋزىڭ تۇشىماي قويادى.
اقش اياعىمىزدىڭ استىندا قالاتىن ەدى
«كەمشىلىكتى كوپ كورەدى» دەپ كىنالايدى مەنى. وۋ، اعايىندار-اۋ، اينالاڭ تولعان كەمشىلىك بولسا، قالاي كورمەسكە؟
جورناليستەردىڭ كوزدى جۇمىپ كويىتە بەرگەنىنەن قوعام كوكتەسە ەندىگى اقش اياعىمىزدىڭ استىندا اقشاڭداپ جاتاتىن بولدى ەمەس پە؟..
قاتىگەز دەسە دەسىن
جازعان سىندارىما قاراپ مەنى قاتىگەز دەيتىندەر بار ەكەن. دەسە، دەسىن. جاعىمپاز دەمەسە بولعانى. قاتىگەزدىك جاعىمپازدىقتىڭ قاسىندا قاھارمان دەگەنمەن بىردەي.
ەتيكاعا جات قىلىق
ەكەۋىنىڭ شۇيىركەلەسۋى ءجيى. دۇنيەنىڭ تۇتقاسىن ەكەۋىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنا بەرسە، اناۋسى باسسىز قالار ەدى!.. مەن ءوزىم ۇناتپايتىن ادامىممەن سويلەسپەك تۇگىلى امانداسا المايمىن. وسى جۇرت سايقال-ەي! ەلسىز-كۇنسىزدە كەزدەسسە ءبىرىنىڭ ءبىرى ەنىن سىلىپ الاتىنداردىڭ ءوپ-وتىرىك ەمىرەنگەنىن كورگەندە ەرنىڭدى شىعارايىن دەسەڭ – ەتيكاعا قايشى.
تۇعىرلى تاقىرىپ
ءتورت تۇرىق. وسىنداي اتپەن فەلەتون جازسا. اسىقتىڭ ءتورت تۇرىعى – الشى، تايكە، بۇك، شىك. ءبىر باستىقتىڭ وسىنداي ساتتەرىن...
سىلەكەي سىرقاتى. بۇل دا فەلەتونعا جاراپ تۇرعان تاقىرىپ. بىزدە نە بولسا سوعان تامسانىپ، نەنى كورسە سوعان سىلەكەيى شۇبىراتىندار كوپ. وسى ءبىزدىڭ گازەت ماقالالارىنان دا ۇزىندىلەر كەلتىرىپ وتىرىپ تا جازىپ شىعۋعا بولادى مۇنى. قىزىق بولار ەدى.
مارقايا سويلەسە – ايىپ ەمەس
مۇحاڭنىڭ (مۇحتار ماعاۋين) ماقتانا سويلەگەنىن كۇستانالايتىندار بار. ال مەن ويلايمىن، تاۋ قوپارعان كىسى مارقايا سويلەسە – ايىپ ەمەس. ءبىر كۇرەك باسى شىم ويا الماي ءجۇرىپ شىرەنۋ، انە، ناعىز ولىمنەن كۇشتى ۇيات سول!
مەن مۇحاڭدى ماقتاندى دەپ ەسەپتەمەيمىن، مارقايا سويلەگەنىنە مەيىرلەنەمىن.
ءوزىن الدەكىمدەرگە ماقتاتۋ ءۇشىن ماڭداي تەرىن مىڭ توگەتىن «مارقاسقالار» ارەكەتىنەن گورى مۇحاڭنىڭ وسىلاي، ءوز باعاسىن ءوزى بەرگەنى – كىسىلىك، ادالدىق.
«ءبىلىم ۇلى ادامدى جۋاسىتادى...» دەگەن بەكەر مە دەيمىن، وسى مۇحاڭ اساۋ عوي.
جۇماتاي!
بۇل دۇنيە جالعان ەكەن،
ابىلاي، ابايدان دا قالعان ەكەن.
ۇزىلگەن الاشىمنىڭ التىن ءجىبىن،
تۇركىنىڭ قاي بالاسى جالعار ەكەن؟!
جۇرەگى قۇسالى قۇس مەن دە كوكتىڭ،
ءجۇز رەت جەرگە قۇلاپ، جونگە كەپپىن.
احمەت، مىرجاقىپتىڭ سوڭىنداعى
سوڭعى ءبىر تۇياعى ەدىڭ-
سەن دە كەتتىڭ.
قۇل تۋسا-
جۇرەدى دە بولعانداي بوپ،
ۇل تۋسا-
تۋادى ىلعي سور ماڭداي بوپ.
الاش دەپ تورعايدان كەپ استاناعا
شىرىلداپ سەن دە كەتتىڭ
تورعايداي بوپ!
الاشقا اللا ءوزى ىرىمداعان،
بوزتورعاي-كوگىم دە الاڭ،
قىرىم دا الاڭ.
سەن كەتتىڭ...
الاش پەنەن تورعاي قالدى،
بوزتورعاي قالدى سونسوڭ، شىرىلداعان.
الاشىڭ- التىن وردا- ءۇيىڭ ەدى،
دۇرلىگىپ تۇر نەسىنە ءدۇيىم ەلى؟
دۇنيەگە جىلاپ كەلىپ، بوزتورعايىم،
مىسقىلداپ كەتتىڭ سول ءبىر دۇنيەنى.
الاشىڭ عۇمىر كەشكەن ازاپپەنەن،
اللاعا بارماس ەندى مازاقپەنەن،
سەن كەتتىڭ،
سەنىڭ كۇلكىڭ قالدى، بىراق،
وسپانحان دەيتىن ۇلى قازاقپەنەن...
سەرىك اقسۇڭقارۇلى، اقىن
سوڭى
Abai.kz
