ەكى الىپ يمپەريا ءارى الەمگە ءوز ەرىك-جىگەرىن تانىتقىسى كەلگەن ورىس پەن قىتايدىڭ ساياسي شاحمات تاقتاسىنا اينالعان ورتالىق ازيا ەلدەرىنە بۇرىن ەشكىم ءمان بەرمەي، تەك قىتاي مەن ورىستىڭ «ءوز ماڭگىلىك مۇددەمىز» دەپ سانايتىن، ەندى ۋاقىت دوڭگەلەگى 360 گرادۋسقا اينالىپ، تالىپتەردىڭ ارقاسىندا وسى تاريحي ايماقتاعى مەملەكەتتەرگە باتىس پەن اقش ءوز نازارىن تىگە باستادى.

ناتيجەسىندە «C5+1» سۇحباتتاستىعى ومىرگە كەلىپ، اقش ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىمەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتۋعا قام جاساۋعا كىرىستى.

ناتيجەسىندە انگلو-ساكس-حانزۋ جانە ماسكەۋلىك يمپەراليستىك مۇددەلەر اراسىنداعى تەكەتىرەستىك پەن باسەكەلەستىك ساياسي-ەكونوميكالىق كوكپار دوداسىنا اينالدى. وسىنى جاقسى اڭعارعان «نەزاۆيسيمايا گازەتا» 14-15 قىركۇيەكتەگى سامميتكە قاتىستى: «جاڭا حالىقارالىق جاعدايعا بايلانىستى وسى ايماققا دەگەن سىرتقى ساياساتتاعى قىزىعۋشىلىق تۇپتەپ كەلگەندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى العا تارتىپ، ايرىقشا تاۋەكەلگە بەل بۋشىلىقتى تانىتادى» دەگەن ويدى العا تارتا باستادى.

بۇرىندارى تەك كحر مەن رف باۋىرىنا باسىپ كەلگەن ايماقتاعى جاعدايدىڭ كۇن وتكەن سايىن قۇبىلا، وزگەرىسكە ۇشىراۋى گەوساياساتقا ءوز تۇزەتۋلەرىن ەنگىزە باستاعانى جاسىرىن ەمەس. اقش پەن ەو-نىڭ بۇل جەرگە ناقتى اياق باسۋىن بۇرىنعى قوس قوجايىن ەش قۇپ كورمەيدى.

ءار تاراپتىڭ ءوز ويلاعانى، ءوز كوزدەگەنى بار. ەڭ باستىسى قازاقتىڭ كورشىلەرى ونى اينالىپ، رەسەيسىز «وڭتۇستىك كولىك ءدالىزى» ارقىلى باتىسقا جۇك تاسىمالى ارقىلى شىققىسى كەلەدى. بۇل ماسەلە اشحابات سامميتىندە بوي كورسەتتى. ونى تۇركىمەن، تاجىك جانە وزبەك جاعى قوس قولداپ جاقتاپ شىقتى. اۋعانمەن شەكتەسەتىن وسى ءۇش مەملەكەت ۇنەمى ونىڭ قاۋىپىن العا تارتۋمەن كەلەدى. بۇعان قازاق پەن قىرعىز جاعى ونشا دەن قويمايدى.

سونىمەن وسى ءبىر پروبلەما ورتالىق ازيا ءۇشىن تولاسسىز كۇرەسكە جول اشىپ بەردى. 28 اقپانداعى استانادا اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى بلينكەننىڭ قاتىسۋمەن «C5+1» فورماتىندا وتكەن سامميت ءبىرىنشى رەت ۋاشينگتونعا وسى ەلدەردى ماسكەۋ ىقپالىنان ايىرۋعا شىنايى دا ناقتى قادام جاساتتى. باتىس ۋكرايناداعى سوعىستان كەيىن پۋتيندىك رەسەيدىڭ ءوز نازارىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا وا-عا تىگە الاتىندىعىن بەك جاقسى ءتۇسىندى. ءارى تومەندەگىدەي قادامداردى رەت-رەتىمەن جۇزەگە اسىرۋعا كوشتى:

▪️ وسى ەلدەردەگى كومىر سۋتەگىن ەۋروپا ەلدەرىنە جەتكىزۋدى جولعا قويۋ;

▪️ اعۋعانستاننان اسكەر شىعارعاننان كەيىنگى السىرەگەن ىقپالدى وسى ايماقتا قايتا قالپىنا كەلتىرۋ;

▪️ باسىمدىققا يە قىتايدىڭ ەكونوميكالىق-ساياسي ىقپالىن السىرەتۋ جانە «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋىنە» بالامالى نۇسقانى ۇسىنۋ;

▪️ ەڭ باستىسى زۇلىم رەسەيدى اينالىپ وتەتىن كولىك جولىن باقىلاۋدى قولعا الۋ.

باتىس پەن اقش-تى الاڭداتاتىنى السىرەگەن رەسەيدىڭ ورنىن باسۋدى ءوز الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان قىتايدىڭ ەكونوميكالىق-ساياسي جوسپارلى ءىس-ارەكەتى. ءارى ەو پەن اقش بۇل ايماقتان مۇلدەم تىسقارى ورنالاسقان. بۇل وڭىرگە رەسەي مەن قىتايدىڭ جولىن كەسىپ ورنىعامىز دەگەن ويلارى دا مۇلدەم بولعان ەمەس-ءتىن.

مىنە، وسى رەسەي ايىرىلعان كەڭىستىكتى كىم يەلەنتىندىگى جانە قالاي يەلەنەتىندىگى ساياساتتانۋشىلاردىڭ ءتۇرلى قيسىنداعى پىكىرلەرى مەن ويلارىنا ۇلاسا باستادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا وا تاعدىرى كوكپارعا ءتۇستى. ءارى بۇل مەملەكەتتەر ءوزىن قوس تاجالدان قۇتقاراتىن تۇركيا دەگەن سەنىمگە دە بىرتە-بىرتە كەلە باستادى. پاكىستان، ءۇندىستان مەن يراندا وسى ايماقتان وزىنە لايىق ورىندى ىزدەستىرە باستاعانىن جوققا شىعامايمىز.

ال، الەمدىك ساياسات وسى ەلدەرگە باۋىرلاس تۇرىكتىڭ قول سوزۋىن تارس ەستەن شىعارىپ، پاكىستان، ءۇندىستان مەن يراندى كوزگە ىلمەي، تەك قىتاي مەن باتىس وسى ايماق ءۇشىن كۇرەسۋدە دەپ جار سالۋدا…

Abai.kz