مەكتەپكە حيدجاب كيىپ كەلۋگە رۇقسات بەرۋ-بەرمەۋ دەيتىن جىلداعى داۋ قايتا قىزىپ، ەل ءىشى ەكى توپقا ءبولىنىپ، ىردۋ-دىردۋ بولىپ وتىرعان تۇستا ءماجىلىستىڭ داۋدەي دەپۋتاتى ايدى اسپانعا بىراق شىعارىپ، مالىمدەمە جاسادى. «ەلىمىزدە ءدىني مەكتەپتەر اشۋ كەرەك. جانە ول مەكتەپتەردى مەملەكەت جارتىلاي قارجىلاندىرۋى كەرەك»، - دەيدى دەپۋتات.

ءماجىلىس دەپۋتاتى نە دەيدى؟

مۇنداي ءسوزدى ايتقان ءماجىلىس دەپۋتات – ايگۇل قۇسپان.

«ءبىزدىڭ مەكتەپتەردى مەملەكەتتىك مەكتەپتەر جانە جەكەمەنشىك ءدىني مەكتەپتەر دەۋىمىز مۇمكىن. ءدىني مەكتەپتەردە مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا بارلىق پاندەر، فيزيكا، ماتەماتيكا وقىتىلادى. وعان قوسىمشا مەدرەسەدە وقىتىلاتىن قۇران نەمەسە بيبليا، تور بولسىن – ءدىني پاندەر بەرىلەتىن بولسا جانە ولاردى ۇكىمەت جارتىلاي قارجىلاندىرسا جاقسى بولار ەدى. سول كەزدە كيمەشەك كيەتىن قىزدار نەمەسە ءدىن وقىعىسى كەلەتىن بالالار سونداي مەكتەپتەرگە بارا الۋشى ەدى...

فرانتسيانىڭ ەمەس، ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلىندە وسىنداي بار. ويتكەنى، مەن سول ەلدەردە ديپلومات، ەلشى بولدىم. مىسالى، اقش-تى الايىق. ول جاقتاعى مەملەكەتتىك مەكتەپتەردە كيمەشەك كيۋگە بولادى. مەن فرانتسيانى نەگە كەلتىردىم؟ فرانتسيادا مەكتەپكە بالالار ورامالمەن بارا المايدى. سونى ءبىزدىڭ قازاقتار كەرەمەت «انە فرانتسيانى قاراشى، نەگە ويتپەيمىز» دەيدى. فرانتسيا كاتوليكتەر ەلى. ول جاقتا ءدىني مەكتەپتەر مولشەرى 50 پايىز»، – دەيدى ول.

بۇل قاي دەپۋتات؟

بۇل سوزدەردى ايتقان دەپۋتات ايگۇل قۇسپان كىم؟ اۋەلى ءسوز اۆتورى جايلى از-كەم اقپارات:

ايگۇل قۇسپان – ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتى. وندا دا حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى. قازاقستان، رەسەي مەن فرانتسيادا ءبىلىم العان. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مامانى. قر ءسىم-دە، فرانتسياداعى، اۆسترياداعى، ليتۆاداعى، بەلگياداعى، ليۋكسەمبۋرگتەگى ەلشىلىكتەردە ءتۇرلى لاۋازىمدى قىزمەتتەردى اتقارعان ادام. قازاقستاننىڭ ەو مەن سولتۇستىكاتلانتيكالىق كەلىسىم (ناتو) ۇيىمىنداعى وكىلدىگىن باسقارعان.

ديپلوماتيالىق شەنى: توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشى. 2021 جىلدىڭ قاڭتارىنان بەرى ماجىلىستە دەپۋتات.

ەندى دەپۋتاتتىڭ ۇسىنىسى تۋرالى تارقاتا ايتايىق: ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ بۇل ايتقان پىكىرى سۋبەكتيۆتى كوزقاراس جانە ول ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا ابدەن قۇقىلى بولدى. سوندىقتان، بۇل پىكىردى كونسترۋكتيۆتى قاراستىرىپ، زايىرىلىق ۇعىمى مەن ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ تۋرالى زاڭدارعا ارقا سۇيەپ، ءسوز شىعارايىق. بۇل دا تالقىنىڭ ءبىر فورماسى. سوندىقتان، دەپۋتات حانىم ءبىزدىڭ ۋاجگە وكپەلەي قويماس...

زايىرلىلىق دەگەن نە؟

«زايىرلىلىق – مەملەكەتتىك بيلىك پەن ءدىن بيلىگىنىڭ اجىراتىلۋى. زايىرلى ەلدە مەملەكەتتىڭ بيلىگى ءبىرىنشى تۇرادى، ياعني ءدىني بيلىك مەملەكەتتىك بيلىككە باعىنادى دەگەن ماعىنادا قاراۋ كەرەك!». بۇل بەلگىلى ءدىنتانۋشى دوساي كەنجەتاي مىرزانىڭ ءسوزى.

قازاقستان ءوزىن نەگە زايىرلى مەملەكەت دەپ دارىپتەيدى؟ زايىرلىلىق اتەيزمدى بىلدىرمەيدى. زايىرلىلىق – پروگرەسسيۆتى، تولەرانتتى، اشىق قوعام.

زايىرلىلىق دەگەن – بۇل مىندەتتى ورتا ءبىلىم جانە بەلگىلى ءبىر كونفەسسياعا جاتاتىندىعىنا قاراماستان ورتا جانە جوعارى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى دەگەن ءسوز.

زايىرلىلىق – ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ، اعىم، توپتاردىڭ مەملەكەت ىسىنە ارالاسپاۋى!

زايىرلى مەملەكەتتىڭ قاعيداتتارىنىڭ ءبىرى رەسمي ءدىننىڭ بولماۋى بولعاندىقتان، بۇل ەشبىر ءدىني بىرلەستىك قۇقىقتىڭ قاينار كوزى قىزمەتىن اتقارىپ، زاڭنامالىق اكتىلەرگە نەگىز بولا المايدى دەگەن ءسوز!

زايىرلىلىق – ءارتۇرلى حالىقتاردىڭ سالت-ءداستۇرىنىڭ ساقتالۋى!

زايىرلىلىق – تەك ءدىني تولەرانتتىلىق ەمەس، بارلىق گۋمانيستىك قۇندىلىقتاردى، ار-وجدان بوستاندىعىن تانۋ، قوعامنىڭ رۋحاني ومىرىندەگى ارتۇرلىلىكتى تانۋ دەگەن ءسوز!

زاڭ نە دەيدى؟

ءبىز قازاقستاندى زايىرلى مەملەكەت دەيمىز. ەندەشە زاڭدى سويلەتىپ كورەيىك.

«ءبىلىم تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2007 جىلعى شىلدەسىندە قابىلدانعان № 319 زاڭى بار. سول زاڭنىڭ 3-بابى: «ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ پرينتسيپتەرى»، - دەپ اتالادى.

سونىمەن ءبىلىم بەرۋدەگى مەملەكەتتىڭ پرينتسيپتەرى نە دەسەك، ءدال وسى باپتا: «مەملەكەت بارشاعا تەڭدەي ءبىلىم بەرۋگە مىندەتتى، ادامداردىڭ ءبىلىم الۋ قۇقى شەكتەلمەيدى، مەملەكەت ساپالى ءبىلىم بەرۋدى ۇيىمداستىرادى، ءبىلىم جۇيەسىن دامىتادى، ءبىلىم الۋشىنى ىنتالاندىرادى، ءبىلىم الۋ بارشاعا قولجەتىمدى بولادى ت.ب.»، - دەپ كەلەدى دە، 2-تارماعىندا: «ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا ساياسي پارتيالار مەن ءدىني ۇيىمداردىڭ (بىرلەستىكتەردىڭ) ۇيىمدىق قۇرىلىمدارىن قۇرۋعا جانە ولاردىڭ قىزمەتىنە تىيىم سالىنادى», - دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلادى.

نەمەسە ءدال وسى زاڭنىڭ 1-ءشى بابىنىڭ 52-ءشى تارماقشاسىندا: «رۋحاني ء(دىني) ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى - ءدىن قىزمەتشىلەرىن دايارلاۋدىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ىسكە اسىراتىن وقۋ ورىندارى»، - دەپ انىق جازىلعان.

بۇل تۇسىنىكتەمە! ياعني، «ءدىني ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى» (جاڭاعى دەپۋتات ايتىپ وتىرعان ءدىني مەكتەپ تە وسى ساناتقا كىرەدى) – ءدىن ماماندارىن دايارلايتىن ورىن بولاپ تابىلادى.

ءارى قاراي كەتتىك. وسى زاڭدا 47-ءشى باپ بار. «ءبىلىم الۋشىلار مەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ قۇقىقتارى، مىندەتتەرى مەن جاۋاپكەرشىلىگى», - دەپ اتالادى.

انىقتاما:

* بiلiم الۋشىلارعا - وقۋشىلار، كادەتتەر، كۋرسانتتار، تىڭداۋشىلار، ستۋدەنتتەر، ماگيسترانتتار، ينتەرندەر، رەزيدەنت-دارىگەرلەر جانە دوكتورانتتار جاتادى.

* تاربيەلەنۋشىلەرگە - مەكتەپكە دەيىنگى، ينتەرناتتىق ۇيىمداردا ءبىلىم الۋشى جانە تاربيەلەنۋشى ادامدار جاتادى.

47-باپتىڭ 3 تارماعىندا، 1-ءشى تارماقشاسىندا: «ءبىلىم الۋشىنىڭ قۇقىقتارى» دەپ: «مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتتارىنا سايكەس ساپالى ءبىلىم الۋعا قۇقىلى»، - دەپ ناقتىلاپ كورسەتەدى.

ودان بولەك، ءبىلىم الۋشى مەملەكەتتىك يگىلىكتەردى تەڭ پايدالانۋعا قۇقىلى. بۇل دەگەنىڭىز - وسىمشا ءبىلىمىم جەتىلدىرۋگە، ءبىلىم بەرۋ وشاقتارىنداعى مەملەكەتتىك مۇلىكتەر مەن يگىلىكتەردى، سپورت زالداردى، كىتاپحانالاردى، اكت زالداردى پايدالانۋعا ت.ب. تەڭدەي قۇقىلى دەگەن ءسوز.

وسى 47-ءشى باپتىڭ 15-1 تارماعىندا: «ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا ءبىلىم الۋشىلار ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان بەلگىلەگەن، مىندەتتى مەكتەپ فورماسىنا قويىلاتىن تالاپتاردى ساقتاۋعا مىندەتتى»، - دەپ انىق جازىلعان.

جالپى «ءبىلىم تۋرالى» بۇل زاڭ 68 باپتان تۇرادى. وندا ءبىلىم بەرۋدى ۇيىمداستىرۋ مەن ءبىلىم الۋشىنىڭ قۇقىقتارى ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان. بۇل زاڭعا 2011 جىلدىڭ قازانىندا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن.

ءاسىلى وسىمەن ءتامام بولۋى كەرەك. مەملەكەتتە زاڭ بار. وندا مەملەكەت ءبىلىم بەرۋدى بىرنەشە كاتەگورياعا ءبولىپ قاراستىرادى. مەكتەپكە دەيىنگى، ورتا، ورتادان كەيىنگى، جوعارعى، جوعارعىدان كەيىنگى، اكداەميالىق، كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ. بۇل كاتەگوريالاردىڭ ەشبىرىندە ءدىني ۇستانىمدارىنا قاراي بولەكتەتىپ وقىتۋ، بولەك دايارلانعان ءبىلىم ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن قاراستىرۋ كوزدەلمەگەن. ياعني، ءبىلىم الۋشىنىڭ بارلىعى تەڭ. بارلىعى بىردەي بىرىڭعاي وقۋ ستاندارتتارىمەن وقىتىلادى.

دەسە دە، قوسىمشا تاعى كونستيتۋتسيادان مىسال كەلتىرەيىك.

اتا زاڭنىڭ 1-ءشى بابىندا: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى, ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى - ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى»;

اتا زاڭنىڭ 30-بابى، 4-ءشى تارماعىندا: «مەملەكەت ءبىلىم بەرۋدىڭ جالپىعا مىندەتتى ستاندارتتارىن بەلگىلەيدى. كەز كەلگەن وقۋ ورنىنىڭ قىزمەتى وسى ستاندارتتارعا ساي كەلۋى كەرەك»، - دەپ جازىلعان.

ءتۇيىن: قازاقستاندا مەملەكەت جارتىلاي قارجىلاندىراتىن ءدىني مەكتەپتەر اشۋ دەگەن – زاڭعا جانە كونستيتۋتسياعا قايشى ۇسىنىس! ءبىز وسى جولى قازاقستاندا ءدىني مەكتەپتەر اشۋعا زاڭ مۇمكىندىك بەرە مە دەگەن ساۋالعا عانا جاۋاپ ىزدەدىك. ال بۇل ۇسىنىستىڭ يدەولوگيالىق قاۋىپى ءھام قازىرگى جاھاندىق گەوساياسي احۋالدىڭ فاكتورلارىن رەتى كەلسە، كەلەر جولى ءسوز ەتەرمىز. ازىرگە ءتامام.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz