مۇنداي توسىن سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلگىڭىز كەلسە، لەونيد گايدايدىڭ ايگىلى «يۆان ۆاسيلەۆيچ ماماندىعىن وزگەرتەدى» كومەدياسىنىڭ قازاقشا اۋدارماسىن كورىڭىز...

«قازانعا كىردىم، ال شپاكتىكىنە كىرگەنىم جوق»

تۋراسىن ايتايىق، قازىر بىزدە اۋدارمامەن كىم كورىنگەن اينالىساتىن بولدى. تەلەارنالارعا ءبارىبىر – ولار ءۇشىن تاپسىرىس دەر كەزىندە ورىندالدى، ال بۇل ەل اۋزىندا «50 دە 50» اتالىپ كەتكەن الگى ءبىر زاڭ تالابىنا ساي ارەكەت ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، ءبىتتى. ونىڭ ساپاسى، مازمۇنى، تۇپنۇسقامەن قانشالىقتى سايكەسەتىنى، تۋىندىنىڭ بولمىسىن، كەيىپكەردىڭ مىنەزىن قانشالىقتى اشاتىنى ەش ويلاندىرمايدى دا. «كوتەرە الماس شوقپاردى بەلىنە بايلاعىش» بەلسەندى اۋدارماشىسىماققا دا ءبارىبىر – ۋاقىتىندا اياقتادى، وتكىزدى، ەندى قالاماقىسىن السا بولدى، باسقاسىنا باس اۋىرتپايدى. باسى اۋىراتىن – باياعى سول اۋدارىلعان دۇنيەنى كورەتىن بايعۇس كورەرمەن عانا. ياعني، قازاق. ياعني، ءسىز بەن ءبىز. ويتكەنى، تارجىمەنىڭ دەڭگەيىن تەكسەرىپ، قاداعالاپ وتىرعان ەشكىم جوق. ءار تەلەارنا ءوز بىلگەنىن ىستەپ جاتىر.

مۇنداي توسىن سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلگىڭىز كەلسە، لەونيد گايدايدىڭ ايگىلى «يۆان ۆاسيلەۆيچ ماماندىعىن وزگەرتەدى» كومەدياسىنىڭ قازاقشا اۋدارماسىن كورىڭىز...

«قازانعا كىردىم، ال شپاكتىكىنە كىرگەنىم جوق»

تۋراسىن ايتايىق، قازىر بىزدە اۋدارمامەن كىم كورىنگەن اينالىساتىن بولدى. تەلەارنالارعا ءبارىبىر – ولار ءۇشىن تاپسىرىس دەر كەزىندە ورىندالدى، ال بۇل ەل اۋزىندا «50 دە 50» اتالىپ كەتكەن الگى ءبىر زاڭ تالابىنا ساي ارەكەت ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، ءبىتتى. ونىڭ ساپاسى، مازمۇنى، تۇپنۇسقامەن قانشالىقتى سايكەسەتىنى، تۋىندىنىڭ بولمىسىن، كەيىپكەردىڭ مىنەزىن قانشالىقتى اشاتىنى ەش ويلاندىرمايدى دا. «كوتەرە الماس شوقپاردى بەلىنە بايلاعىش» بەلسەندى اۋدارماشىسىماققا دا ءبارىبىر – ۋاقىتىندا اياقتادى، وتكىزدى، ەندى قالاماقىسىن السا بولدى، باسقاسىنا باس اۋىرتپايدى. باسى اۋىراتىن – باياعى سول اۋدارىلعان دۇنيەنى كورەتىن بايعۇس كورەرمەن عانا. ياعني، قازاق. ياعني، ءسىز بەن ءبىز. ويتكەنى، تارجىمەنىڭ دەڭگەيىن تەكسەرىپ، قاداعالاپ وتىرعان ەشكىم جوق. ءار تەلەارنا ءوز بىلگەنىن ىستەپ جاتىر.

راس، مەملەكەتتىك ارنالاردا بۇل ماسەلەنىڭ دۇرىس جولعا قويىلعانى بايقالادى. مۇنى، اسىرەسە، «قازاقستاننىڭ» دۋبلياجىنا بايلانىستى ايتۋعا بولادى. سويلەمدەر تۇپنۇسقا ماعىناسىن ساقتاي وتىرىپ، قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىنا وراي قۇرىلۋىمەن قۇلاققا جاعادى. سوندىقتان دا تەلەديدارداعى كورەي نەمەسە تۇرىك كەيىپكەرلەر تۋرا قازاقشا سويلەپ جاتقانداي اسەر قالدىرادى. ەكران ەتەگىندەگى ورىسشا سۋبتيتردەن گورى اكتەرلەردىڭ قازاق تىلىندەگى ءماتىندى وقۋى ءھام ويناۋى ديالوگتار مازمۇنىنا ەتەنە ۇيلەسەدى. مۇنىڭ ءبارى ۇلتتىق ارنادا اۋدارما ماسەلەسىمەن كاسىبي كوماندا شۇعىلدانىپ جاتقانىن اڭعارتادى.

ال باسقا ارنالار ءوز قالاۋىنشا تارجىمە جاساپ، شيكىلى-ءپىسىلى دۇنيەلەرىن ەفيرگە توعىتىپ جاتىر. ءتىلدى بۇلاي قورلاۋدى قالاي توقتاتامىز؟ بىزدىڭشە، ەندى اۋدارما سالاسىنا ءبىر ورتالىقتان قاداعالاۋ، باقىلاۋ قاجەت-اق. تەلەارنالاردىڭ وزدەرىنىڭ دۋبلياج جاساۋىنا تىيىم سالا الماسپىز، بىراق ولاردىڭ اۋدارماسىنىڭ ساپاسى ۇنەمى نازاردا بولۋى كەرەك.

جاقىندا تەلەديداردان («كتك») داڭقتى رەجيسسەر ل.گايدايدىڭ وسىدان قىرىق جىل بۇرىن تۇسىرىلگەن «يۆان ۆاسيلەۆيچ ماماندىعىن وزگەرتەدى» («يۆان ۆاسيلەۆيچ مەنياەت پروفەسسيۋ») اتتى كومەدياسى كورسەتىلدى. ارينە، ورىس تىلىندە. بىراق ەكران ەتەگىندە قازاقشا ءسۋبتيترى جازىلىپ وتىردى. ءفيلمدى بۇرىن دا سان رەت تاماشالاعاندىقتان، بار زەيىنىمىزبەن تەلەەكراننىڭ تومەنگى جاعىنداعى سول جازۋلارعا ۇڭىلدىك. ۇڭىلدىك تە تۇڭىلدىك.

سەبەبى، فيلمدە كوپ كەزدەسەتىن، قوعامنىڭ سول كەزدەگى تىنىسىنان حابار بەرەتىن استارلى دا ۋىتتى اڭگىمەلەر كادىمگى «سەن باردىڭ، مەن كەلدىم» كەيپىندەگى سىلبىر سويلەمدەرگە اينالىپ شىعا كەلىپتى. كۇللى كورەرمەن جاتقا سوعاتىن قىزىق ديالوگتار دۇرىس اۋدارىلماعان، كۇلكىلى دە تاپقىر سيپاتتارىنان جۇرداي بوپ تونالىپ، جۇپىنى، سولعىن، بەيشارا كۇيگە تۇسكەن. اۋدارمانىڭ مۇنداي سيقى كىمدى قىزىقتىرسىن؟

ماسەلەن، وسى زامانعا ءوتىپ كەتكەن باياعى شىن پاتشانى «قولعا ءتۇسىرىپ»، تەرگەپ جاتقاندا ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ ودان «كۆارتيرۋ شپاكا ۆى برالي؟» («شپاكتىڭ پاتەرىن توناعان ءسىز بە؟») دەپ سۇرايتىن جەرى بار، ەسىڭىزدە شىعار؟ سوندا پاتشا «كازان برال، استراحان برال، رەۆەل برال، ا شپاكا... نە برال» دەپ جاۋاپ بەرەدى. ياعني، بۇرىن ءوز بيلىگىنە قاراتقان قالالارىن تىزە كەلىپ، شپاك تا (باس كەيىپكەر شۋريكتىڭ كورشىسىنىڭ فاميلياسى) سونداي شاھارلاردىڭ ءبىرى مە دەپ دالباسالاعانى عوي... سونى تارجىمەشىلەر «قازانعا كىردىم, استراحانعا كىردىم, رەۆەلگە كىردىم, ال شپاكتىكىنە كىرگەنىم جوق» دەپ اۋدارىپتى! دۇرىسى – «قازاندى الدىم, استراحاندى, رەۆەلدى دە الدىم, بىراق شپاكتى... العانىم جوق» بولماي ما؟..

«چتو ەتو ۋ ۆاس، توۆاريشش ۋچەنىي؟ نا پلوششادكە ميليتسيا دەجۋريت...» دەيتىن باۋكەسپە ۇرى ميلوسلاۆسكيدىڭ ءسوزىن «بۇل نە، عالىم جولداس؟ اۋلادا ميليتسيا ءجۇر...» دەپ تارجىمەلەپتى. ال ءفيلمدى كورىپ وتىرساڭىز، ميليتسيا اۋلادا ەمەس، پالەنىنشى قاباتتاعى شۋريك پاتەرىنىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا ءجۇر. ياعني، بۇل جەردە «پلوششادكا» – «لەستنيچكايا پلوششادكا» ماعىناسىندا بولىپ تۇر. دەمەك، «اۋلادا» ەمەس، «ەسىك الدىندا» دەۋ ءجون بولار ەدى.

بيلەۋشىنىڭ ءامىرى ەمەس, تامادانىڭ ءوتىنىشى سياقتى...

ءارى قاراي كەتتىك. ءۇي ءىشىن ۇرى ۇپتەپ كەتكەن الگى شپاك ايتا بەرەتىن «دوم ۆىسوكوي كۋلتۋرى ي بىتا» دەگەن سويلەم «تۇرمىستىق دەڭگەيى جوعارى ءۇي» دەپ قازاقشالانىپتى. ساۋاتتى تارجىمەسى «مادەنيەتى مەن تۇرمىسى جوعارى ءۇي» بولسا كەرەك-ءتى. ماگنيتوفوندى «ماگنيتتى تاسپا» دەپتى. ماگنيتتى تاسپا دەگەن «ماگنيتنايا لەنتا»، ياعني، ءۇن ء(ان) جازىلعان تاسپا ەمەس پە؟ «ماگنيتوفون» ءسوزىن سول كۇيى قالدىرعان دۇرىس ەدى.

«بويارين» دە، «كنياز» دا – «اقسۇيەك» بوپ اۋدارىلىپتى. وسىلاردى قازاقشالاۋدىڭ قاجەتى بار ما ەدى؟ راس، ەكەۋىنىڭ دە «اقسۇيەك» دەگەن ۇعىمعا جاقىن ەكەنى انىق، بىراق «بويار»، «كنياز» دەگەن بايىرعى اتاق-شەندەر قازاقشا-ورىسشا سوزدىكتەردىڭ بارىندە دە سول كۇيى بەرىلگەن عوي! «ۆەليكي گوسۋدار» دەگەن تىركەس بىرەسە «ۇلى پاتشا اعزام»، بىرەسە «ۇلىق پاتشا عۇلامام» بوپ ءجۇر. «اعزام» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى «ەگو ۆەليچەستۆو»، «ۆەليكي» ۇعىمدارىن بەرەدى، ياعني، «ۇلى» سوزىمەن ەكەۋىن بەكەر قاباتتاستىرىپ، قابىستىرعان. ال «عۇلاما» دەگەن ءسوز بۇل جەردە تىپتەن ارتىق. قازاقى ۇعىم ءۇشىن «پاتشا اعزام» مەن «تاقسىر يەمنەن» ىڭعايلىسىن تابۋ قيىن-اق.

«نە ۆەلي كازنيت!» تە، «پوششاديتە ەگو!» دا – «اياي كورىڭىز!» دەپ اۋدارىلىپتى. جارايدى، بۇلاردىڭ ەكىنشىسىنە مۇنداي تارجىمەنىڭ سايكەس كەلەتىنىنە كەلىسەيىك. ال ءبىرىنشىسىن، ءالى ەسىمدە، وزبەكتەر باياعىدا-اق «قاسىق قانىمدى كەشە گور!» دەپ اۋدارعان-دى. قازاقشاعا دا ۇيلەسىپ تۇرعان سەكىلدى.

ال حح عاسىردان زۋ ەتىپ سوناۋ يۆان گروزنىي (قاھارلى يۆان) داۋىرىنە توپ ەتە تۇسەتىن، سوسىن سىرت كەلبەتىنىڭ ۇقساستىعىنان تاققا وتىرۋعا ءماجبۇر بولاتىن جالعان پاتشانىڭ بۇكىل ەل ءالى كۇنگە دەيىن ويىن-تويدا ءجيى ايتىپ جۇرەتىن «تانتسۋيۋت – ۆسە!» دەگەن «ۇندەۋىن» اۋدارماشىلار «قانە, ءبارىڭىز بيلەڭىزدەر!» دەپ قانا قازاقشالاپتى. پاتشانىڭ (مەيلى، ول جالعان بولسا دا) اۋزىنا لايىق ءسوز بە وسى؟ بيلەۋشىنىڭ ءامىرى ەمەس، تويداعى تامادانىڭ ءوتىنىشى سياقتى بىلق-سىلق بىردەمە. ونىڭ ۇستىنە، اۋدارماشىلارىمىز وزگە تىلدەگى سويلەم قانشا سوزدەن تۇرسا، قازاقشاسىن دا سونشا سوزبەن قىسقا دا نۇسقا قۇرۋعا ءمان بەرمەي كەلەدى. بىزدىڭشە، الگى ءسوزدىڭ قازاقى ۇعىمعا دا، جالعان پاتشا بەدەلىنە دە سايما-ساي نۇسقاسى «جاپپاي–بيگە!» بولسا كەرەك.

 داستارحان باسىنا پاتشايىم كەلگەن كەزدە ىشىمدىك اسەرىنەن باتىلدانا تۇسكەن جالعان پاتشانىڭ وعان شاراپ ۇسىناتىن ءساتى بار: «چەلوۆەك، چەلوۆە-ەك! وفيتسيانت، س بوچكي ودين راز تساريتسە!». مۇنداعى «بوچكا» – «بوشكە»، ياعني، شاراپ قۇيىلعان كەسپەك نەمەسە كۇبى. ياعني، بۇل – «پاتشايىمعا كۇبىدەن شاراپ قۇيىپ اكەلىڭدەر!» دەگەن بۇيرىق. «س بوچكي» دەگەن ءسوزدى تەلەارناداعى تارجىمەشىلەر «پوچكي» دەپ ەستىسە كەرەك، «پاتشايىمعا ءبىر بۇيرەك اكەلىڭدەر!» دەپ اۋدارىپتى! شاراپتى ىدىسقا ەمەس، بۇيرەككە قۇيىپ اكەلە مە سوندا؟..

كۇلەسىز بە، جىلايسىز با – ونى ءوزىڭىز ءبىلىڭىز...

«باكلاجاننايا يكرا» «كادى ەزبەسى» دەلىنىپتى. بۇل ءسوزدى قانشا قازاق ءتۇسىندى ەكەن، بىلمەيمىن. سوزدىكتەردىڭ كەيبىرىندە باكلاجان «بايالدى»، ەندى بىرىندە، راس، «كادى» دەپ بەرىلگەن ەكەن. بىراق باسىم كوپشىلىگىندە «باكلاجان» كۇيىندە ءجۇر. «يكرانىڭ» ۋىلدىرىق ەكەنى راس، بىراق بۇل جەردە تاعامنىڭ تۇرىنە قاراساڭىز، ۋىلدىرىققا دا، ەزبەگە دە ۇقسامايدى. «باكلاجان يكراسى» دەي بەرگەننىڭ ەش سوكەتتىگى جوق ەدى دەگەن ويدامىز.

ءبىزدە «قازانعا ساپ قايناتىپ» تىنامىز با?

كومەديانىڭ بۇدان ءتورت عاسىر بۇرىنعى قاھارلى يۆان زامانىن كورسەتەتىن بولىگىندە ءجيى ايتىلاتىن «حولوپ» ءسوزىن تارجىمەشىلەر «مالاي» دەپ قولدانىپتى («تى چەي حولوپ؟» – «سەن كىمنىڭ مالايىسىڭ؟»). ءيا، بۇل ەسكى ءسوزدىڭ «جالشى، مالاي، باسىبايلى» دەگەن ماعىناسىنىڭ بارى راس. بىراق بۇل جەردەگى كونتەكستتە ول اۋدارما ءسوز ۇعىمىن دالمە-ءدال بەرىپ تۇرعان جوق. پاتشانىڭ «تى چيح بۋدەش، حولوپ؟» دەپ تە سۇرايتىن تۇسى بار. ءسىرا، ونىڭ مۇنداعى ءمانى «سەن كىمنىڭ قولشوقپارىسىڭ؟» دەگەنگە سايىپ تۇر. دەمەك، «حولوپتى» بۇل جەردە «سويىلسوعار»، «قولشوقپار»، «اتقوسشى» دەگەن ۇعىمدا پايدالانعان ءجون ەدى.

شپاكتىڭ ميليتسيا شاقىرىپ بولىپ، «جدۋ» دەيتىنى بار. سونى «توسامىن» دەگەنشە، «كۇتەم» دەپ اۋدارۋ الدەقايدا شىنايى ەمەس پە ەدى؟ «يستەريچكانى» «ەسىرىك» دەپتى. ال ول ءسوز تۇتاس ماتىنگە قوسىلعاندا اسا كىرىكپەي قالعان. كالكا تۇرىندە سوزبە-ءسوز اۋدارۋعا تىرىسقاندىقتان، سويلەمدەر مۇلدە جاساندى شىققان. ەگەر «يا س نەي پروحوديل ستسەنۋ، يستەريچكا!» دەگەندى «ولءبىرقويىلىمنىڭكورىنىسىەدى عوي, قويانشىق-اۋ!» سيپاتىندا كەلتىرسە، الدەقايدا كۇلكىلى دە تۇسىنىكتى شىعار ەدى.

ال «بەلايا گورياچكا» دەگەن دەرتتىڭ «قانى اعارىپ كەتتى» بوپ جۇرگەنىنە نە دەيسىز؟ قايداعى «اعارعان قان»؟ بۇل – ۇستامالى ەلىرمە اۋرۋى ەمەس پە؟ «ۋ موەگو مۋجا بەلايا گورياچكا، نا ليۋدەي كيداەتسيا!» – دەمەك، «كۇيەۋىم ەلىرمەسى ۇستاپ, ەلدىڭ ەسىن شىعارىپ جاتىر!» بولۋى كەرەك.

شۋريكتىڭ اكتريسا ايەلى شىن پاتشاعا وسى زامانعى سپورتتىق كيىمدى كيىپ الۋدى ۇسىنعاندا، قاھارلى يۆاننىڭ «تفۋ، بەسوۆسكايا ودەجدا» دەپ جاقتىرماي تىجىرىناتىنى بار ەمەس پە؟ سونى ءبىزدىڭ بىلگىشتەر... «مىناداي دا كيىم بولا ما ەكەن?» دەپ اۋدارىپتى. «بەس» – «جىن-شايتان» دەگەن ءسوز. دەمەك، قازاقشاسىندا «تفۋ, شايتاننىڭ شوقپىتى» دەلىنسە، ۇلتتىق ۇعىممەن ۇندەسە تۇسپەس پە ەدى؟

«مەنيا تەرزايۋت سمۋتنىە سومنەنيا: ۋ شپاكا ماگنيتوفون، ۋ پوسلا مەدالون...» – ءالى كۇنگە دەيىن ەل اۋزىنان تۇسپەي كەلە جاتقان فيلمدەگى ايگىلى سويلەمدەردىڭ ءبىرى. بۇل – ءاي جوق، ءشاي جوق، «كوڭىلىم ءبىر ءتۇرلى مازداپ سالا بەردى» دەپ اۋدارىلىپتى! ماعىناسى سايكەسپەك تۇگىلى، جۋىقتاسا بۇيىرماسىن! «كوكەيىمە كومەسكى كۇمانكەلەدى: شپاكتىڭ ماگنيتوفونى, ەلشىنىڭمەدالونى...» دەسە، مازمۇندىق دالدىگىمەن قاتار كوركەمدىك سيپاتى دا ارتا تۇسەر ەدى-اۋ...

«يۆان ۆاسيلەۆيچ ماماندىعىن وزگەرتەدى» كومەدياسىندا جالعان پاتشانىڭ شۆەد ەلشىسىن قابىلدايتىن تۇسى بار. ەلشى شۆەدشە مە، نەمىسشە مە، سايراپ قويا بەرگەندە، بۇل جاقتا كنياز بوپ جۇرگەن باياعى باۋكەسپە ميلوسلاۆسكيدىڭ «نادو بى پەرەۆودچيكا...» («اۋدارماشى بولسا عوي...») دەگەن وتىنىشىنە پاتشا سارايىنىڭ قىمەتشىسى فەوفان: «بىل ۋ ناس ودين تولماچ نەمچي. ەمۋ پەرەۆوديت، ا ون ني لىكا نە ۆياجەت. ۆوت مى ەگو ۆ كيپياتكە ي سۆاريلي»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى («ءتىلماشىمىز بولعان. اۋدار دەسەك, ءتىلىك ۇرمەلىپ, كۇمىلجي بەرەدى. اقىرى قازانعا ساپ قايناتىپ تىندىق»). سوندا ۇرى-كنيازدىڭ «نەلزيا تاك وبراششاتسيا س پەرەۆودچيكامي» («اۋدارماشىلاردى قازانعا سالعانى نەسى») دەيتىنى وقىرماننىڭ ەسىندە بولار. وسى سويلەمدى كتك-ءنىڭ «ءتىلماشتارى»... «اۋدارماشىلار دا نەلەرىڭ بار?» دەپ تارجىمەلەپتى!

بىزدىڭشە, ساپاسىز تارجىمە جاساپ, ەلگە ۇسىنۋدان يمەنبەيتىن, ءسوز قادىرىنە جەتىك قازاقتىڭ ءبارىنىڭ قانىن قايناتاتىن بۇگىنگى زاماننىڭ وسىنداي ولاق اۋدارماشىلارىندا «قازانعا ساپ قايناتسا» ارتىق بولماس ەدى...

Abai.kz