مەنىڭ ايتايىن دەپ وتىرعانىم، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ قۇرامىنداعى مينيسترلەر تۋرالى. مەن ون جەتى جىل اقمولا وبلىسىنىڭ اۋماعىنداعى ەسىل اۋداندىق اكىمشىلىگىندە قىزمەت ەتتىم. ول كەزدە، ارينە، زاماننىڭ اۋىر كەزى ەدى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العاشقى جىلدار بولاتىن.

وسى اۋداندا قىزمەتتە جۇرگەنىمدە، 1995 جىلى اتا زاڭىمىزعا ءبىراز وزگەرىستەر ەنگىزگەن رەفەرەندۋم ءوتتى. تاي-تۇياعىمىز قالماي، ءبارىمىز قاتىستىق.

وسى، رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتا زاڭى، تاۋەلسىز، ەگەمەن مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسيالىق دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىنە جول اشقان اكت بولىپ تابىلدى.

جاڭادان قابىلدانعان اتا زاڭىمىزدا، مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ تابىلاتىن «قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىڭ بارلىق اۋماعىندا، قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالالارىندا، تىكەلەي قولدانىلاتىن مەملەكەتتىك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت ءىسىن جۇرگىزۋ جانە ءىس جۇرگىزۋ ءتىلى» دەپ كورسەتىلدى. وسىعان وراي، قازاقستان حالقىن توپتاستىرۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءار ازاماتىنىڭ پارىزى ەكەندىگى تۇسىنىكتى تۇردە، ناقتى ايتىلعان.

مەملەكەتتiك ۇيىمداردا جانە جەرگiلiكتi ءوزiن-ءوزi باسقارۋ ورگاندارىندا ءبىزدىڭ پايدالانىپ جۇرگەن ورىسشامىز، رەسمي تۇردە قازاق تiلiمەن تەڭ قولدانىلادى. (قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 7 بابىنىڭ 2-تارماعى). دەگەنمەن، قازاق ءتىلى سەكىلدى، اتا زاڭىمىزدا كورشى ەلدىڭ ءتىلى (رەسەي) ارنايى تارماقپەن رەسمي ءتىل دەپ كورسەتىلمەگەن. تەك قانا، «رەسمي تۇردە عانا پايدالانىلادى»، دەپ جازىلعان. سوندىقتان، بيلىكتەگىلەر جانە بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەندەر وسىنى ءتۇسىنۋى كەرەك!

سوندا، نەگە ءبىز وسى وزگەنىڭ ءتىلىن، بۇل كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىك دەڭگەيگە كوتەرىپ، ءىس جۇرگىزىپ كەلەمىز؟ قازىرگى جوعارىدا جۇرگەن مينيسترلەردىڭ مۇنى تۇسىنەتىن ساياسي ساۋاتتىلىعى نەگە جوق؟! بۇعان كىم جاۋاپتى؟ الدە، ەلىمىزدە ەتنوس بولىپ سانالاتىن ورىستاردان قورىققاندىقتان با؟! نەمەسە، ىرگەمىزدەگى رەسەيگە جالتاقتايمىز با؟!

سول تۇستا، بىزگە، مەملەكەتتىك تىلمەن قاتار، بىزدەگى رەسمي ءتىل، ورىس تۇرعىندارى باسىم وبلىستاردا عانا بىردەي قولدانىلادى دەپ تۇسىندىرىلەتىن. مەن قاتەلەسپەسەم، رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە تەك قانا قازاق ءتىلى زاڭدىق تۇرعىدا ۇستەمدىككە يە دەپ ايتىلاتىن ەدى. بىزگە سولاي تۇسىندىرەتىن. ال، ەگەر مەن قاتەلەسسەم، ايىپ ەتپەڭىزدەر!

وسىعان وراي، ءوزىم جۇمىس جاساعان اۋدان، سونىمەن قاتار، بۇكىل اقمولا وبلىسىنىڭ اۋماعى تۇتاس ءىس جۇرگىزگەندە قازاق ءتىلى مەن ورىسشانى قاتار پايدالاناتىنبىز. بىراق، قازىر ول جاقتىڭ دا ورىستارى مەن قالعان-قۇتقان نەمەستەرىنىڭ، قازاق ءتىلىن مەڭگەرىپ الاتىنداي ۋاقىتى الدەقاشان بولدى عوي؟.. وتىز جىلدان اسا ۋاقىت ءوتتى.

بۇل ارادا، مەملەكەتىمىزدىڭ تالاپ ەتۋ دەڭگەيى وتە تومەن. ءتىپتى، ءتىل بىلمەسە، اسىرەسە مەملەكەتتىك ورگانداردا قىزمەتشىلەرگە قازاق ءتىلىن وقىتاتىن كۋرستار اشۋدى نەگە ۇيىمداستىرمايدى؟! ياعني، جوعارىداعىلاردا جاۋاپكەرشىلىك جوق.

1996 جىلى 4 قاراشادا سول كەزدەگى قر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتىل ساياساتى تۇجىرىمداماسى» ماقۇلدانىپ، ەل اۋماعىنداعى  بارلىق عىلىم-ءبىلىم، مادەنيەت، تەحنيكا سالالارىن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋ كەزەڭىن باستالىپ كەتكەن بولاتىن. سودان بەرى تالاي جىلدار ءوتتى. قازىر ەندى، بۇكىل وسى اتى اتالعان سالالار مەملەكەتتىك تىلگە اۋىسىپ بولدى دەۋگە نەگىز بار. سولاي شىعار.

ەندى ايتارىم، مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا وتىز جىلدان استى. نەگە ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن، ەلىمىزدە ەتنوس بولىپ سانالاتىن ورىستاردىڭ ءوز ىشىندەگى قارىم-قاتىناس ءتىلىن مەملەكەت دەڭگەيىندە ۇستاپ تۇرمىز. مىسالى: تۇركىستان، شىمكەنت، قىزىلوردا، جامبىل، جەتىسۋ، الماتى، سونىمەن قاتار، كوپشىلىگى قازاقتار بولىپ كەلەتىن باتىس وبلىستارعا جانە اباي وبلىسىنا، سوناۋ ۇلىتاۋ مەن وزگە دە قازاقتارى باسىم كەيبىر وبلىستاردىڭ اۋداندارىنا رەسمي ءتىلدىڭ كەرەگى قانشا، مەملەكەتتىك قازاق ءتىلى تۇرعاندا! ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا - ول قازاق مەملەكەتى. نەگىزىن سالعان قازاق حالقى. سوندىقتان، زاڭدى تۇرعىدا بارلىق ۇستەمدىك قازاق تىلىنە بەرىلۋى كەرەك ەمەس پە؟! سونى نەگە ۇقپايمىز!

ەندى، ماقالانىڭ جوعارعى تۇسىندا ايتقانىمداي، نەگە وسى كۇنگە دەيىن مينيسترلىكتەرگە وسى جاعداي تۇسىندىرىلمەيدى. الدە، بۇل ساياسي ساۋاتسىزدىق پا! ەسكەرتەيىن دەگەنىم، جوعارىدان مينيسترلەردى تاعايىنداعاندا، ءاردايىم، ولاردىڭ ساياسي ساۋاتتىلىعىنىڭ دەڭگەيىنە دە، قاراۋ كەرەك شىعار!

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz