جولبولدى جانعابءىءلدىڭ سۋرەتى نە ءۇشىن قوجانازار جولبولدىۇلى بولىپ وزگەرتىلگەن?

بۇل ومىردە نە بولماي جاتىر، نە سۇمدىقتىڭ، نە سۇرقيالىقتىڭ ءبارى بولىپ جاتىر. بۇرىن ۇرى-قارى، قاراقشى، الاياق، سۋايت، سيقىرشى، جادىشى، ارباۋشى دەگەن سەكىلدىلەردى ەل اۋزىنان ەستيتىنبىز نەمەسە كىتاپتان وقىپ، كينودان كورۋشى ەدىك. قازىرگى كەزدە وسىنىڭ ءبارى كۇندەلىكتى ومىردە وزىڭمەن بىرگە قويان-قولتىق ارالاسىپ جۇرەتىن بولدى عوي. دەمەك، تاپا-تال تۇستە بىرەۋ كەلىپ اللىڭداعى مالىڭدى ايداپ، جايقالىپ تۇرعان ەگىنىڭدى ورىپ كەتسە نەمەسە ۇيىڭدەگى اقشاڭ مەن اسىل بۇيىڭدارىڭدى كوز الدىڭدا ۇپتەپ كەتىپ جاتسا وعان تاڭعالماي-اق قويىڭىز. كەيدە «مال يەسىنەن ۇرىسى كۇشتى» دەپ بۇرىنعىلار ايتاتىن ءتامسىلدىڭ زامانى ەندى تۋدىما دەپ تە قالاسىڭ. قوعام دامىعان سايىن ۇرىنىڭ دا ءتۇرى كوبەيىپ، ايلا-قۋلىعىن اسىرىپ بارادى. قازاق قازاق بولعاننان بەرى «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بولىپ شال» دەگەن ماقالدىڭ ءمان-ماعاناسى كەرىسىنە قاراي توڭكەرىلىپ تۇسەن سەكىلدى بولىپ سەزىنەدى ماعان.

سۋرەت اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى

بۇدان ارى جۇمباقتاپ وقىرمانىمدى جالىقتىرمايىن. ءسوزدىڭ شىندىعىنا كوشەلىك. بۇل ماقالادا ءبىر ساعىم سۋرەتتىڭ قولدى بولىپ كەتكەنى تۋرالى حيكايانى ايتقالى وتىرمىن. حيكايانى باستاماس بۇرىن ساعىم سۋرەتىن ءوز قولىمەن بەرىپ، كەيىن وعان يە بولا الماي، ايىرىلىپ قالعان سۋرەتشى تۋرالى ماعلۇمات بەرە كەتسەم ارتىقتىق ەتپەس.

بۇل جۇرت ءابدىماجىت ەرتۋعانۇلىن نە بىلەر، نە بىلمەس. ويتكەنى، وسىدان ەكى جىل بۇرىن مەن بۇل كىسىنىڭ سۋرەتشىلىك ونەرىنىڭ قىرى مەن سىرى تۋرالى ارنايى سۋحبات وتكىزىپ، ەلارالىق «التىن بەسىك» ( No14-5, 2012 جىل) جۋرنالىنا «سۋرەت تاريحى سىر شەرتەدى» دەگەن تاقىرىپپەن جاريالاعان بولاتىنمىن. ارينە، بۇل كىسىنى ءبىلۋ، بىلمەۋ بىرەۋگە مىندەت تە ەمەس. دەيتۇرعانمەن بىلە جۇرگەنى دۇرىس شىعار.

مەن سۋرەتشى ءابدىماجىت ەرتۋعانۇلىن بالا كەزىمنەن جاقسى بىلەمىن. ويتكەنى بۇل كىسى – بىرىنشىدەن، مەنىڭ جەرلەسىم. ەكىنشىدەن، مەنىڭ سۋرەت ونەرىندەگى ۇستازىم. ءبىرىنشىسى وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولعان شىعار... ال «ۇستازىم» دەگەنگە از-كەم توقتالا كەتەيىن. سەبەبى، مەن قىتايدا اۋەسقوي سۋرەتشى، ءارى حاتكەر بولدىم. مەنىڭ سالعان سۋرەتتەرىم مەن جازعان كوركەم جازۋلارىم مەرزىمدى باسىلىمداردا ءجيى جاريالانىپ تۇردى.

سۋرەتشىلىك ونەردى ماعان، الدىمەن ءتاڭىر سىيلاعان بولسا، ودان كەيىن جەرلەس اعام ابدىماجىتتەن جۇعىستى بولدى دەسەم ارتىق ايتقان بولماسپىن. سەبەبى، ءابدىماجىت اعا ءبىزدىڭ اۋىلدان ۇزاپ شىققان ەڭ العاشقى ونەر ادامى بولدى. بالا كەزىمىزدە وسى كىسىگە ەلىكتەپ، سۋرەتشى بولۋدى ارماندايتىنبىز. ءا.ەرتۋعانۇلى اۋىلعا بارا قالسا بولسا، سىزعان سۋرەتىمىزدى الا جۇگىرىپ، جاپا-تارماعاي ول كىسىگە كورسەتىپ، اقىل-كەڭەس الۋشى ەدىك. ول كەزدە مەنىڭ ارمانىم – سۋرەت ماماندىعىن وقىپ، بولاشاقتا ۇلكەن سۋرەتشى بولۋ ەدى. امال نەشىك، ءومىر اعىسى مەنىڭ ارمانىمدى باسقا ارناعا بۇرىپ اكەتتى... بۇرىن ءومىردى قىلقالام ارقىلى بەنەلەگىم كەلسە، ەندى كوركەم ءتىل، قاراسوز ارقىلى كەستەلەۋدى ادەتىمە اينالدىرىپ كەلەمىن...

ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ۇلتتار ءتىل-جازۋ قىزمەتى كوميتەتى مەن بۇقارالىق كوركەمونەر سارايى ۇيىمداستىرعان «قازاق حاتكەرلىگى" (1989 جىلدىڭ كوكتەمىندە قۇراستىرىلعان. 1991 جىلى مامىردا شىنجاڭ جاستار-ورەندەر باسپاسىنان باسىلىپ شىقتى) دەگەن قازاق تىلىندەگى تۇڭعىش كىتاپتىڭ قۇراستىرىلۋىنا مەن دە قاتىسقام.

ول كەزدە مەن قۇلجادا قىزمەت ءبولىسىن كۇتىپ جۇرگەن بولاتىنمىن. ال كىتاپتىڭ العى سوزىندە «قۇراستىرۋعا ءابدىماجىت ەرتۋعانۇلى، ءابدىراشيت تويلىبايۇلى، ەركىن كامالۇلى، جۇماقان ءابدىراحمانۇلى جانە مىركامال جالەلقانۇلى قاتارلى جولداستار قاتىستى. قۇراستىرۋ جۇمىسىن تەتە اعا زەرتتەۋشى مىركامال جولداس باسقاردى. كىتاپتى قۇراستىرۋ جۇمىسىنا قولعابىس تيگىزگەن ابلەز ءشارىپ، تالەت ءامىرالى، ورالتاي سەرىقۇل، اقىن، اسقار، قاناعات قاتارلى جولداستارعا راقمەت ايتامىز!» دەپ جازىلعان. سىزدەرگە وتىرىك، ماعان شىن، بۇل كىتاپقا مەنىڭ ون نەشە كوركەم جازۋىم كىرگەن. ءبارىن سانامالاپ وتىرماسام دا، «شىنجىر تابان تراكتور»، «قالا كوركى قابات ءۇي» دەگەن بەينەلى جازۋ مەنىڭ قالامىمنان تۋىنداعانىن ايتسام دا جەتىپ جاتىر.

مەن مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن؟ مەن ىلە پەدەگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىنە تۇسكەننەن كەيىن دە ءا.ەرتۋعانۇلىمەن تىعىز شىعارمالىق بايلانىستا بولدىم. وسى ونەرىمنىڭ ارقاسىندا ىلە وبلىستىق پارتيا كوميتەتى ايەلدەر بىرلەستىگىنىڭ قازاق ايەلدەرىنە ارناعان «ىلە ايەلدەرى» (قازىرگى «شىنجاڭ ايەلدەرى») جۋرنالىنىڭ كورەمدەۋشى رەداكتورى، جاۋاپتى حاتشىسى بولىپ، قازاق ەلىنە قونىس اۋدارىپ كەتكەنگە دەيىن وسى جۋرنالدا بەس جىلعا جۋىق جۇمىس ىستەدىم.

ءابدىماجىت اعانىڭ تىرناق الدى تۋىندىسى «وراق الدىندا» دەگەن مايلى بوياۋلى سۋرەت ەدى. سۋرەتتىڭ كومپوزيتسياسى ءالى كوز الدىمدا. شىنجىر تاباندى تراكتور سۇيرەگەن جارتى اۆتوماتتى كومبايىندار مەن ماشينالار سارى التىنداي جارقىراعان بيداي اتىزىنىڭ جاعاسىندا ساقاداي سايلانىپ قاتار تۇر. وترياد باسشىسى جينالىس اشىپ، قول سىلتەپ سويلەپ جاتىر... بىلەگىن سىبانىپ، وراعىن سايلاعان ديقاندار مەن كومبايىنشىلار وترياد باسشىسىنىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءسوزدى قۇلاعىنا قۇيىپ تۇر.

مىنە، وسى سۋرەت ءابدىماجىت ەرتۋعانۇلىنىڭ ونەرىنە قانات ءبىتىرىپ، ونىڭ سۋرەت ونەرىندەگى جولىن وسىلاي اشقان ەدى. كەيىن ول قىتاي ەلىنە تانىمال سۋرەتشىگە اينالدى. ونىڭ «شەبەر قولدار» دەگەن مايلى بوياۋلى سۋرەتى 1982 جىلى بەيجىڭدە وتكىزىلگەن از ۇلتتاردىڭ مەملەكەتتىك كورمەسىنە قاتىسىپ، ۇزدىك تۋىندى سىيلىعىن ەنشىلەيدى. سول سياقتى كوپتەگەن تۋىندىلارى شۇار، وبلىستىق كورمەلەرگە قويىلدى جانە سىيلانعان بولاتىن. سونىمەن بىرگە سۋرەتتەرى ەل ىشىندەگى گازەت-جۋرنالداردا باسىلىپ، وقىرمانداردىڭ جاقسى باعاسىن الادى. 2000 جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ شاقىرتۋمەن شىنجاڭدىق دەلەگاتسيامەن بىرگە كەلگەن ول الماتىداعى مەملەكەتتىك مۇراجايدا اشىلعان كورمەگە قاتىسىپ قايتادى. سوندا ءابدىماجىتتىڭ «بيە باۋ» دەگەن مايلى بوياۋلى سۋرەتىن كورمە قىزمەتكەرلەرى اتتاي قالاپ الىپ قالادى.

ءا.ەرتۋعانۇلى تەك كوركەم سۋرەتپەن اينالىسىپ قالماعان، ول – كوركەم جازۋدىڭ قاس شەبەرى. ونىڭ قولىنان شىققان كوركەم جازۋلارى جوعارىدا اتالعان «قازاق حاتكەرلىگى» دەگەن كىتاپقا وتە كوپ كىرگىزىلگەن. ول – كوركەم جازۋ ۇلگىسىنىڭ ونشاقتى ءتۇرىن ەركىن مەڭگەرگەن ادام. ونىڭ ءار جىلى جازعان كوركەم جازۋلارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قىتاي قازاقتارىنىڭ مەرزىمدى باسىلىمدارىندا جاريالانىپ كەلەدى.

ءا.ەرتۋعانۇلى سونىمەن قاتار وتكەن زامانداعى قازاقتىڭ بەلگىلى تاريحي تۇلعالارى مەن اقىن-جازۋشىلارىنىڭ ساعىم سۋرەتىن (ساعىم سۋرەت – ومىردەن ەرتە ءوتىپ كەتكەندەردى كوزى كورگەن، قۇلاعى ەستىگەندەردىڭ سۋرەتتەپ بەرۋىمەن سالىنانتىن سۋرەتتىڭ ءتۇرى) سالۋعا دەن قويادى. مىسالى، اقىن جۇسىپبەك قوجا شايحىسلامۇلى، ءورت ءتىلدى اقىن كودەك مارالباي، كۇيشى-كومپوزيتور قوجەكە نازارۇلى، ايتىسكەر اقىن قويدىم دارۋبايقىزى جانە ساسان بي، بايەكە بي قاتارلى كوپتەگەن تاريحي تۇلعالاردىڭ ساعىم سۋرەتىن سالعان. بۇل سۋرەتتەر قىتاي مەن قازاقستان باسپاسوزدەرىندە قاجەتىنە قاراي ءجيى باسىلىپ ءجۇر.

اۆتوردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بەيجىڭدەگى ۇلتتار باسپاسىنان شىققان «كودەك مارالباي»، «ساسان بي» دەگەن كىتاپتاردىڭ مۇقاباسىنا اتالعان ەكى تۇلعانىڭ ساعىم سۋرەتى باسىلعان. بىراق ول سۋرەتتى سالعان اۆتوردىڭ اتى-ءجونى كىتاپقا جازىلماعانىنا قاتتى وكىنەدى. ءا ەرتۋعانۇلىنىڭ وكپەلەيتىندەي ءجونى بار. ويتكەنى، ساعىم سۋرەتتى سالىنعان بۇل تاريحي ادامدار قانشا جەردەن تاريحي تۇلعا دەسەك تە، ونىڭ سۋرەتتەرى اۆتوردىڭ وي-قيالىنان، قىلقالامىنان تۋىنداعان شىعارما عوي. ول كىم كورىنگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن وڭاي-وسپاق شارۋا ەمەس. دەمەك، بۇل ساعىم سۋرەتتەر – ونىڭ ىشىنەن شىققان شۇبار جىلاندار. ىشتەن شىققان شۇبار جىلاندى ەشكىم دە جەك كورمەيدى. ەگەر كىتاپ رەداكتورى وسى ەكى كىتاپقا ءا.ەرتۋعانۇلىنىڭ اتا-ءجونىن سۋرەتتىڭ اۆتورى رەتىندە جازىپ جىبەرگەندە عوي، ودان ۇتپاسا، ۇتىلماس ەدى. اينالىپ كەلگەندە، بۇل – سۋرەت اۆتورىن سىيلاماۋدان نەمەسە باسپا مادەنيەتىن بىلمەۋدەن كەتكەن ۇلكەن قاتەلىك.

بويىنداعى بارلىق كۇش-قۋاتىن، اقىل-پاراساتىن سۋرەت ونەرىنە ارناعان ءا.ەرتۋعانۇلى تالاي جىل ىلە وبلىستىق بۇقارالىق مادەنيەت مەكەمەسىن باسقارعان. قىتاي سۋرەتشىلەر قوعامىنىڭ، شىنجاڭ سۋرەتىلەر قوعامىنىڭ جانە ىلە وبلىستىق ادەبيەت-كوركەمونەر بىرلەستىگىنىڭ مۇشەسى. كەيىن زەينەت جاسىنا تولىپ، دەمالىسقا شىققان ول قىلقالامىن قولىنان تاستاماي، سۋرەت سالۋىن ءبىر ءسات تە توقتاتقان ەمەس.

سوڭعى ون جىلدان بەرى قىتاي قازاقتارىندا شەجىرە جازۋ ۇردىسكە اينالعان. وسى بارىستا كوپ ادامدار ءا.ەرتۋعانۇلىن ىزدەيتىن بولدى. ويتكەنى، ولار ءوز رۋىنان شىققان باتىرلار، شەشەندەر، بيلەر، اقىن-جازۋشىلار مەن اتا-بابالارىنىڭ ساعىم سۋرەتىن سالعىزۋدى داستۇرگە اينالدىرعان. 2005 جىلدان بەرى ءا.ەرتۋعانۇلى كوبىنشە وسى جۇمىسپەن اينالىسىپ كەلەدى. قازىرگە دەيىن جۇزدەن استام ادامنىڭ كەسكىن-كەلبەتى وسى كىسىنىڭ قىلقالامى ارقىلى كەستەلەنگەن.

كەيدە سالعان ساعىم سۋرەتىنىڭ باسقالار تاراپىنان قولدى بولىپ، ءىشىنارا وزگەرىس ەنگىزىپ، ءوز اتا-باباسىنىڭ سۋرەتى ەتىپ ەنشىلەپ الاتىندار دا بار ەكەن. ءابدىماجىت اعا ماعان ايتقان ءبىر اڭگىمەسىندە سول ساعىم سۋرەتتىڭ قالاي سالىنىپ، كەيىن كىمدەر ارقىلى قولدى بولىپ كەتكەنى تۋرالى ايتىپ بەرىپ ەدى. ەندى سول حيكايانى اۆتور ءابدىماجىت ەرتۋعانۇلىنىڭ ءوز اۋزىنان باياندايىق:

«مەنى 2007 جىلى تەكەستە تۇراتىن نۇرىمباي سۇلەيمەنۇلى (كۇيشى، سازگەر) دەگەن جىگىت ىزدەپ كەلىپ، وزدەرىنىڭ ەلىنىڭ، اتاپ ايتقاندا «جولبولدى» شەجىرەسىن شىعارعالى جاتقانىن، وسى شەجىرەگە بابالارى جولبولدىنىڭ ساعىم سۋرەتىن سىزدىرماقشى ەكەنىن ايتىپ، وسى ساعىم سۋرەتتى مەنىڭ سىزىپ بەرۋىمدى ءوتىندى. مەن نۇرىمبايدىڭ تالابىنا ساي، اتالعان جولبولدىنىڭ ساعىم سۋرەتىن مايلى بوياۋمەن سالدىم. ارا-اراسىندا نۇرىمبايدىڭ ءوزى كەلىپ، ءىشىنارا جەرلەرىنە پىكىر ايتتى. مەن سول پىكىرگە نەگىزدەپ سۋرەتتى وڭدەپ دايىندادىم. سۋرەت سىزىلىپ بولدى. ال، ناق قايسى كۇنى ەكەنى ەسىمدە جوق، ىلە وبلىستىق ۇلتتار ءتىل-جازۋ قىزمەت كوميتەتىندە ىستەيتىن دۋمان ءپازىلجانۇلى دەگەن جىگىت (بۇل جىگىت نۇرىمباي سۇلەيمەنۇلىنىڭ كۇيەۋ بالاسى) كەلىپ:

– ابدىقاي ماجەنۇلى ء(ا.ماجەنۇلى سول كەزدە ىلە وبلىستىق ادەبيەت-كوركەمونەر بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى بولاتىن) مەنى سىزدەگى «جولبولدىنىڭ ساعىم سۋرەتىن الىپ كەلسەڭ» دەپ جىبەردى،  – دەگەن سوڭ سۋرەتتىڭ تۇپنۇسقاسىنا قوسا، ءبىر دانا فوتوعا الىنعان نۇسقاسىن قوسىپ دۋمانعا بەرگەم. كەيىن نۇرىمباي سۇلەيمەنۇلىنان ۇققانىم، مەن سىزعان جولبولدىنىڭ بۇل ساعىم سۋرەتى اتالعان «جولبولدى» شەجىرەسىنە باسىلماپتى. ونىڭ سەبەبىن نۇرىمباي دا ءتۇسىندىرىپ بەرە المادى. وسىدان كەيىن مەنىڭ قىلقالامىمنان شىققان ءبىر توپ تاريحي تۇلعالاردىڭ ساعىم سۋرەتتى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق الەبيەت-كوركەمونەر بىرلەستىگىنىڭ «ىلە ايدىنى» (No2, 2010 جىلى) جۋرنالىنا «ءابدىماجىت ەرتۋعانۇلى سىزعان تاريحي تۇلعالار» دەگەن اتپەن جاريالاندى. وسى جاريالاعان سۋرەتتەردىڭ اراسىندا «جولبولدى جانعابىلۇلىنىڭ» دا سۋرەتى بار بولا-تۇعىن. مىنە، بۇل بەلگىلى ماننەن العاندا مەنىڭ بۇل سۋرەتتىڭ اۆتورى ەكەنىمدى دالەلدەي الادى.

2011 جىلى جاز ايلارىنىڭ ءبىرى، تال ءتۇس مەزگىلى بولاتىن. ءبىزدىڭ ۇيگە تاۋقيدەن زامەنۇلى كەلدى. ونىڭ بۇيىمتايى: ماعان سىزدىرعان «بايەكە ءبيدىڭ» ساعىم سۋرەتىن «بالاپان شەجىرەسىنە» بالاپاننىڭ ساعىم سۋرەتى ەتىپ بەرمەكشى ەكەن. ونىڭ بۇل تالابىنا مەن قوسىلمادىم. سەبەبى، مەن سالعان بايەكە ءبيدىڭ ساعىم سۋرەتى دە «ىلە ايدىنى» جۋرنالىنا «بايەكە بي» دەگەن اتپەن جاريالانىپ كەتكەن بولاتىن. ەندى ول سۋرەتتى «بالاپان ءبيدىڭ» پورترەتى بولىپ جەكە مۇراعاتىمدا (ارحيۆتە) قاتتالىپ قالعانىن ايتىپ، ونىڭ ورىنسىز تالابىن تويتاردىم. الايدا، تاۋقيدەنگە البومىمداعى تۋىندىلارىمنىڭ فوتالارىن كورسەتتىم. وسى كەزدە تاۋقيدەن مەنەن:

– جولبولدىنىڭ سۋرەتىن ماعان بەر، – دەپ سۇرادى.

– ونى نە قىلاسىڭ؟ – دەپ وزىنە قايىرا سۇراق قويىپ ەدىم:

– مەن سامارقاندارمەن اقىلداسىپ «بالاپان شەجىرەسىنە» «جولبولدى جانعابىلۇلى» دەگىزىپ باستىرامىن، – دەپ جانىمدى قويماعان سوڭ فوتونۇسقاسىنىڭ ءبىر داناسىن وعان بەرگەن ەدىم. ەندى وسى سۋرەت 2011 جىلى قاراشادا باسپادان شىققان «بالاپان شەجىرەسى» دەگەن كىتاپقا «قوجانازار جولبولدىۇلى» دەپ جاريالانىپتى.

جولبولدى جانعابىلۇلى. سۋرەت اۆتوردىڭ مۇراعاتىنا الىندى

بۇل سۋرەتتى «بالاپان شەجىرەسىنە» دايىنداعان كەزدە وعان كومپيۋتەرمەن وڭدەۋلەر جاسالىپتى. مەن سالعان «جولبولدىنىڭ» ساعىم سۋرەتىنىڭ باسىنا قىزاي اق قالپاق، ۇستىنە قۇندىز جاعالى، جاعاسىنىڭ ەكى جانىنا ورنەك سالىنعان تون كيدىرىلگەن ەدى. ساقالى اعارعان، قاسى قالىڭ. ازىراق اق شالعان ەتىپ سۋرەتتەلگەن بولاتىن. ال بۇلار بۇل سۋرەتكە وزگەرىس جاساعاندا، نەگىزگى بەت الپەتىنە، ياعني قاس، كوز، مۇرىن، اۋىز، قۇلاعىنا ەشقانداي وزگەرىس جاساماعان. تەك، باسىنداعى اق قالپاقتى شەشىپ الىپ، ونىڭ ورنىنا جەپىرەيگەن بورىك كيگىزگەن. ال ساقال، مۇرتىن كومپيۋتەر ارقىلى ازىن-اۋلاق قوپسىتقان. ۇستىندەگى توننىڭ ورنەگىن جوعالتقان. جەيدەسىندەگى تۇيمەنى دە الىپ تاستاعان. وزگەرىس وسى عانا.

بۇل وزگەرتىلگەن سۋرەتكە زەر سالىپ قارار بولساق، جولبولدىنىڭ بەتىنە تۇسىرىلگەن نۇر، ياعني كۇننىڭ جارىعى وڭ جاقتان تۇسكەن. ال وزگەرىسكە تۇسكەن نەمەسە قوجانازاردىڭ سۋرەتىنىڭ باسىنداعى بورىككە نۇر سول جاقتان ءتۇسىپ تۇر. مىنە، بۇل – سۋرەتتىڭ زاڭدىلىعىن، تەحنيكاسىن بىلمەيتىندەردىڭ ورىنسىز ءالاۋلايلىمى.

2015 جىلى ماۋسىم ايىنىڭ ءبىر كۇنى قۇلجانىڭ كوشەسىندە سامارقانعا كەزدەيسوق جولىعىپ قالىپ، ودان وسى سۋرەتتىڭ نە ءۇشىن وزگەرتىلگەنىن سۇراعانىمدا، ول: «مەن بىلمەيمىن، ونى تاۋقيدەننەن ءبىلىپ ال»، – دەپ جۇرە سويلەپ، ءجوندى جاۋاپ بەرمەدى.

مەن «بالاپان شەجىرەسىن» ەڭ العاش 2013 جىلى تامىز ايىندا كوردىم. وسىدان سوڭ وسى كىتاپتىڭ رەداكتورى، تانىمال جىرشى ماعاۋيا بايمۇحامەتۇلىنا جولىعىپ، ءمان-جايدى ۇعىسقانىمدا، ول: «بۇل سۋرەتتىڭ ءسىزدىڭ قولىڭىزدان شىققان تۋىندى ەكەنىنەن حابارىم جوق. بىراق «بالاپان شەجىرەسىنە» «قوجانازار» دەپ بەرىلگەنى راس. مەنى رەداكتور دەپ كىتاپقا جازعانىمەن اقيقاتىندا بارلىق ءىستى سامارقان بيلەدى. مەن تەك ءوز اۋىلىمنىڭ اتا-تەك شەجىرەسىن عانا جيىپ بەردىم. باسقا ەشقانداي ىسىنە ارالاسپادىم»،  – دەپ اقتالدى.

سۋرەت اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى

2015 جىلى الماتىعا بارعان ساپارىمدا، جانىمدا قىزىم شاحيداگۇل بار، تاريحشى ءنابيجان مۇقامەتحانۇلىنا (ۇمىتباسام 22 شىلدە بولۋ كەرەك) ساياحاتتىڭ الدىندا، رايىمبەك داڭعىلىنىڭ بويىندا جولىقتىق. ول ءبىزدى كوكبازارداعى ءبىر اسقاناعا اپارىپ قوناق ەتتى. وسى ورايدا وعان «بالاپان شەجىرەسىندەگى» وزگەرتىلگەن سۋرەت جونىندە ايتتىم، ءارى الا بارعان فوتا سۋرەتىن كورسەتتىم. ويتكەنى، ن.مۇقامەتحانۇلى وسى اۋلەتتىڭ نەگىزگى ۇرپاقتارىنىڭ ءبىرى ەدى. سوندا ول: «بۇل سۋرەتتى سەنىڭ سىزعانىڭدى بىلمەيدى ەكەنمىن. وسى الماتىدا كىتاپ تۋرالى كەڭەسكەن كەزىمىزدە تاۋقيدەن دە بولدى. بىراق ول بۇل سۋرەت جايلى ءتىس جارمادى. ولاردىڭ بۇلاي ىستەگەنى وتە ۇيات بولعان ەكەن. ءبۇيتىپ سۋرەتتى ۇرلاپ، وزگەرتكەنشە، ساعان نەمەسە باسقا ءبىر سۋرەتشىگە ارنايى سىزدىرسا بولعان ەكەن. بۇل «بالاپان شەجىرەسى» ەكى رەت باسىلدى. وسىنىڭ قارجىسىن مەنىڭ ءىنىم سابىرجان شىعاردى»، – دەپ ول دا بۇل جونىندە ەشتەمە بىلمەيتىنىن، قاتىسى جوعىن ايتتى.

وسىدان كەيىن 7 تامىزدا تاۋقيدەن زامەنۇلىن الماتىنىڭ جانىنداعى رايىمبەك (بۇل اۋىل الماتى وبلىسىنىڭ قاسكەلەڭ اۋدانىنا قارايتىن بولۋ كەرەك) اۋىلىنداعى ۇيىنە ارنايى ىزدەپ بارىپ جولىقتىم. سوندا ول: «مەن سۋرەتتى اكەلىپ، سامارقانعا بەرگەنمىن. ودان كەيىنگى جاعدايدى مەن بىلمەيمىن. مەن الماتىدا تۇرامىن، كىتاپتىڭ كەيىنگى جۇمىستارى تۋرالى سامارقان مەنىمەن كەڭەسكەن ەمەس. بۇل ىسكە مەنىڭ ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىگىم جوق. وسى جاقىندا قۇلجاعا بارامىن. سوندا سەنى سامارقانمەن بەتپە-بەت كەزدەستىرىپ، ءوزىمنىڭ بۇل ءىس جونىندە اق ەكەنىمدى دالەلدەيمىن»، – دەپ ماعان بەت باقتىرماي قويدى.

وسىدان كەيىن ونىڭ قۇلجاعا كەلگەن-كەلمەگەنىن بىلە المادىم. ول ماعان حابارلاسپادى. دەمەك، مەنىڭ اۆتورلىعىمداعى «جولبولدىنىڭ» ساعىم سۋرەتى وسىلايشا ەلگە قولدى بولىپ، بۇرمالاۋعا ۇرىندى. اۆتورلىق قۇقىعىم اياققا تاستالدى».

قوجانازار جولبولدىۇلى. سۋرەت اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى

مىنە، وسىلايشا سۋرەتشى ءا.ەرتۋعانۇلىنىڭ اقىن ءپازىلجان دۋمانۇىلى ارقىلى ابدىقاي ماجەنۇلىنا بەرگەن «جولبولدى جانعابىلدىڭ» مايلى بوياۋ سۋرەتىنىڭ تۇپنۇسقاسى ءىز ءتۇزسىز جوعالادى، ال تاۋقيدەن زامەنۇلىنا ءوز قولىمەن بەرگەن «جولبولدى جانعابىلدىڭ» فوتاعا الىنعان ساعىم سۋرەتى «قوجانازار جولبولدىۇلى» بولىپ، «بالاپان شەجىرەسىنە» ءىشىنارا وزگەرىسپەن باسىلىپ كەتكەن. ەندى ءا.ەرتۋعانۇلى وسى سۋرەتتىڭ اۆتورى ەكەنىن دالەلدەي الماي شىر-پىر بولىپ، قۇلجا مەن الماتىنىڭ اراسىندا سەندەلىپ ءجۇر.

سۋرەت اۆتوردىڭ مۇراعاتىنان الىندى

سوتقا بەرىپ اۆتورلىق قۇقىعىن قورعايىن دەسە، «جولبولدى جانعابىلدىڭ» تۇپنۇسقا سۋرەتى قولىندا جوق، امالسىزدان، شاراسىز بولىپ وتىر. مەنىڭشە بۇل ىسكە بولا اۆتوردىڭ زاڭعا جۇگىنۋدىڭ قاجەتى جوق سەكىلدى. ويتكەنى، سۋرەتتەگى باباسى «جولبولدى جانعابىلدى» شەشىندىرىپ، وعان باسقا كيىم كيدىرىپ، «قوجانازار جولبولدىۇلى» دەپ وزگەرتىپ، تاعى ءبىر اتاسىن قايتا تىرىلتكەندەي بولىپ جۇرگەندەردىڭ اتى-ءجونى تايعا تاڭبا باسقانداي كىتاپتا جازۋلى تۇر، ءبارىنىڭ كوزى ءتىرى. ونىڭ ۇستىنە تاۋقيدەن زامەنۇلى بۇل سۋرەتتى اۆتور ابدىماجىتتەن العان كەزدە: «مەن سامارقاندارمەن اقىلداسىپ «بالاپان شەجىرەسىنە» جولبولدى جانعابىلۇلى دەگىزىپ باستىرامىن» دەگەنى جانە كەيىن: «مەن سۋرەتتى اكەلىپ، سامارقانعا بەرگەنمىن...» دكپ ايتقانىنىڭ ءوزى كىتاپ قۇراستىرۋشى توپتىڭ بۇل ىستەن تولىق حابارى بارىن ايعاقتايدى.

سول سەبەپتى «بالاپان شەجىرەسىن» قۇراستىرۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ «بۇل سۋرەت تۋرالى بىلمەيدى ەكەنبىز» دەپ جالتارىپ، ءبىر-بىرىنە يتەرىپ، ءا.ەرتۋعانۇلىنىڭ سەرگەلدەڭگە سالعانشا، كەشىرىم سۇراپ، جۇرت نازارىنا ۇسىنىلىپ كەتكەن جولبولدى جانعابىلدىڭ پورترەتىن وزىنە قايتارسا بۇل ءادىل شەشىم بولار ەدى.

مۇنى ءبىز اردىڭ سوتىنا قالدىرايىق.

ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz