ەستەلىك

1970-جىلدىڭ تامىز ايى.

«قازاق ادەبيەتi» گازەتiنiڭ رەداكتسياسىندا ادەبيەت ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi بولىپ جۇرگەنمiن. بiر كۇنi باس رەداكتورىمىز ءانۋار ءالiمجانوۆ بولمەمە كەلiپ (انەكەڭدە بiزدiڭ قاي-قايسىسىمىزدى بولسىن شاقىرتىپ الۋدىڭ ورنىنا كوبىنەسە ءوزi كiرiپ-شىعىپ، اڭگiمەلەسiپ جۇرەتiن ادەت  بار-دى), ماعان كۇلە قاراپ وتىردى دا:

- عابباس، سەن سىن بولiمiنە اۋىس، ساتيرا جازاتىن كiسi سىنعا بەيiم بولادى عوي، سىندى قولىڭا ال، - دەدi.

- مەن سىن جازىپ كورگەن جوقپىن، قيسىنى كەلمەس، - دەدiم، ۇسىنىسىنا كەلiسكىم جوعىن اڭعارتىپ. باس رەداكتور ريزاشىلىعىمىزدى سۇراماي-اق، بۇيرىقپەن اۋىستىرا سالۋعا قۇقىلى ەكەنiن بiلسەم دە، انەكەڭنiڭ دەموكراتياشىل جۇمساق مiنەزiن پايدالانىپ، ورنىمدا قالا بەرۋدi ويلاپ ۇلگiرگەنمىن.

- گازەتiمiزدiڭ بەدەلi ادەبي سىنىمىزدىڭ ءادiل، قۋاتتى بولۋىندا، بiزدە، ءوزiڭ دە بايقاپ جۇرگەن شىعارسىڭ، سىن جۇرمەي جاتىر، ۇساقتاپ كەتتi, ول سىنشى اۆتورلارمەن جۇمىس iستەي الماۋىمىزدان، جاڭا اۆتور تابا الماۋىمىزدان. ماسەلە ۇيىمداستىرۋدا، ول سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى، ءسويت، سىن بولiمiنە اۋىس، جاراي ما؟ - دەدi انەكەڭ، «قۇدا ءتۇسۋiن» جالعاستىرىپ. باس تارتقانمەن «جانىم قالمايتىنى» بەلگiلi بولدى:

- جارايدى، ال ەرتەڭ دۇرىستاپ اتقارا الماسام، وندا ءوزiڭiز جاۋاپتى بولاسىز، - دەپ ازiلگە بۇردىم. انەكەڭ ادەتiنشە سىلق-سىلق كۇلiپ:

- بولامىن، بولامىن، - دەپ الدى دا، سىنىمىزدىڭ جاعدايىن تۇزەۋ جايىنداعى وي-پiكiرلەرiن بiراز تاراتىپ ايتتى.

…گازەتiمiز شىققان جۇما كۇنi ساعات 11 شاماسىندا لەزدەمە («لەتۋچكا» دەگەن) وتكiزiلەدi دە، جاڭا ساننىڭ ساپاسى جانە الداعى ساننىڭ نىساناسى اڭگiمەلەنەدi. سونداي باس قوسۋدىڭ بiرi اياقتالىپ، تاراي باستاعانىمىزدا انەكەڭ:

- عابباس، سەن كiدiرە تۇرشى، - دەپ جىمىڭدادى. الدەبiر تىڭ، قىزىق ءجايتتi ايتارداعى ادەتىنشە اقىرىن عانا سىلق-سىلق كۇلىپ. كiدiردiم.

- مىنانى وقىپ، پiكiرiڭدi ايتشى، - دەدi, اجەپتاۋiر قالىڭ قولجازبانى ۇسىندى.

- كۇلكiلi نارسە مە؟ - دەپ جورتا سۇرادىم.

- وقىپ كورسەڭشi…

كولەمدi اڭگiمەنi دە، ماقالانى دا ۇيگە الىپ قايتىپ، ءتۇن مەزەتiندە وقيتىنمىن. ءوز دۇنيەلەرiمدi دە ءتۇن تىنىشتىعىندا جازىپ داعدىلانعانمىن. انەكەڭنiڭ «وقىپ كورسەڭشىسiن» دە ۇيگە اكەلiپ وقىدىم.

ماقالا اتى: «ۇرلىق ءتۇبi – قورلىق». قينالماي اتاي سالعان. «پ.تابىلعانوۆ» دەپ قول قويعان بەيتانىس جازىپتى. الدەكiمنiڭ بۇركەنشiك اتى-ءجونi ەكەنiن ءتۇسiندiم، سەبەبi ادەبيەتiمiزدiڭ الەمiندە ونداي بiرەۋ بارىن ەستiگەن دە ەمەسپiن. بەيتانىسىم  فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ بiر كانديداتىن «ادەبيەت ۇرىسى» دەپ iرەپ-سويىپ سالىپتى. كانديداتتىق جۇمىسىن: مۇحتار اۋەزوۆتiڭ، سارسەن امانجولوۆتىڭ، ەسماعامبەت ىسمايىلوۆتىڭ ەڭبەكتەرiنەن ۇرلاپ جازعانىن حابارلاپتى دا، قايسىسىنىڭ قاي كiتابىنان، ونىڭ نەشiنشi بەتiنەن، قاي ابزاتسىن كوشiرiپ العانىنا دەيىن كورسەتiپتi. كانديداتتىڭ اۆتورەفەراتىن قوسا جولداعان ەكەن، ونىڭ كوشiرiندi تۇستارىن قىزىل قارىنداشپەن ايعىزداپ قويىپتى. دەس بەرگەندە ۇيدەگi كiتاپحانامدا ول اتاعان اعالارىمىزدىڭ كىتاپتارى بار ەدi, دەرەۋ الىپ، سالىستىرىپ شىقسام، «پ.تابىلعانوۆ» جولداس شىندىقتى ايناداي جارقىراتىپ بەرiپتi!

دۇيسەنبiدە انەكەڭە باردىم.

- ءيا، وقىدىڭ با، قالاي ەكەن؟ – دەدى.

- وي، انەكە، قىزىق! زاكازبەن جازدىرتا المايتىن ماقالا، فاكتiسi ءجۇز پروتسەنت راس، سالىستىرىپ شىقتىم، بىرەر سوزدەردى الىپ-قوسىپتى، كەلەسi نومiرگە بەرىپ كەپ جىبەرەلiك!

- مەن دە وقىدىم عوي، - دەدi انەكەڭ، كۇلiپ.

- انەكە-اۋ، نەگە كۇلەسiز، قىزىق تا شىجىق ماقالا عوي، وسى كۇيىندە  جاريالايىق!

- سولاي ما؟

- دايىن ماقالا، الىپ-قوسارى جوق. اۆتور اتى-ءجونiن جاسىرسا دا، شىندىقتى مولدiرەتiپ جازىپتى.

- ءيا، اۆتورى بۇركەنشiك فاميليا قويىپتى، قورىققان شىعار. ءوزi دە سول ماڭايدىڭ بiر «مىقتىسى» بولسا كەرەك، قالام سiلتەسi وسال ەمەس، كانديدات پا ەكەن، دوكتور ما ەكەن… عابباس، مۇنى بiر اپتاداي كiدiرتە تۇرايىق، اسىقپايىق.

- نەگە؟

- كورەيiك. ارعى نومiرگە جوسپارلارمىز.

- ە، مەيلiڭiز. باستىقتىڭ ايتقانى بولادى دا، - دەپ ورنىمنان تۇردىم. وتكiر دە شىنشىل، دايىن ماقالانى بوگەۋiنە ەپتەپ رەنجiپ قالدىم. انەكەڭ  جىمىڭداپ:

- اكاۋ، «اسىقپاعان اربامەن قويان الار» دەگەن بار ەمەس پە، ءسال شىدايىق، - دەدi. «اكاۋ» انەكەڭنىڭ سوزسىرالعىسى ەدi.

- جارايدى، شىدالىق.

جەتىنشى كۇنى، كەزەكتi لەزدەمەدەن سوڭ انەكەڭ مەنi تاعى كiدiرتتi دە، تاعى بiر قالىڭ قولجازبانى ۇسىنىپ:

- ەندi مىنانى وقىپ كورشi! – دەپ تاعى كۇلدi…

سەنبi كۇنi ءتۇننiڭ بiر جەرiنە دەيiن وقىپ، سالىستىرىپ، ەرiكسiز قايران قالدىم. «س.جاربولوۆ» دەگەن اۆتور (ونىڭ دا بۇركەنشىك اتپەن جازعانىن سەزدىم) اناۋ «پ.تابىلعانوۆتىڭ» فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اتاعىن ارام ەڭبەكپەن يەلەنگەنiن جازىپتى. ماقالاسىن «ارام مالدىڭ ەتiنەن بەز!» دەپ اتاپتى جانە كiرiسپەسiندە:

«قۇرمەتتi رەداكتسيا! سiزدەرگە «پ.تابىلعىنوۆ» دەگەننەن ماقالا تۇسكەن بولار، سiزدەر وعان سەنبەڭiزدەر، ول - جالاقور، قكپ ورتالىق كوميتەتىنە بەلگىلى الاياق،  ونىڭ شىن اتى-ءجونi…» دەپ «پ.تابىلعىنوۆتىڭ» كiم ەكەنiن اشىپ جازىپتى. اشكەرەلەۋiن تۋرا «پ. تابىلعىنوۆ» تاسiلiمەن جۇرگiزiپتi. بiر عانا وزگەرiسi – عىلىمي  ەڭبەكتەرi ۇرلانعانداردىڭ اناۋ تiزiمiن بەيسەنباي كەنجەباەۆ اعامىزبەن تولىقتىرىپتى. ۇيىمدە بەيسەكەڭنiڭ دە كiتاپتارى بار ەدi, ال سالىستىرايىن باعانا!..  «س.جاربولوۆ» تا تەك شىندىقتى حابارلاپتى. ماسساعا-ا-ان!..

باس رەداكتورىمىزدىڭ بولمەسiنە كiرە بەرە:

- انەكە، «قۋىرداقتىڭ كوكەسiن» اكەلدىم! – دەدiم.

- اكاۋ، ساعان «شىداي تۇرايىق» دەگەندە وسىنداي بiر پالە بولاتىنىن سەزiپ ايتتىم عوي، ءيا، قالاي ەكەن؟

- ەكەۋi دە شىندىقتى قاتىرىپ جازىپتى، انەكە، ءبىر قىزىق بولسىن، ەكەۋiنiڭ دە بiر ءسوزiن وزگەرتپەي، «كiم كiمنەن جىمقىرىپتى؟» دەپ ورتاق تاقىرىپ قويايىق تا، الدىڭعىسىنا سوڭعىسىن تiركەپ، جاريالاپ كەپ جiبەرەيiك، جاتسىن شاتىسىپ! - دەدiم.

- اسىقپايىق، ويلانايىق.

- ءۇشiنشi بiرەۋدەن كەلەتiنiن تاعى سەزiپ وتىرسىز با؟

- جو-عا، بiراق… - دەگەنiنشە بولمەگە:

- كiم-اۋ، ءانۋار-اۋ، كەشەگi… - دەپ Iلياس ەسەنبەرلين كiرە بەردi.

…ەرتەڭiندە انەكەڭ بولمەمە كەلىپ، الگi ەكi قولجازبانى الدىما قويىپ:

- قۇرىسىن، پالەلەرiنەن اۋلاق، رەداكتسيانىڭ ارحيۆiنە وتكiزە سالشى، - دەدi.

- انەكە-اۋ، جاريالايىق تا؟! فاكتiلەرi ءتۇپ-تۇگەل راس قوي؟!                   عالىمسىماقتارعا بiر ساباق بولسىن، شوشىتسىن! – دەدiم، سۇراۋ سالىپ iزدەسەڭ دە تابا الماس ماقالالاردىڭ قولىمنان شىعىپ كەتۋiنە قالايدا توسقاۋىل قويعىم كەلىپ.

- عابباس، سەنiڭ قىزىعۋىڭ ورىندى، ونى تۇسiنەمiن، بiراق، بiز بۇل ماقالالاردى جاريالاساق، اكادەميادا ما، ينستيتۋتتا ما، مىنا ەكەۋى، قۇداي بىلەدى، سوندا ىستەيدى، ولار ءبىر-بىرىنە كەتىپ جاقان ەسەلەرىن بىزدەن الۋعا تىراشتانادى. سەن ولاردى بiلمەيسiڭ عوي، ورىستار ايتاتىنداي، «پودۆودنوە تەچەنيەسi» سۇمدىق ولاردىڭ. مەن قورقىپ وتىرعان جوقپىن، عىلىمي اتاق الۋدى ەشقاشان ويلاعان ەمەسپiن، ولارعا مەنىڭ iسiم تۇسپەيدi, بiراق، ولار گازەتكە، سەندەرگە جۇمىس ىستەتپەيدى، ءبارىمىزدىڭ، جازۋشىلار وداعىنىڭ دا ەسىن شىعارادى.

- ماعان دا ءبارiبiر، عالىمدىقتى مەن دە كوكسەمەيمiن.

- اكاۋ، عابباس، سەن ءسال ويلانشى،  ولار سەندەردى، ەڭ اۋەلى سىن بولىمىندەگى سەنى جابىلا تالايدى...

- اتاسىنىڭ باسى! – دەپ قالعانىم، انەكەڭنىڭ ءسوزىن ءبولىپ. انەكەڭ رەنجىگەن جوق:

- قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن كورمەي-اق قوي. بۇلارعا قىزىقپايىق، – دەپ انەكەڭ كۇلە تۇرەگەلiپ، شىعىپ كەتتi. ماقالالارعا كوز سالسام، «شەكەلەرiنە»:  «ارحيۆكە» دەپ جازىپ، قولىن قويىپتى. نە iستەرسiڭ؟..

انەكەڭدi ەسiمە العان سايىن سول بiر ءجايت تە جادىمدا جاڭعىرا قالادى. شىندىق ءۇشiن كۇرەستە  وتقا تۇسۋدەن دە تايىنىپ كورمەگەن انەكەڭ، ول ماقالالاردى جاريالاۋدان پەندەشىلىكپەن سەسكەنبەپتى، تەك ءبىزدi –رەداكتسيانىڭ جاس جورنالشىلارىن – شىندىقتىڭ توڭىرەگىندە بولاتىن شايتان  شىرعالاڭنان، ولەرمەن عالىمسىماقتاردىڭ تىم دويىر، تىم تەجەۋسiز شابۋىلىنان قورعاۋدى ويلاپتى. كەيiندە ءوزىم كۋا بولعان سان ءجايتتi كەيدە وي بەزبەنiمە سالىپ وتىرىپ، ۇستازىمىزدىڭ  سول جولعى «وسالدىعىن»  ءتۇسىنىپ ءجۇردىم.

«قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 90 جىلدىعى اتالا باستاعان كۇننەن بەرىدە گازەت رەداكتسياسىندا 8 جىل (1966-1974) قىزمەتتەس بولعان ۇلكەن-كشى قالامداستارىممەن بىرگە وتكىزگەن قىمبات ساتتەرىمنىڭ ءبارى دە كوز الدىما قايتالانا كەلىپ جۇرگەندەي. ەرەكشە قاراپايىم، كىشىپەيىل، ءبىلىمدار تاريحي تۇلعا بولعان ءانۋار اعامىز ورىنى مەن ءۇشىن، ارينە، بولەك...

عابباس قابىشۇلى 

Abai.kz