وسىدان ءبىراز جىلدار بۇرىن، ەلىمىزدىڭ ءبىرتۋار ازاماتى، اقىن، كورنەكتى جازۋشى ساكەن سەيفۋلليننىڭ 125 جىلدىعى اتاپ ءوتىلدى. كەزىندە حالقىمىزدى ءبىلىم الۋعا ۇندەگەن جانە ەلى ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتكەن تۇلعا ءومىرىنىڭ كوپتەگەن قىرى، ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز. سونداي زەرتتەلىپ، قاعاز بەتىنە تۇسپەگەن ءومىرىنىڭ ءبىر كەزەڭى – ونىڭ ءۇرجار وڭىرىندە بولىپ، جارتى جىلدان استام ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەنى.

«قۋعىن-سۇرگىننەن، اشتىقتان قالىڭ قازاقتىڭ قىتايعا اۋىپ جاتقان كەزى. سول ەلدى توقتاتپاق بولىپ جانە ۇجىمداستىرۋعا ۇيىتقى بولۋعا ارنايى كەلگەن ەدى» دەيدى بۇل جايدى بىلەتىن قاريالار. سونداي قارتتىڭ ءبىرى – باعي قاسپاقباەۆامەن اڭگىمەلەسىپ، قولىنداعى وسى ءوڭىر ازاماتى وسپانباي ورىنتاەۆتىڭ كونە دەرەكتەرگە ءۇڭىلىپ قاعازعا تۇسىرگەن مالىمەتتەرىن ۇسىنىپ وتىرمىز. وسپانبايدىڭ ەستەلىكتەرى 1931 جىلدىڭ كوكەك ايى، اۋىل ەڭبەكشىلەرى جان اياماي جۇمىس اتقارىپ جۇرگەن شاق. ويتكەنى ارتەلدىڭ جىگىتتەرى مەن قىزدارى بيىلدىڭ وزىندە مەكتەپتى، 17 ءۇيدى، دۇكەن مەن مونشانى، قويمانى سالىپ ءبىتىرۋى ءتيىس. قۇرىلىس بريگاديرى ساقان شىڭعىسباەۆ، ساتىبالدى ساباباەۆتاردا تىنىم جوق. ال پروراب ۆ.داۆىدوۆ، ونىڭ كومەكشىلەرى ءنۇرسالىم قايىركوبەنوۆ، قوجاحمەت باتاشوۆ، سادىق ستامبەكوۆ ءىستى باسقارىپ ءجۇر. سول جىلى كۇزدىڭ ءبىر كۇنى بولاتىن. ادامدار قىزۋ ەڭبەك ەتۋدە. كۇن ەڭكەيگەن كەز. اۋدان جاقتان ءبىر پار اتتى سۋىت جۇرىسپەن كەلە جاتتى.

– بۇل كىم بولدى ەكەن؟ – دەستى قۇرىلىسشىلار. – ە، كۇندەگى كوپ وكىلدىڭ ءبىرى شىعار، – دەدى قىدىرباي ىسماعۇلۇلى دەگەن پالۋان جىگىت. جەككەندەرى ەكى جيرەن قاسقا ات. رەزەڭكە دوڭگەلەكتى جەڭىل اربا. بوجىشىمەن ءۇش كىسى. ءۇي قالاپ جاتقانداردىڭ قاسىنا كەپ توقتادى. ءبىرى وزىمىزگە تانىمال تولىق دەنەلى، يمەك مۇرىن، ەڭگەزەردەي قارا تورى كىسى. ول – ءۇرجار اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى پەرزاداەۆ. قاسىنداعى كىسى سۇڭعاق بويلى، يىقتى، تىك دەنەلى، كەڭ جاۋىرىن، قارا تورىنىڭ كورىكتىسى. قويۋ يمەك قاستى، قىر مۇرىن، كوزى ءموپ-ءمولدىر قاراقاتتاي. باسىندا پۇشپاق بورىك بار. اربادان تۇسە بەرە پلاششىن قولىنىڭ قىرىنا ءىلىپ الدى. بۇرىن كورمەگەن ادامىمىز.

پەرزاداەۆتى تانىعان سوڭ الدىنان شىعىپ ەكەۋىنىڭ دە قولىن الىپ سالەمدەستىك. بىزبەن امانداسقاننان كەيىن ءۇي قالاۋشىلاردىڭ قاسىنا باردى دا: – ىسكە ءسات، جولداستار! – دەدى الگى ادام. كولحوزشىلار «ايتقانىڭىز كەلسىن» دەپ جامىراسىپ قالدى. پەرزاداەۆپەن بىرگە كەلگەن ادام كىرپىش الىپ، لايىن سالىپ، قالاپ، ىرىمداپ تىلەگىن ايتتى. ونى قۇرىلىسشىلار جاقسىلىققا بالادى. قالانىپ جاتقان ۇيلەردى جاعالاي ءجۇرىپ كوردى دە، سالىنىپ بىتكەن مەكتەپكە بوگەلدى. جالپى زالىن، سىنىپتارىن ارالادى. ارا-تۇرا قاسىنداعى كولحوز توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جيىنباي جاتاقباەۆتان شارۋاشىلىق جايىن سۇراي ءجۇردى. مەكتەپ قاسىنداعى بالالار باقشاسىنا دا بۇرىلدى. بالالار تاماقتانىپ جاتىر ەكەن. استارىنا ۇڭىلە قاراپ، ءدامىن تاتىپ كورگەن-ءدى:

– ۇلكەن جىگىت بولىڭدار، وركەندەرىڭ ءوسسىن! – دەدى كورىكتى ادام بالالارعا قاراپ. – تاماقتارىڭ ءدامدى ەكەن، اسپاز كىم، قانشا بالا بار؟ – دەدى باقشا باستىعى ماحي جيەنبايقىزىنا. – 45 بالا، تاعى كەلەتىندەر بار، تاعامدى كومەكشىممەن ازىرلەيمىن، – دەدى ول. باعانادان ءوزدى-ءوزى سويلەسىپ كەلە جاتقان-دى. ءبىز دە ءجون سۇراماپ ەدىك. تانىستىرۋ وسى ارادا ەسىنە ءتۇستى بىلەم، پەرزاداەۆ قۇرىلىسشىلارعا بۇرىلدى دا:

– بۇل كىسى – جازۋشى ءارى اقىن، رەۆوليۋتسيونەر ساكەن سەيفۋللين جولداس. الماتىدان كەلگەلى ءبىر-ەكى كۇن بولدى. اۋداندى تۇگەل ارالاماق، العاشقى ساپارىن وسى كولحوزدان باستاپ تۇر، – دەدى. – باسە، جاقسىدا جاتتىق جوق، كورمەسەك تە شۇيىركەلەسە كەتۋىنەن-اق وسى كىسى تەگىن ادام ەمەس-اۋ دەپ ويلاعان ەدىك، – دەدى قىدىرباي. – بۇل كولحوزدى نە دەپ اتايدى؟ – دەدى ساكەن. – «ىنتالى كەدەي»، – دەدى جيىنباي.

– شىنىندا، ىنتالى ەكەنسىزدەر، – دەپ كۇلىمدەدى ول. جول-جونەكەي ارالاپ شارۋاشىلىقتارمەن تانىستى. سول كەزدەگى كورشى وتىرعان «كراسنىە گورنىە ورلى» كولحوزى تۋرالى ءبىر جايدى ايتتى دا:

– ول كولحوزدىڭ اتىن قازاقشالاپ «تاۋدىڭ قىزىل قىراندارى» دەۋ كەرەك، – دەدى ساكەن پەرزاداەۆقا. – وتە ورىندى ايتتىڭىز، – دەدى پەرزاداەۆ. كۇن ۇياسىنا ەنىپ بارا جاتقاندا: – ەسەپشى بالا، ءسىزدىڭ ءۇي وسى تۇستا ەمەس پە ەدى؟ – دەدى پەرزاداەۆ. «ۇيگە جۇرىڭىزدەر» دەۋ ويىمدا بولىپ كەلە جاتقان. جاڭاعى ءسوز دەمەۋ بولىپ، «كۇن كەشكىرىپ قالدى، ۇيگە جۇرىڭىزدەر»، – دەدىم. قۇرمەتتى ادامعا قوشەمەت كورسەتىپ، بار مازىرىمىزبەن قارسى الدىق. بۇرىشتا گازەتتىڭ ون شاقتى سانى مەن ءتورت-بەس كىتاپ جينالىپ تۇرعان. ساكەن قولىنا الىپ، كورە باستادى. اۋىل ادامدارى، كەلىمدى-كەتىمدى كىسىلەر وقىعاندىقتان كىتاپتار توزىڭقى ەدى، سوعان قىسىلىپ وتىرمىن.

كىتاپتاردىڭ ءبىرى اراب ارپىمەن باسىلعان ساكەننىڭ «تار جول، تايعاق كەشۋى» بولىپ شىقتى. – ءا، بالا، مىنا كىتاپتى وقىعان ەكەنسىڭ عوي، – دەپ ميىعىنان كۇلە قاراعانى. ارقام كەڭەيىپ، بويىم سەرگىپ قالدى. – بىرنەشە رەت وقىدىم، ساكەن اعا، – دەدىم. – ول از. وقۋ كەرەك، سەندەردىڭ وقيتىن كەزىڭ، – دەدى ول. – وقىمايمىن دەمەيدى، جالعىز بالا بولعان سوڭ..، – دەپ قالدى شاي جاساپ جاتقان كارى شەشەي. – شەشەي، جالعىزدى وقىتسا كوبەيەدى، – دەپ كۇلىمسىرەپ قارادى قارياعا ساكەن. ساكەن ءان سالۋدى سۇيەدى ەكەن دە، ونى وتە بەرىلە تىڭدايتىن كورىنەدى. ۇيدە تۇرعان دومبىرانى الىپ، ءبىر نازىك سارىندى باياۋلاتا تارتىپ وتىردى دا: – ءان سالىپ، ولەڭ ايتاتىن ەشكىم جوق پا؟ – دەدى ساكەن. – مىنا كىسى ءان دە سالادى، دومبىرانى دا تارتادى، – دەدىم قاسىمداعى جيىنباي جاتاقباەۆتى نۇسقاپ. – قانە، اۋەلى دومبىرا تارتىپ جىبەرشى، شابىتتانا كەلە ءان ساپ جىبەرەرسىز، – دەپ وعان دومبىرانى ۇسىندى. – بۇل كىسى اسەتتىڭ ءانىن جاقسى ايتادى، – دەدىم. – ەندەشە، اسەتتىڭ ءبىر-ەكى ءانىن ايتىڭىزشى، – دەدى ساكەن. جيىنباي «ءبىلىمدى بيكەم سۇيسەم-اۋ»، «القاراگەر»، «سمەت» اندەرىن ايتىپ بەردى. – شىنىندا دا، ءۇنىڭىز كەڭ ەكەن، تاماعىڭىزدا قوڭىراۋ بار، ءاندى ناقىشىنا كەلتىرە ايتادى ەكەنسىز! – دەدى ساكەن. – اسەتتىڭ ولەر الدىندا ايتقان ولەڭىن ايتىپ بەرەيىن. ال رىسقان قىزبەن ايتىسىن مىنا بالا بىلەدى، – دەپ مەنى نۇسقادى جيەنباي. – اۋەلى ءسىز ايتىڭىز. وعان دا كەزەك كەلەر، – دەدى ساكەن. جيەنباي اسەتتىڭ ولەر ساعاتىندا جازعان وتىز جولدىق ولەڭىن ايتىپ بەردى. ساكەن وتىز جولدىق وسى ولەڭدى بلوكنوتىنا جازىپ الدى. – توراعا، مىنا جىگىتتەردىڭ ءتاپ-ءتاۋىر تالانتى بار كورىنەدى. ۋاقىتىمىز كوڭىلدى ءوتىپ جاتىر. اسىرەسە اسەت جايىندا ءبىرسىپىرا جايدى كوكەيلەرىنە ءتۇيىپتى. وسى ماڭدا قارامويىل دەگەن جەر بار ما؟ – دەپ سۇرادى ساكەن. – بار. وسى ارادان 10-15 كيلومەتردەي، – دەدىم. – باياعىدا، – دەدى ساكەن، – قارامويىل دەگەن ۇلكەن جيىن بولعان. وعان ارعىن، نايمان، ءۇيسىن، جالايىردىڭ يگى جاقسىلارى تۇگەل قاتىسىپتى. اباي دا كەلگەن ەكەن، – دەپ ۇشان-تەڭىز جايلاردى اعىتا ايتتى. ءسويتىپ، پەرزاداەۆ ەكەۋى ۇزاق اڭگىمەلەستى، وتكەن-كەتكەننەن تالاي ماسەلەنى قوزعاپ، ءتۇن ورتاسى اۋعانعا دەيىن وتىردى. قادىرمەندى اداممەن بولعان وسى ءبىر كەزدەسۋ كۇنى بۇگىنگىدەي كورىنىپ، ونىڭ جارقىن بەينەسى كوز الدىمدا تۇرعانداي.

ەرتەڭىندە كولحوز كەڭسەسىندە بولىپ، شارۋاشىلىقتىڭ ءار سالاسىن سۇراپ، تانىستى دا، جولعا شىقتى. مىنە، مۇنى تۇلپاردىڭ ءىزى قالعان جەر دەپ بىلەمىز دەپ قاعازعا ءتۇسىرىپتى وسپانباي ورىنتاەۆ. وسى دەرەكتەرگە جانە باسقا دا قولجازبا مەن ەستەلىكتەرگە سۇيەنە كەلە، ساكەننىڭ سول قيىن-قىستاۋ جىلدارى ءبىزدىڭ وڭىردە جۇمىس ىستەپ، ارعى بەتكە كوشىپ جاتقان قازاقتاردى توقتاتىپ، كولحوزداستىرۋ جۇمىسىنا بەلسەنە اتسالىسقانىن كورەمىز. وسىعان وراي اۋدانىمىزدا سول كىسىنىڭ اتىن ەستە قالدىرۋ ءۇشىن ءارى جاس ۇرپاققا ۇلگى-ونەگە كورسەتۋ ماقساتىندا ەسكەرتكىش ورناتىپ، مۇراجاي ۇيىمداستىرسا دۇرىس بولار ەدى دەپ ويلايمىز.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz