عيبادات دەگەنىمىز ءتۇرلى ارەكەت كورىنىستەرى. عيبادات ادامنىڭ ساناسىنا بايلانىستى تانمەن، ويمەن جانە جانمەن جاسالادى. بۇلار عيبادات جاساۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەرى.

تانمەن جاسالاتىن عيبادات.

رۋحاني جولعا تۇسكەن ساتتە ادامنىڭ ساناسى جوعارى ەمەس، ءتۇرلى ارەكەتتەرمەن قالىپتاسقان تەك قانا بەتكى تومەنگى دەڭگەيدە. ارەكەتتىڭ ءوزى اللانىڭ ءبىر كورىنىسى. ونى جان قۇمارى ءۇشىن جاساعاندا، ادام بولمىستىڭ رۋحاني دەڭگەيىنە كوتەرىلىپ، ال ءتان قۇمارى ءۇشىن جاساعاندا ماتەريالدىق  دەڭگەيگە تۇسەدى.

الەمدەگى بارلىق جان يەلەرى ارەكەت ارقىلى ءبىر-بىرىمەن، قورشاعان ورتامەن بايلانىسىپ، بولمىس زاڭدىلىقتارىن تانىپ، وزدەرىنىڭ ورنىن بىلەدى. وسىلاي ولار بولمىستىڭ ماتريالدىق بولىگىن تانيدى.

رۋحاني دامۋ ءۇشىن ارەكەتتىڭ تۇرلەرىن، ولاردىڭ ادامعا تيگىزەتىن اسەرىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك. سەبەبى، قانداي ارەكەت بولسا دا ادامدى ءفاني الەمگە بايلاپ، پايدالى، نە بولماسا، زياندى اسەرىن بەرەدى. رۋحاني جولداعى ارەكەتتىڭ تۇرلەرى مەن ولاردىڭ اسەرىن «ەدينايا وسنوۆا ميروۆىح رەليگي» دەگەن ەڭبەگىمىزدە كەڭىنەن بەرىلگەن. بۇل جەردە ماسەلەنىڭ تياناعى ءۇشىن قىسقاشا توقتالايىق. ارەكەتتىڭ ءتورت ءتۇرى بار.

ءبىرىنشىسى، ادامنىڭ دامۋىنا زياندى ارەكەتتەر. زياندى ارەكەتتەردىڭ ناتيجەسى قيانات بولىپ، كۇنا تۋدىرىپ، ادامنىڭ وزىنە دە، ونى قورشاعان ورتاعا دا قايعى-قاسىرەت اكەلىپ، قوعام ءومىرىنىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن بۇزاتىنى بەلگىلى. ولار ادامدى ءفاني الەمگە تەمىر شىنجىرمەن بايلاعانداي، جان ەركىنەن تولىق ايىرادى. مۇنداي ادامدار وزدەرىنىڭ قۇلقىن قامىنان شىعا الماي، ءناپسىنىڭ قۇلدارى بولىپ جۇرگەندەر. عيباداتتىڭ ءوزىن ولار كورنەۋ كوز ءۇشىن عانا، يمانسىز جاسايدى. ماقساتتارى – بايلىق پەن مانساپ شەڭبەرىنەن شىعا المايتىن قۇندىلىقتاردى اللادان وزدەرىنە تالاپ ەتۋ. ءتىپتى، مەشىتتەگى مولدالاردىڭ اراسىندا دا وسىنداي ادامدار بولۋى مۇمكىن. ولاردى اباي «مۇنافيك» (سىرتى مۇسىلمان، ءىشى كاپىر) ەكەنىن كورسەتىپ، «جارىم ادام»، «جارىم مۇسىلمان»، «جارىم مولدا» دەپ اتايتىنى بەلگىلى.

ەكىنشىسى، ادامنىڭ دامۋىنا پايدالى ارەكەتتەر. پايدالى ارەكەتتەر ادامدارعا تۇرمىس جاعدايلارىن جاقسارتىپ، وي ءورىسىن كەڭىتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قوعامعا پايدالى ىستەر بايلىق، مانساپ، دارەجە-قۇرمەت اكەلەدى. بىراق، بۇلار دا ادامدى ءفاني الەمنىڭ ىقپالىنان بوساتىپ، بولمىستىڭ رۋحاني بولىگىن تانۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. كەرىسىنشە، ادامنىڭ مەنمەندىگىن كوتەرىپ، ءوزىنىڭ ارمانى ورىندالماعاندا قايعىعا باتىپ، دۇنيە تىرشىلىگىنە بايلانا بەرەدى. ابايدىڭ ءوزى دە ءومىردىڭ وسىنداي دەڭگەيىنەن وتكەن. مۇنداي جاعدايدى ابايدىڭ «مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم تاپ شىنىم»، «مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟» دەپ جانى قينالعان شاعىندا جازعان كوپتەگەن شىعارمارىنان جاقسى كورۋگە بولادى. ول جۇرەك كوزى اشىلىپ، ءومىردىڭ كەمشىلىكتەرىن كورگەندە، ەندى ونى تۇزەتۋگە ۇمتىلادى. بىراق، شاماسى جەتپەي، پسيحولوگيالىق تىعىرىققا تىرەلەدى. مىسالى، اباي «مەنسىنبەۋشى ەم ناداندى» ولەڭىندە ءوزىنىڭ ارەكەتىنىڭ بوس اۋرەشىلىك بولعانىن تۇسىنەدى. اۋەلدە «تۇزەتپەك ەدىم زاماندى، ءوزىمدى تىم-اق زور تۇتىپ» دەگەن ۇلكەن سەنىممەن باستاعان ارەكەتى ءساتسىز اياقتالدى. اقىرى «مۇنداي ەلدەن بويىڭ تارت، مەن قاجىدىم، سەن قاجى!» دەگەن قورىتىندىعا كەلەدى.

نە سەبەپتەن وسىنداي ۇلى ادامنىڭ ارمانى ورىندالمادى؟ سەبەبى، ول ادامداردى بولمىستىڭ رۋحاني بولىگىنەن ايىرىپ، تۇزەتپەك بولدى. ماتەريالدىق ءومىردىڭ اللا بەرگەن ءوز زاڭدىلىقتارى بار. ول زاڭدىلىقتاردى ەشكىم بۇزا المايدى، ابايدىڭ ءوزى جازعانداي «اۋرۋدى جاراتقان قۇداي، اۋىرتقان قۇداي ەمەس». قۇداي الەمدى جانە ونىڭ زاڭدىلىقتارىن جاسادى، بىراق ءوزى ارالاسپايدى.  بۇل اقيقاتتى بىلمەي، قوعام ءومىرىن وزگەرتۋگە ۇمتىلعان ادام وسىلاي ساتسىزدىككە ۇشىراپ، ءفاني الەمنىڭ قۇرساۋىنان شىعا الماي قالادى. جەڭىلىس تابادى. پايدالى ءىستىڭ ناتيجەسى، ارينە، زياندى ىستەردىڭ ناتيجەسىنەن جوعارى تۇر. بىراق، بۇل دا ءفاني الەمگە بايلايتىن نوقتا. التىن نوقتا. نوقتا تەمىر بولسىن، نە بولماسا التىن بولسىن، ەكەۋى دە ءفاني الەمگە بايلاپ، ەرىكتى شەكتەيتىن نوقتا. ەكەۋىنىڭ ايىرماشىلىعى شامالى. ماقسات -- ول نوقتادان بوسانىپ، ءفاني الەمنەن قۇتىلۋ. اباي ءوزى بۇل جاعدايدى جاقسى ءتۇسىنىپ، ىزدەنۋ بارىسىندا حاكىم دەڭگەيىنە كوتەرىلدى.

ءۇشىنشىسى, ناتيجەسىنە بايلانباي جاسالاتىن ارەكەتتەر. ادام ومىردەگى بورىشىن ءوزىنىڭ مىندەتى رەتىندە ورىنداعاندا، ول ارەكەتتىڭ ناتيجەسىنە  بايلانبايدى. ول «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تاپ تا، بار قالان» دەپ اباي كورسەتكەندەي ومىردەگى ورنىن تاۋىپ، قوعامداعى بورىشىن ادال ورىندايدى. مۇنداي ارەكەتتىڭ ناتيجەسىن تاعدىردىڭ ءوزى الىپ، ادام ءفاني الەمگە بايلانباي، ەركىندىك الادى. ادام وتباسى، قوعام، ۇلت، ءدىن، ءتىپتى، بۇكىل ادامزات الدىندا بورىشتى. بورىشىن ادال ورىنداعان ادام ەكى دۇنيەدە دە بولمىسپەن ۇيلەسىمدى ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك الادى.

ءتورتىنشىسى، ارەكەتتى اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن جاساۋ، ياعني، رۋحاني ارەكەت. ادام وسىلاي ءوزىنىڭ ەڭ ۇلكەن بورىشىن، اللانىڭ الدىنداعى بورىش ورىنداۋعا كىرىسەدى. ناتيجەسىن اللا قابىلداپ، ارەكەت رۋحتانىپ، جان ەندى ءفاني الەمگە ەمەس، اللانىڭ وزىنە بايلانادى. بارلىق ارەكەتتى اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن جاساعاندا اللانىڭ شاپاعاتىمەن ادام تولىق ەركىندىك الادى. وسىلاي، ابايدىڭ ءوزى ايتقان «سەن دە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى» دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، ءتۇپ يەگە قايتۋعا مۇمكىندىك الىپ، ءومىردىڭ نەگىزگى ماقساتىنا جەتەدى.

ادام كوڭىلى رۋحاني بولمىسقا اۋعاندا ءومىرى تولىق وزگەرەدى. ونىڭ ارەكەتىنىڭ سىرتقى كورىنىسىندە ەشقانداي وزگەرىس بولماۋى مۇمكىن، بىراق، كوڭىلى رۋحتانىپ، ىشكى دۇنيەسى تولىق وزگەرەدى. بۇل كورىنىس تەك قانا ناماز كەزىندە عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردە دە بايقاالادى. مۇنداي ادامعا قورشاعان ورتانىڭ اسەرى بولمايدى، سوندىقتان، ول ۇنەمى رۋحاني دەڭگەيدە. مۇنداي ارەكەت سەزىمدى تازارتىپ، دەنەنى رۋحتاندىرادى. ەڭ باستىسى، ءفاني الەمگە بايلانبايدى. حاكىم دەڭگەيىندە ءفاني الەمگە بايلانىس السىرەپ، اۋليە دەڭگەيىنە جەتكەندە مۇلدە جوعالادى. وسىلاي جان تولىق ەركىندىككە جەتىپ، وعان ەندى ءفاني الەم نوقتاسى اسەر ەتە المايدى.

ويمەن جاسالاتىن عيبادات.

قۇدايعا قۇلشىلىقتى ويمەن دە جاساۋ كەرەك. ول ءۇشىن اقىل قولدانىلادى. اقىل جاننىڭ قۇلشىلىق جاسايتىن قۇرالىنىڭ ءبىرى. بىراق، تازا ويمەن قۇلشىلىق جاساۋ ءۇشىن ۇلكەن اقىل كەرەك. بۇل جولمەن لوگيكاسى جەتىلگەن ادامدار جۇرەدى. سول سەبەپتەن، بۇگىنگى تاڭىرشىلدەردىڭ كوپشىلىگى ينتەللەكتۋالدى ادامدار. ولار بولمىس قۇبىلىستارى تۋرالى كىتاپتاردى زەرتتەپ، تابيعات كورىنىستەرىنەن بولمىستىڭ قۇپيالارىن ءتۇسىنىپ، بارلىق جاراتىلىستىڭ شىققان كوزىنە جەتۋلەرى مۇمكىن.

ءبىلىم ارقىلى بولمىستىڭ جاراتۋشى قۋاتىن سەزىنىپ، اللانىڭ نۇرىنا جەتۋگە بولادى. اباي جاننىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى ءبىلىم، سوندىقتان، ءبىلىم الۋ جان قۇمارى ەكەنىن جازادى. بولمىستىڭ قۇپيالارى تۋرالى ويلاۋدى يسلامدا فيكر، قازاقشا پىكىر دەپ اتالادى. پىكىرلەۋ ارقىلى ءبىلىم الىنادى.

بولمىس ءتان، وي جانە جاننىڭ قوزعالىسى ارقىلى كورىنەدى. قوزعالىسسىز ءومىر جوق. ءاربىر قوزعالىس ءبىلىم بەرەدى. وسىلاي ءومىر ءۇشىن، جانە ءومىر بارىسىندا ءبىلىم الىنادى. ءومىر ءۇشىن ءبىلىم كەرەك. ءبىلىمسىز ءومىر جوق، سەبەبى، ناداندىقتان ءومىر جويىلىپ كەتەدى. ءبىلىمدى ءومىر ءلاززات بەرەدى، ال ءلاززات ومىرگە قۇشتارلىقتى تۋدىرادى. قۇشتارلىقسىز ەشقانداي قوزعالىس بولمايدى، ياعني، ءومىر دە جوق دەگەن ءسوز. وسىلاي ءومىر، ءبىلىم جانە ءلاززات ءبىرتۇتاس، ءارى بىرىمەن ءبىرى بايلانىستى ەكەنىن كورەمىز. ولاردىڭ ءبىر بولماسا باسقالارى دا جوق، سوندىقتان، تولىق بىرلىگى ابسوليۋت كورىنىسى بولىپ تابىلادى. وسى قاسيەتتەردىڭ سەبەبىنەن اركىم ۇزاق ءومىر سۇرگىسى كەلەدى، بىلىمگە ۇمتىلادى، جانە ومىردەن ءلاززات العىسى كەلەدى. بۇلاردىڭ ۇيلەسىمدىلىگى ادامعا باقىت اكەلەدى. ال بۇل ۇيلەسىمدىلىك تولىعىمەن تەك قانا رۋحاني جولدا رۋحاني قۋاتپەن بايلانىسقاندا عانا بولادى.

جانمەن جاسالاتىن  عيبادات.

جانمەن جاسالاتىن عيبادات – عيباداتتىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسى. بۇل ساتىعا ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىلدىڭ ەڭ جوعارعى دەڭگەيىن كەرەك قىلاتىن يحسان ارقىلى جەتۋگە بولادى. ءتىپتى، كۇندەلىكتى وقىلاتىن نامازدىڭ ناتيجەسى دە عيباداتتىڭ وسىنداي تازالىعىنا بايلانىستى.

يسلام دىنىندەگى يحسان ۇعىمى اللانىڭ كورمەسەڭ دە، كورىپ تۇرعانداي عيبادات جاساۋدى بىلدىرەدى. رۋحاني جەتىلۋدىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسىنا كوتەرىلۋگە ارنالعان سوپىلىق جولدا عيباداتتىڭ مۇنداي دەڭگەيى اللانىڭ ەسىمدەرى مەن سيپاتتارىن كوز الدىڭدا ۇزدىكسىز ەلەستەتىپ، ولاردى بارلىق ىنتا-جىگەرمەن وي جۇيەسىنە تەرەڭ ءسىڭىرۋ ارقىلى ورىندالادى. سوپىلىق جولدا جانمەن عيباداتتىڭ نەگىزگى ءادىسى زىكىر. زىكىر دەگەنىمىز اللانىىڭ قاسيەتتى ەسىمدەرىن ۇزدىكسىز قايتالاۋ. قاسيەتتى قۇراندا اللانىڭ ەسىمدەرىن قايتالاۋدىڭ ماڭىزى تۋرالى كوپ جەردە بار. اللا شەكسىز ابسوليۋت بولعاندىقتان، ونىڭ قاسيەتتى ەسىمدەرى مەن ونىڭ ءوزىنىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق جوق. سوندىقتان، زىكىر جاساعان ادام اللانىڭ شاپاعات نۇرىنا بولەنىپ، ءوزىنىڭ جان دۇنيەسى مەن زاتتىق بولمىسىن تولىق تازارتادى.

شىبىن جان تازارۋ بارىسىندا دۇنيەنىڭ بارلىق بايلانىسىنان ارىلىپ، ءفاني الەم ىقپالىنان تولىق بوسانعاندا ول عازيز جانمەن تىكەلەي بايلانىسۋعا مۇمكىندىك الادى. اللانىڭ نۇرى مەن جاننىڭ رۋحى بىرىمەن ءبىرى بايلانىسىپ، عازيز جان مەن شىبىن جاننىڭ اراسىندا رۋحاني قاتىناس ورنايدى. ولار ءبىرىن ءبىرى قاناعاتتاندىرىپ، شەكسىز رۋحاني لاززاتقا يە بولادى. سوپىلىق جولدا جۇرگەن «تولىق ادامدىر» بۇل ءساتتى «ماس بولۋ» دەپ اتايدى. وسىلاي ولار رۋحاني ءلاززاتتان ماس بولىپ، بۇل الەمنىڭ ىقپالىنان تولىق شىعىپ، رۋحاني الەمگە وتەدى. رۋحاني جولدىڭ ششىڭى دەگەنىمىز وسى دەڭگەي. بۇل شىڭدا ءدىني جولداردىڭ بارلىعى ءبىر نۇكتەگە ءتۇيىسىپ، ارالارىنداعى ءتۇرلى ايىرماشىلىقتار جويىلىپ، جاندار اللانىڭ شاپاعات نۇرىنا بولەنەدى. ءاربىر جان ارمانداعان رۋحاني عاشىعىنا قولى جەتىپ، رۋحاني ءلاززاتتىڭ قۇشاعىنا كىرەدى. اۋليە دەڭگەيىندەگى شاكارىم اتامىز بۇل رۋحاني دەڭگەيدى بىلاي دەپ سۋرەتتەيدى: «مەنىڭ جارىم قىز ەمەس، حاقيقاتتىڭ شىن نۇرى. ونى سەزەر ءسىز ەمەس، كوزگە تاسا بۇل سىرى».

عيباداتتىڭ قانداي ءتۇرى بولسا دا، ويدى رۋحاني بولمىسقا، ياعني، اللاعا باعىتتاپ، قورشاعان ورتانىڭ ىقپالىنان شىعۋعا ارنالۋى كەرەك. وسىلاي، كوڭىل، وي تۇگەلدەي عيباداتتىڭ ماعىناسىنا، ماڭىزىنا شوعىرلانادى. سول كەزدە وي ءورىسى ءومىردىڭ باسقا تۇرىنە الاڭداماي، ءبىر باعىتقا شوعىرلانادى. كوڭىل ويدىڭ كومەگىمەن كورىنىستىڭ ىشكى سىرىنا باعىتتالادى. كوڭىل قايدا بولسا، جاننىڭ رۋحى دا سوندا.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz