تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنىڭ دۇمپۋىمەن وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن گلۋبوكوە اۋدانىنىڭ ورتالىعى گلۋبوكوە سەلوسىندا قازاق ورتا مەكتەبى اشىلىپ، وعان قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى ورالحان بوكەيدىڭ اتى بەرىلگەن ەدى. ول كەزدە دەنى ورىس حالقىنىڭ وكىلدەرىنەن تۇراتىن اۋدان ورتالىعىندا قازاق مەكتەبىنىڭ اشىلۋى جاڭالىق بولعانى انىق. ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، 240 ورىندىق اتالمىش مەكتەپ بۇرىنعى بالاباقشا عيماراتىنا قوسىمشا جاي قوسىلىپ سالىنعان بولاتىن. ايتار اۋىزعا عانا بولماسا بۇل عيماراتتىڭ «مەكتەپ» دەگەن اتى عانا بار. وبلىستىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىنان سول جىلدارى جاپاتارماعاي كوشىپ، كوبىسى وسى اۋداننىڭ اۋىل-سەلولارىنا قونىستانعان قاراكوز اعايىنداردىڭ «قازاق مەكتەبى اشىلسا» دەگەن تىلەگىن قاناعاتتاندىرعان تۇرلەرى. مەكتەپ سودان بەرى بالالاردى وقىتىپ جاتقانىمەن، ونى مەملەكەتتىك كوميسسيا كەلىپ قابىلداپ الماعان، ءتىپتى ونىڭ قۇرىلىسى دا اياقتالماعان. بۇل جاعدايدى بۇرىن وسى اۋداننىڭ اكىمى بولعان قازىرگى سەناتور سەرگەي پلوتنيكوۆ، ودان كەيىن اۋداندى باسقارىپ، كەيىن وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنەن رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنا ءمالىم ايقاي-شۋمەن كەتكەن داۋرەن بەيسەمباەۆ بىلەدى. بىراق ولاردان مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاتۋ ورايىندا كەيىن ەشقانداي كومەك بولماعان.

تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنىڭ دۇمپۋىمەن وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن گلۋبوكوە اۋدانىنىڭ ورتالىعى گلۋبوكوە سەلوسىندا قازاق ورتا مەكتەبى اشىلىپ، وعان قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى ورالحان بوكەيدىڭ اتى بەرىلگەن ەدى. ول كەزدە دەنى ورىس حالقىنىڭ وكىلدەرىنەن تۇراتىن اۋدان ورتالىعىندا قازاق مەكتەبىنىڭ اشىلۋى جاڭالىق بولعانى انىق. ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، 240 ورىندىق اتالمىش مەكتەپ بۇرىنعى بالاباقشا عيماراتىنا قوسىمشا جاي قوسىلىپ سالىنعان بولاتىن. ايتار اۋىزعا عانا بولماسا بۇل عيماراتتىڭ «مەكتەپ» دەگەن اتى عانا بار. وبلىستىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىنان سول جىلدارى جاپاتارماعاي كوشىپ، كوبىسى وسى اۋداننىڭ اۋىل-سەلولارىنا قونىستانعان قاراكوز اعايىنداردىڭ «قازاق مەكتەبى اشىلسا» دەگەن تىلەگىن قاناعاتتاندىرعان تۇرلەرى. مەكتەپ سودان بەرى بالالاردى وقىتىپ جاتقانىمەن، ونى مەملەكەتتىك كوميسسيا كەلىپ قابىلداپ الماعان، ءتىپتى ونىڭ قۇرىلىسى دا اياقتالماعان. بۇل جاعدايدى بۇرىن وسى اۋداننىڭ اكىمى بولعان قازىرگى سەناتور سەرگەي پلوتنيكوۆ، ودان كەيىن اۋداندى باسقارىپ، كەيىن وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنەن رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنا ءمالىم ايقاي-شۋمەن كەتكەن داۋرەن بەيسەمباەۆ بىلەدى. بىراق ولاردان مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاتۋ ورايىندا كەيىن ەشقانداي كومەك بولماعان.
وبلىستىڭ تارباعاتاي، مارقاكول، كۇرشىم، زايسان سەكىلدى قازاقتار كوپ قونىستانعان وڭىرلەرىنەن، قىتايدان، موڭعوليادان، Ђزبەكستاننان قونىس اۋدارىپ كەلگەن ورالماندار بارعان سايىن كوبەيىپ، بۇگىنگى كۇنى اتالمىش مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى ەكى ەسەگە تاياۋ ءوسىپ، مەكتەپتە 407 بالا وقىپ جاتىر. وقۋشىلاردىڭ 25-30 پايىزى اۋدان ورتالىعىنىڭ وزىندە تۇرادى، قالعان بالالار اۋداننىڭ باسقا اۋىلدارىندا قازاق مەكتەبى بولماعاندىقتان، وسىندا كەلىپ وقيدى.
«نۇرلى كوش» باعدارلاماسىنا سايكەس وسى اۋدانعا موڭعوليا مەن قىتايدان تاعى دا 350 وتباسى كوشىرىلىپ اكەلىنگەلى وتىر. ءار ۇيدە ءۇش-ءتورت، ايتپەسە بەس-التى بالادان بار. سوندا ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن ولار قايدا بارىپ وقىماق؟ «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى كوشىرىپ اكەلگەن دۇرىس قوي، دەگەنمەن ەرتەڭگى كۇنى ولار قايدا تۇرادى، قايدا جۇمىس ىستەيدى، ولاردىڭ بالالارى وقيتىن قازاق مەكتەبى بار ما؟» دەگەن ساۋالداردى ويلاستىرىپ، وسى ماسەلەلەردى شەشىپ العان دۇرىس ەمەس پە. ايتپەسە اتامەكەنىم، بابامنىڭ كىندىك قانى تامعان جەر دەپ كوشىپ كەلگەن قانشاما وتباسىنىڭ جاعدايى كەلمەي، وزدەرى جۇمىس تاپپاي، بالالارى وقيتىن مەكتەپ بولماي كەرى كوشىپ كەتكەن جاعدايلارى دا بولعان.
وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن «وسىعان دا تاۋبە» دەپ ەسىگىن اشقان قازاق مەكتەبى بالا سانى كوبەيگەندىكتەن، ەندى تارشىلىق ەتىپ وتىر. سوندىقتان ورالحان بوكەي اتىنداعى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ جاڭا وقۋ جىلىندا كىشكەنتاي قاراكوز بۇلدىرشىندەردى ءبىرىنشى سىنىپقا قابىلداۋعا مۇمكىندىگى جوق. 1972 جىلى سالىنعان ينتەرناتتىڭ توبەسىنەن سۋ اعىپ تۇر.
بىلتىر عانا وسى مەكتەپتىڭ جىلۋ جۇيەسىن جوندەۋگە 1 ميلليون 400 مىڭ تەڭگە قاراجات بولىنگەن. بىراق جۇمىستى جۇرگىزگەن ۇيىم ەسكى قۇبىر، ەسكى باتارەيالاردى ورناتىپ، جۇمىس ءبىتتى دەپ تايىپ وتىرعان. «مىناۋ نەگە بۇلاي؟» دەگەن ەشكىم بولماعان.
سىنىپ-كابينەتتەرىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنەن مەكتەپتىڭ كەيبىر مۇلىكتەرى دالادا، جاڭبىردىڭ استىندا جاتىر. ولاردى كىرگىزىپ ساقتاۋعا قوياتىن قويما دا جوق. ۇل بالالاردى ەڭبەككە باۋلۋ ساباعىن جۇرگىزەتىن وقۋ شەبەرحانالارى جوق، قۇراپ-سۇراپ العان ستانوكتار جۇمىس ىستەمەيدى. قىزداردى ءىس تىگۋگە، كيىم پىشۋگە جانە باسقا ماماندىقتارعا ۇيرەتەتىن ەشقانداي قۇرال-جابدىق، ءارتۇرلى ءىس-شارالاردى وتكىزەتىن ءماجىلىس زالى دا جوق. مۇندا بالالار كونتسەرتتەر قويعاندا فويەگە شىمىلدىق قۇرىپ اۋرە بولىپ جۇرگەندەرى. Ђرت سوندىرۋشىلەر «مىناۋ ءورت قاۋىپسىزدىگى تالاپتارىنا قايشى كەلەدى» دەپ، شىمىلدىقتارىن الدىرىپ تاستايدى ەكەن.
سپورت الاڭى دا سالىنباعان. مەكتەپتىڭ ءوزى سايدا ورنالاسقان. كەزىندە اۋدان اكىمدىگى اپەرگەن «گازەل» ءاۆتوموبيلى دە قوياتىن گاراج جوقتىقتان دالادا تۇر.
كاناليزاتسيا قۇدىقتارى الاڭ-اشىق جاتىر. ونىڭ قاقپاقتارى قايدا كەتكەنى بەلگىسىز. جامان ايتپاي، جاقسى جوق، ويناپ ءجۇرىپ بالالار قۇلاپ كەتىپ، مەرت بولسا، وعان كىم جاۋاپ بەرەدى؟ كەزىندە «قازاق مەكتەبىن اشتىق» دەپ جوعارى جاققا بايانداپ، سونىسىمەن ابىروي-بەدەل الىپ، وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارلىعىنا كوتەرىلىپ، قازىر سەناتورلىق قىزمەتتە وتىرعان سەرگەي پلوتنيكوۆ پا، باسقا ما؟
وسى كەمشىلىكتەردىڭ بارلىعى بىلتىر قازان ايىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى كەلگەندە، وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ قىزمەتكە تاعايىندالىپ، اۋدان اكتيۆىمەن كەزدەسۋ وتكىزگەندە ايتىلعان ەكەن. بىراق ءازىر جاڭا مەكتەپ سالامىز دەگەن ءسوز ەشكىمىنىڭ اۋزىنان شىقپاعان. ەگەر جاقسى عيمارات سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلسە، مەكتەپتىڭ پەداگوگيكالىق ۇجىمى ءوز ءىسىن بىلەتىن ادامدار. قازىرگى ءبىلىم ساپاسى 60 پايىزدى كورسەتىپ وتىر. مەكتەپتە التى ينتەراكتيۆتىك تاقتا ورناتىلعان.
دەمەۋشىلەر ەسەبىنەن 1-4-سىنىپ وقۋشىلارى تەگىن تاماقتاندىرىلىپ كەلەدى. سول سەكىلدى ورالمان وتباسىلاردىڭ بالالارىنا دا تاماق تەگىن. مەكتەپ ديرەكتورى بالالاردىڭ اس ءمازىرىن، تاماق ساپاسىن كۇن سايىن ءوزى تەكسەرىپ تۇرادى.
مەكتەپ وقۋشىلارى ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋگە قاتىسقان كەزدە دە جاقسى كورسەتكىشتەرگە جەتۋدە. شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى تەستىلەۋگە قاتىسقان وقۋشىلاردىڭ العان ورتاشا بالى – 70. بيىل مەكتەپتىڭ 1-سىنىبىندا 23 بالا وقىسا، 24 وقۋشى 11-سىنىپتى بىتىرگەلى وتىر. جەتەۋى – ورالمان وتباسىلاردىڭ بالالارى. ءسوز رەتى كەلگەن سوڭ ايتا كەتەيىك، بالالاردىڭ 30-35 پايىزى – ورالمان بالالار. جانە دە قىتايدان قونىس اۋدارىپ كەلگەن وتباسىلاردىڭ بالالارى قازاق ءتىلىن جاقسى بىلمەيدى ەكەن. جاڭا وقۋ جىلىندا بالا- باقشاعا 50 بالا كەلەدى، ەگەر دۇرىس جاعداي تۋعىزىلسا، ورىس وتباسىلارى دا بالالارىن قازاق مەكتەبىنە بەرۋگە تالپىنىپ وتىر.
مەكتەپ وقۋشىلارى وسكەمەندەگى قازاق-تۇرىك ليتسەيىندە وبلىستىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلىپ وقىپ جاتقان ءوز قۇربى-قۇرداستارىنا جاسالعان جاعداي تۋرالى ەستىپ، اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇريدى. ولار دا كەڭ، جارىق سىنىپ بولمەلەرىن، نەشە ءتۇرلى قازىرگى زامانعى اسپاپتارعا تولى كابينەتتەردى ايتپاعاندا، ادەمى ءماجىلىس زالدارى، وقۋ شەبەرحانالارى، ءجۇزۋ باسسەينى، سپورت زالدارى، كىتاپحانالارى، ياعني كەرەك-جاراقتىڭ ءبارى بار. گلۋبوكوەلىك قازاق بالالارى ءبىزدىڭ سولاردان قاي جەرىمىز كەم دەپ ويلاعاندا، كوزدەرى مۇڭعا تولادى. وقۋشىلارعا بارلىق جاعداي جاسالعان جەردە جۇمىستا ناتيجە دە بار: قازاق-تۇرىك ليتسەيىنىڭ بالالارى وبلىستا سپارتاكيادا، وليمپيادالاردا ەشقاشان الدىنا قارا سالىپ كورگەن ەمەس. ءتىپتى رەسپۋبليكالىق، حالىقارالىق جارىستاردا جۇلدە سالىپ ءجۇر. وسىدان جەرگىلىكتى ۇلت، ياعني قازاق حالقى نەگە ۇلگى المايدى؟ ۇلتتىڭ ەرتەڭى – قاراكوزدەر. ەندەشە، سولاردىڭ ەل قاتارلى ءبىلىم مەن تاربيە الۋىنا نەگە جاعداي جاسالمايدى؟ مەكتەپ ديرەكتورى ساۋلە دوسقاليەۆا وسى ماسەلەنى ايتىپ، تابالدىرىق توزدىرىپ ءجۇر.
ۇلتتىڭ بولاشاعىنا دەگەن قامقورلىق پەن قولداۋ تەك ءسوز جۇزىندە عانا قالماۋ كەرەك. كومەككە ءزارۋ بولىپ وتىرعان مەكتەپ ۇجىمى مەن وقۋشىلاردىڭ جانايقايىنا اكىم-قارالار قۇلاق اسۋى ءتيىس.

ميرا بەرىكبولوۆا شىعىس قازاقستان وبلىسى
«ايقىن» گازەتى 19 مامىر 2009 جىل