ابزال جاقسىلىقۇلى 1976 جىلى ناۋرىزدىڭ 19-كۇنى قىتايدىڭ ءور التايىنىڭ شىڭگىل اۋدانى، ىلاستاي قىستاعىندا مالشى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن وتباسى جاعدايىن ويلاپ، اكە جولىن قۋىپ شوپان بولادى.

شىنجاڭدا شىعاتىن ادەبي باسىلىمدار – «شۇعىلا»، «ىلە ايدىنى»، «التاي اياسى»، «تارباعاتاي» جۋرنالدارىنىڭ تۇراقتى وقىرمانى بولۋمەن بىرگە، شىنجاڭدىق اقىن-جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارىن ساتىپ الىپ، قوي سوڭىندا ءجۇرىپ وقيدى. اسىرەسە، ا.قۇنانباەۆ، م.وتەمىسۇلى، م.جۇماباەۆ، ق.امالجولوۆ، م.ماقتاەۆ، ج.مولداعاليەۆ، ق.ءمىرزالى، ت.مولداعاليەۆ سەكىلدى قازاقتىڭ كلاسسيك اقىندارىنىڭ شىنجاڭدا جارىق جىر جيناقتارى ابزال اقىننىڭ جاتا-جاستانا وقيتىن رۋحاني ازىعىنا اينالادى. ول جىلت ەتكەن اقىندىق ونەرىن وسىلاي شىڭداپ، التايدىڭ جون تاۋىنان، كوركەم تابيعاتىتان شابىت الىپ ءوزى دە ولەڭ جازا باستايدى. ون شاقتى جىلدىڭ الدىندا ا.جاقسىلىقۇلى تاريحي وتانى قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، ارقا تورىنە قونىس تەبەدى. جازعان ولەڭدەرى «سەزىم تامشىلارى»، «قۇلانيەك» قاتارلى كوپ اۆتورلىق جيناققا ەنەدى.

كۇز مۇڭى

قىراۋ شالعان انا تال، مىنا تالدى،
جاپىراعىن كۇزگى جەل قۇلاتادى.
سورا-سورا بۇلاقتار اعىپ جاتىر،
جەتىم كولىن اققۋلار جىلاتادى.

كۇزگى دالا، ەسكى جۇرت ەسكى رەڭى،
مۇلگىگەن تاۋ بەيمازا كەش كىرەدى.
قۇلازىعان دالاسىن جۇباتقاندا اي،
الدە ءبىر ءۇن سۇڭقىلداپ ەستىلەدى.

ۋاقىتتىڭ جاز كەتى جەتەگىمەن،

قۇلازىعان بەل قالدى بەتەگەمەن.
وقتىم-وقتىم جاۋادى كۇزگى جاڭبىر،
دىمقىلىنان بوز تۇمان كوتەرلگەن.

كوز سالامىن وي كەشىپ وتكەنىمە،
قىسىم، جازىم، كۇزىم بار كوكتەمىمە.
بارا جاتىر كورشى قارت نەنى ويعا الىپ،
نەمەرەسىن جەتەلەپ مەكتەبىنە.

قابىر باسىندا
شاڭداتىپ قاسقا جولىن سارى بەلدىڭ،
اكەجان قابىرىڭا تاعى كەلدىم.
جۇرەگىمدى ەمدەيتىن ءتىلىم-ءتىلىم،
و، مەنىڭ جاتىرسىڭ با دارىگەرىم،
اكەجان قابىرىڭە تاعى كەلدىم.

جاقسى دا مەن بۇل كۇندە جامان دا مەن،
ءسىز كەتكەلى سىرتتاپ ءجۇر زامان مەنەن.
قامشى تيگەن بەلىنە جىلاندايىن،
سۇيرەتىلىپ كەيدە ۇيگە ارەڭ كەلەم،
ءبىر ساعىنىش اڭساتتى ساعان دەگەن.

مىنا زامان كۇن سايىن قۇبىلادى،
ءبىر ۇقپايدى، ال ونى ءبىر ۇعادى.
جانىن جالداپ تىرلىكتە اداسقان كوپ،
شىعىس جاقتان ىزدەگەن قۇبىلانى،
جول تابالماي كۇندەردەن شۇعىلالى،

اكە، سەن دە وسىنداي كورىپ پە ەدىڭ،
ءىسى قىلىپ ءجۇرمىن بە جەلىكپەنىڭ،
قيانكەسكى كەلەمىن ارپالىستا،
ساياساتكەر بارلىعى ەرىككەننىڭ،
اكە، سەندە وسىنداي كورىپ پە ەدىڭ؟

ەلىڭ دە امان، شۇكىرلىك انام دا امان،
بەلگى قالماي باردى زامانداردان.
كەي پەندەلەر ءسىز جاققا كەتىپ جاتىر،
تىرلىكتەگى ساپارىن تامامداعان،
تاۋسىلمايدى قاشان دا ادامدا ارمان.

كەشىر، اكە! كەلە الماي كەشىگەمىن،
تايلاق بەرىپ جۇردەيسىڭ كوشىمە كىم.
ولگەندەرگە تۇراق بوپ قالابەردىڭ،
ءتىرىنىڭ دە قالباتاۋ بەسگى ەدىڭ،
سارقىلماسىن قاينارى نەسىبەڭنىڭ،

مومىن ولكەم

تاۋدان باتىپ بارادى تەربەلىپ كۇن،
كۇنى قۇلاپ تاعى ءبىر پەندەلىكتىڭ.
قۇشاعىڭدا قۇلپىرعان گۇلدەر قايدا،
ايتشى كانە، قوڭىربەل سەن نەنى ۇقتىڭ؟!

كۇندىز عايىپ بولادى تاڭعى ارمانىم،
ولەڭىمدى ومىرگە جالعار ما ءانىڭ.
شىندىعىنداي ءتاڭىردىڭ سۇيەم كەيدە،
ورناتقان بابامنىڭ بالبالدارىن.

تاۋ تۇلعا بار دانىشپان تاۋدى ۇعىنار،
زاردابىنان بۇلاق بار تال جىعىلار.
اقيقاتى سەن قالاي تۇسىنەسىڭ،
جەل ايداعان قۇمنىڭ دا تاعدىرى بار؟!

قىران تۋعان تەك قانا قىرانداردان،
قاي جاقسىڭدى ايادى قۇماي جالعان.
تاعدىر كەيدە قىرسىعىپ الادى ەكەن،
سۇمبىلەنىڭ بۇلتىنداي مۇنارلانعان.

ەتەگى قۇت ءومىر-اي جونى كوركەم،
تاستايمىز-اۋ شاراسىز سونى دا ەرتەڭ.
بىلەتىندەي جاۋابىن جاتادى ىلعي،
مەنى تۋعان وسى ءبىر مومىن ولكەم.

قوس تۇعىرىم

ەگىز ۇعىم اتايتىن قاتار اتىن،
مالشى قاۋىم كوپ كورگەن شاپاعاتىن.
بايتىكتىڭ باۋرايىندا ەكى تاۋ بار،
"سارىەشكى", "بالبىعان" دەپ اتالاتىن.

اتىرىپ تىنشتىقتىڭ قايماق تاڭىن،
ۇلى دۇنيە ءدۇر سىلكىپ وياتقان مىڭ.
ەكى تاۋ قوس تۇعىرىم سەكىلدى ەدى،
ون بەس قىس باۋرىندا قوي باققامىن...

قۇم اعىن، قۇمايت دالا توراڭعىلى،
ءبىر ارمان تۋلايتۇعىن سانامدا ۇلى.
قوينىڭدا نە بار ەكەن شەرلى مەكەن،
حيكاياسى شەرتىلە مە سوناۋ جىلعى؟!

ءبىر جارىق مۇراتىڭا سىيلاپ ءۇمىت،
تىرلىكتىڭ ارقاۋىنداي شيراتىلىپ.
قۇمىڭا تالاي تاريح جەرلەدىڭ-اۋ،
ۇكىلى[1]، ءۇشتاڭبالى[2]، قيعانقۇدىق[3].

قازاقتىڭ كەشكەن كۇنىن وتقا جاققان،
جىل دەيتىن ءىز ىزدەيىمىن اق پارقتان.
سول جەردە قاندى-قاساپ سوعىس بولىپ.
جاۋىنىڭ قانىن شاشىپ وسپان شاپقان.

مەن سەنى ساعىنامىن قۇمدى دالام،
قۇمىڭا قان سىڭىرگەن مۇڭلى زامان.
بۇيرا تاۋدان كورەمىن اق شۋدا بۇلت،
بايتىكتىڭ قۇز جونىنداي بۇلدىراعان...

*ۇكىلى[1]، ءۇشتاڭبالى[2]، قيعانقۇلىق[3] - جەر اتتارى.

 كوشەتۇعىن اۋىلىم تاۋعا قاراي

كوشۋشى ەدى ءبىزدىڭ ەل تاۋعا قاراي،
تاڭ الدىندا تاۋ ءىشى تولعان اراي.
مىنا اتقان تاڭ ارقانىڭ الاكەۋىم،
كەۋدەمدەگى ءبىر مۇڭدى قوزعاعان-اي.

كوش باستايتىن اكەمىز جيرەن مىنگەن،
جۇپار ءيىس اڭقيتىن سيرەن گۇلدەن.
اق اسىمنىڭ ارقاۋى ادالدىق دەپ،
قاجىمايتىن ءبىزدىڭ ەل كۇيبەڭ كۇننەن.

قوندىرعان سوڭ توسكەيگە قويلى اۋىلىن،
تىرشىلىگىن باستايتىن جايلاۋىنىڭ.
بيە بايلاپ الاتىن قوزىكۇزەم،
ەسىڭدە مە ءسولبىر شاق وي باۋىرىم؟!

كەيدە ورايدى جانىمدى تۇماندى ويلار،
بوس ۇران كوپ بۇل كۇندە قۇر ايعايلار.
قاراعايدىڭ قاتىرىپ ساياسىنا،
اعام قايدا ءجۇر ەكەن قۇنان بايلار؟

ەڭسەلى تاۋ – ەرشىمدى وردا دالام،
قالاي ۇلىڭ بولامىن تولعاماسام.
ءىزىڭ ءوشىپ بىرتىندەپ ءشوپ باسادى-اۋ،
سوقپاعىڭدى مەن بۇگىن جالعاماسام.

كوشەتۇعىن اۋىلىم تاۋعا قاراي،
تاڭعا قاراي تاۋ ءىشى تولعان اراي.
مەكەنىنە بالبالدان بەلگى قويعان،
سالماسا دا ءبىزدىڭ ەل حانعا ساراي.

قايرات باۋىرعا

ءبىزدىڭ ءومىر دۇشپانعا، دوسقا دا انىق،
كىرپىكتى تالاي قالدىق جاسقا مالىپ.
وتكەن كۇنىڭ بولدىرماي ەلەسىمەن،
قايرەكە، شاي ىشەيىك قوسقا بارىپ.

جازدان امان كەلەمىز، كۇزدەن امان،
نەسىبەنى تەرىپ جەپ بوزدالادان،
جىگىتتىكتىڭ بەلگسى و قايرەكە،
جاقسى-جامان سوڭىنان ءسوز بوراعان.

بۇل ەل-جۇرتقا قارايىق نەسىن بوتەن،
ءۇمىت جالعاپ ءۇمىتى وسىرسە ەكەن.
وكپەلەتسە ەل ءبىزدى وكپەلەتسىن،
وكپەلەگەن ادامدار كەشىرسە ەكەن.

ءبىر دە تۇرىپ كەلەمىز، ءبىر دە قۇلاپ،
شايىرلاردى كەلەدى تىڭداعىم-اق،
جاقسى دا وتكەن جالعاننان جامان دا وتكەن،
بولار دەيسىڭ بۇل دۇنيە كىمگە تۇراق.

الدىق قوي قايسارلىقتى تاسقا جانىپ،
قايرەكە، دەم الايىق قوسقا بارىپ،
قارا قوستىڭ كوپ كوردىك شاراپاتىن،
قايتەمىز ءدوڭ باسىندا بوسقا نالىپ،

جەتالماي ءجۇرمىن

بارالماي ءجۇرىم، جەتەلماي ءجۇرمىن مەكەنىم،
جايلاۋى قايدا، قىستاۋى قايدا كوكەمنىڭ؟
وسىرگەن مەنى اۋاسىنا وراپ قوس شىڭگىل،
ساعىنىپ ءجۇرمىن كاۋسارمەنەن شەكەرىم.

جوندارىم قايدا، جولدارىم قايدا ەل كوشكەن،
زاۋزات كۇنىم-اي باسىما قايتا كەلمەسپەڭ؟!
اق بوز ءۇي سەنى تۇسىمدە ءجيى كورەمىن،
ءسابيىن انا شەشىپ-اپ ۋاتقان جورگەكتەن.

وزەندەر قايدا، بۇلاقتار قايدا تاس قاينار،
ورالىپ جاتىر قىم-قۋىت كەلىپ باسقا ويلار؟!
اكەمنىڭ جۇرتىن الابوتا باسىپ كەتتى مە،
مامااعاشى تۇرسا بولدى عوي بەلگى ات بايلار.

كوز سالىپ تۇرىپ سونار دا سونار سونارعا،
ويلانار قارتى جايلاۋعا ەلى قوناردا،
اتاجۇرتتى اڭساپ التايدان كەتكەن ەل بار دەپ،
كونەدەن كوز بوپ ايتاتىن بىرەۋ قالار ما؟!

بارا الماي ءجۇرمىن، التايدىڭ اسىپ قۇز-بەلىن،
ولكەمنەن قايتقان كۇتەمىن قۇستار تىزبەگىن.
وزىمنەن باسقا وزگەگە ىستىق سەزىلمەس،
ءشوپ باسىپ بارىپ توزعىنداپ كەتكەن ىزدەرىم.

جانىمدى جەيدى جابىرقاپ كەيدە بوتا مۇڭ،
رۋحى قايدا التايدا قالعان اتامنىڭ؟!
جولىندا كەتى-اۋ ماڭگىلىك دەگەن ساپاردىڭ،
ادىلدىك دەگەن جەتەلەپ-اپ اقباس اتانىن.

اۋىلسىز دالا

اۋلعا بارام، ەڭسەسى تۇسكەن ەل كورەم،
دالانى كورەم تاندىرى كەۋىپ شولدەگەن.
اۋلادا وتىرعان اتا مەن اجە تىم جۇدەۋ،
قالاعا كەتكەن بالاسىن كۇتىپ كەلمەگەن.

ەسكىرگەن ۇيلەر قابىرعالارى قاقىراپ،
تۇلەگەن تامدار ىرگەسى تولعان توپىراق،
قورالار اناۋ شاتىرلارىنان سۋ كەتكەن،
عازالىن ايتىپ جاتقانداي مۇڭلى اتىراپ.

ساعىنعان قارت بار ويلانشى بالام بارامدە،
وشىرمەس ءىزىن سوقپاعىن ىزدەپ تابام  دە.
ەڭسەسى ءتۇسىپ ەرشىمى كەتكەن سول ۇيلەر،
ءار اتانىڭ شاڭىراعى ەدى-اۋ امال نە؟!

ارام ءشوپ باسىپ اۋلاسى قالعان باپتالماي،
نە كەرەك، ءتايىر ساناۋلى قالعان قارتتارى-اي.
توزىعى جەتكەن ءتىرى دە تۇرعان تۇراعىن،
سىرتىنان عانا ولىلەر قاراپ جاتقانى- اي،

ۇلدارىم قايدا، بورانىڭ تۋعان وتىندە،
توزعى جەتكەن اۋىلدان جاستار كەتۋدە.
قۋرايى سىڭسىپ جوقتاۋىن ايتقان سەكىلدى،
اۋلسىز قالعان دالاڭدا بالكىم جەتىم بە؟!

ابزال جاقسىلىقۇلى،

ارقا دالاسى

Abai.kz