فيلوسوفيادا كەڭىستىك جانە ۋاقىت اتتى ەكى كاتەگوريا بار. بۇل ەكەۋى اسا قۇدىرەتتى كاتەگوريالار ساناتىنا جاتادى، ويتكەنى، بۇل كاتەگوريالار ادامزات ساناسىنداعى جاراتۋشى جانە جاراتىلىس تۇسىنىگىمەن تىكەلەي ۇشتاسادى. ادام بالاسى ءوزىنىڭ بار بولۋىن جانە ۇزاق تاريحىن كەڭىستىك پەن ۋاقىت كاتەگوريالارى ارقىلى  تۇسىنەدى ءارى تۇسىندىرەدى. ەندەشە، بۇل كاتەگوريالار ادام بالاسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ارەالى بوپ وتىرعان تۇتاس تابيعاتتىڭ دا «ءومىر ءسۇرۋ شارتى»: ول ‑ كوسموستاعى بار الەمنىڭ ورنالاسۋى مەن قوزعالىسىنىڭ ۇلى زاڭدىلىعى مەن رەتى!

بيىلعى جىلى ءوز ۇكىمەتىنىڭ اسىعىستاۋ قابىلداعان ءبىر شەشىمىنىڭ ارقاسىندا (سونىڭ كومەگىمەن) قازاقستان حالقى كەڭىستىك پەن ۋاقىتتىڭ شەكسىز ءارى ماڭگىلىك ماسەلەلەرىمەن توتە جولىقتى، بەتپە‑بەت كەلدى. ەندى، مىنە، جازعى دەمالىستارىندا ەل‑ەلدى، جەر‑جەردى ارالاپ، حالىقپەن بەتپە‑بەت كەزدەسىپ قايتقان دەپۋتاتتاردىڭ ءبىر توبى (ماقسات تولىقباي، نۇرتاي سابيليانوۆ، رينات زايتوۆ، سامات نۇرتازا جانە باسقالارى). 2 قىركۇيەكتە اشىلعان ءماجىلىس جۇمىسى قارقىن الماستان جاتىپ، وسى تۋرالى جالپاق جۇرتقا جاريا مالىمدەمە جاسادى. وندا ماقسات تولىقباي بىلاي دەدى:

- مىڭداعان حالىقتىڭ ارىز-شاعىمىنا، تىلەگىنە بايلانىستى ارنايى مالىمدەمە جاساعىمىز كەلىپ وتىر. «امانات» فراكتسياسىنىڭ ارنايى جيىنىن وتكىزدىك. وسى جازدا وڭىرلەردى ارالاعان كەزدە، اسىرەسە شىعىس قازاقستان، پاۆلودار، اباي، جەتىسۋ وبلىستارىندا ەڭ كوپ قويىلعان سۇراق وسى ۋاقىت بەلدەۋىنە بايلانىستى بولدى. ەل بۇرىنعى ۋاقىتتى قايتارۋدى تالاپ ەتىپ جاتىر. مۇمكىن قوستاناي، باتىس قازاقستان ءۇشىن وسى ۋاقىت بەلدەۋى ىڭعايلى شىعار، بىراق شىعىس ءۇشىن ءتيىمسىز. شىعىس قازاقستاندا قازىر ساعات تۇنگى 2:30-دا تاڭ اتىپ قويادى. اۋىلدا ادامدار سيىردىڭ موڭىرەگەنىنەن ويانادى. ال كەشكى بەس-التىلاردا كۇن باتىپ، تاس قاراڭعى بولىپ كەتەدى. وسىعان بايلانىستى حالىقتان شاعىم كوپ. مىسالى، ەكىنشى، ءۇشىنشى اۋىسىمدا وقيتىن بالالار مەكتەپتەن قالاي قايتادى؟ ال، كوشەلەردە جارىق جوق... ءبىز، جەرىمىز ۇلكەن بولعان سوڭ ۋاقىت بەلدەۋى ماسەلەسىن الدىن الا زەرتتەپ، ونىڭ دەنساۋلىققا قانشالىقتى زيان ەكەنى، قانشا ارتىق ەنەرگيا شىعىنداپ جاتىرمىز دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ كەرەك ەدى، - دەيدى دەپۋتات.

دەپۋتات نۇرتاي سابيليانوۆتىڭ ايتۋىنشا، اباي وبلىسىنىڭ حالقى دا وسى ماسەلەنى كوپ كوتەرگەن:

- ويتكەنى حالىققا قولايسىز، دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر ەتەدى. سوندىقتان ۇكىمەتتەن ۋاقىتتى قايتارۋدى تالاپ ەتەمىز، ‑ دەدى ول..

- الداعى ۋاقىتتا پارلامەنتتىڭ جالپى وتىرىسىندا تىڭداۋ وتكىزىلمەك. وعان ۇكىمەت مۇشەلەرى، عالىمدار، ماماندار شاقىرىلادى.  ۇسىنىستارىڭىز بولسا ايتىڭىزدار، بىرگە اقىلداسىپ، ۇكىمەتتىڭ ناقتى شەشىم قابىلداۋىنا ىقپال ەتەتىن بولامىز، - دەدى ماقسات تولىقباي (malim.kz).

سۋرەت Abai.kz سكرينى.

ءيا، بۇل ماسەلەنى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى دا وسى جازدا كوتەرگەن بولاتىن. (قاراڭىز: «ۋاقىت بەلدەۋىن وزگەرتۋ» ادام دەنساۋلىعىنا قولايسىز بولىپ شىقتى! 24 شىلدە 2024 ج.). ول ماقالانى وسىعان دەيىن 6500‑دەن استام ادام قاراپ شىعىپتى. ياعني، ءبىز كوتەرگەن ماسەلە ەندى ءبىر توپ دەپۋتاتتاردىڭ دا نازارىنا ىلىگىپ، ونىڭ وزەكتىلىگىن كورسەتەدى. ول كەزدە ءبىز بىلاي دەپ ەدىك:

- ادامنىڭ ءبيوريتمى مىڭداعان جىلدار بويى وزدەرى تۇراتىن اۋماقتاعى «كۇننىڭ شىعىسى مەن باتىسى» بيوريتمىنە ۇيرەنىپ، سوعان بەيىمدەلەدى. ونى كۇرت وزگەرتۋ – كەز كەلگەن ادامعا «اداپتاتسيالانۋدى» (بەيىمدەلۋدى) تالاپ ەتەدى. وسىدان كەلىپ، ەڭبەك ەتۋدە، وقۋدا، بالانىڭ ءبيوريتمىن قايتا قۇرۋدا، زەينەتكەرلەردىڭ ورگانيزمىن بەيىمدەۋگە ماجبۇرلىك تۋىندايدى. بۇل ادامدارعا فيزيكالىق جانە پسيحولوگيالىق جايسىزدىقتى تۋدىرىپ، كوپ ادامدار قان قىسىمىنا، گيپەرتونياعا ۇشىرىپ جاتادى. ول از دەسەڭىز، ۇيقى ساپاسى بۇزىلىپ، ورگانيزم ءجايلاپ يممۋندىق السىرەۋگە بەت الادى... – دەپ جازعان ەكەنبىز.

ءبىز جوعارىدا كەڭىستىك پەن ۋاقىت كاتەگوريالارى تۋرالى ايتتىق. بۇلار – ۇلى تابيعاتتىڭ ۇلى زاڭدارى. ونى توقتاتا تۇرۋعا، نە، ءوز قالاۋىڭمەن وزگەرتۋگە ەشكىمنىڭ قۇدىرەتى جەتپەيدى. ادامزات ءوزى پايدا بولعان ۋاقىتتان بەرى تەك وسى ەكى زاڭدىلىققا باعىنۋمەن كەلە جاتىر. سوندىقتان، ءبىزدىڭ دە كەڭىستىك (الىپ تەرريتوريا) بەن ۋاقىت (ۋاقىت بەلدەۋى) ۇيلەسىمدىلىگىن بۇزۋعا ەشبىر قاقىمىز جوق. حالىق تا وسى پىكىردى قولداپ، دەپۋتاتتارعا ۇسىنىستارىن جولدايدى دەپ سەنەمىز.

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz