كەشەگى، بۇگىنگى ءھام كەلەشەكتەگى قازاقتىڭ ءاليحانى
5 ناۋرىز – ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنى.
بار قازاقتىڭ – كەشەگى، بۇگىنگى ءھام كەلەشەكتەگى قازاقتىڭ ءاليحانى ۋاقىتپەن بىرگە جاساي بەرەتىن الاشتىڭ الىپ تۇلعاسى. الەكەڭنىڭ تۇلعاسى ابايدان كەيىنگى قازاقتىڭ اسپانىنا اينالدى.
ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى ۋاقىتتى اسا جوعارى باعالاپ، ونىڭ ءاربىر مينۋتىن تۋعان حالقىنا قىزمەت ەتۋگە ارناعان. الەكەڭنىڭ سانالۋان قىرىنىڭ ءبىرى – اۋدارماشىلىعى.
الاشوردا اۆتونومياسى تاراتىلىپ، الاش قايراتكەرلەرى ءاليحاننىڭ باس بولۋىمەن قازىرگى قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن رەسمي قۇجاتپەن لەنيننىڭ قولىن قويدىرىپ بەكىتكەننەن كەيىن، الەكەڭ الاش زيالىلارىنا عىلىم، مادەنيەت، ادەبيەتكە دەن قويالىق دەپ باعدار بەرگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە زيالىلار وقۋلىقتار جازدى. زەرتتەۋ ىسىمەن اينالىستى.
ءاليحان بوكەيحاننىڭ ورىس جازۋشىسى چەحوۆتىڭ «حامەلەون» اتتى اڭگىمەسىن اۋدارعان. بۇل اڭگىمە «ايقاپ» جۋرنالىندا جاريالانعان. الەكەڭنىڭ تۋعان كۇنىنە وراي، سول اڭگىمەنى جاريالاپ وتىرمىز.
Abai.kz
ا. چەحوۆ. حامەلەون
كۇن ىستىق. قالا بازارى. دۇكەن اشىق، الۋشى جوق. ساۋداگەرلەردى ۇيقى باسقان. بازاردا قايىرشىلار دا جوق. بازارمەن پوليتسەيسكي نادزيراتەل وچۋمەلوۆ كەلە جاتىر. بارىمتالاپ العان ءبىر شەلەك قاراقاتتى كوتەرىپ، قاسىندا گورودوۆوي كەلەدى.
5 ناۋرىز – ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنى.
بار قازاقتىڭ – كەشەگى، بۇگىنگى ءھام كەلەشەكتەگى قازاقتىڭ ءاليحانى ۋاقىتپەن بىرگە جاساي بەرەتىن الاشتىڭ الىپ تۇلعاسى. الەكەڭنىڭ تۇلعاسى ابايدان كەيىنگى قازاقتىڭ اسپانىنا اينالدى.
ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلى ۋاقىتتى اسا جوعارى باعالاپ، ونىڭ ءاربىر مينۋتىن تۋعان حالقىنا قىزمەت ەتۋگە ارناعان. الەكەڭنىڭ سانالۋان قىرىنىڭ ءبىرى – اۋدارماشىلىعى.
الاشوردا اۆتونومياسى تاراتىلىپ، الاش قايراتكەرلەرى ءاليحاننىڭ باس بولۋىمەن قازىرگى قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن رەسمي قۇجاتپەن لەنيننىڭ قولىن قويدىرىپ بەكىتكەننەن كەيىن، الەكەڭ الاش زيالىلارىنا عىلىم، مادەنيەت، ادەبيەتكە دەن قويالىق دەپ باعدار بەرگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە زيالىلار وقۋلىقتار جازدى. زەرتتەۋ ىسىمەن اينالىستى.
ءاليحان بوكەيحاننىڭ ورىس جازۋشىسى چەحوۆتىڭ «حامەلەون» اتتى اڭگىمەسىن اۋدارعان. بۇل اڭگىمە «ايقاپ» جۋرنالىندا جاريالانعان. الەكەڭنىڭ تۋعان كۇنىنە وراي، سول اڭگىمەنى جاريالاپ وتىرمىز.
Abai.kz
ا. چەحوۆ. حامەلەون
كۇن ىستىق. قالا بازارى. دۇكەن اشىق، الۋشى جوق. ساۋداگەرلەردى ۇيقى باسقان. بازاردا قايىرشىلار دا جوق. بازارمەن پوليتسەيسكي نادزيراتەل وچۋمەلوۆ كەلە جاتىر. بارىمتالاپ العان ءبىر شەلەك قاراقاتتى كوتەرىپ، قاسىندا گورودوۆوي كەلەدى.
ۇستاڭدار! جىبەرمە! سەن جەكسۇرىن قاباتىن نەمەسىڭ عوي! – دەگەن وچۋمەلوۆ داۋىستى ەستىدى.
قىڭسىلاعان يت داۋىسى شىقتى. سونىڭ اراسىندا ۇيگەن وتىننان شىعىپ، ارتىنا قاراي-قاراي اقساي باسىپ قاشىپ كەلە جاتقان ءيتتى كوردى. ءيتتى قۋىپ جەتىپ، ءبىر كىسى جىعىلا-مىعىلا اياعىنان الىپ ۇستادى. كوز اشىپ جۇمعانشا ۇيقىدان ويانعان ساۋداگەر، وتىننان جيىلعان كىسىلەر توپتانىپ جينالىپ قالدى.
- بۇ نەمەنە، تاقسىر! جانجال بولىپ قالدى ما ەكەن؟ – دەدى گورودوۆوي. وچۋمەلوۆ سول جاعىنا بۇرىلا باسىپ توپقا قاراي تارتتى.
وتىن ۇيگەن قاقپانىڭ الدىندا جيىلعان توپقا قولىن كوتەرىپ تۇرعان ادام كورىندى. شالا ماس. «قولعا ءتۇستىڭ، توناماي جىبەرمەيمىن» دەگەن ءتۇرى بەتىنەن كورىنىپ تۇر. بۇل كىسى وچۋمەلوۆكە بەلگىلى التىن زەرگەرى حرۋكين دەگەن ەكەن. توپ ورتاسىندا قالتىراپ، دىرىلدەپ ءبىر سارىالا كۇشىك جاتىر.
وچۋمەلوۆ توپتى جارىپ كىرىپ كەلىپ، «بۇ نە، كىم ايقايلادى» دەدى.
- تاقسىر، مەن كەلە جاتىر ەدىم ، مىنا كۇشىك قولىمدى قاۋىپ العانى. مەن كىسىگە تيۋ دەگەندى بىلمەيمىن. ءبىر جەتى ىستەن قالامىن. زيانىمدى تولەسىن. كۇشىكتەن ءجابىر كورىپ، زيان تارتسىن دەگەن زاكون جوق. كۇشىك قابا بەرسە، ءبۇيتىپ كورگەن كۇنىڭ قۇرسىن! – دەيدى حرۋكين.
- جارايدى، كىمنىڭ ءيتى ەكەن بۇل ءوزى؟ ءيتتى بوس ۇستاۋ قالاي ەكەنىن كورسەتەرمىن. حۇكىمەت جارلىعىن ورنىنا كەلتىرمەگەندى اكەسىن تانىتارمىن. بارسا كەلمەسكە جىبەرەرمىن. شتراف سالام. ەلدرين، كىمنىڭ ءيتى ەكەنىن ءبىل، يەسىن تاپ، پروتوكول جاز. بۇل بالكىم قۇتىرعان يت شىعار. ءيتتى قازىر ءولتىر. بۇل كىم ءيتى ءوزى، ايتىڭدارشى! – دەيدى وچۋمەلوۆ.
بىرەۋ تۇرىپ «بۇل مەن بىلسەم، جانارال جيگالوۆ ءيتى بولسا كەرەك» دەيدى.
- جانارال جيگالوۆتىكى دەي مە؟ ۋح، ەلدرين، جەڭىمدى تارتشى،تەرلەپ كەتتىم عوي. كۇن قانداي ىستىق، جاڭبىر جاۋار ما ەكەن، قايتەر ەكەن. مەن ءالى تۇستەنگەنىم جوق. بۇل كۇشىك سەنى قالاي قاپتى؟ كۇشىك بيتتەي، سەن سىرىقتايسىڭ. كۇشىك اۋزى سەنىڭ قولىڭا قالاي جەتتى؟ ءوز قولىڭدى ءوزىڭ قاناتىپ، نارەستە كۇشىككە جالاسىن جاۋىپ اقشا الدىرماقشىمىسىڭ؟ مەن بىلەم سەندەي زۇلىمنىڭ ويىن،- دەپ حرۋكينگە ۇرسا باستايدى وچۋمەلوۆ. توپتان بىرەۋ تۇرىپ: «حرۋكين جامان كىسى. كۇشىكتى پوپيروسپەن تۇمسىققا ءتۇرتىپ ىرىلداتتى. كۇشىك ىزا بولىپ، قولىن قاۋىپ قالدى»، - دەيدى.
- وتىرىك ايتىپ بىلجىراما، سوقىر! ايتقانى قىلي وتىرىك. ءتىپتى كورگەن جوق. تاقسىر ءوزى بىلەدى، كىم وتىرىك ايتپايتىنىن. كىم قۇداي الدىندا دا وتىرىك ايتپايتىنىن. مەن وتىرىك ايتسام، سۋديا تابار.
سۋديا قولىندا بار، بۇ كۇندە كىسى ءبارى قۇرداس. بىلگىلەرىڭ كەلسە، مەنىڭ ءوز اعام دا جاندارىم قىزمەتىندە.
- ۇندەمە، - دەپ وچۋمەلوۆ اقىرا بەرگەندە:
- جوق، بۇل جانارال كۇشىگى ەمەس. جانارالدا مۇنداي كۇشىك جوق. جانارالدىڭ ء يتىنىڭ ءبارى تازى،- دەيدى گورودوۆوي ەلدرين.
- راس بىلەسىڭ بە؟
- راس، تاقسىر.
- مەن وزىمدە بىلەمىن، جانارال ءيتىنىڭ ءبارى تازى. مىناۋ ءبىر جامان كۇشىك قوي. نە ءجۇن، نە كەسكىن جوق. وسىنداي ءيتتى جانارال ۇستاۋشى ما ەدى؟ سەندەردىڭ اقىلدارىڭ قايدا؟ وسى كۇشىك پەتروگراد يا ماسكەۋدە كوزگە تۇسسە، نە بولاتىنىن بىلەسىڭدەر مە؟ سەن حرۋكين بۇل ءىستى زەرتتەمەي جاي تاستاما؟ ءيتتى بوس قويا بەرەتىن مىرزالاردى ۇيرەتۋ كەرەك،- دەيدى وچۋمەلوۆ.
سولاي دەگەن كەزدە گورودوۆوي ەلدرين تۇرىپ: «كىم بىلەدى، جانارال كۇشىگى بولسا، بولىپ تا قالار. يت بەتىندە جازۋ بار ما؟ جانارال قوراسىندا وسى كۇشىكتى كورگەن سياقتى ەدىم» - دەدى.
- ارينە سولاي. بۇل كۇشىك راس جانارالدىكى، - دەيدى توپ ىشىندەگى بىرەۋ.
- ءيششوي، جەل سوعىپ كەتتى عوي. توڭايىن دەدىم. شينەلىمدى اكەلشى كيەيىن. سەن، ەلدرين، كۇشىكتى جانارالعا اپار سۇرا. مەن تاۋىپ الىپ جىبەردى دەگەيسىڭ. ەندى ورىمعا شىعارا كورمەگىن. بۇل كۇشىك قىمبات يت شىعار. كەز-كەلگەن شوشقاعا تۇمسىققا پاپيروسپەن تۇرتسە، نارەستە شىراعىما ءجابىر بولار. سەن حايۋان، قولىڭدى كوتەرمە. ءوزىڭ ايىپتىسىڭ.
- ە، جانارال اسپاپشىسى كەلەدى ەكەن. سونان سۇرايىق. ەي، پروحور، بەرى كەلشى. مىنا كۇشىك سەندەردىكى مە؟
- تاپقان ەكەنسىڭدەر. بىزدە بۇل سياقتى يت تۋعالى بولىپ كورگەن ەمەس،- دەيدى پروحور.
- مۇنى سۇراۋدىڭ قاجەتى دە جوق. بۇل قاڭعىباس بۇرالقى يت. كوپ سويلەپ باس قاتىرۋ نە كەرەك. قاڭعىباس دەسەم، قاڭعىباس بولاتىن. ءولتىرۋ كەرەك، - دەيدى وچۋمەلوۆ.
- بۇل ءبىزدىڭ يت ەمەس، ءبىزدىڭ جانارالدىڭ اعاسىنىڭ ءيتى، - دەيدى پروحور.
- ا، جانارال اعاسى ۆلاديمير يۆانيچ كەلىپ پە ەدى؟ مەن بىلگەنىم جوق ەدى. قوناققا كەلدى مە؟ اپىرماۋ، مەن بىلگەنىم جوق،-دەيدى وچۋمەلوۆ تورە.
- قوناققا.
- ياپىرماي تۋىسقانىن ساعىنعان عوي. مەن بىلگەن جوق ەدىم. مىناۋ نارەستە جانارال اعاسىنىكى مە؟ ءتىپتى جاقسى بولدى. قۋانىپ قالدىم عوي! سەن كۇشىكتى ال، قانداي ءاپ-ادەمى كۇشىك. اپ-اپ دەپ مىنانىڭ قولىن تىستەپ الىپتى، حا-حا-حا! كۇشىگىم-كۇشىگىم، شىراعىم، نەگە قالتىرايسىڭ؟ ەشكىم تيمەيدى، قورىقپا، ىرىلداما، قاراعىم! قانداي سۇيكىمدى!- دەدى وچۋمەلوۆ تورە.
پروحور كۇشىكتى ەرتىپ جونەلدى. حرۋكين توپقا كۇلكى بولىپ قالا بەردى.
- مەن ساعان كورسەتەمىن، - دەپ حرۋكينگە جەكىرىپ، قاھارىن تىگىپ وچۋمەلوۆ تورە جونىنە كەتتى.
ءتارجىما ەتكەن قىر بالاسى
حامەلەون – ازعان كەسىرتكى. قورىققاندا ءىسىپ-كەۋىپ قىسقارادى، ۇزارادى، كوگەرىپ، قىزارىپ قۇبىلادى. اينىمالى تۇرلاۋسىز قۇبىلعىش ادامدى ورىس حامەلەون دەيدى.
قىر بالاسى - ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ وتىزعا جۋىق بۇركەنشىك اتتارىنىڭ ءبىرى.
اڭگىمە "ايقاپ" جۋرنالىندا باسىلىپ شىققان.
«ەكپىن» جۋرنالى
