مىنا ومىردە بارلىق نارسەنىڭ سالىستىرمالى تۇردە  ولشەنەتىنى بارىمىزگە بەسەنەدەن بەلگىلى جايت. ارينە، كەڭەستىك كەزەڭدەگى شىمكەنت پەن قازىرگى شىمكەنتتى استە سالىستىرۋعا بولمايدى.

2200 جىلدىق تىم باي تاريحى بار ءبىزدىڭ شىمكەنتىمىز - ەگەمەن ەلىمىزدەگى ەڭ كونە قالا. 1170 شارشى شاقىرىمدى قۇرايتىن جەر كولەمى جاعىنان دا مەگاپوليستەر اراسىندا ەڭ الدىڭعى ورىندامىز. بيىلعى 1 شىلدەگى دەرەك بويىنشا، حالقىنىڭ سانى 1 238 968 ادامدى قۇرايدى. بۇل – رەسپۋبليكامىزداعى ءۇشىنشى كورسەتكىش. «دوستاستىق ەلدەرىنىڭ مادەني استاناسى» اتتى مەملەكەتارالىق باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا 2020 جىلى  «تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنىڭ مادەني استاناسى» دەپ تانىلعان.

ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ءۇشىنشى مەگاپوليسى كۇن ساناپ گۇلدەنىپ، كوركەيىپ كەلەدى. باي-باعلاندار سالىپ وتىرعان جەكەمەنشىك نىسانداعى بازارلار، مەيرامحانالار، ءىرى ساۋدا كەشەندەرى، مەشىتتەر، ءزاۋلىم تۇرعىن ۇيلەر، مەكتەپتەر، بالاباقشالار، مەديتسينالىق ورتالىقتار، ءدارىحانالار، جانار-جاعارماي بەكەتتەرىنىڭ سانى جاعىنان ەشبىر وڭىرگە دەس بەرمەيتىنىمىز تاعى بار.

كەشەگى وتكەنىمىزگە تەرەڭىرەك ۇڭىلەتىن بولساق، كەڭەستىك كەزەڭدە اتى دۇركىرەپ تۇرعان بىرقاتار نىسانداردىڭ كوزدەن بالبۇل ۇشقانىن كورەمىز. «ۇلى وتان سوعىسىندا» قاھارلى جاۋعا اتىلعان ون وقتىڭ جەتەۋىن (كەيبىر دەرەكتەردە توعىزىن) جاساپ شىعارعان قورعاسىن زاۋىتى، سونىمەن قاتار اتاق-داڭقى كۇللى وداققا بەلگىلى بولعان فوسفور، شينا، مەحانيكالىق، پرەسس-اۆتومات، كاردانبال،  گيدروليز، «يۋجماش» زاۋىتتارى، «ۆوسحود» تىگىن فابريكاسى، ناۋبايحانا بۇگىندە جۇمىسىن توقتاتقان.  «تۇركىستان» مونشاسىنىڭ ورنى تىپ-تيپىل بولىپ قالعان. كەزىندە كىشكەنتايلار تۇگىلى، ەرەسەكتەردىڭ كوزقۋانىشىنا اينالعان بالالار تەمىرجولىن، كومسومول كولىن  بۇگىندە ەمگە تاپپايسىڭ. قاپتاعان كينوتەاترلاردىڭ ورنىنا بۇگىن باسقا مەكەمەلەر جايعاسقان.

تەك سوڭعى جىلداردىڭ وزىندە اباي ساياباعىنداعى جازۋشى روللان سەيسەنباەۆتىڭ قاتىسۋىمەن اشىلعان حالىقارالىق اباي ءۇيى، اباي مۇراجايى، ءشامشى اللەياسىنىڭ ماڭايىنداعى، سالتاناتتى اشىلۋىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ۇلكەن ومىرگە قادام باسقان جاس جۇبايلارعا نەكە كۋالىگىن تاپسىرعان قالالىق نەكە سارايى، ناۋرىز الاڭىنداعى اتشابار (جاڭاسى سالىندى دەمەسەڭىزدەر), ادەت-عۇرىپ جانە سالت-ءداستۇر ورتالىعى، ورتالىق ساياباقتاعى «اق لاديا» اتتى شاحمات كلۋبى سياقتى رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى جوعالتىپ وتىرمىز.

كىتاپحانالار تۋرالى اڭگىمە بولەك. 125 جىلدىق باي تاريحى بار ا.س.پۋشكين اتىنداعى وبلىستىق عىلىمي-امبەباپ كىتاپحانانى  ارى كوشىرىپ، بەرى كوشىرىپ، ونداعى باي كىتاپ قورىن بارىنشا كەمىتىپ الدىق. اقىر اياعىندا بۇل قۇتحانا وبلىستىق جانە عىلىمي مارتەبەسىنەن ايىرىلىپ، قالالىق امبەباپ كىتاپحاناعا اينالدى. كەرىسىنشە، وسىدان ون جىل بۇرىن شىمكەنتتە اشىلعان «وتىرار» كىتاپحاناسىنا   ال-ءفارابيدىڭ ەسىمىن بەرىپ، قالالىق عىلىمي-امبەباپ كىتاپحانا مارتەبەسىنە دەيىن جەتكىزدىك. 70 جىلدىق تاريحقا يە اباي اتىنداعى ورتالىق كىتاپحانالار جۇيەسىن ەكىگە ءبولىپ، ەرەسەكتەر مەن بالالار كىتاپحاناسى ەتتىك. ىبىراي التىنسارين اتىنداعى تۇركىستان وبلىستىق بالالار كىتاپحاناسىنىڭ كىتاپ قورىن  قولدان جوعالتتىق. ولاردىڭ عيماراتىنا بۇگىندە شىمكەنت قالالىق جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسى جايعاسىپ وتىر. سوندا ورىنباەۆ كوشەسىندەگى قوسقاباتتى عيمارات تاعى ءبىر باي-باعلاننىڭ جەكەمەنشىگىنە اينالماقشى ما؟!

جالپى، كەڭەستىك كەزەڭدە سالىنعان كوپقاباتتى عيماراتتاردىڭ كەيبىرىن پىسىقاي جاندار وزدەرىنىڭ جەكەمەنشىگىنە اينالدىرىپ العانىن جۇرتتىڭ ءبارى جاقسى بىلەدى. سول باي-باعلاندار ارزان اقشاعا ساتىپ العان ورىندارىن جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەت، مەكتەپ، بالاباقشاعا اينالدىرىپ، قىرۋار قارجىعا كەنەلۋدە.  ءسويتىپ، اقيىق اقىن، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى  مۇحتار شاحانوۆشا ايتقاندا، كەزىندە جارتى شيشا كونياكتىڭ باعاسىنا ساتىپ العان سول عيماراتتاردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارماي وتىر. ولاردى تەرگەپ، تەكسەرىپ جۇرگەن ءبىر جان تاپپايسىز. جەكەمەنشىك جوعارى جانە ارناۋلى ورتا وقۋ ورىندارىنىڭ كەيبىرى جابىلىپ، ەندى ءبىرى ەكىنشىسىنە قوسىلىپ، تاعى ءبىرى اتاۋىن وزگەرتىپ، اۋپىرىمدەپ جۇمىس ىستەۋدە.  مۇنداي جەردە ستۋدەنتتەر قايدان ساپالى ءبىلىم السىن؟!

2018 جىلى 19 ماۋسىمدا بۇرىنعى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەكىگە ءبولىنىپ، ونىڭ ورنىنا تۇركىستان وبلىسى قۇرىلعانىن ءبارىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. شىرايلى شىمكەنت شاھارى رەسپۋبليكالىق مارتەبە يەلەنگەن قالاعا اينالدى. بار قاتەلىك سول كەزەڭدە باستالدى. وبلىستىق كلينيكالىق اۋرۋحانا، بالالار اۋرۋحاناسى، ءشامشى قالداقوۆ اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيا، وڭتۇستىك قازاقستان اگرارلىق كوللەدجى سياقتى مەملەكەتتتىك مەكەمەلەر شىمكەنتتە ورنالاسقانىمەن، ولار ەسەپ-قيساپتارىن تۇركىستانعا تاپسىرىپ، جالاقىلارىن سول جاقتان الىپ ءجۇر.

شىمكەنتتە قالانىڭ ءبىر باسشىسى سالدىرىپ، ەكىنشى باسشىسى الدىرىپ تاستاعان نەمەسە باسقا ماقساتقا پايدالانعان نىساندار سانى از ەمەس. مىنە، وسىلاردىڭ بارىنە قاراپ، قالانى باسقارعان  بىرىنشى حاتشىلار مەن اكىمدەردىڭ ويىنا نە كەلسە سونى ىستەگەنىن، ىستەيتىنىن، ىستەي بەرەتىنىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى. ولاردىڭ بەينەبىر اتا-باباسىنان قالعان اسىل مۇراداي كەيبىر نىساندار جونىندە  ورىنسىز شەشىم شىعارعاندارىنا ەرىكسىز باس شايقاۋدان باسقا امال تاپپاي وتىرمىز. ايتپاقشى، ءبىز ايتىپ وتىرعان وسى سەكىلدى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ بارىنەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى مەن پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ حابارى بار ما ەكەن؟!

ءابدىساتتار ءالىپ،

جۋرناليست، اقىن، اۋدارماشى، قازاقستان جۋرناليستەر جانە حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارىنىڭ مۇشەسى، رەسپۋبليكالىق «شىمكەنتىم، شىرايلىم!» ادەبي-كوركەم الماناعىنىڭ باس ديرەكتورى – باس رەداكتورى.

شىمكەنت قالاسى.

Abai.kz