«بىزدەردى دە جوقتايتىن جان بولسا ەگەر، شاڭ باسقان ارحيۆتەردەن تابىلارمىز...» – دەپ قازاقتىڭ اقيىق اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆ، اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆاعا ايتقانىنداي، كونە مۇراعاتتارعا كوز سالىپ وتىرىپ، ءبىر بۋما گازەتتەر ىشىنەن 1999 جىلى 31-ءشى شىلدەدە جاريالانعان «حالىق قازىناسىنان شەشەندىك سوزدەردى ىزدەگەندە» دەگەن تاقىرىپتاعى مۇرات سۇلتانىنىڭ «كەگەن سەزدى» تۋرالى كەڭىنەن توقتالعان ماقالاسىنا نازارىم اۋىپ قالدى.

ورتاق مۇراعا وي بولىسكەندە

ماقالانى وقىعاننان كەيىن ەگەر ءبىز حالقىمىزدىڭ قاتپارلى قالىڭىندا جاتقان قايماقتى قازىنىسىنان تابىلعانىن تالداپ، ەستىگەنىمىزدى تەرەڭ وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، كورگەنىمىزدى كوبىكشە كوپىرتپەي، جان سالا جازعانىمىزعا اۋەلى ءوزىمىز سەنسەك، وندا وقىرمان قاۋىمدى دا سەندىرىپ تاريحي تامىرىمىزدان تاتىمدى ءنار الدىرىپ، مادەنيەتىمىزدىڭ قوردالى قورىن مولىقتىرا تۇسەر ەدىك- اۋ، دەپ ويلادىم.

«تۇمتەك» دەگەن ءسوزدىڭ تۇرتپەكتەپ ويدا جوقتى ويعا سالاتىن ادەتى ەمەس پە! سوناۋ جالىندى جاستىق كەزىمىزدەگى ءان، ولەڭ، اڭگىمەگە اڭسارىم اۋىپ جۇرگەن كەزىمدە ەستىگەن، ەل ىشىندە بولعان ەلەۋلى وقيعالار ويىما تاسقا باسقان تاڭباداي اينا قاتەسىز ورالا كەتتى. قازىرگى شاپشال اۋدانى ۇلكەنبۋرا كەنىتىندە (رايون-2) جاسى توقساننان اسىپ بارىپ، 1961 جىلى قايتىس بولعان شابدەن قاريانىڭ كوبىندە ايتىپ وتىراتىن قيلى-قيلى اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىرى وسى «كەگەن سەزدى» ەدى. قاريا البان ىشىندە بوزىم اتادان تارايتىن قۇرمان رۋنىڭ ەلىكباي اتالاتىن اۋىلىنان. كەزىندە ەل قورعانى بولعان ساۋرىق باتىردىڭ اتالاس تۋىسى. 1916 جىلى ساۋرىق باتىردىڭ بالاسى ۇزاق باتىر الباننىڭ 18 بولىسىمەن بىرگە پاتشالىق رەسەيگە قارسى كوتەرىلىستە جاۋ قولىنا تۇسكەندە، شامبىل، ءجۇمادىل، ءبايادىل، ماڭكەي دەگەن ىنىلەرىمەن قوسىلىپ بەس وتباسى قازىرگى ءۇيسىن تاۋ باۋىرىنداعى دۋلاتى (تاريحي اتى دۋلات) شەكاراسىنان ءوتىپ، قىزايدان تاراعان شاپشالدا تۇراتىن تەمىر ەلىندەگى دەمەۋ اقالاقشىنىڭ (1925 جىلى قايتىس بولعان) باسقارۋىنداعى سوپونبۇلاقتاعى سەمەي اۋىلىنا كەلىپ قونىستانعان. ءتىلى شەشەن، قولى شەبەر قاريا بىلعارى بۇزىپ، اياق-كيىم تىگىپ، توقىم قايىپ، باستان شاپقىمەن قان الىپ، بالا سۇندەتتەپ، سوڭعى ومىرىنە دەيىن ەلمەن ەتەنە جاقىن بولىپ تۇرمىسىن جاقسى وتكىزگەن. كەيىندەپ جاسىنىڭ ۇلكەندىگىمەن دە، كوپتى كورگەن كورەگەندىلىگىمەن دە توي-توپتا ءتوردىڭ ورتاسىندا وتىرىپ، ءبىر اڭگىمەدەن سوڭ ءبىر اڭگىمەسىن جالعاپ، كورگەن-بىلگەنىن  كوسىلتىپ ايتىپ، كوپتىڭ كوڭىلىن شالقىتىپ، بويىن بالقىتىپ ءماندى دە ماعىنالى تاقىرىپتارعا تارتىپ، جان-جاعىنا جاقسى ونەگە-ۇلگى كورسەتىپ كەتكەن دانا دا دارقان قاريا ەدى.

مەن 1952 جىلى قىزمەتكە ورنالاسىپ، سول اۋىلدان كوشىپ كەتكەن بولاتىنمىن. ءدام تارتىپ 1960 جىلى جەلتوقسان ايىندا وسى گۇڭشىدەگى (كولحوز) قامداۋ كوپەراتيۆىنىڭ جىلدىق ەسەبىن تەكسەرۋ ءۇشىن بارىپ، ءبىر جەتى بولعانىمدا شابدەن قارياعا ارنايى سالەم بەرگەلى ۇيىنە باردىم. بىزبەن كونە جەكجاتتىعى بار ەدى. مەنى اشىق قاباق، جىلى شىرايمەن قارسى العان قاريا اماندىق سۇراپ، وتكەن-كەتكەندى سۇراسىپ كونەنى ءبىر ەسكە العانداي بولىپ وتىرعاندا، شاي-داستارحانى دا جايىلىپ اڭگىمەمىز ءارى قاراي قۇلديلاي بەردى. ارەدىكتە قاريا قۋتىڭداپ:

– ە، كىشى جەكجاتىم قورادا قوي جوق، سويمايىن دەگەن وي جوق. نان بار، شاي بار، ايتاتۇعىن جاي بار. شاي بولسا دا ىشە عوي. مەنى «ۇلكەن كىسى» دەپ جاسىمدى سىيلاپ كەلىپ سالەم بەرگەنىڭە راقمەت. «جاستىق جايناپ تۇرعان بازار ەكەن، كارىلىك شولگە قويعان مازار ەكەن» دەگەندەي بولدىق قوي، – دەپ ءبىر تىنىستادى. وسى ارادا مەن قىزۋى ەندى عانا قايناپ كەلە جاتقان اڭگىمە قازانىن ساپىرا تۇسكىم كەلىپ:

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت قاريا، دەگەنمەن مەن بۇرىن وسى اۋىلدا بولعانىمدا، توي-تومالاقتا ءسىزدىڭ قاسىڭىزدا وتىرىپ، اڭگىمەڭىزدى ەستۋگە جاستاۋ بولدىق، تاعى ءبىر جاعىنان وتىرعان قاريالاردى ىعىستىرىپ بارىپ قاسىڭىزعا وتىرۋدىڭ ىڭعايى دا جوق ەدى. سول كەزدەردە كوپ ايتاتىن تارتىمدى تاريحي اڭگىمەلەرىڭىزدەن بىرنەشەۋىن ايتىپ بەرسەڭىز قايتەدى؟ – دەپ ءوتىندىم.

– جارايدى، بالام! ەستيتىن قۇلاق بولسا، ايتاتىن اۋىز-قازىرگە امان عوي! –  دەپ ازىلىمەن اڭگىمەسىن باستاعان قاريا:

– وسى جاققا اۋىپ كەلگەنگە دەيىن ءمانساپتى بولىپ ەل بيلەمەسەم دە، بيلىك ۇستاعان الباننىڭ جاقسى جايساندارىنىڭ قاسىندا كوبىرەك بولىپ ەدىم. سونداعى ناقتى كورگەن ءبىر ءجايتتى ايتايىن:

– جىگىت كەزىم ەدى. ارجاقتاعى البان ەلى مەن بەرجاقتا وتىرعان قىزاي ەلى اراسىندا ءۇش جىلدا ءبىر رەت اشىلاتىن سەزگە جامەنكە بولىس باستاعان جيىنى 15 ادام كەلدىك. جيىن شەكارانىڭ بەرجاعىندا (رەسەي جاعى) اشىلاتىن بولىپ، ءتورت شاتىر، ەكى كيىز ءۇي تىگىلىپتى. قوناقتارعا كۇتىم قىزمەتىن جاساۋعا سول جەردە وتىرعان سۋان ەلىنەن (جاركەنت ءوڭىرى) كۇتۋشىلەر، اسپازدار ورنالاستىرعان ەكەن. سەزدى باسقارىپ اماندىقتى قورعاۋعا ون سولداتىمەن كەلگەن ورىستىڭ تورەسى ورنالاسقانىنا ەكى كۇن بولىپتى. ءبىز تۇسكە تاياۋ كەلىپ ەكى شاتىرعا ورنالاسقان سوڭ، شاتىردى ىستىق كورىپ، جامەنكە بولىستى ورتاعا الىپ دالادا كوك مايسادا قورالانىپ وتىرعان ەدىك. ارجاقتاعى قىزاي ەلىنەن ون نەشە ادام كەلىپ اتتارىنان ءتۇسىپ، كۇتۋشىلەر اتتارىن العان سوڭ، ساسان بي الدىن باستاپ كەلىپ ءبىزدىڭ توبىمىزعا سالەم بەرىپ شەتىمىزدەن ۇسىنعان قولىمىزدى الىپ ورتادا وتىرعان جامەنكەنىڭ قولىن العان ساسان:

– ە، جاكە امان ەسەنسىز بە؟ – دەپ قىسقا امانداسىپ وتكەن سوڭ، ۇزىن بويلى، ارىقتاۋ كەلگەن قاريا داۋسىن كوتەرىڭكىرەپ، باسقالاردان ەرەكشەلەۋ:

– اسسالاۋماعاليكۋم سيديعان سارى تۇرىگىم! – دەپ جامەنكەگە قولىن ۇسىندى:

– ۋالەيكۋماسسالام! ايدارلى قارا بورىگىم! – دەپ جامەنكە قولىن الدى. توسىن ايتىلعان بۇل ءسوز ءبارىمىزدى شارپىعانداي بولعان سوڭ ءبىر-بىرىمىزگە قاراسىپ ىشتەي عانا «مۇنىسى نەسى؟» دەپ قالدىق. ەندى جايلانىپ وتىرىپ اماندىق سۇراسىپ جاتىرمىز. ماناعى سالەم جامەنكەنىڭ كوڭىلىنە تۇيىندەي بوپ تۇرىپ الدى ما؟ ايتەۋىر وسى ارادا ساساننان:

– «قۇيتىرقى ادامنان قۇياڭقى ءسوز شىعادى» دەمەكشى، مىنا قاريالارىڭ كىم بولادى؟ – دەپ جامەنكە سۇراپ قالدى. بۇل جەردە «گازەتتە جازىلعانداي قارنى قاپاقتاي، بويى تاياقتاي، باسى بارماقتاي، قۇلاعى جارعاقتاي، قۋ باستان قۋ ءتىل ساپىرعان بۇل كىم؟» دەگەن مىسقىل ءسوز اسىلى ايتىلماعان. ءسوزدىڭ رەتى كەلىپ تۇرعان سوڭ ايتا كەتەيىن، اۆتوردىڭ مىنا تەڭەۋىنەن، مەن دەنى دۇرىس ادام كورىپ تۇرعانىمىن جوق. سوندا بايەكە شىنىمەن وسىنداي ۇسقىنسىز ادام بولعانى ما؟ جوق، الدە باسقا بىرەۋدىڭ اۋزى ارقىلى بايەكەنى قورقىنىشتى، قوراش كورسەتۋ مە؟ بويى تاياقتاي، جىڭىشكە ادامنىڭ قارنى قالايشا قاپاقتاي بولادى؟ باسى بارماقتاي كىشكەنە بولسا، قۇلاعى، قالايشا ۇلكەيىپ جارعاقتاي بولادى؟ «قۋباس» دەگەن ءسوز ادەتتە ەكى ءتۇرلى جاعدايدا ىستەتپەي مە؟ ءبىرى بولسا ۇرپاق كورمەگەن ادامعا كەمسىتۋ ءۇشىن، تاعى ءبىرى ولگەن ادامنىڭ نە ولگەن حايۋاننىڭ قۋراعان باسىنا ايتپاي ما؟ بايەكەدەي ءبىر باسىندا بارىدە بار كوزگە كوسەم، سوزگە شەشەن ادامعا، ەل بيلەگەن، مىنەزى اۋىر، ءسوزى سالماقتى، ويعا شۇلەن جامەنكە وسىنداي بالدىر-باتپاق، شالدىر-شاتپاق ءسوزدى قالاي بولسا سولاي ايتا سالا ما؟ Cابىرلى ساسان بي تانىستىرعانشا:

– بۇراتالا مەن ىلەدەن ەشكىمگە دەس بەرمەي، سەنى ورىس جەرىنە وتكىزىپ جىبەرگەن اكەڭ بايەكە مەن بولامىن، – دەدى بايەكە. ورىنسىز جەردە ايتىلعان مىنا ءسوز اكەنى شارپىعاندا شىدامى شاتىناپ ازەر وتىرعان ۇزاق باتىر:

– بايەكە، تەگەۋىرىنىڭ تەرىس بىتكەن تەكتەۋسىز كەتكەن ادام ەكەنسىڭ. بۇگىن كىمنىڭ اكەسى بولماقشى ەدىڭ؟ ونان دا وسىندا وتكىزىپ جىبەرگەن اكەمدى كورگەلى كەلدىم دەسەڭشى، – دەپ اشۋعا باستى. شىن اشۋلانسا العان بەتىنەن قايتپايتىن، مىنەزى قاتال، ءسوزى دورەكى ۇزاقتى ارعىعا جىبەرگىسى كەلمەگەن جامەنكە:

– اي باتىر، سابىر، سابىر، بايەكەنىڭ سولاي ايتاتىن ءجونى بار. «اتاسىزدىڭ اۋزى زور» دەگەن ەمەس پە، ءتورت قىزايدىڭ كەيىنگى ەكەۋىنەن تاراعان اتانىڭ بالاسى شىعار كوپ بولسا. ءبىزدى اتاقونىس ىلە وڭىرىنەن قۋعان قالماق ەدى. مىنا سوزىنە قاراعاندا، «سول قالماقتىڭ ىشىندە بىزدە بار ەدىك، سەنى قۋىپ جىبەرىپ جەرىڭدى تارتىپ الىپ وتىرمىن» دەگەنى عوي. قازاقتا «جۇرتىمنىڭ جۇرتىندا قالدىر» دەگەن ءبىر جاقسى تىلەۋ بار ەدى. سول جۇرتىمىزدا وتىرعانىنا ارقالانىپ وتىرعان شىعار نەمەسە جيەندىگىنە سالىپ ەركەلەگىسى  كەلىپ وتىرعان بولار، – دەپ توقتادى. (اسىلىندە قىزاي ەلى ىلەگە اۋىپ كەلۋدەن بۇرىن، البان ەلى جىلقى وتارلاتىپ كۇنەس اسىپ جۇلدىزعا دەيىن بارىپ تۇرعان ەكەن. بۇل ارادا جامەنكە سونى مەڭزەپ وتىرسا كەرەك). سونىمەن ەكى جاقتان دا ەش ءسوز ايتىلماي ارادا ءبىراز ۇنسىزدىك بولىپ، ءبارى كوڭىلسىزدەۋ كۇيدە وتىرعاندا شاتىردان ءتىلماش كەلىپ:

– تاماققا جۇرىڭىزدەر، الىس جولدان ات سوعىپ شارشاعان بولارسىزدار؟ بۇگىن جاقسىلاپ دەمالاتىن بولدىڭىزدار. سەزد ەرتەڭ باستالاتىن بولدى، – دەپ ۇقتىردى.

ءبىرىنشى كۇنگى سەزدە قاسىنا حاتشىسى مەن ءتىلماشىن العان تورە:

– ەكى جاعىڭدا جوعالعان مال ساندارىڭدى ناقتى ايتىپ، ءىستىڭ ءساتتى ءبىتۋىن ويلاڭىزدار. ەگەر ارتىق-كەم ايتىلسا، ارادا تالاس-تارتىس كوپ بولىپ ۋاقىت ۇزارىپ مەرزىمدى كۇنى جۇمىستى بىتىرە الماي قالامىز، – دەپ ەكى جاققا دا قالتقىسىز قالىس پىكىرىن ايتتى. ءبىرىنشى بولىپ جامەنكە ءسوز كەزەگىن الىپ (گازەتتە جازعانداي 400 تۇياق ەمەس) 280 تۇياق جىلقىنىڭ سانىن ورتاعا قويىپ، مۇنىڭ 180 تۇياعى نارىنقول شەكاراسىنان، 100 تۇياعى دۋلاتى شەكاراسىنان وتكەنىن ايتتى. سوندا ساسان بي:

– بۇل سان اسا ناقتى ەمەس. ونىڭ ۇستىنە نارىنقولدان وتكەن مالدىڭ ءورىسى جالعىز ءبىز ەمەس، شەكارا بويىندا وتىرعان قالماق اعايىندار دا بارشىلىق، وعان قوسا بىزدەن سىزدەر جاققا وتكەن مال سانى بار، ءسىزدىڭ ايتقان مال سانىڭىزعا كەلىسە الماي وتىرمىن، – دەپ ءسوزىن ارىقاراي جالعاعانشا، بايەكە بي سوزگە ارالاسا كەتىپ:

– قالماق ۇرلاعان مالىڭدى بىزگە تولەتپەكسىڭ بە؟ مىقتى بولساڭدار قالماقتى نەگە سەزدگە شاقىرمايسىڭدار؟ – دەپ قالدى. وسى ارادا ۇزاق باتىردا سوزگە ارالاسا كەتىپ:

– سوزىڭە قاراعاندا سەن قالماقتىڭ ۇرلاعان مالىن بىلەتىن كورىنەسىڭ، ءبىز سەن ءۇشىن مال تولەيمىز بە؟ بىزبەن بىرگە ءجۇر سەزدگە دەپ قالماقتىڭ ءبىر قالدانىن ەرتە كەلسەڭ بولماي ما؟ سوندىقتان مىنا مالدى سەن تولەيسىڭ دە، قايتىپ بارعان سوڭ تولەگەن مالىڭدى قالماقتان ءوزىڭ ءوندىرىپ الاسىڭ. بۇل سەزد قالماق ەمەس، ەكى ەلدىڭ قازاعىن شاقىرىپ وتىرعانىن بىلمەيسىڭ بە؟ – دەپ ءبىر-بىرىنە ەسە بەرگىسى كەلمەي قىزىنىپ بارىپ باسقالاردىڭ سابىرعا شاقىرۋىمەن زورعا توقتادى. بىراق، ەسەسىنە ءار ەكى جاقتىڭ دا قالعان ادامدارى جامىراسا سويلەسىپ، ءار قايسى وزجاقتارىنىڭ سوزدەرىن قۋاتتاپ، ءبىر-بىرىنە قۇلاقاسقىسى كەلمەي، جيىن ءتارتىبى بۇزىلىپ، تەكە-تىرەسپەن ەش ىمىراسىز ناتيجەسىز اياقتالدى.

– ەكىنشى كۇنى سەزد وتەتىن جەرگە كەلسەك، – دەيدى شابدەن قاريا. ءبىر ارقاندى ۇزىنىنان كەرىپ ارقاننىڭ ەكى باسىن ەكى سولداتقا باستىرىپ وتىرعىزىپ قويىپتى. تورە قاسىنداعىلارىمەن ارقاننىڭ ءبىر باسىندا تومارداي بولىپ وتىرعان ەكەن. ەكى سولدات ەكى توبىمىزدى ارقاننىڭ ەكى جاعىنا ءتورت قارىستاي جەر قالدىرىپ وتىرعىزدى دا:

– سەزد قازىر باستالادى. كىمدە-كىم مىنا ارقاندى باسىپ كەتسە نەمەسە قارىسى جاعىنا شىعىپ كەتسە سەزدىڭ ءتارتىبى بۇزىلعان بولىپ سانالادى دا، ءىس اتكاز بولادى. سوندىقتان ارقايسىلارىڭ ءتارتىپ ساقتاندار، – دەپ ۇقتىردى. كەزەكپە-كەزەك ءسوز العان ەكى جاقتىڭ بولىس-بيلەرى كەشەگى ايتقاندارىنا تاعى دا تىڭنان دالەلدەر قوسىپ الا كوزبەن اتىسىپ ايقۇلاقتانىپ ايقايدىڭ بەرگى جاعىندا، پاي-پايدىڭ ارعى جاعىندا شىتىناپ وتىرعاندا بايەكە قايتا ءسوز الىپ قىزا-قىزا اشۋعا ەرىك بەرىپ، ءوزىن توقتاتا الماي دەبەيلەي سويلەي وتىرىپ تىزەسىمەن ورتاداعى ارقاندى باسىپ كەتكەنىن سەزبەي قالدى. قاي جەردەن قاتەلىك كەتەرىن قالت جىبەرمەي وتىرعان جامەنكە وسى ورايدان پايدالانىپ ورنىنان قارعىپ تۇرىپ ەكى بۇكتەپ جامباسىنىڭ استىنا باسىپ وتىرعان توبىلعى سابتى قىرعىز ءورىم قامشىسىمەن بايەكەنىڭ باسىنداعى ءمانساپ تاسىن سارت ەتكەزىپ ءبىر تارتىپ سىندىرىپ جىبەردى. ءتارتىپ بۇزىلىپ ءار ەكى جاقتا ورىندارىنان ورە تۇرەگەلىپ ءبىر-بىرىنە ۇمتىلا باستاعاندا، تورەنىڭ ايقايى، سولداتتاردىڭ اراعا ءتۇسىپ كۇشەۋىمەن زورعا باسىلىپ ورىندارىنا ازەرگە وتىرىستى. بۇل ىسكە ىشتەي قورلانعان ساسان بي تورەگە:

– اتىمىزدى كەلتىرىڭىز، مۇنداي ادام ۇراتىن سەنىمسىز سەزدگە ەندىگى ارى اياق باسپايمىز. اركىم ءوز جەرىندە كۇشتى بولادى ەكەن عوي، ءبىز مال ايداپ كەلمەدىك، مال داۋلاسا ءبىزدىڭ اۋىلعا بارىپ السىن، بۇل نە دەگەن باسسىزدىق شەكتەن شىعىپ كەتكەن، – دەپ قاتتى اشۋلانىپ رايىنان  قايتپاي تۇرىپ الدى. ءىستىڭ بەت الىسى مۇناندا سويقان ناسىرعا شابارىن سەزىنگەن تورە :

– ساسان بي اشۋلانباڭىز، كەمشىلىك ءبىزدىڭ باسقارۋىمىزدا بولىپ قالدى، وعان مەن كىنالىمىن، ءارى ءار ەكى جاقتان دا ءوتىپ قالدى، بوس سوزگە بوي الدىرىپ ءبىر-ءبىرىڭدى تۇسىنۋلەرىڭ قيىن بولىپ كەتتى ەمەس پە، ادام ۇرۋ شىنىمەندە قاتەلىك، ءبىز الدا كۇندەرى جامەنكە بولىستىڭ مۇنىسىن بولەك قارايمىز، ەگەر سىزدەر وسى بويدان كەتەمىز دەسەڭىزدەر 280 تۇياق جىلقىنى تولىعىمەن تولەۋگە قولدارىڭىزدان قۇجات (قولحات) بەرىپ قايتاسىزدار. سەزد ەرتەڭ بىتەدى، سابىر ساقتاپ بۇگىن قونىڭىزدار، قازاقتا: «جامان ادام كەكشىل كەلەدى، جاقسى ادام كوپشىل كەلەدى، ءبىلىمدى-بىلىكتى ادامدار ەشقاشاندا كەك ساقتاماس بولار» دەگەن قاناتتى ءسوز بار عوي، ويلاماعان جەردەن ورعا تۇسكەندەي بولىپ بۇل ىسكە مەندە قاتتى قينالىپ وتىرمىن، – دەپ  ساساننىڭ قوس قولىن الىپ:

– ءسىزدىڭ بۇگىنگى اشۋىڭىزدى مەن سۇرايمىن ءبىر رەتكى اشۋىڭىزدى ماعان بەرىڭىز، ءجۇرىڭىز مەنىڭ شاتىرىما ءبىراز دەمالىپ اڭگىمەلەسەيىك، – دەپ وتىرعان ورنىنان تۇرىپ شاتىرىنا قاراي باستادى.

ءۇشىنشى كۇنى ەكى جاعىمىزدى ارالاستىرىپ وتىرعىزىپ:

– بۇگىن سەزدىڭ بىتەتىن كۇنى، ءار ەكى جاقتىڭ ادامدارى ءتارتىپ ساقتاپ، سانالى وتىرىڭىزدار. كەشەگى جاعداي ءبىزدىڭ ابايسىزدىعىمىزدان بولدى. سول ءۇشىن قىتاي جاعىنان كەلگەن مەيمانداردان كەشىرىم سۇرايمىن، – دەپ جيىندى باستادى تورە.

ءۇشىنشى كۇنگى سەزد تۋرالى شابدەن قاريا مىنا ءبىر شۇبىرتپا ماقالدى ايتتى:

– ارقانداي داۋدا ەڭكەي، قاڭقاي، شوڭقاي، سىبىردا سىبىر، سىبىر ءسوزدىڭ شەگەسى، ايقاي داۋدىڭ ەگەسى دەگەندەي بۇل كۇنى بارىمىزدە ادەپ، يبا ساقتاپ، ادەمى تارتىپپەن داۋدىڭ جاۋلاسۋ ەمەس دوستاسۋ جاعىنا قاراي ىڭعايلانۋىنا ەرىك بەرىپ ايتىلعان بارلىق پىكىرگە سالماقتى سابىرمەن قاراپ ارتىق-كەمىن، اقىل تارازىسىنا سالا وتىرىپ، ءساتتى دە ساليقالى كەلىستى كەڭەس وتكىزدىك. اسىلىندە ءبىز جاق تۇنىمەن ەرتەڭ بولاتىن سەزد تۋرالى بىرەسە ەكى ۇشتەن، بىرەسە توبىمىزبەن وتىرىپ ءىستىڭ داۋ دامايسىز، ءساتتى شەشىلۋى جونىندە پىكىر ءپىسىرىپ، وي تۇيىندەپ، ءسوز بىرلىگىن ابدەن اقىلداسىپ العان بولاتىنبىز (ارينە، ولاردا سولاي ىستەگەن شىعار). سونىڭ ارقاسىندا بولار ەكى جاق كەلىسىپ، البان جاعىنا 70 تۇياق جىلقىنى قىركۇيەك ايىندا حان-ءتاڭىرى ەتەگىندەگى نارىنقول شەكاراسىنان وتكىزىپ بەرەتىن بولىپ حاتتاسىپ، قول قويىپ، الا ارقان ورتاسىنان قىرقىلىپ، قىرقىلعان ارقان تۇگەلدەي تارقاتىلىپ تاستالدى. مۇنىڭ ءمانىسى داۋ ءبىتتى، اشۋ تارقادى دەگەندىك ەدى دەپ شابدەن قاريا اڭگىمەسىن اياقتاتاتىن ەدى.

ەندى كورگەن كوزگە سەنۋ كەرەك پە، جوق ەستىگەن وسەككە سەنۋ كەرەك پە دەگەن ماسەلەنى وقىرماننىڭ ءوز تالعامىنا قالدىرا تۇرىپ گازەتتە جاريالانعان ماقالاداعى نانىمدى-نانىمسىز، دايەكتى- دايەكسىز، ارتىق- كەم كەتكەن سوزدەرگە از كەم توقتالۋدى ءجون كوردىم:

1. بۇل سەزد بايەكەنىڭ اۋىزشا جان بەرۋمەن بىتكەن ەمەس. ويتكەنى، بۇل قالاي دەسەك تە ەكى مەملەكەت اراسىنداعى زاڭدى ورىننىڭ وتكىزگەن زاڭدى جينالىسى، شاريعات جولى ەمەس، جان اۋىزعا الىنباعان.

2. ءوزى شەشەن بايەكەنىڭ سەزدگە كەلمەي اۋىلدا قالىپ 400 تۇياق جىلقىعا جىعىلۋعا اينالعاندا قايتا شاقىرۋمەن شاۋىپ كەلىپ، جامەنكەگە:

«مەن جولاۋشىمىن، سەزدگە كەلگەنىم جوق» دەگەنى قىزىق ەمەس پە؟ بۇل «ساسقان ۇيرەك ارتىمەن سۇڭگيدىگە» كەلمەي مە؟ اۆتوردىڭ بۇلاي ايتۋى بايەكەنى قورعاۋ ما، الدە قورلاۋ ما، دەگەن وي تۋادى.

3. جامەنكە ويازعا بارىپ، ونىڭ قۋاتتاماسىن الىپ، بايەكەنى تەكەستەن شاقىرىپ كەلگەنشە قانشا كۇن وتەدى؟ بەكىتىلىپ قويعان جيىن وسىلاردى كۇتىپ وتىرا ما؟ ونىڭ ۇستىنە ساسانداي سابىرلى دا، سالماقتى، ساليقالى اداممەن ەش ساناسپاي ما؟ ولاي بولا قويماس.

4. سەزدەن قايتقان بايەكەنى ەكى كۇندىك جولعا كەلگەندە، ارتىنان جامەنكەنىڭ ايەلى ءۇش قىز، ءۇش كەلىنىن ەرتىپ قۋىپ جەتەدى.

– قايدا باراسىڭدار؟ – دەپ سۇراعان بايەكەگە ولار:

– ءبىز البان ەلىنىڭ الدىنا جان سالماعان جامەنكەسىن جەڭگەن قىزايدىڭ بايەكەسىن كورگەلى كەتىپ بارامىز، – دەپتى. سوندا بايەكە:

– ايەل باسىڭمەن بايەكەنى كورگەلى جۇرگەنىڭدى قارا، مەن ەلدەن شىققان قارابەت ەكەنمىن دەسەم، مەنەن وتكەن كۇيەبەت بار ەكەن عوي دەگەن ەكەن. ايەلدەر بايەكە ەكەنىن سوندا ءبىلىپ، قايتارا جاۋاپ تابا الماي، قايتىپ كەتىپتى دەلىنگەن. ەگەر سولاي بولعان دەسەك، وندا بايەكەنىڭ ءوزىن ىزدەپ كەلگەندەرگە ريزالىق ءبىلدىرىپ، مەنى ىزدەپ كەلسەندەر «قانە، قايسىسىڭ كورىمدىك بەرەسىڭدەر؟» – دەپ ازىلدەيتىن ءجونى بار ەمەس پە؟ بۇنى ءبىر دەڭىز.

جامەنكەدە سەزد وتكەن جاركەنت وڭىرىنەن قايتىپ سۋىت جۇرگەندە ءۇش كۇندە قارقاراعا زورعا جەتەدى. بارا سالىپ ءوز ايەلىن باسشى ەتىپ، قاسىنا قىز-كەلىنشەكتەردى قوسىپ، بايەكەنى كورىپ قايتۋعا جىبەرسە، سەزدەن قايتقانىنا ەكى كۇن عانا بولعان بايەكەمەن قالاي جۇزدەسەدى؟ ارادا قانشا كۇن بولىپ كەتتى؟ ەسەپتەپ كورىڭىزشى، وعان قوسا قاي تاريحتا، قاي قازاقتىڭ سالتىندا بايسىز قاتىن اتا-ەنەسىز قىز-كەلىنشەك ءجوندى-ءجونسىز جوسىپ ءجۇرۋشى ەدى. جامەنكەدەي، بايەكەدەي ەل بيلەگەن ەرەن ەرلەر ارا اعايىندىققا قاشان ايەل جانىن سالۋشى ەدى؟ بۇل ساناعا سيمايتىن، اقىلعا قونبايتىن ەش ءپاتۋاسىز اڭگىمە ەمەس پە؟ بۇنىمەن ەكى دەڭىز.

بايەكەنىڭ «مەن قارابەت ەكەنمىن دەسەم، مەنەن دە وتكەن كۇيەبەت ەكەنسىڭدەر – دەپ ايتاتىنى قالاي؟ بۇل ارادا سوزگە ءبىراز تالداۋ جاساساق «كۇيەبەت» دەگەن سوزدەن ادامنىڭ سىرتقى كەسپىرىنە (دەنە مۇشەسىنە) جاعىلعان جۋىپ، شايىپ تاستاۋعا ءسۇرتىپ، تازارتۋعا ياعني ادا قىلۋعا بولاتىن بەلگىلى ءبىر قارا بوياۋدى ايتۋعا بولادى. ال «قارابەت» دەگەن سوزگە كەلسەك بۇل وتە اۋىر ايتىلاتىن ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە، اردىڭ لاستىعىنا، كوڭىلدىڭ پاسىقتىعىنا، نيەتتىڭ قارالىعىنا قاراتىلىپ ايتىلاتىن ءسوز ەمەس پە؟ بۇل جەردە بايەكە ءمانساپ تاسىنىڭ سىنعانىنا بولا ءوزىن سونشالىقتى قوراش سىنىپ، قور ساناپ «مەن قارابەتپىن» دەپ ەش ويلانباي جەڭىل جەلپى ايتا سالۋى كادىك ەمەس پە؟ بۇل بايەكەدەي شەشەننىڭ اۋىزىنان شىعاتىن ءسوز دەۋگە بولا ما؟ سونداي-اق، ءوزىنىڭ قادىر-قاسيەتىن سىيلاپ كەلگەن، نازىك ايەل زاتىنا (ايەلدەر شىنىمەندە ىزدەپ كەلگەن بولسا) سونداي دورەكى سوزبەن دوعال مىنەز كورسەتىپ، كۇيە جاعا سالا ما؟ بۇلاي ەتۋ وزىنە ءارى سىن، ءارى ءمىن ەمەس پە؟ اڭعارلى ادام اڭدىپ سويلەمەي، قالاي بولسا سولاي كوسكيتە سالا ما؟ ءوزى جوقتىڭ، كوزى جوق دەگەندەي وي جوتالاپ، بىرەۋدىڭ سىرتىنان قيسىنسىز تون ءپىشىپ، ولپى سولپى كيىندىرۋ ناعىز كۇيە جاعۋ بولماي ما؟ مەنىڭشە سولاي.

5. ماقالا اۆتورى بايەكەنىڭ شەشەندىگىن تاڭجارىق پەن قويدىمنىڭ ايتىسىنان تاعى ءبىر رەت سيتات (دالەل) كەلتىرىپ بىلاي دەيدى:

«ماقتاما جامەنكەڭدى كوز كورمەگەن،
نيكولاي ول ۋاقىتتا وزگەرمەگەن.
جيىلىپ ءۇيسىن نايمان كەڭەس قىلسا،
بايەكە ءبىر ادامعا ءسوز بەرمەگەن»، – دەگەن ولەڭ جولدارىنان-اق بايەكەنىڭ بەلگىلى شەشەن ادام ەكەنىن بىلۋگە بولادى، بۇل دۇرىس. مەن ءوز باسىم بايەكە ءبيدىڭ شەشەندىگىنە شەك كەلتىرىپ وتىرعانىم جوق. اردا تۋعان ارداقتى ادامداردىڭ اتىنا نە ولاي، نە بۇلاي اۋىتقىپ، اسىرا سىلتەپ، اسىعا سويلەپ زاتىنا داق ءتۇسىرۋ ارۋاق الدىندا كەشىرىلمەس كۇنا، قاپىسىز قاتەلىك بولادى. شىندىعىندا تاڭجارىق پەن قويدىمنىڭ ايتىسى 1926 جىلى قارقارادا اتەيبەك دەگەن ءبيدىڭ قىزىنىڭ تويىنا ءبورىباي دەگەن تاڭجارىقتىڭ ناعاشى اعاسى (الباننىڭ ايت رۋىنان) ەرتىپ بارىپ ايتىستىرعان. وسى ايتىس قازاق ايتىستارىنىڭ ىشىندە ەڭ ورەلى ايتىستاردىڭ ءبىرى دەپ جازىلعان 1999 جىلعى «كوكجيەك» جۋرنالىنىڭ ءبىرىنشى سانىندا. ءبىز ايتىپ وتىرعان كەگەن سەزدى 1914 جىلدىڭ الدىندا دەۋگە بولادى. ويتكەنى 1914 جىلى اق پاتشا مەن بولشەۆيكتەر اراسىندا سوعىس باستالىپ 1917 جىلدىڭ العاشقى ماۋسىمىندا لەنين وكىمەتى قۇرىلدى. وسى ۋاقىت بايلانىسىمەن قويدىم:

«جيىلىپ ءۇيسىن ەلى كەڭەس قۇردى،
پاتشاعا بالا بەرمەي قارسى تۇرىپ،
بار ما ەدى جامەنكەدەي باتىر ەرىڭ،
سىندىرعان بايەكەنىڭ تاسىن ۇرىپ»، – دەسە تاڭجارىقتىڭ ودان قالىسپاي، قارىمتاسىن قايتىرىپ جوعارىداعى ولەڭ جولدارىن ايتقانى شىندىق ەكەنى ەكى اقىننىڭ ولەڭدەرىنەن ناقتىلى كورىنىپ تۇر. جامەنكە مەن بايەكە سىندى ەكى تۇلعانىڭ اتتارىنا قاتىستى تاڭجارىقپەن زامانى قۇرداس ءوزارا ىلەدە تالاي دامدەس بولعان اقىن شارعىن العازىۇلىنىڭ 1934 جىلى البان ەلىنىڭ جاقسى جايساندارىن ولەڭمەن:

«...ايتپاسا ءسوزدىڭ دۇرىسىن،
وتىرىك ءسوز قۇرىسىن.
ەر سارىباي ەلگە ىرىس،
جەمىستى اعاش گۇلىسىن.
ۇزاق باتىر سويلەسە
شىعارماس ەشكىم دىبىسىن.
جامەنكە ۇرىپ، سىندىرعان
بايەكەنىڭ شىنىسىن.
روسسيا سوندا قولداعان،
جامەنكەنىڭ بۇل ءىسىن»، – دەپ جازعان بولاتىن. ءتىل كوڭىلدىڭ كىلتى، ءسوز كوڭىلدىڭ مۇلىكى. ول ءتىل ارقىلى اشىلىپ، ءتىل ارقىلى ايتىلادى. بۇل ءتاڭىردىڭ ادامعا بەرگەن سىيى، تابيعاتتىڭ وزگەرىلمەس زاڭدىلىعى. فيلوسوف، اقىن قوجا-احمەت ياسساۋي:

«ءسوز ەسەپسىز ءتىلىڭدى تىي، تارتا ۇستا.
تىيماعان ءتىل-باسىڭا سور ءار تۇستا.
ەسەپتى سوزە-ەر ءسوزىنىڭ اسىلى،
مىلجىڭ ءتىلدى جاۋ دەپ ۇعىن تارتىستا»، – دەگەن ەكەن. نە ايتساق تا، نە جازساق تا وسى بابالارىمىزدىڭ ايتىپ كەتكەن ونەگەلى وسيەتىن ەسىمىزگە ۇستاپ، سانامىزدا ساقتاپ، وتكەن ومىردەگى تۇلعالاردىڭ كەمشىل كەتكەن جەرى بولسا ودان ساباق الىپ، ارتىق جەرى بولسا ونەگە ەتىپ، اسىرىپ تاسىرماي، جاۋىپ جاسىرماي، اقىلعا سياتىن، كوڭىلگە قوناتىنداي ەتىپ بەرسەك ەكەن. قيسىنىز قيا تارتىپ، بۇرمالاپ، بۇرا سويلەپ ءبۇلدىرىپ الماساق جارار ەدى.

«داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى» دەمەكشى اڭگىمە اۋەنى ەكى تۇلعا تۋرالى بولعان سوڭ، بۇل كىسىلەردىڭ ءومىرى جايلى ءوزىم ەستىگەن اڭگىمەلەرىمنەن از-كەم حابار بەرە كەتۋدى ءجون كوردىم.  جامەنكە جاسى جەتپىسكە دەيىن ەل بيلىگىن ۇستاعان، البان ەلىنە ابىروي اتاعى اسا جوعارى، زور قۇرمەتكە يە، مىنەزى اۋىر، ءسوزى سالماقتى، ونبەس ىسكە جەڭىل-جەلپى بارا قويمايتىن، العان بەتىنەن قايتپايتىن قايسار ادام بولعان. بۇل كىسى تۋرالى ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ جيىرما جەتى جاسىندا جازعان دارا تۋىندىسى «قيلى زامان» پوۆەستىندە باس كەيىپكەر رەتىندە ەرلىگى مەن ەڭبەگى جان-جاقتىلى جازىلىپ، كوزگە تۇرتكەندەي ەتىپ كورسەتىلگەن بولاتىن. سوندىقتان كۇنى بۇگىنگى دەيىن پروزادا قازاقتان الدىنا جان سالماي كەلە جاتقان الەمدىك دەڭگەيدەگى كلاسسيك ۇلى مۇحاڭنان اسىپ ءبىر نارسە ايتۋ مەن ءۇشىن ابەستىك ءارى اقىماقتىق بولادى.

ال بايەكە بيگە كەلسەك، مەن 1962 جىلى نۇراقىنبۇلاق دەگەن جەردە قىستاپ شىققانىمدا، قىزاي ىشىندە ورازايدان تارايتىن سەڭكىباي دەپ اتالاتىن اتادان قاسەن دەگەن تۇنىپ تۇرعان ءتىرى شەجىرە، اڭگىمەنى تاڭدى تاڭعا جالعاپ ايتاتىن، جۇزدەگەن قيسا، داستاندى جاتقا سوعاتىن، ءوزى حات تانىمايتىن، بىراق سەن ءبىر داستاندى ءبىر اق رەت وقىپ بەرسەڭ، لەزدە قايتادان وزىڭە جاتقا ايتىپ بەرەتىن قارتتىڭ ايتۋى بويىنشا، قىزاي ەلى بۇراتالا وڭىرىنە كەلىپ قونىستانعاندا، سەڭگىباي توعىز اق ءتۇتىن ءۇي ەكەن. وزدەرى ورتاشا شارۋا بولىپتى. ءبىر كۇنى وسى اۋىلدىڭ بالاسى اقپان، توقپان اعايىندى ەكەۋىنىڭ ەكى بيەسى ۇيىرىنەن اياق استىنان ۇشتى كۇيلى جوعالىپ كەتەدى. اقپان «بۇل جايدى بايەكە بيگە بارىپ ايتتىپ قويايىن» دەپ بايەكەنىڭ ۇيىنە كەلسە، بايەكە ەسىگىنىڭ الدىندا كۇرەسىنگە جاقىنداۋ جەردە ءبۇيىرىن تايانىپ الدە ءبىر وي قۇشاعىندا تۇرسا كەرەك، سالەم بەرىپ، ءمىنىپ كەلگەن ايعىرىنان ءتۇسىپ، ايعىردى ماما اعاشقا بايلاسىمەن قورادا سىبىس العان ەكى بيە كىسىنەپ جىبەرىپتى. ايعىردا بيە داۋىسىن تانىپ كىسىنەپ قويا بەرەدى. وسى ارادا اقپان ءسال ىڭعايسىزدانىپ:

– بي اعا، بالالار بالالىق قىلىپ قويعان ۇقسايدى، بيەمدى شىعارىپ الايىن،– دەيدى. سول-اق ەكەن، بايەكە اشۋعا باسىپ:

– سەن مەنى ۇيالماي-قىزارماي ۇرى كورىپ تۇرسىن با؟ جوعالت كوزىڭدى! – دەپ ايقايلاپ، اۋىل جىگىتتەرى دە دەرەۋ جينالا كەلىپ، اقپاندى جابىلا ۇرىپ، سابىپ، قان جوسا ەتىپ شىعارىپ سالادى. اۋىلدان ۇزاپ شىققان اقپانعا «بيەنى بىلاي ۇرلا، ءوزىمدى وعان قوسا ولتىرە سابا. بۇل قاي ادىلدىك سوندا؟» دەگەن وي كەلەدى دە، اۋىلدان قاشىقتاۋ جەردە مال باعىپ جۇرگەن بايەكەنىڭ تۇيەشىسىن بايلاپ تاستاپ، ءبىر بۋراسىن قۋالاپ وتىرىپ ايداپ كەلىپ دەرەۋ سويىپ جىبەرىپ جاركەمدەپ تاستايدى. مالدىڭ باسى سانالاتىن بۋرانى ايداپ كەتكەنىن ەستىسىمەن ىزاعا بۋلىققان ارەنجان (بايەكەنىڭ بالاسى) اتقا مىنە ساپ، شاپقان بويى اقپاننىڭ ۇيىنە كەلەدى. بولعان جايدى كورىپ، شاتاق شىعارىپ اقپانعا ۇمتىلادى. ونسىز دا ىزادان جارىلارداي بولىپ بۋلىعىپ زورعا تۇرعان اقپان تاباندا ارەنجاندى ساباپ-ساباپ اۋلىنا ايداپ جىبەرەدى. اۋلىنا اتتانداپ جەتكەن، ساۋتامتىعى قالماي تاياق جەگەن ارەنجاندى كورگەن بايەكە اۋلى قاتتى اشۋلانىپ، لەزدە وتىز ەكى جىگىت اتقا قونادى دا سەڭكىباي اۋلىنا لاپ قويادى. ءبىر ءبولىم جىگىتتەر دالادا اقپان، توقپان باستاعان ەرلەرمەنەن ايقاسسا، ەندى ءبىر ءبولىمى تىگۋلى ۇيگە شابۋىلعا وتەدى. ۇيگە شابۋىلدى كورگەندە شىدامدارى تاۋسىلعان اۋىل قىز-كەلىنشەكتەرى دە ۇرىسقا ارالاسىپ، ەكى جاق قيان-كەسكى سوعىسقا تۇسەدى. اقپان مەن توقپان اسا ءىرى دەنەلى، ەرجۇرەك باتىر بولعان ءارى كەلبەتى كەلىسكەن ادامدار ەكەن. ات ۇستىندە سويىلمەن بايەكەنىڭ الماباي، ارەنجان دەگەن ەكى بالاسىنىڭ بىرەۋىن ۇرىپ ءتۇسىرىپ ءجانتاسىلىم ەتسە، ەكىنشىسىن ۇيگە كىرىپ باراجاتقاندا ءبىر ايەل كىسى تەسە شوتپەن شۇيدەسىنەن پەرىپ قالعاندا، ولدا سول جەردە قايتىس بولادى. بايەكە اۋلىنىڭ جىگىتتەرىن ۇرىپ تاستاعان سەڭكىباي اۋلى بايەكەنىڭ ءوزىن ۇستاپ الىپ، بايلاپ، شيگە وراپ، تۇيەگە ارتىپ تورعاۋىتقا قاراي قوتارىلا كوشەدى. ءبىر جەرگە بارعاندا جولشىباي الدارىنان ەشنارسەدەن قابارى جوق كەلە جاتقان قارايت پەن سارايت دەگەن قىزايدىڭ ەكى بەدەلدى ادامدارى شىعىپ قالىپ، اماندىق-ەسەندىك سۇراسىپ، بۇل قالاي كوشۋلەرىڭ دەپ اڭتارىلىپ تۇرعاندا، بايەكە قارايت پەن سارايتتىڭ داۋسىن تانىپ:

«ويباي، مەنى قۇتقارىڭدار!» – دەپ داۋىستايدى. ولاردا بايەكەنىڭ داۋسىن تانىپ، تاباندا شەشتىرىپ قۇتقارىپ الادى. بولعان جايىتتى ەستىپ، ءار ەكى جاقتى ىنتىماققا شاقىرىپ، اشۋلارىن باسقانداي بولىپ، ەل بىرلىگىن ساقتاپ، ءوزارا تاتۋلاستىرىپ، داۋ-داماي بولمايتىن ەتىپ ۋادەلەستىرىپ، كوشتى كەرى قاراي قايتا كوشىرىپ كەلەدى. بىراق كەيىن ءبارىبىر بايەكەگە اقپان مەن توقپان قۇن تولەيدى (بۇل جەرى ءوز الدىنا ۇزىن اڭگىمە). قازىر نە دەپ اتالاتىنىن بىلمەيمىن، سول زاماندا قازىرگى بۇراتالانىڭ بورادى دەگەن جەرىنە الماباي مەن ارەنجاننىڭ سۇيەكتەرى قويىلعان بولاتىن، –  دەيدى قاريا.

سونىمەن قاتار «ىلە ايدىنى» جۋرنالىنىڭ 2008 جىلعى التىنشى سانىندا جازۋشى قاسىمقان ۋاتقانۇلىنىڭ «قىزاي ەلى تاريحىنداعى كەيبىر وقيعالار» دەگەن شىعارماسىندا، قىزايدىڭ ءۇش ءبيى ساسان، بايەكە، بەردەكەلەردىڭ جەكە-جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ايتا كەلىپ، بايەكەگە تومەندەگىدەي مىنەزدەمە بەرەدى: «ال داۋشارعا قالايدا جەڭىپ شىعۋ ايىپ-انجىسىمەن تولەم الىپ شىعۋ قاجەت بولعاندا، قايتپاي داۋعا ءتۇسىپ، قاسارىسىپ جەڭىسكە جەتەتىن بايەكە جىبەرىلەدى ەكەن» (109بەت). مىنە، بۇل كىشكەنە عانا تسيتاتتان بايەكە ءبيدىڭ ازداپ بولسادا مىنەز-قۇلقىنان حاباردار بولۋعا بولادى. قالاي دەسەك تە تۇلعالار دا ءبىز سياقتى سۇيەك پەن ەتتەن جارالعان، شيكى ءسۇت ىشكەن ادام ەمەس پە؟ پەندە بولعان سوڭ ءىشىنارا پەندەلىگىمىز بولماي قويمايدى. بىراق ءبىز اتالارىمىزدى ارداقتاپ، اسىلدارىمىزدى قاسيەتتەپ، وتكەنگە وتىرىك توپىراعىن شاشپاي، بولعان شىندىقتى بولعانداي ەتىپ جازىپ، انىعىن ايتىپ كەيىنگى جاستارىمىزعا ونەگە-ۇلگى، ءتالىم-تاربيە ەتسەك بولعانى ەمەس پە؟

قۇدايبەرگەن سايدۋاقاسۇلى باقى بي تەگى

ماقالانى اۆتوردىڭ «مەن تانىعان شىندىق» كىتابىنان دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى.

Abai.kz