كەشە قازاق جوعارعى ءبىلىمىنىڭ قارا شاڭىراعى – قازۇۋ-دە، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 90 جىلدىققا ورايلاستىرىلعان ءباسپاسوز تۋرى ءوتتى. اتالعان شاراعا بارىپ قاتىستىق. سوڭعى جىلداردا اتقارىلعان شارۋالاردى كوزبەن كورىپ، اتقارىلاتىن جوسپارلاردى ەستىپ-ءبىلىپ قايتتىق.

90 جىلدىق تاريح: قازۇۋ – زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى

قازاق جوعارى ءبىلىمىنىڭ الما-ماتەرى، قارا قازانى – ەلىمىزدەگى ەڭ كونە ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءبىرى سانالادى. قازۇۋ 1934 جىلى اشىلعان. 1991 جىلدىڭ قازانىندا الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى دەپ ايدىكتەلەتىن ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ ەسىمى ءدال وسى ۋنيۆەرسيتەتكە بەرىلگەن.

ال 2022 جىلدىڭ شىلدەسىندە قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن قازۇۋ-عا «زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى» دەيتىن ەرەكشە مارتەبە بەرىلگەن.

قازۇۋ-دە نە وزگەردى؟ قانداي جاڭالىقتارى بار؟

ءباسپاسوز تۋرىن ۇيىمداستىرۋداعى كوزدەلگەن ماقسات تا – وسى قوس سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بولسا كەرەك-ءتى. اتالعان شارادا: «Farabi Hub» يننوۆاتسيالىق ونىمدەر مەن جوعارى تەحنولوگيالىق جوبالار ورتالىعى، قازۇۋ-دەگى جوندەۋ جۇمىستارىنان وتكەن №9 جاتاقحانا، گەوگرافيا جانە تابيعاتتى پايدالانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 10 زەرتحاناسى، جەردى قاشىقتىقتان زوندتاۋ ورتالىعى، سۋپەركومپيۋتەر ورتالىعى، حيميا جانە حيميالىق تەحنولوگيا فاكۋلتەتىندەگى عىلىمي زەرتحانالار تانىستىرىلدى.

«Farabi Hub»

«كولەمى 5 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن بۇل ورتالىقتا (حابتا) كرەاتيۆتى يندۋستريا، جاساندى ينتەللەكت، ستارتاپ جوبالار جۇزەگە اسىرىلادى. عيمارات زامانۋي ۇلگىدە جاساقتالىپ، ەرەكشە ديزاينمەن بەزەندىرىلگەن. مۇندا الەمگە بەلگىلى ZTE, BASF, Binlin تەحنولوگيالىق كورپوراتسياسى مەن باسقا شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ ورتالىقتارى، ۋنيۆەرسيتەت بازاسىنداعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى ورنالاسقان»، - دەيدى شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار.

ءدال وسى بىرەگەي حابتا: دارىلىك وسىمدىكتەردى عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى، مي ينستيتۋتى، «روبوتوتەحنيكا جانە مەحاترونيكا RoboMech» عىلىمي-ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى، بيولوگيا جانە بيوتەحنولوگيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى، سوت ساراپتامالارى ورتالىعى، اشىق ۇلگىدەگى ۇلتتىق نانوتەحنولوگيالىق زەرتحاناسى ورنالاسقان.

شارا بارىسىندا ۇيىمداستىرۋشىلار ورتالىق ازياداعى تۇراقتى دامۋ ورتالىعىنىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرى مەن يننوۆاتسيالىق جوبالارى مەن قازۇۋ-دىڭ ZTE, BASF, Binlin كورپوراتسياسىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىپ جاتقان جۇمىس ناتيجەلەرى مەن تانىستىردى.

قازۇۋ عارىشقا ميكروسپۋتنيك ۇشىرادى

32 ملرد تەڭگەنىڭ 400 جوباسى: ءيا، ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قارا شاڭىراق – قازۇۋ-دە 32 ميلليارد تەڭگەنىڭ 400-گە تاقاۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا.

سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ وزىق جاڭالىعى – قازۇۋ قىتايدىڭ سولتۇستىك-باتىس پوليتەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرلەسىپ، عارىشقا ميكروسپۋتنيك ۇشىرۋدا جوسپارلاپ وتىر.

«بۇل ورتاق جۇمىس ءوز كەزەگىندە عارىشتى زەرتتەۋگە، اتالعان سالادا بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋعا، ورتاق نانو جانە ميكرو سپۋتنيكتەردى ازىرلەۋگە جول اشادى. ياعني جەردى زەرتتەۋ جۇمىستارىن قاشىقتىقتان جۇرگىزۋگە مول مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەيدى قازۇۋ عالىمدارى. ميكروجەرسەرىكتى عارىشقا ۇشىرۋ كەلەر جىلعا جوسپارلانعان ەكەن.

قازۇۋ عالىمدارى

قازۇۋ – بىلىكتى مامان دايارلاپ شىعاراتىن كاسىبي تسەح قانا ەمەس، عىلىم ورداسى. ەگەر جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ رەيتينگى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ جالپى سانى عانا ەمەس، وقىتۋشىلىق-پروفەسسورلىق قۇراممەن، ولاردىڭ عىلىمي جاريالانىمدارىمەن، سونىڭ ىشىندە ايدىك Scopus جۋرنالىنداعى جاريالانىمدارمەن ولشەنەدى دەسەك، بۇل كريتەري بويىنشا دا قازۇۋ وزگەلەردەن كوشى ىلگەرى. ستاتيستيكا بىلاي دەيدى: قازىر قازۇۋ-ءدىڭ وقىتۋشىلىق-پروفەسسورلىق قۇرامى 2233 ادامدى قۇرايدى. ال ولاردىڭ عىلىمي جاريالانىمدارى 13 475-كە جەتكەن. سونىڭ ىشىندە بيىلدىڭ وزىندە 1836 عىلىمي جاريالانىم بولعان.

سويتكەن، قازۇۋ عالىمدارى قر عىلىم جانە جوعارعى ءبىلىم ءمينيسترلىنىنىڭ عىلىم كوميتەتىنەن 4 ملرد تەڭگەنىڭ مەگاگرانتىن جەڭىپ العان. بۇل گرانت – باتىس قازاقستانداعى ستراتەگيالىق ماڭىزدى مىندەتتەردى، سونىڭ ىشىندە ايماقتىڭ ەكولوگيالىق-الەۋمەتتىك دامۋىنا، سۋ رەسۋرستارى مەن ەكوجۇيەسىنە (جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر دۇنيەسى) قاتىستى پروبلەمالاردى شەشۋگە ارنالعان جوباعا بەرىلگەن. جوبا 3 جىل ىشىندە ىسكە اسىرىلماق. قازۇۋ عالىمدارى وسى ماقساتتا بقو-عا ارنايى بارىپ، سۋ تاسقىنىنا بايلانىستى زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن.

بۇدان بولەك، قازۇۋ عالىمدارى بيىل 3 ملرد تەڭگەنىڭ تاعى ءبىر مەگاگرانتىن جەڭىپ العان. جوبا بويىنشا عالىمدار – قازاق ءتىلى مەن تەحنولوگيالىق پروگرەستى قولداۋعا ارنالعان LLM تىلدىك مودەلىن ازىرلەيدى.

«قوعامنىڭ ءتۇرلى سالالارىنا قازاق تىلىندەگى ۇلكەن تىلدىك مودەلدەردى ازىرلەۋ – بۇل تەحنولوگيالىق پروگرەسكە ىقپال ەتەدى جانە مەملەكەتتىك تىلدەگى ونلاين قىزمەتتەرگە قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتەدى»، - دەيدى عالىمدار.

قازۇۋ الەمدىك رەيتينگتە قاي ساتىدا؟

قارا شاڭىراق – قازۇۋ-دىڭ جاھاندىق ءبىلىم وردالارى اراسىنداعى رەيتينگتەگى كورسەتكىشتەرى دە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي. قاراڭىز:

ازيانىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ارنايى رەيتينگىن تۇزەتىن «QS Asia University Rankings» ەسەبىنشە، قازۇۋ 29-شى ورىنعا تابان تىرەگەن ەكەن.

ال «QS Asia University Rankings: Central Asia» ساناتى بويىنشا قازۇۋ ورتالىق ازياداعى ءبىرىنشى جوعارى وقۋ ورنى بولىپ تانىلعان.

«QS Graduate Employability Rankings» دەگەن تاعى بار. ول بويىنشا، قازۇۋ تۇلەكتەردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ رەيتينگىندە 201-250 ورىن العان ورتالىق ازياداعى العاشقى جوعارى وقۋ ورنى.

«QS World University Rankings» رەيتىنگىنىڭ 2024 جىلعى ەسەبى بويىنشا، قازۇۋ 163-ءشى ورىنعا جايعاسىپ، الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك 200 جوو قاتارىنا كىرگەن.

جاتاقحانا – «قالا ىشىندەگى قالا»

16 فاكۋلتەت، 72 كافەدرا، 7 عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى، 33 عىلىمي ورتالىعى، ۇجىمدىق قولدانىستاعى 2 عىلىمي زەرتحاناسى، 140 عىلىمي-وقىتۋشىلىق ماقساتتاعى زەرتحاناسى جانە ەڭ باستىسى 29 مىڭنان اساتىن ستۋدەنتى بار قازۇۋ-دىڭ باق-تا كوپ تالقىلانعان ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – جاتاقحانا تاپشىلىعى. بۇل جالعىز قازۇۋ-دىڭ ەمەس، جالپى الىپ مەگاپوليس الماتىداعى بارلىق جوو-لارعا ءتان ماسەلە دەسەك قاتەلەسپەيمىز.

قالا ىشىندەگى قالا دەيتىن ەرەكشە ستاتۋسقا يە «ءال-فارابي قالاشىعىندا» ۇزىن-سانى 15 جاتاقحانا بار ەكەن. ءباسپاسوز تۋرىن ۇيىمداستىرۋشىلار قوناقتارعا قايتا جوندەۋدەن وتكەن جاتاقحانالاردى تانىستىردى.

ارينە، قازۇۋ-گە 90 جىل تولدى. ال مۇنداعى جاتاقحانالاردىڭ قولدانىسقا بەرىلگەنىنە الدى 60 جىلعا جۋىقتاعان. سايكەسىنشە، ستۋدەنتتەر جاتاقحانالارى دا توزعان. ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى قازۇۋ جاتاقحانالارىنىڭ ەسكەرگەنىن ايتىپ، پارلامەنتتە ماسەلە كوتەرگەن.

وسى جولعى شارا بارىسىندا ۇيىمداستىرۋشىلار جاتاقحانانىڭ كۇردەلى جوندەۋگە دەيىنگى جانە كەيىنگى جاي-كۇيى كورسەتتى. جوندەۋ كەزىندە عيماراتتىڭ سىرتقى قاسبەتى جاڭارتىلىپ، بارلىق بولمەنىڭ قابىرعالارى قايتا ارلەنگەن. ەسىك-تەرەزە اۋىستىرىلىپ، ەلەكتر جۇيەسى جۇرگىزىلگەن. عيماراتتىڭ cۋ قۇبىرى مەن كارىز جۇيەسى قايتا اۋىستىرىلعان.

«قازىرگى تاڭدا قازۇۋ قالاشىعىندا 15 جاتاقحانا بار. اعىمداعى وقۋ جىلىندا 3 جاتاقحاناعا كۇردەلى، 12 ستۋدەنتتەر ۇيىنە اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. 4000 ماتراس، 4000 جامىلعى، 4000 جاستىق، 4000 جايما كومپلەكتىسى جاڭادان الىندى. 250  ۋنيتاز، 150 راكوۆينا، 735 شكاف، 1065 تۋمبا، 450 ۇستەل، 1050 كىتاپ سورەسى، 1065 ورىندىق اۋىستىرىلدى. جاتاقحانالارداعى اسحانالارعا 120 توڭازىتقىش پەن 120 ەلەكتر پليتاسى پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇگىندە قازۇۋ قالاشىعى قۇرىلىسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى اياسىندا 3 جاڭا جاتاقحانانىڭ قۇرىلىسى قولعا الىنباق. توعىز قاباتتى 3 ستۋدەنتتەر ءۇيىنىڭ ارقايسىسى 677 ورىنعا، بارلىعى 2 031 ورىنعا ارنالعان»، - دەيدى قازۇۋ شارۋاشىلىق-مەڭگەرۋشىلىك ءبولىمى.

عىلىمي زەرتحانالار

سونىمەن قاتار، ءباسپاسوز تۋرى اياسىندا جۋرناليستەر قازۇۋ-دەگى 10 يننوۆاتسيالىق زەرتحانادان تۇراتىن گەوگرافيا جانە تابيعاتتى پايدالانۋ فاكۋلتەتىندەگى «تۇراقتى دامۋ جانە تابيعاتتى ۇتىمدى پايدالانۋ» عىلىمي ورتالىعىنىڭ جۇمىسىمەن تانىستى.

اتالعان ورتالىقتا عالىمدار سۋ رەسۋرستارىنىڭ ساپاسىن تالداۋ، توپىراق قۇرامىن زەرتتەۋ، كليمات وزگەرىسىن باقىلاۋ، ەكولوگيالىق قاۋىپتىڭ الدىن-الۋ، وتاندىق ءتۋريزمدى دامىتۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزەدى ەكەن. سونىڭ ىشىندە: ورتالىق ماماندارى سۋ تاسقىنىنىڭ الدىن الۋ، سالدارىن انىقتاۋ جانە جەر سىلكىنىسىنە مونيتورينگ جاساۋ بويىنشا جۇمىستار اتقارۋدا.

قازاق-قىتاي زەرتحاناسى

قازۇۋ-دە «قاشىقتان زوندتاۋ تەحنولوگياسى جانە قولدانۋ» قازاق-قىتاي زەرتحاناسى بار ەكەن. اتالعان زەرتحانا ورتالىق ازيا وڭىرىندەگى كليماتتىڭ وزگەرۋى سالدارىنان ورىن العان سۋ تاپشىلىعى، قۇرعاقشىلىق، جەردىڭ قۇنارسىزدانۋى سياقتى ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە  مونيتورينگ جاسايدى. قازاقستان مەن قىتاي بىرلەسىپ اشقان زەرتحانا ورتالىق ازيا بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن، تابيعات رەسۋرستارىنا مونيتورينگ جۇرگىزەتىن جالعىز  ورتالىق.

الەمدىك سۋپەر كومپيۋتەر – قازۇۋ-دە تۇر!

ءيا، اتالعان ءباسپاسوز تۋرىنىڭ ەڭ تىڭ جاڭالىعى – سۋپەركومپيۋتەر ورتالىعى بولدى. الەمدەگى 600 مىقتى سۋپەركومپيۋتەردىڭ ءبىرى - وسى ءال-فارابي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بازاسىندا تۇر!

2019 جىل. قازاقستان مەن قىتاي باسشىلارى قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن سي تسزينپين جولىققاندا قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمنىڭ ءبىرى – قازاقستانعا سۋپەركومپيۋتەر اكەلىۋ بولعان. ال 2024 جىلعى سي توراعانىڭ قازاقستانعا كەلىسىمىندە اتالعان سۋپەركومپيۋتەردى قازۇۋ-عا ورناتۋ جايى ماقۇلداستىرىلعان.

«جوعارى تەحنولوگيالىق قۇرىلعى بۇكىل قازاقستان عالىمدارىنا دەرەكتەردىڭ ۇلكەن كولەمىمەن جۇمىس ىستەۋگە، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءتۇرلى جاعدايلارىن مودەلدەۋگە جانە وتاندىق IT سالاسىن دامىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. ورتالىق ازيادا ەڭ قۋاتتى سانالاتىن قۇرىلعىنىڭ جوعارى ونىمدىلىگى 1,94 PFLOPS قۇرايدى. قازىرگى تاڭدا قۇرىلعىنى ورناتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە»، - دەيدى قازۇۋ باسشىلىعى.

ونان سوڭ حيميا جانە حيميالىق تەحنولوگيا فاكۋلتەتىندە جاڭادان اشىلعان «Farabi Chem Science» كلاستەرىنىڭ جۇمىسى، مۇنداعى 9 زەرتحانا اتقارىپ جاتقان جوبالار تانىستىرىلدى.

ال شارانىڭ قورىتىندىسى رەتىندە باق وكىلدەرى مەن قازۇۋ باسشىلىعى اراسىندا ءباسپاسوز جيىنى ءوتتى. جيىن بارىسىنەدا قازۇۋ باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى – ءبىرىنشى پرورەكتور ەركىن دۇيسەنوۆ 50 جىلدىق تاريحى بار قازۇۋ قالاشىعى قۇرىلىسىنىڭ ءىى كەزەڭى باستالاتىنىن ايتتى.

Abai.kz