باسى: «ءدىن» دەپ جۇرگەن، ەكى دوس، ۇرىسپاڭدار!

جالعاسى: «ءدىن» دەپ جۇرگەن، ەكى دوس، ۇرىسپاڭدار! 

ءسوز – ءتىلدىڭ پەرزەنتى

اللاعا، رۋحقا جول اشار كىلت – ءسوز، ءسوز – ءتىلدىڭ پەرزەنتى. سول عانا قۇلىپتى اشادى. ياسساۋي ءىلىمدى بىزگە بيىك دەڭگەيدە قالدىرىپ كەتتى. ءىلىمنىڭ ءبارىن الىپ كەلەتىن – رۋح، اللانىڭ امىرىمەن. اللا عانا جىبەرەدى. رۋحتىڭ بەرەرى – باتا، اللانىكى – جول. ىلىمدە دانىشپان دەپ كىمدى ايتادى؟ اللانىڭ بەرگەن ءىلىمىن تازاداي قابىل العان ادامدى ايتادى. كوكتى، ءدىندى مويىنداعان ادام - دانىشپان. ال سونى تازاداي ورىنداپ جەتكىزە بىلەتىن پاراساتتى جان. ياسساۋي – پاراسات. اللا تاعالا ونى سولاي اتاعان.

قۇران; «ەي، ادام بالاسى! ءشۇباسىز سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر بىرلەرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق» («حۇجىرات» 49 – 13)  دەپ ەسكەرتكەن.  («اللانىڭ ءسوزىن وزگەرتۋشى جوق»، 6-سۇرە، 34-ءشى ايات). قۇران بۇگىنگە دەيىن ءبىر ءارپى دە وزگەرمەگەن جانە ماڭگى  وزگەرمەيتىن اللانىڭ جولى جانە ونى ۇنەمى ءوزى عانا باقىلىپ وتىرادى. وسى ورايدا عايىپتان ەسكەرتىلگەن «تاقۋالىق ءىلىم ساباعىنداعى»  مىنا ءسوزدى تاعى العا تارتامىن; «... سەن تىرشىلىك تاعدىرىڭدا، قۇران ماسەلەسىندە قۇراندى ءوز تىلىڭە اۋدارعان قۇلمەن، (حاليفا التايدى ايتادى.-ب.ا.), قۇراندى پاش ەتىپ جۇرگەن مۋفتيمەن (راتبەك نىسابايۇلىن ايتادى.-ب.ا.) ءجۇردىڭ.  ەكەۋى دە ءىلىمدار. بىراق سەن دە، ولار دا، ۇشەۋىڭ دە سوقىر بولدىڭدار. سەن ءىلىمدى اقىلمەن كورمەدىڭ. ولار دا سەنى اقىلمەن كورگەن جوق. سولاي كورگەندە، بۇگىنگى كۇنگە ۇشەۋىڭ ءۇش تۇلعا بولىپ وتىرۋلارىڭ كەرەك ەدى. بۇگىنگە دەيىن ۇشەۋىڭ ءدىن ماسەلەسىندە، يسلام مەملەكەتىنىڭ باسىندا ءسوز ايتاتىن جاعدايدا وتىرۋلارىڭ كەرەك ەدى...». (20.08.2020 ج. «دىنگە اقىل يەسى اقىل كوزىمەن قاراۋى ءتيىس»، «جەتى جۇرت» گازەتى، №34, 04.09.2020 ج»).

بۇل اياندى نەگە كەلتىرىپ وتىرمىن. قازىر ەلىمىزدە ەلشى ءدىني تۇلعا ءوزىن كورسەتپەگەندىكتەن دىنگە جەتەكشىلىك ەتكىسى كەلەتىن ازاماتتار قاراسى كوبەيدى. ارقايسىسى ءوز دەڭگەيلەرىندە قيمىلداۋدا، ءبىلىم الىپ كەلگەن جەرىنە قاراي ءبولىنىپ تارتاتىندار دا، ءتىپتى ءدىندى ساياسي كۇش رەتىندە پايدالانعىسى كەلەتىندەر دە بايقالادى... ءدىن ءار ۇلتتىڭ ءوز توپىراعىندا ۇلتتىق داستۇرىنە ساي عايىپتىڭ باقىلاۋىمەن ءوسىپ ءورىس جاياتىنىن ەستە ۇستايىق. يسلام – قاتال. يسلامنىڭ ءىلىمى – بۇزىپ، جارىپ، توڭكەرىپ دالەل جاسايدى. سەبەبى، ول – قۇداي. سەنىڭ كوزىڭە كورىنبەيتىن دۇنيە. بىراق ول – سەنىكى، ول سەنسىڭ.  قۇران وزگەرمەيدى، ءولدى عوي باسقا ءۇش كىتاپ، مي سياقتى. ادامنىڭ ميى سياقتى قاجىدى، ءولدى العاشقى ءۇش كىتاپ. ال لاۋحۋل ماحفۋزادا تۇرعان قۇران ولمەيدى. قۇراندى سەن مويىندا، قۇران سەنى مويىندايدى. قۇران – عايىپ! 

«قازاققا ەكى دۇنيەدە قورعان بولامىن»- دەپ، وعان سۇيىكتى ءدىنى يسلامدى ەنشىلەپ بەرگەن اللا تاعالامنىڭ تۇسىرگەن پاراقتارى بويىنشا قىسقارتىلىپ دايىندالىپ وتىرعان وسى ءدارىستىڭ كەڭەيتىلگەن نۇسقاسى; «ءدىندى قورعاۋشى قازاق، ءوز ءدىنىڭ – يسلامعا ەگە بول!» دەگەن اتپەن يماندى ءتالىم باعدارلاما رەتىندە جازىلىپ، سوڭىنان  باسپادان كىتاپ بولىپ باسىلىپ ەلباسىنا جولداندى... وسى كىتاپ نەگىزىندە;   «نۇحتان كەيىنگى ءدىن تاريحى قازاق اتادان باستالادى، ءدىن نەگە قازاقتىڭ ەنشىلىگىندە؟  الەم جاماعاتتارى مەن عالىمدارىنىڭ نازارىنا!» دەگەن «قادىر قاسيەتى جەر دۇنيە حالىقتارىن ءدۇر سىلكىندىرەر» (01.02.2018 ج. «كوكبەك;  اللا سابيدەي پاك». « قىزىل كىتاپ، ەكىنشى تابالدىرىق»، 82 بەت) حات جازىلىپ، اراب، تۇرىك، اعىلشىن، ورىس تىلىندە بيىلعى جىلى استانادا وتەتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزى دەلەگاتتارىنا  ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى تالقىلاۋعا جولدانىلعالى وتىر...

ءبىزدىڭ ەل – «ءدىن وسى جەرگە  راسىندا دا تۇبىرىمەن تارقايدى» دەگەن اماناتپەن كەلگەن ەل.  قازىر قازاق جەرىندە كەزىندە پايعامبارعا وسى ەلدەن  كومەككە بارعان 4000, اراب ەلىنەن كەلگەن 4000 ساحابا مۇردەلەرى جاتىر، ولار ءتىرى رۋحتار، ەكى دۇنيەدە ءدىندى قورعاۋشىلار...  كوكتەن جاماندىق تا، جاقسىلىق تا كەلمەيدى. تەك ءامىر كەلەدى. ءامىردىڭ  جاماندىعى، جاقسىلىعى بولمايدى. ورىندالۋى مەن ورىندالماۋى بولادى. جاننات پەن دوزاق قانا بولادى... وسى رەتتە قازاق جەرىندە ورنالاسقان تۇركىستان سياقتى تاعى ءبىر كيەلى جەردى ايتقىم كەلىپ وتىر. مۇنداي قاسيەتتى جەردى دىندە ءمورلى مەكەن اتايدى.

...الماتىدان نارىنقولعا شىقساڭ  جولدا «رايىمبەك باستاۋى» تۇر. سول باستاۋدان تاۋ قولتىعىنا تەرەڭدەي كىرسەڭ ءال مەرەك پەن رايىمبەك اۋليە ومىردەن وتكەننەن كەيىن ەكى جارىم، ءۇش عاسىر ادام اياعى باسپاعان قاسيەتتى جەردە «عىزىر تاعى» ورنالاسقان.  بۇل جەردىڭ ەجەلگى اتاۋى «حانا تۋران». كەزىندە ساق تايپاسى ىشىندە بولعان، بىزگە جەتكەن اتاۋى «تيگراحاۋىم».  بۇل جەر «بارىس قۇتتىڭ» كەلگەن جەرى» دەپ تە اتالعان. ول اتى قازىر وشكەن. تاۋ قولتىعىنا كىرە بەرىستەگى قوڭقيىپ تۇرعان مۇرىن سياقتى كورىنىسىنە وراي «مۇرىن تاق» دەپ اتالعان اتاۋى دا بار. بارعان كەزدە كوزگە تۇسەر سول قاناتتاعى «بەس باتىر»  بەس توبە. قۇراني  تىلمەن بۇلاردى; ادام اتا، نۇح، يبراھيم، مۇسا، مۇحاممەد سالالاھۋ ۋا ساللام پايعامبار  اتاعان. ال اۋليە ءال مەرەك بۇل «بەس باتىردى» كۇنگەي، تەگىن، بۇيىرتپاس، حاھ، تاعىن دەگەن رۋح جولى اتتارىمەن اتاعان. رۋح جولى. بۇل جول سول جەردەن باستاپ تارازدان وتەر «جۋالى اسۋىنا» دەيىنگى ارالىقتى قامتيدى. ال ەكىنشى جاعىنداعى توبە «بۇركىت قونعان». بۇل توبە رۋح ايالدار قاسيەتتى ورىن. ال تاۋدىڭ باسىندا تۇرعان ۇلكەن بەس تەسىك «ۇيالى تاڭ» اتالادى. كوكتەگى كەي رۋحتار سول تەسىككە ۋاقتىلى جەتىپ ۇلگەرىپ كىرە الماي قالعاندا، تاڭىردەن سۇرارىن وسى ۇڭگىردە وتىرىپ سۇراعان. «ۇيالى تاڭعا» كەلگەندە  امانداسىپ، تىلەك تىلەپ، ارنايى «قىزىل داستارقان» جايعان. بۇل قاسيەتتى تاقتى «بەس باتىر» قورعاپ تۇر، كىرە بەرىس بەرگى الدىنا  «قارا قورعان» قويىلعان. قورعان كەزىندە بيىك بولعان.  قازىر ابدەن ءمۇجىلىپ جەلىنگەن. قورعان ءار كەز تاس لاقتىرادى. كەيبىر ءدىنسىز ادامدار كەلگەندە وسىلاي  تاس اتقىلاسا، «سول ادام مۇندا  كىرمەسىن»- دەگەن اشىق بەلگى. بۇل جەر قازاقتىڭ قاعاناتى – حاھ بەلگىسى. قازىرگى اتاۋى  – «عىزىر تاعى».

ءبىزدىڭ اتا جۇرتتاعى ءىلىم يەلەرى مەن ابىز بابالار وسىنداي كيەلى جەرلەردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاي بىلگەن. قازاقتىڭ قازاق بولىپ قانشاما تايپالاردان باس قۇراۋى، ءبىر مەملەكەت اتانۋى – وسى ساق تايپاسىنان، قاسيەتتى رۋحتان. تاريح، سول كەزدە وسى تايپامەن نۋ تايپاسى قاتار تىرشىلىك جاساعانىن ايتادى. ساقتىڭ ەكىنشى بۋىنى. ءۇشىنشى بۋىننان ۇيسىندەر ورەدى. بۇل «عىزىر تاعى»  – اللاھ تاعالانىڭ جەر بەتىنە ورنالاستىرعان  ءۇش «عىزىر تاعىنىڭ» ءبىرى. («ءىلىم تاعى». 08.09.2020 ج.). ەكىنشىسى، اراب جەرىندە (بالكىم، قۇرانداعى عىزىردىڭ مۇسا پايعامبارمەن كەزدەسكەن جەرى), ءۇشىنشىسى، سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتا، مۇز ۇستىندە. نەگىزى ءىلىمي جالعاس اللانىڭ ءامىرى قارقىندا وسى ءۇش نۇكتەدەن تەرەڭ ءوربيدى. ءال مەرەك ابىز ءوز كەزىندە عىزىردىڭ ايتۋىمەن قازاق جەرىنە ورنالاسقان وسى قاسيەتتى ءىلىمي تاقتا شىراقشىلىق (يەلىك) ەتكەن. سول ءال مەرەك; «عىزىر ماعان ەمەس، مەنىڭ ەلىمە قونعان»، – دەپ ايتۋى كەرەك»، – دەيدى  ءوز اماناتىندا. مۇندا عىزىردىڭ  «رۋح شاقىراتىن» جەرى مەن كۇنى بەلگىلەنگەن. عىزىر ءالايھيس ساللام كەلەر الدىندا بۇل جەردە مال سويىلىپ، وتە ۇلكەن قۇمار جاسالىنعان. (قۇمار – قازىرگى بىزدەگى توي. ب. ا.).

ءتۇبى ءبىزدىڭ ەل، قازاق حالقى  اللاھتىڭ امىرىمەن باسقارىلىپ وتىرعان ەل ەكەنىن ۇعىنادى. «اللاھتىڭ امىرىمەن باسقارۋ دەگەن – شاريعاتپەن، قۇرانمەن عانا ەمەس، تىكەلەي قۇدايدىڭ ايتۋىمەن باسقارۋ»- دەگەن ءسوز. اللا: «مەنىڭ ءدىنىمدى ۇستانعان عانا مەنىڭ  تۋىمنىڭ استىندا تۇرادى»، –  دەگەن....

مەن ءدىن تۋرالى، رۋحى قونعان ءدىن يەسى قازاق ەلى تۋرالى  قازاق ەلى قاشان دا اللاھتىڭ تىكەلەي نازارىندا وتىرعاندىعىن جەتكىزدىم. ءدىن – ساياسات ەمەس، يماني جول، ەلدىڭ سارقىلماس قۋاتى. ءدىندى، ادامدى اللا سۇيرەيدى. يناباتسىز ينتەرنەتكە شىعۋدىڭ قاجەتى قانشا ەدى. ينتەرنەتتىڭ  كوبى قازىر ءدىندى «دوگما» دەپ جۇرگەن، ميى بار، اقىماق عالىمدار مەن ءوز ءوزىن ءدىن بىلگىشى كورسەتۋدى ماقسات تۇتقان ەكىجۇزدىلەر الاڭىنا اينالۋدا. ءدىن جايلى مەشىتتە عانا باس قوسقان ماقۇل. دىندە – قارسىلاسپايدى، دىندە – قوشتايدى، قول ۇستاسادى، بىرىگەدى. قول الىسىڭدار، قول الىسۋ دەگەن حوراسان اتانىڭ زامانىندا باتا بولعان. (23.11.2016ج). بۇل – مەنىڭ باتام.

سالەممەن، ءوزىڭىزدى قۇرمەت تۇتۋشى،   

باقتىباي اينابەكوۆ،

ىلىمگەر – جازۋشى.

Abai.kz