ۇلىتاۋ وبلىسىنداعى «قازاحمىس» كەنىشىندە ورىن العان قايعىلى وقيعا ەلىمىزدەگى ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن قايتادان كۇن تارتىبىنە شىعاردى. قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى ونەركاسىپتىك كاسىپورىندارداعى جازاتايىم وقيعالار سانى ازايماي وتىرعانى بەلگىلى. تەك 2023 جىلى وندىرىستىك جاراقاتتاردان 1200-دەن استام جۇمىسشى زارداپ شەككەن، ولاردىڭ ىشىندە جۇزدەن استام ادام قازا تاپقان. بۇل جاعداي قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنىڭ ساقتالماۋى مەن ءتيىستى باقىلاۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن كورسەتەدى. 

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇل ماسەلەگە قاتاڭ سىن ايتىپ، ۇكىمەتكە قاۋىپسىزدىك شارالارىن كۇشەيتۋدى تاپسىردى. مەملەكەت باسشىسى بارلىق ءوندىرىس نىساندارىن تولىق تەكسەرىپ، قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋ، توتەنشە جاعدايلاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن تسيفرلاندىرۋدى ەنگىزۋ، ينۆەستيتسيا كولەمىن ارتتىرۋ جانە باقىلاۋدى كۇشەيتۋ قاجەتتىگىن باسا ايتتى. مۇنداي قادامدار دامىعان ەلدەردە الدەقاشان جۇزەگە اسىرىلعان تاجىريبە ەكەنىن ەسكەرسەك، قازاقستان ءۇشىن دە ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى سالاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ ماڭىزدى. 

جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، زاڭداردىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ جانە قازاقستاندى وركەنيەتتى مەملەكەتتەر قاتارىنا قوسۋ – قوعامدا قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ەڭبەك قاۋىپسىزدىگىنە سالعىرت قاراۋ – تەك جۇمىسشىلار ءۇشىن ەمەس، تۇتاس ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن دە اۋىر سالدارعا اكەلۋى مۇمكىن. وسى ماسەلەگە قاتىستى ءوز پىكىرىن قوعام بەلسەندىسى قايرات داۋىتقۇلوۆ تا ءبىلدىردى. ول ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى مەن جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىعىنا قاتىستى ءوز كوزقاراسىن سۇحبات بارىسىندا ورتاعا سالدى. 

پرەزيدەنتتىڭ قاۋىپتى كاسىپورىندارعا قاتىستى باستاماسى تۋرالى پىكىرىڭىز قانداي؟ بۇل شەشىم قانشالىقتى ۋاقىتىلى جانە ماڭىزدى دەپ ويلايسىز؟ 

بۇكىل قاۋىپتى كاسىپورىنداردىڭ بارىندە پرەزيدەنتتىڭ نۇسقاۋىمەن وسىنداي اۋقىمدى ىستەر تىكەلەي جۇرگىزىلۋى كەرەك. مەنىڭشە، بۇل – وتە دۇرىس ءارى دەر كەزىندە قابىلدانعان شەشىم، ويتكەنى وسىعان دەيىن كوپتەگەن اۋىر جاعدايلار مەن وسىنداي تراگەديالار ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە ورىن الدى. ەندى سونىڭ ءبارىن ورنىنا قويىپ، تۇزەپ، قاتەلىكتەر مەن كەمشىلىكتەردى جويۋ ماسەلەسى قازىرگى تاڭدا وزەكتى دەپ ويلايمىن، ۋاقىتى كەلدى. مەن پرەزيدەنتتىڭ بۇل باستاماسىن ءجۇز پايىز قولدايمىن، بۇل – وتە دۇرىس قادام. 

جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قانداي شارالار قاجەت دەپ ويلايسىز؟  

تەك قانا قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى ەمەس، بۇكىل ماسەلەلەردى قاراستىرۋ كەرەك ول جەردە. ەڭ ءبىرىنشى، قازىر ءبىزدىڭ مەملەكەتتە مۇلدە جوق دەسەم بولادى – ادام قۇقىعى، قاراپايىم جۇمىسشى قۇقىعى ماسەلەسى ءبىرىنشى ورىندا تۇر دەپ ويلايمىن. وتە وركەنيەتتى دامىعان ەلدەردى ءبىز، مىسالى، بىلەمىز. ول مەملەكەتتەردە وتە مىقتى تاۋەلسىز كاسىپوداقتار بار. جۇمىسشىلاردىڭ، جۇمىسشى قاۋىمىنىڭ قۇقىعىن قورعايتىن، جوعىن جوقتايتىن، قامقور بولاتىن بىزدە دە وسىنداي مىقتى كاسىپوداقتىڭ بولۋىنىڭ ۋاقىتى كەلدى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى كوبىنە بۇل تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك شارالارىنىڭ اقساپ تۇرعانى، مەنىڭشە، وسى ماسەلەگە دە تىكەلەي بايلانىستى. ويتكەنى جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىعىن ەشكىم قورعاماعاندىقتان، ولاردىڭ قامقورى، ولاردىڭ جوقتاۋشىسى بولماعاندىقتان، كاسىپورىن باسشىلارى بۇل ماسەلەگە نەمقۇرايلى قاراۋى مۇمكىن. كوپ شىعىن شىعارماۋعا تىرىسىپ، وسى ماسەلە توڭىرەگىندە ۇنەمدەۋگە بەيىم بولۋى مۇمكىن دەپ ويلايمىن. بۇل – مەنىڭ جەكە باسىمنىڭ كوزقاراسى. سوندىقتان بولاشاقتا مەن ۇمىتتەنەمىن، ءبىزدىڭ پرەزيدەنت وسى ماسەلەلەرگە دە ۇلكەن كوڭىل بولەدى. 

قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىندا قاراپايىم جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىگى قانشالىقتى ماڭىزدى دەپ ويلايسىز؟  

مەن شىن كوڭىلدەن قازىر ايتايىن دەپ وتىرعان ويىما سەنگىم كەلەدى، ۇلكەن ءۇمىت ارتامىن. جالپى، جاڭا قازاقستاندى قۇرامىز دەسەك، ەڭ الدىمەن، قاراپايىم جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىعى مەن ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. مەنىڭشە، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز وسى ماسەلەگە ۇلكەن كوڭىل بولە باستادى. ويتكەنى كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ وركەنيەتتى بولۋى، جاڭا قازاقستان، جاڭا مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋى، الەمدىك دەڭگەيدە ءوز ورنىن الۋى ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى ماسەلە – سول مەملەكەتتە ءومىر سۇرەتىن ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى. وسى ماسەلەگە كوڭىل ءبولىنىپ وتىرعانى مەنى قۋانتادى. بۇل – وتە ماڭىزدى، ۇلكەن قادام دەپ ويلايمىن. 

ۇكىمەتتىڭ قابىلداعان زاڭدارى جاقسى بولعانىمەن، ولاردىڭ ورىندالۋى اقساپ تۇر دەپ ايتتىڭىز. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قانداي قادامدار جاساۋ قاجەت؟ 

ۇكىمەت، بىلايشا العاندا، پرەزيدەنتتىڭ ءوزىنىڭ تىكەلەي قاراۋىندا وتىرعان ۇيىم عوي. ۇيىم دەيمىز ەندى، باسقارۋ جۇيەسى. سوندىقتان، مەنىڭشە، پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي نۇسقاۋلارى بولدى. تەك ولارعا وسى نۇسقاۋلاردى ورىنداسا ەكەن دەپ ويلايمىن. ويتكەنى بىزدە، شىن مانىندە، سوڭعى ءبىراز جىلدارى ۇلكەن، جاقسى وزگەرىستەر بار، جانە مىناۋ ءوزىمنىڭ قوعامدىق جۇمىستارعا بايلانىستى كوبىنە مىنا زاڭداردى قارايمىن – ءبىزدىڭ اتا زاڭنان باستاپ، تۇگەل مەملەكەتتە قانداي زاڭدار بار، قالاي جۇمىس ىستەيدى – سونى باقىلاپ، قاراپ جۇرگەندە، وكىنىشكە قاراي، ايتاتىنىم: بىزدە جاقسى زاڭدار بار، بىراق ولاردىڭ ورىندالۋى اقساپ تۇر. ەندى سولاي، ارى قاراي اقساپ قالماسا ەكەن. قازىرگى ەندى مىناۋ جاقسى وسىنداي ءبىر دۇرىس نۇسقاۋلار ورىندالسا ەكەن دەپ ويلايمىن. ول ءۇشىن، مەنىڭشە، قازىر مىنا كادر ماسەلەسىنە دە كوپ كوڭىل ءبولۋ كەرەك شىعار. كادر ماسەلەسىن قايتا قاراۋ كەرەك شىعار، ويتكەنى سوڭعى كەزدە، ءيا، جاقسى ءبىر ءۇردىس پايدا بولدى. جاس ماماندارعا، جاس كاسىپكەرلەرگە، قىزمەتكەرلەرگە مۇمكىندىكتەر بەرىلۋدە، بىراق وسى ءۇردىس توقتاماسا ەكەن جانە كوبىنە ولاردىڭ كاسىپتىك شەبەرلىكتەرىنە كوبىرەك كوڭىل بولسە ەكەن دەپ ويلايمىن. جاڭاعى تۋىستىق، تانىستىق دەگەن ماسەلەلەر ءبىزدى 30 جىل اقساتىپ كەلدى، ونى ءبارىمىز بىلەمىز. سوندىقتان قازىرگى كەزدە ءبىرىنشى ماسەلە – ول ادامنىڭ مىقتى، شەبەر كاسىپكەر بولۋى، ەكىنشىدەن، ول ازاماتتىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ زاڭدارىن، جالپى مەملەكەتتىلىگىمىزدى قۇرمەتتەيتىن، سىيلايتىن ادام بولۋى دەپ ويلايمىن. 

قازىرگى تاڭدا قازاقستان قانداي باستى قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىر دەپ ويلايسىز؟ وسى قيىندىقتاردى ەڭسەرۋ ءۇشىن قانداي مۇمكىندىكتەر مەن ناقتى قادامدار قاجەت؟ 

شىن مانىندە، قازىر ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ الدىندا ۇلكەن قيىندىقتار تۇر. ءبىز بۇل تۋرالى كوپ ايتىپ ءجۇرمىز عوي، بىلايشا ايتقاندا، بۇكىل الەۋمەتتىك جەلىدە نەگاتيۆتى اقپارات وتە كوپ. بىراق سوعان قاراماستان، مەن ايتار ەدىم، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بار. وركەندەپ، دامىعان وركەنيەتتى مەملەكەتتەر قاتارىنا قوسىلۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بار. 

ال ەندى وركەنيەت دەگەنىمىز نە؟ وركەنيەتتى مەملەكەتتە ەڭ ءبىرىنشى تەحنولوگيانى جەتىك مەڭگەرۋ قاجەت. تەحنولوگيانى جەتىك مەڭگەرگەن جەردە، مەنىڭشە، تەحنوگەندىك اپاتتاردىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك تۋادى. سوندىقتان مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم – وسى مۇمكىندىكتەردى پايدالانا وتىرىپ، عىلىم مەن تەحنولوگيانى دامىتۋ قاجەت. مەكتەپتەردە، كوللەدجدەردە، جوعارى وقۋ ورىندارىندا وسى ماسەلەگە ۇلكەن كوڭىل بولسەك. وسى باعىتتا ۇلكەن يدەولوگيالىق جۇمىستار جۇرگىزسەك. ءبىز قوعامدى ءبىلىپ، زەرتتەپ، قاراپ وتىرعاندىقتان، قازىر وسى ۇلكەن دۇنيە اقساپ تۇر، كەمشىلىكتەر بار. يدەولوگيا، بىلايشا ايتقاندا، راديكالدى ءدىني كوزقاراستاردان نەمەسە باسقا دا نەگاتيۆتى دۇنيەلەردەن ارى اسا الماي وتىر. سوندىقتان وسى ماسەلەگە ۇلكەن كوڭىل بولىنسە ەكەن. 

سونداي-اق، ءوزىمىزدىڭ باسقارۋ جۇيەسىنە، مەملەكەتىمىزدىڭ پرەزيدەنتىنە ءوتىنىشىم رەتىندە ايتاتىن ۇسىنىسىم – ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز تەحنولوگيانى، ءبىلىم مەن عىلىمدى مەڭگەرگەن، وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋعا تىرىسسا ەكەن. ەڭ ءبىرىنشى، قاراپايىم جۇمىسشىلار مەن قاراپايىم حالىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىكتەرىنە، جاعداي جاساۋعا، ەڭبەك ەتۋىنە ۇلكەن كوڭىل بولسەك ەكەن. 

بۇل جەردە سوڭعى كەزدە اتالىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – سالىق جۇيەسى. فيسكالدىق ورگاندارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ جانە مەملەكەتىمىزدە ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلماۋ ماسەلەسىنە كوبىرەك كوڭىل بولسەك، مەنىڭ ويىمشا، الداعى جىلدارى ءبىز دامۋعا، وركەندەۋگە قاراي قادام باسامىز دەپ ويلايمىن. 

گۇلميرا سىزدىققىزى 

Abai.kz