ءماجىلىس دەپۋتاتى جارقىنبەك امانتايۇلى قر پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رومان سكليارعا، قر پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى  ەرمەك كوشەرباەۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ وسكەلەڭ ۇرپاققا تيگىزەتىن زيانىن جان-جاقتى ساراپتاپ، ارنايى زاڭ جوباسىن ازىرلەۋى قاجەتتىگىن ايتىپتى.

ءبىز اتالعان دەپۋتاتتىق ساۋالدى قاز قالپىندا ۇسىنىپ وتىرمىز...

دەپۋتاتتىق ساۋال

قۇرمەتتى رومان ۆاسيلەۆيچ!

قۇرمەتتى ەرمەك بەدەلبايۇلى!

قازىر الەۋمەتتىك جەلىلەر ادامنىڭ ومىرىنە ەتەنە ەنگەنى سونشالىق، «كوپ لايك جينا – جەتىستىككە جەت، كوپكە پايداڭدى تيگىز – پودپيسكاعا قوسىل»، «لايك – كوڭىل كوتەرەدى، بىراق ماقساتقا جەتكىزبەيدى» دەگەن قاناتتى سوزدەر قالىپتاسىپ ۇلگەردى.

بۇل – تورتكۇل دۇنيەگە دامىل قاقتىرىپ وتىرعان ماسەلە. الەمدىك دەڭگەيدە بەلگىلى پسيحولوگتار جان تۆەنگە، دجوناتان حايدت، شەرري تەركل، نيكولاس كارر، ادام التەر الەۋمەتتىك جەلى جاستار اراسىندا دەپرەسسيانى كۇشەيتىپ، نازار اۋدارۋ قابىلەتىن تومەندەتىپ، تاۋەلدىلىك تۋدىرىپ، ادامدار اراسىنداعى شىنايى قارىم-قاتىناستى السىرەتەتىنىن دالەلدەپ، اۆتورلىق كىتاپتارىن جازدى.

الەۋمەتتىك جەلىنىڭ رۋحاني-مادەني زيان-زالالىن قازىردىڭ وزىندە سەزىنىپ وتىرمىز.

حالىقارالىق Kaspersky Lab كومپانياسى وتكەن جىلى جۇرگىزگەن ساۋالناماعا نازار اۋدارساق، ساناعا سالماق ءتۇسىرىپ، كوڭiلگە مۇڭ اكەلەدi. ونىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، قازاقستانداعى بالالاردىڭ 88%-ىندا جەكە سمارتفون بار. ال ونىڭ 28%-ى بارلىق بوس ۋاقىتىن گادجەتتە وتكىزەتىنى بەلگىلى بولدى.

جاسوسپىرىمدەردىڭ 74 پايىزى TikTok-تى، 59 پايىزى – YouTube-تى، 57 پايىزى – Instagram-دى بەلسەندى پايدالانادى.

ءاربىر بەسىنشى اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشاسىندا قانداي اقپارات جاريالانعانىن بىلمەيدى.

اتا-انالاردىڭ 62%-ى بالالارىنىڭ ەكران الدىنداعى ۋاقىتىن باقىلاۋ ءۇشىن ەشقانداي ارنايى باعدارلاما مەن شەكتەۋ قولدانبايدى.

4-6 جاس ارالىعىنداعى بالالاردىڭ 17 پايىزى ينتەرنەت ارقىلى ساتىپ الۋلار جاسايدى. بۇل اتا-انالارعا قارجىلىق شىعىن كەلتىرىپ قانا قويماي، بالا ءۇشىن دە قاۋىپ توندىرەتىنى ايتپاساق تا تۇسىنىكتى.

الەۋمەتتىك جەلىگە دەگەن تاۋەلدىلىكتىڭ زاردابى تىم اۋىر. قازىر وڭتۇستىك كورەيا مەن كانادا ونداعان ساۋىقتىرۋ ورتالىعىن اشىپ، زاماناۋي گادجەتتەرگە تاۋەلدىلەردى ساۋىقتىرۋدى قولعا الدى.

جەلىگە جەلىككەندەر پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق، الەۋمەتتىك قيىندىققا تاپ كەلۋدە. مىسالى، گونكونگ قىتاي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋلەرى بويىنشا، ينتەرنەتكە تاۋەلدى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا  پسيحولوگيالىق اۋىتقۋلارعا تاپ بولۋ كورسەتكىشى
2,5 ەسە جوعارى. دەپرەسسياعا شالدىعۋ ىقتيمالدىعى 3 ەسە كوپ بولادى ەكەن.

بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلىنى شەكتەپ جاتقان ەلدەر از ەمەس. ولاردىڭ قاتارىنا قىتاي، وڭتۇستىك كورەيا، فرانتسيا، اقش، اۆستراليا جانە تاعى باسقا دامىعان ەلدەردى جاتقىزۋعا بولادى.

اتاپ ايتساق، قىتايدا 2023 جىلى كامەلەتكە تولماعانداردىڭ ءموبيلدى قۇرىلعىلاردى قولدانۋىن رەتتەيتىن زاڭ جوباسىن ۇسىنىلدى. وعان سايكەس، بالالارعا كەشكى 22:00-دەن تاڭعى 6:00-گە دەيىن سمارتفونداردى پايدالانۋعا تىيىم سالىندى. فرانتسيا ۇكىمەتى 15 جاسقا دەيىنگى وقۋشىلار ءۇشىن مەكتەپتەردە تەلەفون پايدالانۋعا تىيىم سالىپ، بالالاردىڭ ينتەرنەتكە قولجەتىمدىلىگىن زاڭنامالىق دەڭگەيدە رەتتەدى.

وسىنداي ونداعان مىسالدى كەلتىرۋگە بولادى.

ەلدىڭ بولاشاعىن، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قامىن ويلاساق، وندا قازىردەن باستاپ ناقتى شەشىمدەر قابىلداۋىمىز قاجەت. ياعني، جاسوسپىرىمدەردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانۋىن زاڭمەن رەتتەۋ كەرەك.

ول ءۇشىن:

1. ەلىمىزدىڭ وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مەن تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگى ۆەدومستۆاارالىق توپ قۇرىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ وسكەلەڭ ۇرپاققا تيگىزەتىن زيانىن جان-جاقتى ساراپتاپ، سارالاپ، ارنايى زاڭ جوباسىن ازىرلەۋى قاجەت.

2. الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ونلاين ويىنداردى پايدالانۋ بويىنشا جاس شەكتەۋلەرىن ەنگىزۋ، سونداي-اق، كامەلەتكە تولماعاندارعا گادجەتتەردى پايدالانۋ ۋاقىتىن بەلگىلەۋ بويىنشا ءتيىستى ۇسىنىس ازىرلەنۋى كەرەك.

3. اتا-انالار ءۇشىن بالالارىنىڭ ينتەرنەت الەمىندەگى ءىس-ارەكەتتەرىن، وتكىزگەن ۋاقىتىن قاداعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن بىرىڭعاي مەملەكەتتىك باقىلاۋ جۇيەسىن قۇرۋدى ۇسىنامىن.

4. جاسوسپىرىمدەر اراسىندا فيزيكالىق بەلسەندىلىكتى دامىتۋ – ينتەرنەتكە تاۋەلدىلىكتىڭ الدىن الۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن قاراستىرۋ قاجەت.

قۇرمەتپەن، «AMANAT» پارتياسى فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى جارقىنبەك امانتايۇلى

Abai.kz