"قىز جىبەك" ءتۇسىرىلىپ بىتكەننەن كەيىن سۇلتان قوجىقوۆ دۇشپانىنا دا تىلەمەس كۇيزەلىس كۇيىن كەشتى. نەبارى 46 جاستاعى رەجيسسەردىڭ شاشى بۋرىل تارتىپ، ون جاسقا قارتايىپ كەتتى.ءفيلمدى مونتاجداۋ كەزىندە ينفاركت الدى. "قايتالانبايتىن قوجىقوۆ" اتتى ەسسەمدە ۇلى سۋرەتكەر ءومىرىنىڭ كوپشىلىككە بەيمالىم قىرى مەن سىرى ( قايشىعا تۇسكەن كادرلار، رەجيسسەردىڭ مەملەكەتتىك سىيلىق تاپسىرىلاتىن سالتاناتقا كيىپ باراتىن كوستيۋمى بولماۋى، ماسكەۋ قىرقىپ تاستاعان كادرلاردىڭ قىرۋار شىعىنىن موينىنا جازۋى، قىرىق سوم جالاقى الۋى، ...اكتەردى ارقالاعان اكادەميك ت.ت.) باياندالادى.

...1988 جىلدىڭ 10 ناۋرىزىندا سۇلتەكەڭ 65 جاسقا تولىپ، ەرتەڭىنە ياعني بۇگىن ومىردەن وزدى.

تىزگىنقاعار: الدىمەن باس كەيىپكە­رىمىزدى كەيىپتەۋگە بارار جولداعى مىنا ءبىر بايانعا نازار اۋدارعان ءجون-اۋ.

قايشىعا تۇسكەن "قىز جىبەك"

توقىراۋ تۇسىندا قازاق عىلىمى، ونە­رى مەن مادەنيەتى قانشا قىساستىق كورسە دە، ۇلت بولمىسى مەن رۋحىن ءبا­سەڭ­دەتپەۋ جولىندا جاسالعان جاڭالىق (سەن­ساتسيا) دەيتىندەي جاعداي بولىپ جاتتى. ءتىپتى بەرتىندەگى سوتسياليزم ابدەن كەمەلدەنىپ بولدى دەگەن كەزەڭدەگى ەلدى ەلەڭ ەتكىزىپ قانا قويماي، ەسىن شىعارا قۋانتقان ءۇش ۋاقيعانى ايتپاسقا بولمايدى. ولار – «قازاق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسى»، «قىز جىبەك»، «دوس-مۇقاسان».

ەنتسيكلوپەديانى قولعا العاندا مۇ­حامەدجان قا­­راتاەۆ ديمە­­كەڭە سىپايى عانا: «ەنتسيكلوپەديا كورىنگەندى كوڭىل­جىقپاستىققا سالىپ شىعارا بەرەتىن قۇرمەت تاقتاسى ەمەس»، – دەپتى. قازاقى قاۋىپ­تىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ديمەكەڭدى كۇ­نىل­گەرى قۇلاققاعىس ەتىپ، قورعان بولۋعا ءبىل­دىرىلگەن ەمەۋرىن عوي. وسىنداي تالاپ «قىز جىبەك» پەن «دوس-مۇقاسانعا» كەلگەندە دە قاتاڭ ساقتالدى. سونىڭ ارقاسىندا ۇلت رۋحىن بيىك سانا دەڭگەيىنە الىپ شىققان تۋىندىلار ومىرگە كەلدى. «دوس-مۇقاساننىڭ» شەت جۇرتتاعى، ەل ىشىندەگى كونتسەرتى انشلاگپەن ءوتتى. ءتىپتى جامبىلداعى كونتسەرتىندە بيلەت جەتپەي، ستۋدەنتتەر «ونەر حالىقتىكى» دەپ پلاكات ۇستاپ ەرەۋىلگە شىقتى. بۇل تارتىپسىزدىك ورتالىق كوميتەتتىڭ بيۋروسىندا ارنايى قارالىپ، قوناەۆ جاستارعا اراشا تۇسكەن. «دوس-مۇقاساننىڭ» ىزىمەن وبلىستاردا ۆوكالدى-اسپاپتى انسامبلدەر كوبەيە باستادى. ءتىپتى وزبەكتەر نامىستان ولە جازداپ «ياللانى» شىعاردى. «قىز جىبەك» نەگە بىردەن حالىق سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى؟ ونىڭ جۇمىسىنا سول تۇستاعى قازاقتىڭ قايماقتارى مەن قاسپاقتارى ءبىرى قالماي جۇمىلدىرىلدى، ياعني ۇلتتىق ەليتا جابىلدى. ەسەسىنە تالاي بۇلاقتىڭ كوزى اشىلدى، ۇلتتىق كينوعا شابىسى بولەك جاڭا ءبىر شوعىر كەلدى.

قازاق كينوسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن سول «قىز جىبەكتىڭ» دەڭگەيىنە جەتكەن جوق دەگەن پىكىردىڭ ءالى دە جانى ءسىرى. بۇل پىكىر شىندىققا جاناسادى. دۋ­لات يسابەكوۆتىڭ «قۇداي ساقتاپ «قىز جىبەكتىڭ» بۇرىنىراق تۇسىرىلگەنى قانداي دۇرىس بولعان. قازىر تۇسىرىلسە قايتەر ەدىك؟» – دەگەن قاۋپى دە نەگىزسىز ەمەس. وسىناۋ تەڭدەسى جوق ۇلتتىق، حالىقتىق شەدەۆردىڭ «كەمەلدەنگەن» قوعامنىڭ قايشىسىنا ءتۇسىپ، قيدالانعان نۇسقاسىنىڭ ءوزى دە ابدەن رۋحاني شولىركەگەن حالىقتىڭ ارمان-اڭسارىن قاناعاتتاندىرۋعا مولىنان جەتىپ جاتىر ەدى. الدىمەن اڭگىمەمىزگە تۇزدىق بولسىن، بەكەجان-ءاسانالى ءاشىمۇلىنىڭ مىنا ءبىر لەپەسىنە دەن قويايىق:

"– ساپتىاياقتان قاراۋىل قويعان زاماندا ۇلت رۋحىن اسپانداتاتىن فيلم ءتۇسىرۋ قايدان وڭاي بولسىن، – دەيدى اساعاڭ. – ول كۇندەردە ءبىر شەگە شىعارۋ ءۇشىن دە ماسكەۋمەن اقىلداساتىن ەدى عوي. باقىلاۋ وتە قاتاڭ بولدى. ءاسى­رە­سە ونەرگە كەلگەندە. ءاۋ باستا «قىز ءجى­بەككە» رۇقسات الۋدىڭ ءوزى قان­داي ازاپقا تۇسسە، ودان ەكرانعا شىعار كەزدەگى اسا قىراعى كەڭەستىك تسەنزۋرا­نىڭ ەكى شوقىپ، ءبىر قاراۋى بۇتكىل ءتۇسىرىلىم توبىنىڭ جانكەشتى جۇمىسىن جوققا شىعارۋمەن بىردەي ەدى. اسىرەسە باتالدىق (سوعىس) كورىنىستەرگە قاتتى شۇيلىكتى. بەكەجان باستاعان قازاق قولىنىڭ قالماق كو­رەن جاساعىمەن الاپات ايقاسى اياۋسىز قيدالاندى. ونىڭ سەبەبى، قازاق جاسا­عىنىڭ سانى ورىس فيلمدەرىندەگى، ماسەلەن، «الەكساندر نەۆسكي» جاساعى­نان كوپ بولىپ كەتكەن. وسىنداي ۇلى ورىستىق ءشوۆينيزمنىڭ ارقاسىندا ءبىر اي بويىنا ىلە بويىندا تۇسىرىلگەن قازاق-قالماق سوعىسى تۇتاسىمەن الىنىپ تاس­تا­لىپ، ونىڭ ورنىنا بەكەجاننىڭ ءبىرلى-جارىم اداممەن الىسقان ءالسىز قيمىلدارى عانا قالدىرىلدى. ءسويتىپ، ماسكەۋدىڭ جەر قايىسار قالىڭ قولدان زارە-يمانى ۇشتى. مەنىڭ ءاۋ باستاعى ماقساتىم – بەكەجاندى ۇردا-جىق، داڭ­عوي، ءتىپتى قانىشەر ەمەس، سۇيە دە، كۇيە دە بىلەتىن، ەلدى ايتپاعاندا ءوز كەلەشەگى ءۇشىن كۇرەسكەر، ناعىز ەلجاندى، تەرەڭ ويلايتىن قاھارمان رەتىندە كورسەتكىم كەلدى. سولاي جاسادىم دا. فيلم شىققاننان كەيىن «بەكەجان تولەگەندى ءبىراز تىقسىرىپ جىبەرىپتى، تولەگەن اسا شىقپاي قالعان» دەگەن ءبىر بوستەكى پىكىرلەر دە بولدى. بەكەر ءسوز. قايتا بۇل اعا مەن ءىنى اراسىنداعى تۇسىنىستىك، سىيلاستىققا قۇرىلىپ، ءوزىن اقتاعان كورىنىستەر ەدى. ايتقانداي، ماسكەۋلىك «مىقتىلار» دا وسى پىكىردى نەگىزگە الىپ، باسبۇزار بەكەجان ادەپتى، يبالى تولەگەندى باسىپ كەتپەۋ كەرەك دەپ، ەكى باتىردىڭ اراسىنداعى تارتىمدى ساتتەردى جۇلمالاۋعا كىرىسپەكشى ەدى، ايتەۋىر اۋپىرىممەن قالدى. سونان كەيىن فيلم سوڭىنداعى جايىققا اعىپ بارا جاتقان جىبەكتىڭ جەلەگىندە زور سيمۆولدىق ماعىنا بار ەدى. ول «ەگەر اۋىزبىرشىلىك، ىنتىماق بولماسا، سىرتتان سۇقتانعان جاۋ سەنىڭ ەلىڭدى، جەرىڭدى مىنا جەلەكتەي بىت-شىت قىلىپ جىرتادى» دەگەن يشارا بولاتىن. كەرىسىنشە، ول يدەيا كورەرمەنگە جەتپەدى. جايىقتىڭ بو­يىندا ماسايراپ تۇرعان كورەن قالماقتى قالدىردى. بۇگىندە سول قيدالانعان كادرلاردىڭ ساقتالماۋى وزەك ورتەيدى. قايران سۇلتەكەڭ قان مەن تەرىن بەرگەن سول كورىنىستەردى ساقتاپ قالامىن دەپ قانشا جانتالاسقانىمەن، ءتىپتى ومىرىنە قاۋىپ تونەتىن بولعان سوڭ قويدى عوي. جالپى، فيلمدەگى رولدەرگە اكتەر تاڭداۋدا قاتەلەسۋ، فالش بولعان جوق. ءبارى ءوز ءرولىن اسا جوعارى كاسىبي دەڭگەيدە اتقارىپ شىقتى. «قىز جىبەك» دەگەندە، ارينە كوپشىلىك سۇلتەكەڭدى، سۇلتان قوجىقوۆتى الدىمەن اۋىزعا الادى. سۇلتەكەڭ سۇراپىل ەدى عوي. ءاۋ باستا مەنىڭ بەكەجانعا تۇسۋىمە اسا بەيىلدى بولمادى. فيلم بارىسىندا جاقسى تۇسىنىستىك. كينودا رەجيسسەر مەن اكتەردىڭ ءبىر-بىرىمەن ءتۇسىنىسىپ جۇمىس ىستەگەنىنەن ارتىق باقىت جوق. بۇل تۇرعىدان قاراعاندا جارىقتىق سۇل­تەكەڭنىڭ ەڭبەگى زور. ءتۇسىرىلىم كەزىندە ءانۋار، قۇمان ۇشەۋمىزدى كيىز ۇيدە قاسىنا جيناپ، كوزدەن تاسا ەتپەي ءتارتىبىمىزدى قاتاڭ باقىلاۋعا الدى. جاسپىز عوي، تۇندە قىدىرىستاعىمىز كەلەدى. ءسال بۇلتالاقتاساڭ، «جاتىڭدار، ەرتەڭ سەمكا» دەپ تىرپ ەتكىزبەيتىن. بىردە ويانىپ كەتسەم، سۇلتەكەڭنىڭ الدىنداعى ىدىسى تەمەكىگە تولعان، قالىڭ ويعا باتىپ وتىر ەكەن. كوپ ۋاقىت وياۋ جاتتىم. سۇلتەكەڭ كىرپىك ىلمەيدى".

اساعاڭنىڭ ايتقانىنداي بار، ونىڭ ۇلت رۋحىنىڭ كۇزەتشىسىندەي بولىپ كوز ىلمەگەن تۇندەرى، جۇرەگىن قولىنا ۇستاپ جانكەشتى جۇمىسپەن وتكەن كۇندەرى بولماسا، «قىز جىبەك» تۋار ما ەدى؟ ۇلت رۋحانياتىنا ولشەۋسىز تابىس اكەلىپ، قازاق اتىن اسپانداتقان تۋىندى جاساعان ۇلت سۋرەتكەرىنىڭ بىزگە ءمالىم، بەيمالىم دەرەكتەر ارقىلى جەتكەن كادردان تىس ءومىرى قالاي ءورىلىپ ەدى؟

ول سوعىسقا 18 جاسىندا اتتاندى. بۇل بارiمiزگە سول كەزدەگi ورتاق وتان ءۇشiن كۇرەس ەدi. ونى بiرنەشە جىل وتكەن سوڭ، بۇ­دان دا زور ۇلت ءۇشiن كۇرەس كۇتiپ تۇردى. بۇل جونiندە ءسال كەيiنiرەك. داڭقتى 8-گۆار­ديانىڭ پانفيلوۆ ديۆيزياسىنىڭ قۇرا­مىندا ماسكەۋدەن بالتىق تەڭiزiنە دەيiن­گi ارالىقتا مايدان جولىنان ءوتتi. قا­تارداعى ساربازدان گۆارديا كاپيتانىنا دەيiن ءوستi. ول قازاق ونەرىنىڭ ءبىر داۋىرىنە اينالعان قوجىقوۆتار اۋلەتiنiڭ ءسۇت كەنجەسi ەدi. جەڭiس تۋى جەلبiرەگەندە جۇرەگi اتقاقتاپ: «اياۋلى اپا! بiز جەڭدiك. سەنە الار ەمەسپiز. سوعىسقا نۇكتە قويىلدى. ەڭ باستىسى، بiزدiڭ سەنiمiمiز بiزدi جەڭiسكە جەتكiزدi. بۇيىرتسا، تاياۋدا ەلدە بولامىن. قاتتى قىسىپ ءسۇيدiم»، – دەپ ەلگە سالەم حات جولداعانى دا بار.

اكتەردى ارقالاعان اكادەميك

ول ەشقاشان «مەن سوعىستىم. وسىنشا ماراپات، اتاق الدىم» دەپ كەۋ­دە قاقپادى. تiپتi سوعىستىڭ بولعانىن دا ۇمىتىپ كەتەتiن. ونىڭ مiنەزi تiك، بiربەتكەي ەدi. ادiلەتسiزدiك اتاۋلىعا جانى شىدامايتىن. وسى مiنەزi تۋراسىندا فيلمدە رەجيسسەردiڭ اسسيستەنتi بولعان بولات ءشارiپ ءبىر ەستەلىگىندە: «نيكيتا ميحالكوۆ ايتقانداي، «رەجيسسۋرا ەڭ الدىمەن مiنەز، شىعارماشىلىق جونiندە سوسىن ايتۋعا بولادى»، – دەپ ەدى.

قازاق رۋحانياتى تاريحىندا «قىز جiبەك» كوركەم فيلمiنiڭ الاتىن ورنى جونiندە ايتساڭىز، اڭگiمەنiڭ ۇشى-قيىرىنا جەتپەس ەدiڭiز. مۇنداي عاجايىپ عاسىردا بiر تۋار، نە تۋماس! «قىز جiبەك» فيلمi تۇسiرiلەدi دەگەننەن ەل ەلەڭدەسكەن. الايدا حالىقتىڭ سونشالىقتى سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن وسىناۋ ۇلتتىق كلاسسيكانى ءتۇسiرۋدiڭ قانشالىقتى بەينەتكە تۇسكەنiن دە بiرەۋ بiلسە، بiرەۋ بiلمەس، ارينە.

«قىز جiبەكتiڭ» دۇنيە ەسiگiن اشۋ تاريحى قىسقاشا ايتقاندا بىلاي:

سول كەزدەگi «قازاقفيلمنiڭ» ديرەكتورى، قازاق مادەنيەتiنiڭ دامۋىنا، ونىڭ iشiندە كينونىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان كامال سمايىلوۆ ماسكەۋگە ءۇش ستسەناري اپارعان. ونىڭ بiرەۋiن جاراتپاعان. بۇل جاراتپاۋدىڭ سوڭى «قازاقفيلمنiڭ» بiرجىلدىق بيۋدجەتiن جۇتاتىپ كەتiپ ەدi. بۇل رەتتە عابيت مۇسiرەپوۆتiڭ كينو ستسەناريi «گاككۋ» جونiندە اڭگiمەلەگەن دۇرىس.

بۇل ستسەناري «لەنينشىل جاسقا» جاريالانىپ، حالىقتىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنىلدى. كەيىنىرەك عابەڭ ستۋدياعا كەلىپ، ءوز داۋسىمەن ستسەناريدى وقىپ بەرەدى. قاشاندا قالعۋدى بىلمەيتىن قاعىلەز كامال سمايىلوۆ تاريحي ءساتتى قالت جىبەرمەي، تاسپاعا كوشىرتىپ الادى. وكىنىشكە قاراي، بۇل تاسپا دا ءالى كۇنگە تابىلعان جوق.

«قىز جىبەك» – جىلدار بويى ءبىر رۋحاني سەرپىلۋدى كۇتىپ جاتقان حالىق­تىق ارمان-اڭساردى، ۇلى مەيىرىم-شاپ­قات­تى جاھانعا جاريا ەتكەن فيلم. ءفيلمنىڭ قويۋشى رەجيسسەرى، اتاقتى الەكساندر دوۆجەنكونىڭ شاكىرتى سۇلتان قوجىقوۆتىڭ ەل ىشىنە شىعىپ جادىگەرلەر جيناۋ كەزىندە حالىق كەرەمەت بەلسەندىلىك تانىتتى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، جيىرماعا جۋىق ەر-تۇرمان جينالدى. سونىڭ ىشىندەگى كۇمىس جۇگەندى قۇراندى ەر كوز جاۋىن العانى سونداي، ول تولەگەننىڭ اتىنا لايىق دەپ تانىلدى. بۇل ەر ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ الماتى وبلىسىنداعى اۋىلداردىڭ بىرىنەن ارنايى ساتىپ العان، ءوز كوللەكتسياسىندا تۇرعان دۇنيە بولىپ شىقتى. ءومىر قىزىق، توسىن سىيعا دا تولى عوي. وسى ەكسپەديتسيا الماتى وبلىسىنىڭ نارىنقول اۋدانىندا بولعاندا سۇلتەكەڭە قولدى-اياققا تۇرماي قولعابىس جاساپ، اقساقالدارمەن كەزدەستىرۋگە دەيىن ۇيىتقى بولعان قارا بالا بۇگىندە اسا تانىمال جۋرناليست جانبولات اۋپباەۆ ەدى. «تىرلي ارىق» قارانىڭ قابىلەتىن سول كەزدە تاپ باسىپ تانىپ، ماتەماتيك بولماق ارمانىن وسى جولعا بۇرعان دا ۇلى رەجيسسەر. جاكەڭ سول كۇندەردى ۇنەمى ەلجىرەپ ەسكە الادى. ول جونىندە «1001-ماقالا» اتتى ەسسەمدە جەتكىلىكتى جازدىم.

ەندى مىنا ءبىر عاجاپ دەرەكتى قالاي ۇمىتۋعا بولادى؟ «ەل بىرلىگى دەگەن ءسوز ۇيالاي­دى ىشىمە» دەپ ءدۇر سىلكىنىپ وتىراتىن سىرلىباي بەينەسىن سومداعان كەنەن­باي قوجابەكوۆتى فيلم بىتكەنشە ارقالاپ جۇرگەن ءبىر بالا بار. ول كۇنى كەشە ومىردەن وزعان اتاقتى اكادەميك ومىرزاق ايتباەۆ بولاتىن. بۇل – «قىز جىبەكتىڭ» حالقىمەن تەزىرەك تابىسۋىن جاقىنداتىپ، كۇن-ءتۇن قالعىماعان ەل تىلەۋىنىڭ، ۇلى مەيىرىمىنىڭ تيتىمدەي كورىنىسىنىڭ ءبىرى. وسىلايشا، جىبەك پەن تولەگەن ماحابباتىنىڭ تاريحىن فيلمگە ءتۇسىرۋ ءاپ دەگەننەن حالىق قولداۋىنا يە بولدى.

تاعى دا تاسادا قالماۋعا ءتيىستى ءبىر دەرەك بىلاي سويلەيدى. فيلمدە ات ۇستiندە قۋانىشتان ءجۇزi قانكوبەلەك ويناپ كەلە جاتاتىن جiبەك قولىنداعى، موينىنداعى، بiلەگiندەگi ءساندi بۇيىم­دارىن لاقتىراتىنى بار ەدi عوي. بۇل زاتتار جاي جىلتىراق (بۋتافوريا) ەمەس، شىن مانiندەگi كۇمiستەن جاسال­عان اشەكەيلەر ەدi. سونداي-اق كوبىمىز بiلە­تiن مىنا بiر وقيعا دا كەرەمەت ەمەس پە؟ زووباقتان اققۋلاردى الىپ كەل­گەندە ولاردى سۋعا جiبەرiپ، بيلەتۋ قيىنعا تۇسەدi. ونىڭ ورنىن قاز­بەن اۋىس­تىرۋدى دا ويلايدى. اقىر سوڭىن­دا ن.تiلەنديەۆتiڭ «اققۋ» كۇيi ورىن­­دالعاندا اققۋلار تارانىپ، بيلەي جونە­لىپ، بiرتiندەپ جاعاعا جاقىندايدى.

كينو توبىنىڭ جۇمىسى تاڭعى ساعات التىدا باستالىپ، ءتۇننiڭ بiر ۋاعىنا دەيiن سوزىلادى. عاجايىپ تابيعات اياسىندا كينوەكسپەديتسيا مۇشەلەرi كۇنiنە 30-40 شاقىرىم جاياۋ ءجۇرiپ وتىرعان. لاگەرگە تۇنگi ون ەكiدە ورالىسىمەن، كەلەسi كۇننiڭ سيۋجەتi, ءتۇسiرiلiمi تۋرالى اڭگiمە قايتا باستالادى. قوجىقوۆتىڭ قاتالدىعى مەن تالاپشىلدىعى تۋرالى اڭىزعا بەرگiسiز اڭگiمەنiڭ دە تارايتىنى وسى كەز. تiپتi ەڭ جۇيرiك، اساۋ اتقا سۇلتان دەگەن اتاۋ بەرiپتi. قىسقاسى، فيلم تۇسiرiلمەي جاتىپ، ول جونiندەگi اڭگiمە اڭىزداي تارادى. بiر سەرياعا بولiنگەن 850 مىڭ رۋبلدiڭ ورنىنا 650 مىڭ رۋبل ءبولiنiپ قىسىم كورسەتiلدi. عابيت مۇسiرەپوۆ ستسەناريدi قىسقارتۋدان باس تارتتى، ال قوجىقوۆ كادرلاردى ىقشامداپ، باسقاشا يمپروۆيزاتسياعا كوشتi.

جيىرما سوگىس

بۇل اڭگiمە قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتiنiڭ بiرiنشi حاتشىسى قوناەۆقا جەتiسiمەن جەدەل تاپسىرما بەرiلiپ، كينوستۋديا ديرەكتورى كامال سمايىلوۆ قۋانا-قۋانا تاعى دا قوسىمشا 250 مىڭ رۋبل ءبولدi. دەي تۇرعانمەن، ۇلكەن فورماتتى ەكi سەريالى فيلمدi اياقتاۋ ءۇشiن بۇل قاراجات تا جەتكiلiكسiز ەدi. اقىر سوڭىندا پلەنكانى ۇنەمدەۋگە تۋرا كەلدi. فيلمدi ءتۇسiرۋ بارىسىندا قوجىقوۆقا 20 رەت سوگiس بەرiلiپتi. «قازاقفيلمنiڭ» ءار جيىنى «قىز جiبەكپەن» باستالىپ، «قىز جiبەكپەن» اياقتالدى. ۋاقىت ءوتiپ بارادى، كەشiگۋ، پلەنكالار شىعىنى شاشەتەكتەن كەتiپ جاتىر، ت.ب. بۇگiنگi كۇننiڭ تiلiمەن ايتساق، وسىنىڭ ءبارiن پروديۋسەردiڭ ەرلiگiنە بالايمىز. ال ول تۇستا ۇلتتىق دۇنيە جاساۋ ينەنiڭ ۇستiندە وتىرعانمەن بiردەي ەدi. الايدا سول كەزدiڭ وزiندە سۇلتەكەڭ تولەگەننiڭ ەپيكالىق كەيiپكەر ەكەنiنە قاراماستان شاشىنىڭ قىسقا ەمەس، قايتا ۇزىنىراق بولۋىن قالاعان. ويتكەنi رەجيسسەر سونداي كەسكiندە كەيiپكەردiڭ جاس­تار اۋديتورياسىنا جاقىنداي تۇسەتiنiن ويلاعان جانە ول ويى دۇرىس شىقتى. «قىز جiبەك» بيۋدجەتكە ەكi ەسە پايدا ءتۇسiردi. حالىق ونى تiك تۇرىپ قارسى الدى. ءتىپتى الماتىداعى «تسەليننىي» كينوتە­اترىن­داعى العاشقى كورسەتىلىمىنە جۇرت ەسىك-تەرەزەنى تالقانداپ كىردى.

«قىز جiبەك» ءتۇسiرiلiپ بiتكەننەن كەيiن قوجىقوۆ دۇشپانىنا دا تىلەمەس كۇيزەلiس كۇيiن كەشتi. نەبارi 46 جاستاعى رەجيسسەردiڭ شاشى بۋرىل تارتىپ، 10 جاسقا قارتايىپ كەتتi. فيلمدi مونتاجداۋ كەزiندە ينفاركت الدى.

فيلمدi كوركەمدiك كەڭەس قابىلداردا زال كiسiگە لىق تولدى. العاشقى بولىپ ستسەناري اۆتورى عابيت مۇسiرەپوۆ ءسوز الدى. بۇعان دەيiن رەجيسسەر مەن ستسەناريشi اراسىندا قاتاڭ اڭگiمە بولعان ەدi. وسىنىڭ ءبارiن ەسكە الا كەلە كلاسسيك قالامگەر: «ەستەرiڭiزدە بولار، مەن كەزiندە فيلمدi ءتاۋiر دەگەننiڭ وزiندە قولداماڭدار دەگەنمiن. ال ەندi بۇگiن قوجىقوۆتىڭ عاجايىپ فيلم تۇسiرگەنiنە كوزiم جەتiپ وتىر»، – دەدi. فيلمدە رەجيسسەردiڭ اسسيستەنتi بولۋمەن قاتار، ستەنوگرافيست قىزمەتiن اتقارعان بولات ءشارiپوۆ جازۋشىنىڭ وسى ءسوزiن قاتتاپ جازىپ قويىپتى.

«قىز جiبەكتiڭ» داڭقى الىسقا كەتتi. ونى كوپتەگەن ەل ساتىپ الدى. جiبەكتiڭ اناسىن سومداپ، فيلمنiڭ سۋرەتشiسi بولعان گۇلفايرۋز ىسمايىلوۆا سول كۇندەردi بىلايشا ەسكە الادى.

"– بەلگيا كينوينستيتۋتىندا «قىز جiبەكتiڭ» كورسەتiلiمi بولدى. كينودان سوڭ ولاردىڭ ءتۇر-ءتۇسi ءبiرتۇرلi قاشىپ كەتكەندەي كورiندi. ءاسانالi ەكەۋمiز قاتتى تولقىدىق. ول ماعان جالتاقتاپ قاراي بەردi. مەن «ماسقارا بولدىق-اۋ» دەپ ويلاعانىمشا بولعان جوق، ءسال پاۋزادان سوڭ بارىپ زال تولى كورەرمەننiڭ قوشەمەتi زالدى جارىپ جiبەرە جازدادى".

40 رۋبل جالاقى العان

ەلدi وسىنداي زور قوشەمەتكە بولەگەن فيلم رەجيسسەر تاعدىرىن باسقا ارناعا بۇرىپ جiبەرەدi دەپ كiم ويلاعان؟ ول بۇدان كەيiن 15 جىل بويىنا مۇنداي فورماتتاعى فيلم تۇسiرگەن جوق. بiردە دىبىس رەجيسسەرi قادىرجان قوسايعا: «مەنiڭ اي سايىنعى تابىسىم 40 رۋبل عانا»، – دەپ مۇڭ شاعىپتى. «ونىڭ ۇستiندە بiر دۇرىس كوستيۋمi دە بولعان جوق. مەملەكەتتiك سىيلىقتى تاپسىرۋ كەزiندە ەسكiلەۋ كوستيۋممەن كەلدi»، – دەگەن قادىرجان قوساەۆتىڭ ءسوزى دە ەرىكسىز ەسكە ءتۇسىپ وتىر. وسىناۋ مارتەبەلi سىيلىقتى ول دا، وتباسى دا قاجەتiنە جاراتا المادى. كەرiسiنشە، فيلمگە كەتكەن پلەنكانىڭ شىعىنىن تولتىرۋعا جۇمسالعان. جۇ­مىس­سىز جۇرگەن كۇندەرi جازعان ستسەناريلەر «قازاقفيلمنiڭ» تاقىرىپتىق جوسپارلارىنا ەنبەگەن. بۇل ماسەلەگە بiرجاقتى جاۋاپ بەرۋگە دە بولمايدى. بالكiم، «وي، ونى قايتەسiڭدەر، ول ەپيكالىق فيلمنiڭ رەجيسسەرi عوي» دەگەن جاۋاپتار دا بەرiلگەن بولۋى مۇمكiن. ال ەپيكالىق فيلمدەرگە قازiرگiدەي ول كەزدە دە از اقشا جۇمسالمايتىن. سۇلتەكەڭنىڭ بىربەتكەيلىگى دە كوپ ادامعا، اسiرەسە باسشىلارعا ۇناي قويمايتىن.

سۇلتان قوجىقوۆتىڭ سوڭعى جۇمىسى ايگiلi پالۋاندار ق.مۇڭايتپاسوۆ پەن ي.پوددۋبنىي تۋرالى ەدi. ءاۋ باستا سەريال ەتiپ جاسالماقشى بولعان بۇل تۋىندىنىڭ تاعدىرى دا تىعىرىققا تiرەلiپ، جولى قيىن بولدى. قاجىمۇقان رولiنە الىنعان ءا.بەكبولاتوۆ پەن د.زو­لوتۋحيندi (ي.پوددۋبنىي) وليمپيا­دا مەكتەبiنە فرانتسۋز كۇرەسiن ۇيرەنۋگە جiبەرەدi. الايدا ونى اقشانى ورىنسىز پايدالانىپ جاتىر دەگەن جەلەۋمەن تاعى دا «قىز جiبەكتەگiدەي» اڭگiمە وربiتكiسi كەلگەندەر بولدى. اقىرىندا ول بۇل فيلم­دە ءوزiنiڭ ويعا العان ماقساتىن جۇزەگە اسىرا المادى. دۇرىسى، جۇزەگە اسىرتپادى. ونىڭ ماقساتى قاجىمۇقاننىڭ الەم الدىنداعى ۇمىتىلماس سوم بەينەسiن جاساۋ ەدi. «قىز جiبەكتەي» فيلم تۇسiرگەن داڭقتى رەجيسسەردiڭ اتىنا بۇل وڭاي سوقپادى. ول سول بيiكتەن تۇسپەۋدi ويلادى. بiراق جۇيە ونىڭ داڭقىن بۇركەي الماسا دا، بيiگiنەن قۇلاتا الماسا دا ءوز دەڭگەيiن بiلەتiن وعان بۇل فيلمدە ودان دا جوعارى بيiككە شىعۋ كەرەك ەدi. بiراق وعان جول بەرiلمەدi. ارينە، جۇرەككە سالماق ءتۇستi.

1988 جىلدىڭ 10 ناۋرىزىندا سۇرا­پىل سۋرەتكەر سۇلتان قوجىقوۆ 65 جاسقا تولدى. ەرتەسiنە ومiردەن وزدى.

بيىل عاسىرلىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتىپ جاتقان بiرتۋار رە­جيس­سەردiڭ ءاپ-ساتتە سىلىپ تاستايتىن سوقىرiشەكتەن ومiردەن وزعانىن ەسكە الساق، وزەگiڭ ورتەنەدi. ونىڭ ۇستiنە، جەدەل جاردەم قىزمەت كورسەتۋدەن باس تارت­قان دەيدi. كiم بiلسiن؟ ول دا مۇمكiن عوي.

تىزگىنتارتار: قازاقتىڭ بارشا شىعارماشىلىق ەليتاسىن جۇمىلدىرىپ، «قىز جiبەكتەي» فيلم تۇسiرگەن ادامعا دا جەر باسىپ ءجۇرۋ وڭايعا سوقپاعان بولار. دەي تۇرعانمەن دە، قولدا باردا قادiرiن بiلمەگەنiمiز دە راس. بiراق بۇنىڭ ءبارi ادامي وكiنiش بولعانىمەن، ۇلت ءۇشiن ەش وكiنبەيسiز. ويتكەنi «قىز جiبەك» قالدى، قايتالانبايتىن قوجىقوۆ قالدى. التىننان ەسكەرتكiش قوياتىن ادام عوي. ال قازiرگi كۇنi بiز «قىز جiبەكتi» تۇسiرە الار ما ەدiك. مiنە، ماسەلە قايدا جاتىر؟ اتىس-شابىس، قانجوسا تريللەر، ەكشن كورiپ وتىرماسىمىزعا كiم كەپiل؟

قالي سارسەنباي

Abai.kz