ءوز ءداۋىرىنىڭ شىندىعىن ءوزى باستان كەشكەن وقيعالار ارقىلى وتە كوركەم كەستەلەپ كەتكەن قالامگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى باقي دۇنيەگە اسىعىس اتتانىپ جۇرە بەرگەن توبىق جارماعامبەتوۆ ەدى.
ءتىرى بولسا بيىل 75 جاسقا تولىپ، ءبىر كەزدە ءوزى قىزمەت ەتكەن «اقتوبە» گازەتىنىڭ 85 جىلدىق تويىنىڭ ورتاسىندا جۇرۋگە ءتيىس توبىق اعا، ءبىر شۇكىرشىلىگى، قازاق ادەبيەتىنە قازاق ومىرىنە دە، ءوز عۇمىربايانىنا دا قاتىستى كەڭ تولعامدى تۋىندىلار قالدىرىپ كەتتى. «قارا جاڭبىر» پوۆەسى، مىنە، سونداي ەرەكشە تىنىستى تۋىندى ەدى («سوڭعى حات»، پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەر. «جازۋشى» باسپاسى، الماتى، 1977).
ءبىر رەتتە توبىق اعانىڭ تۋعان قارىنداسى، وسى پوۆەستە ءوزىنىڭ دە ەسىمى كەزدەسىپ وتىراتىن اسەم جارماعامبەتوۆا اپايمەن اڭگىمە بارىسىندا وسى تاقىرىپ تىلگە ىلىكتى دە، پوۆەستى قايتا ءسۇزىپ شىققاندى ءجون كوردىك.
بالا
باستى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى - نياز. ال نياز - توبىقتىڭ ءپروتوتيپى. جازۋشىنىڭ شىن ەسىمى راسىنا كەلگەندە توبانياز ەكەن، كەيىن توبىق اتانىپ، تولقۇجاتقا دا سولاي تۇسكەن. نيازبەن پوۆەستىڭ العاشقى بەتتەرىندە-اق جۇزدەسەمىز.
«قىزىل ويۋمەن ورنەكتەلگەن، بىراق ەسكىلەۋ اق كيىزدىڭ ۇستىندەگى كورپەدە كوپشىك جاستانىپ، ون جاسار بالا ساباققا دايىندالۋدا. بۇل - نەمەرەسى. داپتەرى جوق، ەسكى ءبىر كىتاپتىڭ بەتىن شيمايلاپ ەسەپ شىعارادى. ورتاداعى قولامتادا قارا شويىن قۇمان بەلىنە دەيىن كومىلىپ، شوككەن تۇيەدەي ماڭقايۋدا. ەسىك جاقتا سارى جەز شىلاپشىن كۇڭگىرت جىلتىرايدى».
ءيا، داپتەر قات زامان. سونداي-اق، قارىنداش تا قات ەدى.

ءوز ءداۋىرىنىڭ شىندىعىن ءوزى باستان كەشكەن وقيعالار ارقىلى وتە كوركەم كەستەلەپ كەتكەن قالامگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى باقي دۇنيەگە اسىعىس اتتانىپ جۇرە بەرگەن توبىق جارماعامبەتوۆ ەدى.
ءتىرى بولسا بيىل 75 جاسقا تولىپ، ءبىر كەزدە ءوزى قىزمەت ەتكەن «اقتوبە» گازەتىنىڭ 85 جىلدىق تويىنىڭ ورتاسىندا جۇرۋگە ءتيىس توبىق اعا، ءبىر شۇكىرشىلىگى، قازاق ادەبيەتىنە قازاق ومىرىنە دە، ءوز عۇمىربايانىنا دا قاتىستى كەڭ تولعامدى تۋىندىلار قالدىرىپ كەتتى. «قارا جاڭبىر» پوۆەسى، مىنە، سونداي ەرەكشە تىنىستى تۋىندى ەدى («سوڭعى حات»، پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەر. «جازۋشى» باسپاسى، الماتى، 1977).
ءبىر رەتتە توبىق اعانىڭ تۋعان قارىنداسى، وسى پوۆەستە ءوزىنىڭ دە ەسىمى كەزدەسىپ وتىراتىن اسەم جارماعامبەتوۆا اپايمەن اڭگىمە بارىسىندا وسى تاقىرىپ تىلگە ىلىكتى دە، پوۆەستى قايتا ءسۇزىپ شىققاندى ءجون كوردىك.
بالا
باستى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى - نياز. ال نياز - توبىقتىڭ ءپروتوتيپى. جازۋشىنىڭ شىن ەسىمى راسىنا كەلگەندە توبانياز ەكەن، كەيىن توبىق اتانىپ، تولقۇجاتقا دا سولاي تۇسكەن. نيازبەن پوۆەستىڭ العاشقى بەتتەرىندە-اق جۇزدەسەمىز.
«قىزىل ويۋمەن ورنەكتەلگەن، بىراق ەسكىلەۋ اق كيىزدىڭ ۇستىندەگى كورپەدە كوپشىك جاستانىپ، ون جاسار بالا ساباققا دايىندالۋدا. بۇل - نەمەرەسى. داپتەرى جوق، ەسكى ءبىر كىتاپتىڭ بەتىن شيمايلاپ ەسەپ شىعارادى. ورتاداعى قولامتادا قارا شويىن قۇمان بەلىنە دەيىن كومىلىپ، شوككەن تۇيەدەي ماڭقايۋدا. ەسىك جاقتا سارى جەز شىلاپشىن كۇڭگىرت جىلتىرايدى».
ءيا، داپتەر قات زامان. سونداي-اق، قارىنداش تا قات ەدى.
«بالا قولىنداعى قارىنداشىن لاقتىرىپ تاستاپ ەدى، ونىسى جەرگە تۇسپەدى. سەبەبى ول تۇبىنەن ءسال كەتىلىپ، جىڭىشكە جىپپەن بايلانىپ، كويلەكتىڭ جوعارعى ىلگەگىنە بەكىتىلگەن ەكەن. جارتى قارىنداش ءبىراز تەڭسەلىپ، سالباڭداپ تۇردى».
قارىنداش تۋرالى وسى سۋرەت كەيىن توقاڭمەن ءبىر توپىراقتا وسكەن، جوقشىلىقتى قاتار كورگەن كورنەكتى قازاق اقىنى وتەجان نۇرعاليەۆتىڭ «سوعىستىڭ سوڭعى جازى» اتتى سۇبەلى باللادالار جيناعىندا (1978) تاعى ءبىر جارق ەتە قالىپ ەدى.
…كەرتىپ تۇپتەن بايلاپ قويعان قارىنداش
ومىراۋىندا شوشاڭ-شوشاڭ ەتەدى، -
نەمەسە:
…ول كەزدەگى قيالشىلدىڭ ەرمەگى -
كەرە قارىس قارىنداشتى ارمانداۋ، -
ايتپەسە:
…يزەل تۇرتسە، قارىنداش تا تۇرتەدى،
يزەل ۇرىكسە، قارىنداش تا ۇركەدى…
ەندى پوۆەسكە تاعى ءبىر ورالايىق.
«… - مەنىڭ كوپ قارىنداشىم بولسا، - دەدى ارمانداپ نياز. - اياماي-اق جازا بەرەر ەدىم. كلاستاعى بالالاردىڭ بارىنە ۇلەستىرىپ بەرەر ەدىم.
- الجانعا دا بەرەسىڭ بە؟ - دەپ شىن كوڭىلمەن سۇرادى اماندوس. سەبەبى ول كەشە نيازبەن توبەلەسىپ قالعان.
- وعان باسقا بالالاردان گورى ازىراق بەرەر ەدىم، - دەدى نياز ءسال ويلانعاننان كەيىن. - ءتىپتى، سايداعى قوعالاردىڭ ءبارى قارىنداش بولىپ كەتسە».
ال سومكە شە؟
«مەكتەپتەن قايتىپ كەلە جاتقان ءۇش بالانىڭ سومكەلەرى ءۇش ءتۇرلى… ءۇشىنشىسى - قولعا ۇستايتىن، باۋلىعىن سىممەن بەكىتكەن، تۇرىنە قاراعاندا «قورلىقتى» انا ەكەۋىنەن دە گورى كوبىرەك كورگەن سومكە، بۇل - نيازدىكى».
سول كەزدىڭ بالالارى مەكتەپتەن قايتىپ كەلە جاتىپ ايتاتىن اڭگىمەلەردىڭ بىرىنە نازار اۋدارالىق.
«… - ال مەن، - دەدى نياز، - اق قۇمنىڭ ارعى بەتىنەن سابان ايداپ جاتقان جەردەن ءبىر جاسقا ءالى تولماعان تىلەكگۇلدى جالعىز ءوزىم ارقالاپ كەلدىم-اۋ. ول اۋىرىپ قالعاندا.
سولاي دەپ ول سولتۇستىك جاقتا اعارا سوزىلىپ جاتقان ۇلكەن قۇم جوتانى يەگىمەن كورسەتتى.
- قاسقىردان قورىقپادىڭ با؟
- جوق. ءتىپتى قورىققانىم جوق. دوعدىرعا الىپ كەلە جاتتىم عوي ۇيتكەنى، قاتتى
اۋىرعاسىن.
- نۇربيكەنىڭ ءوزى نەگە كەلمەدى؟
- ويباي، جۇمىس قيىن، جىبەرمەدى عوي.
ونىسى شىن ەدى. جالپى، ءبارىنىڭ ايتىپ كەلە جاتقاندارى شىندىق بولاتىن».
قىسقارتىلىپ الىنعان مىنا جولدار سول زامانعى ازىق-تۇلىكتىڭ ءدامىن تاتقان اعالارىمىزعا ابدەن تانىس شىعار-اق.
«… - تىلەكگۇل ويانىپ، جىلاعان جوق پا؟
- جوق!
- سوبالاق ءپىسىرىپ بەرەيىن بە؟
- ءيا، ءيا.
نياز قۋانىپ كەتتى.
سوبالاق - نان. ونى قولمەن سوپاقتاۋ قىلىپ دوڭگەلەنتەدى دە، ەكى جاعىنان قازاننىڭ قارا كۇيەسىن جاعىپ، وتتىڭ قولامتاسىنا سالادى. «اعىنان جارىل»، - دەيدى. پىسكەن نان اق جەرىنەن جارىلسا، قۋانىسىپ قالادى «اكەڭ سوعىستان امان كەلەدى ەكەن» دەپ جوريدى. نان كەيدە قاراسىنان جارىلادى. وندا - رەنىش. سوندىقتان كوبىنە  اعىنان جارىلۋى ءۇشىن كۇيەنى جىڭىشكەلەپ قانا جاعادى. نياز سونداي سوبالاقتىڭ تالايىن جەگەن… بىراق ۇن جوق كەزدە جارماق تارىدان نان جاساپ جەگەن كۇندەرى دە بولدى. بارىنەن ءتاتتىسى - ماي سالعان تارى پالاۋ…
…شەشەسى كوسەۋىن شىلدىرلاتىپ، شوقتىڭ شەت جاعىنان سوبالاقتى دومالاتىپ شىعارىپ الدى دا، ۇرگىشتەپ، كوسەۋمەن قىسىپ ۇستاعان كۇيى داستارقاننىڭ شەتىنە قويدى.
- اعىنان جارىلىپ پا؟ - دەدى نياز.
- ءيا… - دەدى شەشەسى كۇمىلجي.
ءسۇرتىنىپ بولىپ وتىرعان نياز جىلى سوبالاقتى قولىنا الىپ قاراپ ەدى، جارىلعان جەر ءدال قارا مەن اقتىڭ اراسىنان وتكەن ەكەن.
- اقتان جارىلعان عوي ءبارىبىر، - دەدى شەشەسى. نياز سوبالاقتى جەي وتىرىپ، اقسۋلاۋىنان قۇيعىزىپ، ءۇش-ءتورت كەسە شاي ءىشتى.
- ايران ىشەسىڭ بە؟
- ءيا.
- تۇيەنى ءبىرجولا جادىلاتىپ اكەل. مۇنداعى جادى ەسكى. بۇگىن وتىن اۋىر بولادى. جانە ءبىر ارقان الا كەل. جەتپەي قالار…».
مىنە، پوۆەستىڭ ءار تۇسىنان الىنعان وسى ۇزىندىلەر ارقىلى-اق توبىقتىڭ زۇلمات سوعىس جىلدارىنا تاپ كەلگەن بالالىق داۋرەنى تۋرالى وقىرمان ءبىرشاما وي تۇيەتىنى انىق.
اكە مەن شەشە
اسەم اپاي 1909 جىلى تۋعان اياۋلى اكەسى مىرزاعۇلدىڭ سوعىسقا 32 جاسىندا اتتانعانىن، بۇل كەزدە توبىق 1-كلاسقا ەندى بارا باستاعانىن ايتادى. وتەجان اقىننىڭ ولەڭىندە «سالەم ساعان، ەر توبىق، مىرزاعۇلدىڭ بالاسى» دەگەن جولدار بار. مايداندا قازا تاپقان مىرزاعۇل ەكى جىلدىق مۇعالىمدىك وقۋدى، كومۆۋز-دى بىتىرگەن، ارابشا، ورىسشا ساۋاتتى جان ەكەن، اۋداندىق پارتيا كوميتەتىندە ۇگىت-ناسيحات، ۇيىمداستىرۋ بولىمدەرىن باسقارىپتى. مىرزاعۇلدىڭ كوزىن كورگەندەر توبىقتىڭ بايىپتى ءجۇرىس-تۇرىسىن، ەڭبەكقورلىعىن اكەسىنە ۇقساتادى ەكەن. پوۆەستەگى مىرزاش - وسى كىسى.
بالا توبىق اكەسىن ساعىنعان شاقتاردىڭ ءبىرى بىلاي سۋرەتتەلەدى: «بالا بۇلتتارعا قاراپ تۇرىپ، سوناۋ الماتى، موسكۆا، بۇكىل دۇنيە ءجۇزىنىڭ ۇستىنەن دە وسى بۇلتتار ءوتىپ بارا جاتقان شىعار-اۋ دەپ ويلادى. «انا بۇلتتى مەن دە، مەنىڭ اكەم دە - ەكەۋمىز بىردەي كورىپ تۇرمىز. ەكى جاقتا بولساق تا. مەن سەنى ساعىندىم عوي، اكە. كەلمەيسىڭ بە ەندى، تەز كەلسەيشى، اكە-ەكەم-اۋ! مەن سەنى مازاقتايتىن ەدىم، موينىڭا ءمىنىپ، ەسىڭدى شىعاراتىن ەدىم. ەندى كەلسەڭ، وللاھي، ولاي ەتپەس ەدىم. قاتتى ساعىندىم…».
بۇل ساعىنىش كەلەر تۇستاردا انا-جۇرەك سەزىمدەرى ارقىلى بەينەلەنەدى: «ەسىك جاقتا بەتتەرى اشىلىپ، بوزارىپ جانە ءبىر كىتاپ جاتىر. «بوتا-بۇزاۋ باسىپ كەتەر» دەپ كەمپىر كىتاپتى الدى دا، بەتىنە ءبىراز قاراپ وتىردى… مىرزاش كىتاپتى كوپ جيناپ ەدى. ول ەش ءبىر كىتاپتى، ءيا وقىلماعان گازەت-جۋرنالدى جىرتتىرمايتىن. كەيدە جازاتايىم نۇربيكە ءالى وقىلماعان گازەتتى قول سۇرتۋگە جىرتىپ تاستاسا، جەر-جەبىرىنە جەتىپ ۇرساتىن. وعان نۇربيكە: «بىلمەي قالدىم»، - دەپ اقتالا كۇلە بەرۋشى ەدى. سوندا كۇيەۋى الدىندا تۇرعان اق كوڭىل جاندى كورىپ، امالسىز دىمى قۇريتىن. سوعىسقا كەتەردە دە: «كىتاپتارىمدى ەشكىمگە تيگىزبەڭدەر، قايتىپ كەلگەندە وزىمە كەرەك بولادى»، - دەپ، بۋىپ-ءتۇيىپ تاستاپ اتتانعان-دى.
كەمپىر مىنا كىتاپتى دا العاشقى كىتاپتىڭ قاسىنا، ۋىقتىڭ استىنا تىقتى».
بىراق مىرزاشقا بۇل كىتاپتاردى قايتا كورۋ بۇيىرعان جوق. قارالى حابار جەتكەن شاقتى جازۋشى بىلاي سۋرەتتەيدى: «كەمپىر قولىنداعى كوك قاعازدى ىسسى شوق ۇستاعان ادامداي ەپپەن ۇيدەگىلەرگە تۇگەل ۇسىندى. اۋىر، الەمەت اۋىر زاتتاي نەمەسە ءتۇسىرىپ الام با دەپ قورىققانداي. كوسەۋمەن ۇستاعان شوقتاي. ۇيدەگىلەر بىردەڭەنىڭ بولعانىن كۇنىلگەرى سەزگەندەي، ءبارى بوزارىپ ءۇنسىز قالدى. دومبىرانىڭ سوڭعى، ءالسىز ءۇنى عانا بۇرىشتا زىڭىلداپ ءولىپ بارادى. كەمپىر اقجىبەككە بۇرىلدى. قولى ءالى سول كۇيدە. رىسەكەڭ ەتىك جاماپ وتىر ەكەن، ول دا تارامىس، تەبەن-بىزدەرىن الدىنان ىسىرىپ تاستادى. اقجىبەك ۇركەكتەپ، كەمپىرگە جاقىندادى دا:
- قانە، اجە… - دەدى. كەمپىر قاعازدى بەردى. بىراق بالاسىنىڭ قولىن ودان سايىن قاتتى قىسا ءتۇستى.
اقجىبەك ورىس سوزدەرىن ازداپ بۇزىپ وقي جونەلدى. اۋەلى داۋىستاپ، سوسىن داۋسى تومەندەي بەردى. اقىرىندا، ەڭ سوڭىندا «پوگيب» دەگەن ءسوزدى ءتىپتى جاي، ارەڭ ايتتى. بىراق بۇلاردىڭ ىشىندە وسى ءسوزدىڭ شىن ءمانىن بىلەتىن وزىنەن بوتەن ەشكىم جوق ەدى. دەگەنمەن بەتى بوزارىپ، كوزىنە ءبىر تامشى جاس ويناپ شىعا كەلدى.
- «بوگىپ» دەگەن نە؟ - دەدى كەمپىر ناعىز اۋىر ءسوزدىڭ ۇستىنەن ءدال ءتۇسىپ. اقجىبەك اۋەلى اكەسىنە، سوسىن شەشەسىنە، سوسىن كەمپىرگە جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراپ، كوزىنىڭ جاسىن تيا المادى.
- ايتسايشى، قۇلىنىم!
ەرنىن تىستەپ الدى دا، ول:
- جاقسى قاعاز… ەمەس، اجە،.. - دەدى دە جەرگە قارادى».
جوعارىدا اتالعان كەيىپكەر نۇربيكە - توبىقتىڭ اناسى. اسەم اپايدىڭ ەستەلىگىنەن: «شەشەمىز ءنۇربيبى 1914 جىلى 5 مامىردا دۇنيەگە كەلىپتى. اكەسى بولىس بولعان كورىنەدى. باجاقى، اقمانەت، قانىم، شاشاق ءتارىزدى ابىسىن-كەلىندەرىنىڭ: «وي، دۇنيە-اي، كەلىن دەپ ءنۇربيبىنى ايتسايشى، اتا-ەنەسىنە، اۋىل-ايماعىنا جاعىمدى ەدى. شىققان تەگى جاقسى عوي»، - دەپ وتىرعانىن تالاي ەستىدىم. شەشەمىزدىڭ باسقا دا وڭدى قاسيەتتەرى كوپ بولىپتى. ەسكىشە وقىعان، نامازىن قازا جىبەرمەگەن. بىزگە دە: «ايتەۋىر، وقىڭدار، تازا جۇرىڭدەر، تازا سويلەڭدەر، اكەڭنىڭ، تۋما-تۋىستارىڭنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەڭدەر»، - دەپ وتىراتىن. ەڭبەكقور ەدى. كۇندىز دايىنداۋ پۋنكتىندە تەرى، ءجۇن تازالاپ، تۇندە جيناق كاسساسىندا، كەڭسەدە كۇزەتتە تۇراتىن. تاڭ سارىدەن تۇرىپ، ىلعي شالا ۇيقىلى بولىپ جۇرەتىن. سودان اۋرۋ تاپتى. «جالعىز بالام اۋىرماي امان-جۇرسە ەكەن»، - دەپ كۇبىرلەپ وتىراتىن. مەن ونىڭ مانىسىنە تۇسىنبەي: «اپام تەك جالعىز توبىعىم دەپ كۇبىرلەيدى دە وتىرادى»، - دەپ كۇلەتىن ەدىم. ءسويتىپ جۇرگەندە اۋرۋلى انامىز ءبىر اپتا قاتتى دەرتتەنىپ، 1965 جىلى كۇزدە 51 جاسىندا ومىردەن ءوتتى».
ەندى پوۆەست جولدارىنا نازار اۋدارايىق.
«نۇربيكە ۇبىرىپ-شۇبىرىپ، ءتورت بالاسىن ەرتە كەلىپ، داستارقان باسىنا جايلاسقاندا ءۇيدىڭ ءىشى تولىپ، جالعىز شامنىڭ جارىعى جەتپەي، ءۇي قابىرعالارىن وتىرعانداردىڭ زور-زور كولەڭكەلەرى جاۋىپ كەتتى. تەك داستارقان باسى عانا جارىق. نۇربيكەنىڭ ءۇش قىزى - ادەمى، سۇلۋشاش، تىلەكگۇل بار. ۇلى - نياز».
نۇربيكەنىڭ ەنەسىنە ايتقان ءبىر اڭگىمەسى بىلاي باياندالادى: «مەن دە شاعىردى ماندىتىپ شابا الار ەمەسپىن. قىس بولسا كەلىپ قالدى. بۇگىن ءبىر تۇيەدەي دۇزگەن شاۋىپ ەدىم، سونىڭ ءبىر ارقاسىن الىپ كەلگەنىم جاقسى بولدى. ايتپەسە وت تا جاعا المايدى ەكەنبىز. ەرتەڭ نيازدان ناردى بەرىپ جىبەر، كۇن باسىلسا. ەكى قاتىنايىن. دۇزگەندى ءبىر، سوسىن ءبىر تۇيە شاعىر شاۋىپ… تاسيىن».
پوۆەستە ۇنەمى قايتا ورالىپ كەزدەسىپ وتىراتىن نۇربيكە ەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ايتەۋىر نە وكىمەتتىڭ، نە ءوزىنىڭ شارۋاسىنان قولى بوساماي جۇرەتىن كەيىپكەر رەتىندە ەستە قالادى.
اجە
«اسپاننان نايزاعاي شارت ەتىپ قۇلاپ تۇسكەندەي بولدى: كەمپىر يتسيگەك شاۋىپ جاتقان شوتىن انتەك قويا بەرىپ، سەلك ەتىپ ەرىكسىز جوعارى قارادى.
- استاپىراللا!
كوك جۇزىندە قاۋىرسىنداي ءبىر بۇلت بولسايشى. بۇل نە شارتىل؟ الدە سولاي ەستىلدى مە؟ نەمەسە مىنا ءجۇزى كوگەرە جالتىراعان تەمىر شوتتان تۋعان دىبىس پا؟ يا يتسيگەكتىڭ ءتۇبىرى كۇرت ەتتى مە؟ بىراق ولاي دەيىن دەسە، قاتتى شارتىل عوي…».
جازۋشىنىڭ «قارا جاڭبىر» پوۆەسى، مىنە، وسىلاي باستالۋشى ەدى. وسىلاي باستالىپ، جاپىرلاسا قونعان جارتىكەش ۇيلەردىڭ جەتىم تىرلىكتەرىن تارتىمدى تىلمەن ءار ءتۇرلى شتريحتار ارقىلى باياندايدى دا،  ەڭ سوڭىندا كەمپىردىڭ ۇلىنان قارا قاعاز العاننان كەيىنگى جان ارپالىسىن جۇرەك سىزداتا بەينەلەيتىن كورىنىستەرمەن اياقتالادى. پوۆەستىڭ باستى كەيىپكەرى - وسى كەمپىر، اعلاعىل. بۇل -جازۋشىنىڭ اجەسى اعلاق.
اسەم اپايدىڭ اڭگىمەسىنەن: «اجەم اعلاق 1879 جىلى تۋىپ، 1953 جىلى 5 ناۋرىزدا قايتىس بولدى. توبىق اعام پوۆەسىندە اجەمنىڭ التىن اسىقتاي بالالارىنان قالاي ايرىلىپ قالعانىن، سوندا دا ونىڭ بوركەمىكتەنبەگەن قايسارلى مىنەزىن كورسەتكەن عوي. راسىندا دا اجەم قايراتتى كىسى ەدى. كەلىندەرىن تارتىپتەپ ۇستايتىن. ارقايسىسىنا جۇمىس ءبولىپ بەرەتىن، ءبىر مال سويسا، سول كۇنى ءبارىن جيناپ الىپ، ءبىر قازاننان اس-ءدام تاتقىزاتىن. ەرتە تۇرىپ، كەش جاتاتىن، ايتقانى اۋىل-ايماققا زاڭ سوزىندەي بولاتىن. مىرزاشىمنان قالعان تۇياقتارىم دەپ ءبىزدى اينالىپ-تولعاناتىن، اسىرەسە، توبىقتى ەرەكشە ساعىنىپ جۇرەتىن. توبىقتى «قۇلىنشاعىم، تۇلپاردىڭ تۇياعى عوي» دەپ مەيىرلەنە سۇيەتىن».
اۋەلدەن-اق اجەسىنىڭ باۋىرىندا وسكەن توقاڭنىڭ باس كەيىپكەر رەتىندە اعلاعىل كەمپىردى تاڭداۋى تۇسىنىكتى دە سياقتى. وبرازدى جان-جاقتى اشۋدىڭ، پسيحولوگيالىق يىرىمدەردى ءدوپ باسۋدىڭ تۋرا جولىن وسىلاي ىزدەگەن ءتارىزدى. جانە ماقساتىنا دا قاتەلەسپەي جەتكەن.
ەسەبىن شىعارا الماي جاتقان نەمەرەسىنە كومەكتەسۋدىڭ ءجونىن تاپپاعان اجە بەينەسىن جازۋشى بىلاي كەلتىرەدى: «كەمپىر ءۇي ءىشى جارىق، ساسكە كەزى بولسا دا، تارامىس-تارامىس ءاجىم تولى وڭ قولىنىڭ الاقانىن كەسە ۇستاپ، كوزىنىڭ الدىنا اپارا، الىستان مال قاراعانداي ويلانىپ قالدى. ول جاسى جەتپىس ەكىگە كەلسە دە، جۇزدەن اسا كوپ ساناپ كورمەگەن ادام بولاتىن-دى. مۇمكىن، سانايىن دەسە، مىڭعا دەيىن دە، ودان دا ءارى ساناي الار ما ەدى، بىراق ولاردىڭ كەمپىرگە قاجەتى شامالى بولدى. ومىرىندە كوپ قولدانىس تاپپاعان ساندار ەدى ار جاعى. مىنا ەسەپتىڭ وعان قيىن سوققان ءتۇرى بار».
شىعارمانىڭ باستاپقى بەتتەرىندە وسىلايشا جايما-شۋاق جولدار ارقىلى تانىستىرىلاتىن كەمپىر وبرازى بۇدان ءارى قاراي سومدانا تۇسەدى. از با، كوپ پە، جەتپىس ەكى جاس عۇمىرىندا تاعدىردىڭ سان تالقىسىن كورگەن، سانسىز بەينەت ارقالاعان اعلاق كەمپىردىڭ الگى العاشقى اڭقاۋلاۋ كەيىپتەگى بەينەسى پوۆەستى وقىپ بولىپ، مۇقاباسىن جاپقان ساتتە تىم وزگەرىپ، تىم اسقاق بيىككە شىعىپ كەتكەنىنە تاڭ قالماسقا امال جوق. كوركەمدىك مىعىم ۇستىن - وسى. جوقتان بار قۇراپ جاق ساۋماي، ءوزى ورتاسىندا وسكەن تىرشىلىكتىڭ كۇندەلىكتى سۋرەتتەرىنەن تاپجىلتپاي وقىتاتىن تۋىندى جاساپ شىعاراتىن سيرەك قالامگەرلىك دارىن توبىق جارماعامبەتوۆكە بۇيىرعانى قانداي قۋانىش بولسا، سول تالانتتان ەرتە كوز جازىپ قالۋ سونشالىقتى وكىنىش بولعانى وقىرمانعا جانە ءمالىم.
ال سوڭىنا ەرگەن شاكىرت ىنىلەرىنىڭ ءبىرى اقىن ەسەنباي دۇيسەنبايۇلى تۋىندىلارىنا كەيىن «پروزاداعا پوەزيا ىسپەتتى» دەپ انىقتاما بەرگەن جازۋشى بۇل پوۆەسىنىڭ كىتاپ بولىپ جاريالانعانىن كورە العان جوق. 1973 جىلدىڭ 1 قازانىندا 39 جاسقا تولۋىنا 15 كۇن قالعاندا دۇنيەدەن ءوتىپ، ءوزى پروزامەن سان جىرلاعان جارقامىسىنا ماڭگىلىك ورنىقتى.

ەرتاي اشىقباەۆ، «اقتوبە» گازەتى.
23. 04. 2009