بيەوڭ چەول كاڭ – وڭتۇستىككورەيالىق اقىن، جازۋشى، اۋدارماشى، زەرتتەۋشى، ساياساتتانۋ ماماندىعى بويىنشا فيلوسوفيا دوكتورى. 1964 جىلى وڭتۇستىك كورەيانىڭ چەدجۋ قالاسىندا تۋعان. 1993 جىلى «شۋبانىڭ ءانى» دەگەن العاشقى اڭگىمەسى ءباسپاسوز بەتىندە جاريالانعان. ال 2005 جىلى اڭگىمەلەر جيناعى جارىق كوردى. جالپى، بۇگىنگە دەيىن پروزا جانە پوەزيا سالالارىندا 8 كىتابى وقىرماندارعا جول تارتقان. بۇل جيناقتارى ءۇشىن وڭتۇستىك كورەيادا التى ادەبي اتاقتىڭ لاۋرەاتى اتانعان. ماسەلەن، 2023 جىلى «حالىقارالىق ۇزدىك اقىن جانە اۋدارماشى» سىيلىعىن الدى. اتالعان ماراپاتتى «حالىقارالىق پوەزيا، اۋدارما جانە زەرتتەۋ ورتالىعى» («International Poetry, Translation and Research Centre») مەن «The Journal of Rendition of International Poetry» جۋرنالى تاعايىندايدى. سونىمەن قاتار، ول «پوەزيا جۋرنالدارىنىڭ الەمدىك وداعىنىڭ» («World Union of Poetry Magazines») مۇشەسى. ياعني، جىرلارى عالامنىڭ ءار تۇكپىرىنەن شىعاتىن باسىلىمداردا جاريالانىپ كەلەدى. قالامگەر ءار جىلداردا حالىقارالىق ۇيىمداردا، ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارىندا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارعان. سونداي-اق، چەدجۋ حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن چۋڭنام ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس وقىپ، ۇستازدىق ەتكەن. ال قازىر كورەيا بەيبىتشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق ينستيتۋتىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى.  

– قۇرمەتتى بيەوڭ چەول كاڭ مىرزا، مەن ءسىزدىڭ «تۇمان ىشىندە كولىكپەن ساپار شەگۋ» («Driving through Mist in a Car») دەگەن جىرىڭىزدى وقىدىم. سوندا مىناداي شۋماق بار:

تۇمان ىشىندە اداسىپ ءجۇرمىز،
الدا نە بار ەكەنىن بىلمەسەك تە، ايتەۋىر، كەتىپ بارامىز.
ۇزىك-ۇزىك ەستەلىكتەر ويعا ورالادى.
جالعىز كەزدەر دە، قۋانىشتى ساتتەر دە ەسكە تۇسەدى (جولما-جول اۋدارما – ا.ف.). وسىنداعى «تۇمان» مەتافوراسىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟

– كۇندەلىكتى ءومىردىڭ كۇيبەڭ تىرلىگىمەن ءومىرىمىز، ايتەۋىر، سىرعىپ ءوتىپ جاتادى. ءبىزدى الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن، كەلەشەكتە نە بولاتىنىن بىلمەيمىز. بۇل تاۋ ىشىندە تۇماندا اداسىپ جۇرگەن ادامنىڭ مىسالى سەكىلدى. الدىمىزعا ماقسات قويۋىمىز، الدەنەنى ارمانداۋىمىز مۇمكىن، بىردەڭەگە قول جەتكىزۋدى قالاۋىمىز ىقتيمال. بىراق وعان جەتەمىز بە، جوق پا، بەلگىسىز. تاعدىردىڭ بىزگە بۇيىرتقان نەسىبەسى قانداي ەكەنى بەيمالىم. كۇندەلىكتى ومىردەگى جاي-كۇيىمىزدى «تۇمان» رەتىندە سۋرەتتەدىم.

– ال «ماۋسىم» («June») دەگەن ولەڭىڭىزدەگى مىنا تارماقتارعا مەن ايرىقشا نازار اۋداردىم:

ەلەستەتىپ كورىڭىزشى، ادامدار قايعى-مۇڭنىڭ نە ەكەنىن بىلمەسە،
جانارىنان جاس توكپەسە،
وندا ءبىر كۇنى مۇحيتتىڭ تۇزدى سۋى دا تۇششىلانىپ كەتپەي مە؟.. (جولما-جول اۋدارما – ا.ف.). سىزدىڭشە، عۇمىردا قۋانىشپەن قاتار مۇڭ دا، جەڭىسپەن قاتار جەڭىلىس تە، ساتتىلىك پەن قاتار ساتسىزدىك تە بولىپ تۇرماسا، وندا ونداي اششى ءدامسىز بىرىڭعاي «ءتاتتى» ءومىر ادامدى جالىقتىرىپ جىبەرە مە؟ ال «ناعىز اقىننىڭ جۇرەك جاراسى، ۇمىتىلماي، سىزداپ تۇراتىن الدەبىر مۇڭى بولۋى كەرەك» دەگەن پىكىرگە كەلىسەسىز بە؟

– اقىن وزگەلەردىڭ قايعىسىن ءوز قايعىسىنداي جۇرەگىنەن وتكەرە ءبىلۋى كەرەك. ءتىپتى، اقىن ەمەس، جاي ادامداردىڭ ءوزى اينالاسىنداعىلاردىڭ قاسىرەت-شەرىن، كوز جاسىن سەزىنە بىلگەندە عانا، شىن قۋانىش پەن ناعىز باقىتتىڭ نە ەكەنىن تۇيسىنەدى. جاپا شەككەندەردىڭ، ءزابىر كورگەندەردىڭ، جاقىنىنان ايرىلعانداردىڭ، ءتۇرلى باقىتسىزدىققا ۇشىراعانداردىڭ جان كۇيزەلىسىن تۇسىنگەندە عانا، ولاردىڭ كوز جاسى تەڭىز سۋىنداي اششى ەكەنىن سەزىنگەندە عانا، ءبىز ولمەس ولەڭ تۋدىرىپ، ناعىز اقىن بولا الامىز. وقىرمانداردىڭ جان جاراسىن ەمدەپ، جۇرەك تىنىشتىعىن سىيلايتىن جىردى عانا مەن جاقسى ولەڭ دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل ادامزات بالاسى ماڭگى-باقي قايعىعا باتىپ ءومىر ءسۇرۋى كەرەك دەگەن ءسوز ەمەس. بارلىق جان باقىتتى بولۋعا لايىقتى. الايدا اقىندار ازاپ شەگىپ، قاسىرەت كورىپ جۇرگەندەردىڭ مۇڭ-شەرىن جەڭىلدەتىپ، جان سارايىنا شۋاق شاشۋ ءۇشىن سايرايتىن «بۇلبۇل» بولۋى ءتيىس.

– تاعى ءبىر ولەڭىڭىزدە داۋىل كەزىندەگى بامبۋك ورمانىن بەينەلەيسىز:

جاپىراقتار سىبدىرى قانداي اسەم،
جۇمساق سوزدەر قاتتى جۇرەكتى جىبىتەدى.
بامبۋك ورمانىنداعى ۇيلەسىم اۋەنى... (جولما-جول اۋدارما – ا.ف.). بامبۋك ورمانىنان قانداي قاسيەتتەردى ۇيرەنۋىمىز كەرەك؟

– كارىستەر ءاردايىم سۇمدىق باسەكەدە عۇمىر كەشەدى. كۇنكورىس ءۇشىن ءومىر بويى قاربالاس تىرلىكتەن كوز اشپايدى. از ۇيىقتاپ، كوپ ەڭبەكتەنەدى. ءولىپ-تالعانىنا قاراماي، جۇمىس ىستەي بەرەدى. مۇنداي قاپىلىس تىرشىلىكتەن ابدەن قاجىپ، كۇيزەلىسكە تۇسەدى، ءوزىن باقىتسىز سەزىنەدى. سوندىقتان جۇمساق ءارى يىلگىش بامبۋك اعاشىنان مىقتىلىقتى ۇيرەنەدى. ياعني، ءومىر ادامعا داۋىلداي سوعىپ، قانشا يسە دە، سىنباۋ كەرەك. بەرىكتىك ءھام تەپە-تەڭدىكتى ساقتاي ءبىلۋ دەگەن – وسى.

– «كاسابلانكا تەڭىزى ەشقاشان قالعىمايدى» («Casablanca Sea Never Sleeps») دەگەن ولەڭىڭىزدەن دە ءۇزىندى كەلتىرەيىن:

قالجىراعان جۇرت ءبىر ۋاق تىنىققىسى كەلەدى،
كارىس بولىپ ءومىر ءسۇرۋ – داۋىلعا قارسى جۇرۋمەن بىردەي (جولما-جول اۋدارما – ا.ف.). بۇل دا سول كارىستەردىڭ سۇمدىق قاربالاس ءومىر سالتىنا بايلانىستى تۋعان تارماقتار بولعانى عوي؟

– كاسابلانكادا بولعانىمدا، تەڭىزگە قاراپ تۇرىپ، كەلگەن ويلار عوي. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز وتە ەڭبەكقور بولدى. ۇل-قىزدارىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن عۇمىر بويى ءبىر تىنباي، جۇمىس ىستەي بەردى. جەكە باسىنىڭ قامىن، ءوز ءومىرىن قىزىقتى قىلىپ وتكىزۋدى ولار ىسىرىپ قويدى. ۇرپاعىنىڭ كەمەل كەلەشەگى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋدەن باسقا ەشتەڭەنى ويلاعان دا جوق. اتالارىمىزدىڭ ءوز باقىتىن قۇربان قىلۋىنىڭ ارقاسىندا كورەيا قارىشتاپ دامىدى. بابالارىمىزدىڭ ارقاسىندا قازىرگى كارىستەر مولشىلىقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. باسەكە، ەڭبەكپەن بايلىققا كەنەلۋ، دامۋ دەگەن، ارينە، جاقسى عوي. الايدا تولىققاندى باقىتتى بولۋ ءۇشىن ادامعا دەمالىس تا اۋاداي قاجەت.

– ءسىز پروزالىق شىعارمالار دا جازاسىز. پروزاداعى باستى تاقىرىپتارىڭىز قانداي؟

– مەن ادام جان دۇنيەسىنىڭ كوركەمدىگى مەن تابيعات اسەمدىگىنەن ءوزارا ۇقساستىق تابۋعا تىرىسامىن. ادام مەن تابيعاتتىڭ ءوزارا ۇيلەسىمدەگى تىرشىلىگىن سۋرەتتەيمىن. سونداي-اق، بەيبىتشىلىك، جومارتتىق، سۇلۋلىق ماسەلەلەرىن قاۋزايمىن.

– ءسىز 2009-2014 جىلداردا حالىقارالىق پەن-كلۋبقا قاراستى «تۇرمەدەگى جازۋشىلار كوميتەتىنىڭ» («The Writers in Prison Committee») مۇشەسى بولدىڭىز. بۇل بىرلەستىكتە قانداي شارۋالارمەن اينالىستىڭىزدار؟

– اتالعان ۇيىم اباقتىعا قامالعان قالامگەرلەردىڭ بوستاندىققا شىعۋىنا ىقپال ەتۋمەن شۇعىلدانادى. ياعني، جازۋشىلاردىڭ قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسەدى. ءوز باسىم تۇتقىنداعى شەتەلدىك ءسوز زەرگەرلەرىن اقتاپ ماقالالار جازىپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالادىم جانە ولاردىڭ شىعارمالارىن اۋدارىپ، كارىس وقىرماندارىنىڭ نازارىنا ۇسىندىم.

– ءسىز كورەيا بەيبىتشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق ينستيتۋتىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتىسىز. ياعني، الەمدە جانە ايماقتا تىنىشتىق ورناتۋ بويىنشا زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، جۇمىس ىستەيسىزدەر. عالامشارىمىزدا بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋگە ادەبيەتتىڭ قۇدىرەتى جەتە مە، قالاي ويلايسىز؟

– بەلگىلى ءبىر نارسەگە قول جەتكىزۋ سول ماقساتتا ادامداردىڭ بىرىگۋىنە بايلانىستى. كوپشىلىك بەيبىتشىلىكتى قالاسا، ءتۇرلى حالىقتار جەر بەتىندە ءوزارا تۇسىنىستىك پەن كەلىسىمدە ءومىر سۇرە الادى. بارلىق جانجالدىڭ تامىرى – وزىمشىلدىك پەن تولەرانتتىلىقتىڭ جوقتىعى. ادامزاتتىڭ باستى قاتەلىگى دە وسى دەپ ويلايمىن. مىسالى، ەگەر كورشىم الدەبىر قيىندىققا تاپ بولسا، ءوز باسىم باقىتتى بولا المايمىن. توڭىرەگىمىزدەگىلەرگە جاقسىلىق تىلەپ، قاجەت بولسا، كومەككە ۇمتىلۋعا ءتيىسپىز. سوندا ەرتەڭگى كۇنگە ءۇمىت بار. ال ولاي بولماعان جاعدايدا، كەلەشەگىمىز كۇماندى، بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر. مەنىڭ ويىمشا، جۇرتقا بەيبىتشىلىك پەن تولەرانتتىلىقتىڭ ماڭىزىن تۇسىندىرۋگە ادەبيەتتىڭ قۇدىرەتى جەتەدى.

– سۇيىكتى اقىندارىڭىز كىمدەر؟

– تايۆاندىق اتاقتى اقىن لي كۋەي-شيەننىڭ جىرلارى ايرىقشا ۇنايدى. ونىڭ ولەڭ جازۋ ادىستەمەسىن زەرتتەگىم كەلەدى.

– الداعى ۋاقىتتا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟

– شەتەلدىك اقىنداردىڭ انتولوگيالارىن كارىسشەگە اۋدارىپ، كورەيا وقىرماندارىنا تانىستىرعىم كەلەدى. جۋىردا تايۆاندىق 100 اقىننىڭ جىرلارىن تارجىمەلەمەك ويىم بار.

– وقىرماندارعا قانداي تىلەك ايتاسىز؟

– قازاق وقىرماندارى كارىس ادەبيەتىنە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، وقىسا ەكەن.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان الپامىس فايزوللا

Abai.kz